Sosyal Bilgilerci

ATATÜRK’TEN SONRA TÜRKİYE -II.DÜNYA SAVAŞI VE SONRASI

admin — Thu, 01 Jan 1970 00:00:00 +0000

I.Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan barış antlaşmaları devletler arasında kalıcı barışı sağlayamadı. Bu antlaşmalardan biri de Almanya ve İtilaf Devletleri arasında imzalanan VERSAY antlaşması idi.(28 Haziran 1919) *Versay antlaşması ile Almanya egemenliği altındaki toprakları kaybetti ve ordusu silahsızlandırıldı. İçinde bulunduğu bu durumdan kurtulmak isteyen Almanya sanayisini yeniden güçlendirmek için hammadde arayışına girdi.Kendisi ile benzer amaçları güden İtalya ve Japonya ile ittifak yaptı. *Almanya’nın 1 Eylül 1939 tarihinde Polonya’ya girmesi üzerine II. Dünya Savaşı başlamış oldu. *II.Dünya Savaşı’nda devletler ikiye ayrıldı; 1-MİHVER DEVLETLER:ALMANYA, JAPONYA, İTALYA 2-MÜTTEFİK DEVLETLER:İNGİLTERE, SSCB, FRANSA, ABD ***Türkiye II.Dünya Savaşı süresince barışçı dış politika ve denge siyaseti gereğince tarafsızlığını korumaya çalıştı. Müttefik Devletlerin savaşa girme konusunda ısrarlarına rağmen tarafsızlığını devam ettirdi. *1945’te Kırım’ın Yalta şehrinde ABD, İNGİLTERE, SSCB devlet başkanları dünyanın savaş sonrası durumunu görüşmek üzere bir araya geldiler. TÜRKİYE’NİN SAVAŞA GİRİŞİ *Yalta konferansında alınan kararlar gereğince Türkiye’nin savaştan sonra kurulacak Birleşmiş Milletler’e katılabilmesi için 1 Mart 1945 tarihinden önce Almanya’ya savaş ilan etmesi gerekiyordu. Bu gelişmeler karşısında Türkiye, izlediği savaş dışı kalma politikasını terk ederek Almanya ve Japonya’ya savaş ilan etti.(23 Şubat 1945) Savaşın sonucunun belli olduğu bir dönemde bu savaş ilanı, Türkiye’nin fiilen savaşa girmesi anlamını taşımıyordu. ***Türkiye’nin II.Dünya Savaşı sonunda aldığı bu karar Birleşmiş Milletlere kurucu üye olarak katılmasını sağladı. *ABD 6 ve 9 Ağustos 1945 ‘te Japonya’ya ilk atom bombasını attı. Kısa bir süre sonra Japonya’nın müttefik devletler ile barış antlaşması imzalaması ile savaş sona erdi. *II.Dünya Savaşı Mihver Devletlerin yenilgisi ile sonuçlandı. *Almanya ve Japonya’nın sömürgeci yönetimleri son buldu. *Türkiye II.Dünya Savaşı’na fiilen katılmamasına rağmen savaşın sosyal ve ekonomik yönden olumsuz etkilerini yaşadı. BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN KURULMASI(24 EKİM 1945) *BM II.Dünya Savaşı sonrasında barış ve güvenliği korumak için kuruldu. BM dünyadaki barış ve insan haklarını koruyucu kuruluşların en önemlisidir. *İnsan hak ve özgürlükleri 10 Aralık 1948 tarihinde ilan edilen BM İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile güvence altına alındı. *Türkiye İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi esas alınarak hazırlanan ve uluslar arası bir belge olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini 1954’te imzaladı. DEMOKRASİ YOLUNDA TÜRKİYE *1945 yılında Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde iktidar partisinin karşısında başka bir parti yoktu. Böyle bir ortamda çok partili hayata geçiş yanlısı haberler çoğaldı.Ve çok partili hayata geçiş döneminin ilk siyasi partisi olan Milli Kalkınma Partisi Nuri Demirağ tarafından kuruldu.(18 Temmuz 1945) *1946 yılında CHP içinde görüş ayrılıkları yaşandı ve Celal Bayar-Adnan Menderes-Fuat Köprülü-Refik Koraltan partiden ayrılıp Demokrat Parti’yi kurdular.(7 Ocak 1946) *1946 yılında çok partili siyasi hayatın ilk genel seçimleri yapıldı. CHP iktidarı seçimleri kazandı.1950 yılında yapılan genel seçimleri ise Demokrat Parti kazandı. Böylece çok partili siyasi ortamda mecliste farklı görüş ve düşünceler temsil edilme imkanı buldu. Ancak demokratik süreç 27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971, 12 Eylül 1980 tarihlerinde yapılan askeri müdahalelerle zaman zaman kesintiye uğradı .Demokrasiye zarar veren bu müdahalelerin etkileri; anayasa değişiklikleri, anayasal düzenlemeler ,yeni siyasi partilerin kurulması ve özgürlüklerin genişletilmesi ile aşıldı.

