Göktürk Devletleri

I. KÖKTÜRK DEVLETİ:

Asya Hun devleti yıkıldıktan sonra, Orta Asya bir süre Çin hâkimiyetinde kaldı. Daha sonra Avar devleti kuruldu. Göktürkler Avarlara bağlı olarak Altay Dağları civarında yaşıyorlardı. Başlarında buluna Bumin Kağan 552 yılında Avar devletini ortadan kaldırarak Ötüken merkez olmak üzere Köktürk devletini kurdu.

NOT: Tarihte Türk adını taşıyan ilk devlet Köktürklerdir. İkincisi ise Türkiye Cumhuriyeti’dir.

Ülke Türk devlet geleneğine göre doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Bumin Kağan doğu bölgesinde, kardeşi İstemi Kağan Batı bölgesinde yönetimi sürdürdü.

NOT: Türk geleneklerine göre ilk defa iki kardeş birlikte devleti yönetmişlerdir.

II. KÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ) (682–745)

Çinliler I. Göktürk Devleti’ne son verdikten sonra yeni bir politika izlemeye başladılar. Birçok Türk boyunu Çine götürerek Çinlileştirmek (asimile etmek) istediler. Türkler Çin’de 50 yıl esir tutularak bu politikaya maruz kaldılar. Bu uygulamayla Türkleri Çinlileştirmeyi başaramadılar. Aksine Türklerde milli duyguları güçlendirdiler.

Bumin Kağan’ın soyundan gelen Kutluk Kağan ve Tonyukuk Çine karşı bağımsızlık savaşına girdiler. Türkleri bir araya toplamayı başardılar ve Çine karşı bağımsızlıklarını kazanarak II. Köktürk Devleti’ni kurdular.

Kutluk Kağan’a İl-Teriş (devlet kuran) unvanını verdiler. Vezirliğe de Tonyukuk getirildi. Tonyukuk II. Göktürk Devleti için önemli bir devlet adamıdır. İl-Teriş Kağan öldükten sonra çocukları küçük olduğu için yerine kardeşi Kapgan Kağan geçti. Kapgan Kağan’ın vezirliğine de Tonyukuk devam etti. Kapgan Kağan zamanında Türk birliği tekrar sağlanarak Çin vergiye bağlandı. Kapgan Kağan’dan sonra Kutluk’un Oğlu Bilge kağan oldu. Kardeşi Kültigin ordu komutanı olarak ülkeyi birlikte yönetmişlerdir. Vezirleri Tonyukuk’tur. Devletin en parlak dönemidir.

Uygurlar 745 yılında Uygurlar, Karluk ve Basmıllar tarafından yıkılmıştır. Yerine Uygurlar Devleti kurulmuştur. Göktürkler zamanında millet olma bilinci ileri seviyededir. Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk zamanında dikilen anıtlar Türk tarihi açısından çok önemlidir. Türk tarihinin ilk yazılı kaynaklarıdır.

Sosyal Bilgiler

GÖKTÜRKLERİN ÖZELLİKLERİ;

• Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.
• 38 harfli kendilerine özgü Göktürk (Orhun) alfabesini kullanmışlardır.
• Türklerde devlet ve millet olma bilinci en üst seviyeye çıkmıştır.
• Türk tarihinin ilk yazılı kaynaklarını (Orhun Abideleri) bırakmışlardır.
• Ulusçu bir devlet anlayışı benimsemiştir.