Konya ili okullara müdür atama sonuçları

admin — Thu, 01 Jan 1970 00:00:00 +0000

17-03-10(17:54:00)

Thu, 01 Jan 1970 00:00:00 +0000

Yıldırım Bayezid

admin — Tue, 13 May 2008 18:18:52 +0000

Yıldırım Bayezid Babası . Murad Hüdavendigar Annesi . Gülçiçek Hatun Doğumu : 1360 Vefatı . 8 Mart 1403 Saltanatı : 1389 - 1403 (13) sene Yıldırım Bayezid tahta geçtikten sonra, babasının vefatı üzerine Anadolu'da vuku bulan ayaklanmaların tamamını zamanda bastırdı. Germiyan, Aydın, Menteşe ve Saruhan Beyliği bu devirde katıldı. Hâmid Beyliğine bağlı lsparta, Burdur, göller yöresi Osmanlıların oldu. Yıldırım 1391'de Bizanslılardan Sile'yi aldı. İstanbul'u yedi ay muhâsara etti, Tuna nehrini geçerek Romanya'yı Osmanlılara tâbi kıldı.1392'de Silivri ve Selânik Osmanlılara katıldı. 1393'de Bulgaristan tamamen fethedildi.1394'de Kastamonu ve çevresi alındı. ArnavutIuk ve çevresi de Osmanlı topraklarına katıldı. 1396'da Haçlı ordusu Niğbolu'da imha edildi. Binlercesi esir alındı. 1397'de Salona Piskoposu, Padişahı bizzat davet ederek halkın zulümden kurtarılmasını rica etmiş bunun üzerine Yıldırım Bayezid, Bizanslılardan Silivri, Mora ve Attika'yı kurtarmıştır. Türklerin Yunanistan'ı almaları böyle olmuştur.Girdiği savaşlarda göstermiş olduğu cesaretten dolayı 1397'de ona (Yıldırım) lakabı verilmişti Karaman Beyliği tamamen Osmanlı topraklarına ilhak edildi. İstanbul yeniden muhasara edildi. Dulkadir Beyliği Osmanlılara tabi oldu.Bir haçlı ordusu, Tuna nehri kıyısında bulunan (Niğbolu) kalesini kuşatmıştı. Yıldırım Bayezid de ordusu ile Niğbolu kalesi önlerine kadar geldi. Bir gece Yıldırım Bayezid,tek başına atına binerek düşman saflarını yardı. Niğbolu kalesinin duvarları dibine yanaşarak bir elini kale duvarına dayadı ve : "Bire Doğan!" diye seslendi. Bu sesi tanıyan Niğbolu kalesi kumandanı Doğan Bey de yukarıdan : "Ne var ,şevketlüm!" diye sordu. Padişah : "Ordumla birlikte geldim. Sakın kaleyi teslim etmeyesin!" emrini verdikten sonra atını -sürerek gece karanlığında bir yıldırım gibi karargâha döndü.1400'de İstanbul bir daha muhasara edildi. 1402'de (Rivayete göre ulemadan cevazına dair fetva alınmadan) Timur ile Ankara savaşı yapıldı ve Yıldırım yenildi. Timur'un yanında esir olarak kalan büyük Osmanlı Hükümdarı ve Fatih'in dedesi üzüntüsünden 7 ay 12 gün sonra 43 yaynda iken vefat etti. Cenazesi oğlu Çelebi tarafından Bursa'ya getirilerek,kendi türbesine defnedildi. (Allah rahmet eylesin.) Yıldırım'ın kazanmış olduğu zaferlerin en mühimlerinden birisi (25 Eylül 1396) senesinde,tek başına Müslüman Türk milletinin, bütün bir Hıristiyan Avrupa Devletlerine karşı kazanılmış ve tarihin en büyük zaferlerinden birisi olan Niğbolu zaferi idi. Bu ,şanlı zaferin neticeleri de çok büyük olmuştur. Bu zafer, Osmanlı Türk Devletinin, doğu İslâm âleminde de tanınmasına sebep oldu Mısır'daki Abbasi Halifesi (Birinci Mütevekkil) Yıldırım Bayezid'e tebrik için gönderdiği mektubunda, Türk Padişahına: "Sultan-ı İklim-i Rum" ünvanı i1e hitabetti.Silsile-i Sâdât-ı Nakşıbendiyye'den Hâce Bahaüddin Şah-ı Nakşıbend (k.s.) Hazretleri,Hâce Alâüddin Attar (k.s.) Hazretleri, Allame Saadeddin Teftazâni, Şerh-i Mekâsıd Müellifi Kemaleddin Hocendi, Hayatü'I - Hayvan isimli eserin sahibi Kemaleddin Muhammed Demiri,Hoca Hafız Şirâzi ve Kadı İbn-i Haldun Yıldırım Bayezid devrinde vefat eden büyük zatlardır. Erkek Cocukları : Musa Gelebi, Süleyman Gelebi, Mustafa Gelebi, İsa Çelebi, Mehmed Çelebi, Ertuğrul Gelebi, Kasım Çelebi. Kız Cocuklarr : Fatma Sultan

Sultan Çelebi Mehmed

admin — Tue, 13 May 2008 18:25:50 +0000

Sultan Çelebi Mehmed Babasi . Sultan Yildırım Bayezid Annesi . Devlet Hatun Dogumu : 1389 Vefati . 26 Mays 1421 Saltanati : 1413 - 1421 (8) sene Çelebi Sultan Mehmed, orta boylu, yuvarlak yüzlü, çatık kaşlı, beyaz tenli, kırmızı yanaklı, geniş gögüslü idi. Kuwetli bir vücuda sahipti.Gayet hareketli ve cesurdu. Güreş yapar ve çok kuvvetli yay kirişlerini de çekerdi. Padişahlığı müddetince bizzat 24 muharebede bulunmuş ve kırka yakın yara almıştı.Başında kullanmış olduğu sarık, altın işlemeli kavuğu ile gayet güzel görünürdü. İçi kürklü ve yakası dik olan bir kaftan kullanırdı.Müslümanlara karşı göstermiş olduğu adaleti, aynı zamanda hıristiyan tebaasına karşı da gösterirdi.Çelebi Sultan Mehmed, tahsilini Bursa sarayında tamamladı. Daha sonra babası tarafından Amasya sancağına vali tayin edildi.Valiliği sırasında da devlet işlerini öğrendi.Çelebi Sultan Mehmed'e bir bakıma Osmanlı İmparatorluğu'nun ikinci kurucusu gözüyle bakılabilir. Onun uzun müddet ve başarı ile yapmış olduğu mücadeleyi kısaca şöyle sıralayabiliriz Yeşil Türbe (Çelebi Mehmed Türbesi Bursa) Evvela Anadolu'nun birliği için kardeşleri ile mücadele etti. 1410 senesinde Süleyman Çelebi'yi, 1413 senesinde de Musa Çelebi'yi tasfiye ederek birliği sağladı. Osmanlı tahtında yalnız kalınca ilk işi etrafındaki beylikleri itaati altına almaya girişmek oldu. 1414'de Karaman'a sefer yaptı ve Karaman Bey'ini esir aldı. Ona "Bir daha müslümanlara zararım dokunmayacak" diye yemin ettirdikten sonra serbest bıraktı. Candar Beyliği'ni de hakimiyeti altına aldı. 1415'de Venediklilerle ilk deniz savaşı yapıldı. 1416 ve 1417 senelerinde Avrupa'ya akınlar düzenledi, büyük zaferler kazanıldı.1419'da Tuna Nehri tekrar geçildi. 1420'de Eflak Voyvodası bir harpte öldürüldü, yerine kardeşi tayin edildi. Candar Beyliği ise tamamen Osmanlı topraklarına katıldı. 1420'de Şeyh Bedreddin diye birisi bugünkü komünizmin temel şartlarına çok benzeyen fikirlerle ortaya çıktı İslâmi ilimleri de çok iyi bilen bu şeyh bir çok fakir fukarayı sizi zengin yapacağım vaadiyle, gayrı müslimleri ise "Sizin dininiz de haktır" diyerek etrafında topladı. Birçok yerlerde mühim tahribatlar yaptı. Sonunda yanındakiler dağıtılıp kendisi yakalandı ve mahkeme edildi. Mahkemede suçunu itiraf ederek idam edilmesini bizzat kendisi istedi ve idam edildi. Timur'un yanından döndüğü söylenen bir şehzade ile daha mücadele edip onu da saf dışı yaptı. 1421 yılında 32 yaynda iken Edirne'de vefat etti. Naaşı, Bursa'ya getirilerek Yesil Türbe'ye defnedildi. (Allah rahmet eylesin.)Çelebi Sultan Mehmed vefat edeceği sırada, Bayezid Paşa'yı yanına çağırttı ve Ona :"Halef olarak yerime oğlum Murad'ı tayin ettim. Bana karşı göstermiş olduğun itaat ve sadakati ona karşı da göster. Derhal, Murad'ı buraya getirmenizi istiyorum. Zira ben artık bu döşekten kalkamam. Murad gelmeden önce emr-i hak vaki olursa Murad gelinceye kadar sakın ölümümü kimseye duyurmayın." Şehzade Murad henüz Amasya'da iken,Çelebi Sultan Mehmed 26 Mayıs 1421'de vefat etti. Padişahlar arasında ilk defa vefatı gizlenen zat kendisi olmuştur.Tarikat sahibi Seyyid Şerif Ali Cürcani,Kaamus-ı Muhıyt sahibi Allame Mecdüddin Firuzâbâdi Sultan Çelebi Mehmed zamanında vefat etmiş büyüklerdi. Erkek çocukları : Mustafa Çelebi, Ikinci Murad, Ahmed, Yusuf, Mahmud. Kızları : Fatma ve SeIçuk Hatun.

Sultan İkinci Murat

admin — Tue, 13 May 2008 18:28:37 +0000

Sultan İkinci Murat Babasi Çelebi Sultan Mehmed Annesi . Emine Hatun Dogumu : 1402 Vefati .3 şubat 1451 Saltanatı : 1421 - 1451 (30) sen İkinci Murad, uzun boylu, beyaz tenli, doğan burunlu ve gayet güzel yüzlü bir padişahtı. Çok güzel konuşurdu. Kendisinin en büyük saadeti, Fatih Sultan Mehmed gibi eşine ender rastlanacak ve çok kıymetli bir zatın babası olmakti.Sultan Murad. süküneti ve huzurlu yaşamayı arzu eden fakat icap ettiği takdirde gayet hareketli, cesur ve hiçbir şeyden yılmayan bir kimse idi. Otuz senelik saltanatı müddetince, memleketini çok büyük bir şan ve şerefle idare ederek, emri altında bulunan herkeste, dindar. âdil ve lütufkâr bir padişah nâmı bırakmıştır. Sultan ll. Murad çocukluğu Amasya'da geçti. 18 yaşında tahta çıktı. Şâir ve hattattı.Çok iyi bir askerdi. Şiirler yazmıştır. Zamanında Venedik donanmasıyla harbedildi. Selânik yeniden fethedildi. Düzmece Mustafa isyanı oldu ve bu isyanı bastırdı. 1422'de İstanbul'u muhasara etti. 1423'de Mora yeniden alındı. 1428'de Germiyan Beyliği Osmanlılara katıldı. Venedik ve haçlılara karşı Güvercinlik zaferi kazanıldı. 1430'da Selânik yeniden alındı. 1438'de Bosna'ya hakim olundu. 1439'da Belgrad muhasara edildi. 1443'de haçlılara karşı İzlâdi Derbendi zaferi kazanıldı.1444 Temmuz'unda Segadin antlaşması yapıldı, fakat haçlılar sözlerinde durmadılar. İkinci Murad küçük yaştaki oğlunu tahta çıkarınca,ümide kapılarak Osmanlı topraklarına girdiler.Oğlu İkinci Mehmed (Fatih) ordunun başına babasını başkumandan tayin etti. Kasım 1444'de Varna Zaferi kazanıldı. Varna Zaferinden sonra İkinci Murad tekrar tahta geçti. 1445'de Mora'ya ve Arnavutluğa sefer açtı. 1448 senesinin Ekiminde haçlılar yeniden saldırdılar.Bu defa da İkinci Kosova Zaferi kazanıldı. 1451 senesinde Sultan Murad bütün esirlerini salıverdi. 47 yaşında olduğu halde Edirne Sarayında vefat etti. Vasiyeti üzerine Bursa'da Muradiye Camii yanına defnedildi. Mezarının üzerini örtmemeyi, kenarlarına hafızların oturup Kur'an okuyabilmeleri için yerler yapılmasını ve Cuma günü mezara konulmasını vasiyet etmişti. Vasiyeti öylece yerine getirildi.Sultan Murad zamanında memleketin bir çok yerlerinde, camiler, medreseler, saraylar ve köprüler yapılmıştır. Bunlardan birisi Edirne'deki"Üç Şerefeli Cami"dir. Cami'in yanında bir medrese ve fakirler için bir imarethane mevcuttur. Yine Edirne'de "Muradiye Camii"ni bina ettirmiştir. Bu caminin duvarları ve mihrabı son derece güzel çinilerle süslenmiştir. Bursa'daki "Muradiye Camii"ni ve Ergene Nehri üzerindeki 170 ayaklı "Uzun Köprü"yü de Sultan Murad yaptırmıştır.Silsile-i Sââdât-ı Nakşıbendiyye'den, Hâce Yâkub Darhi (k.s.), ,Seyhi Emir Sultan, Hacı Bayram Veli, İbn-i Haceri Askalâni, Muhammediye kitabmın müellifi Yazıcızâde Mühammed Efendi İkinci Murad devrinde vefat eden büyüklerdir. Erkek çocukları : Fatih Sultan Mehmed, Ahmed, Alâaddin, Orhan, Hasan, Ahmed (ll.) Kız çocukları : Şehzâde ve Fatma Hatun.

II.Mehmed(Fatih Sultan Mehmed)

admin — Tue, 13 May 2008 18:31:29 +0000

II.Mehmed(Fatih Sultan Mehmed) Babasi . Ikinci Sultan Murad Annesi . Huma Hatun Dogumu : 29 Mart 1432 Vefatı . 3 Mays 1481 Saltunatı : 1451 - 1481 (30) sene Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri, uzun boylu, dolgun yanaklı, kırmızı - beyaz tenli, kırık burunlu, kolları adaleli ve kuvvetli bir padişahtı. Devrinin en büyük ulemasından birisi idi. Yedi tane yabancı lisan bilirdi. Âlim, şâirve sanatkârları toplar ve onlarla sohbetten çok hoşlanırdı. Gayet soğukkanlı ve cesurdu. Eşsiz bir kumandan ve idareci idi. Yapacağı işler hususunda, en yakınlarına bile hiç birşey sızdırmazdı.Fatih Sultan Mehmed'in ömrü seferlerle geçti. Yıkılmaz diye bilinen Bizans'ı yıktı. İstanbul'u fethetti.Ayasofya kilisesini câmiye çevirdi. Kryamete kadar câmi olarak kalmasını istedigi bu muhteşem mâbed için mükemmel bir vakfiye yazdırttı. (Bu,vekâlet Arşivi Tapu Defterleri No:20, 27, 167, 251 ) 1127 sene kilise, 481 sene de câmi olarak kullanılan Ayasofya, 1934'de müze haline getirildi.Fatih, Enez'i, Galata ve Kefe'yi Osmanlı topraklarına dahil etti. Limni, İmroz, Şemendirek, Taşoz, Bozcaada ve Boğdan'ı ald.Belgrad'ı muhasara ettiği zaman çarpışmaya bizzat katıldı. Alnından ve dizinden ciddi şekilde yaralandı. 1458'de Mora'yı kısmen, bir sene sonra da Sırbistan'ı tamamen aldı. 1461'de Amasra'yı ve İsfendiyar Oğulları Beyliğini Osmanlı topraklarına dahil etti. Trabzon Rum İmparatorluğunu ortadan kaldırdı. 1462'de Romariya, Yayçeve Midilli'yi aldı. 1463 senesinde Papa'nın büyük gayretleri ile toplanan ve savaşa katılan herkesin altı aylık günahının affolunacağı ilân edilen 20 devletin katıldığı bir haçlı ittifakı ile 16 sene savaştı. 1463'de Bosna'yı fethetti ve Hersek'i de tabiiyeti altına aldı . 1466'da Konya ve Karaman'ı aldı. Arnavutluğu tamamen Osmanlı topraklarına kattı. 1470'de Ağrıboz'u aldı.Uzun Hasan'ı Otlukbeli savaşında kesinlikle yendi. Zafer şükranesi olarak kırkbin esiri salıvererek, hürriyetlerine kavuşturdu. 1476'da Boğdan'ı Osmanlı topraklarına kattı. Otuz sene içinde tam yirmibeş seferi bizzat kendisi idare etti. 900.000 bin kilometrekare olan topraklarını 2.214.000 kilometrekareye ykardı.Fatih Sultan Mehmed, Venedikliler tarofından tertiplenen tam ondört suikastten kurtuldu. Son suikastten ise kurtulamadı. Venedikliler, bu büyük hükümdarı, aslen bir yahudi olan Maesto Jakopo isimli bir doktor vasıtasiyle zehirleterek öldürmeye muvaffak oldular. Tarihçi Babinger'e göre bu suikastçı doktor, Yakup Paşa ünvanı ile sarayın doktorları arasında bulunuyordu. 1481 Mayısının üçüncü günü yine bir sefere çıkmışken, Gebze'de ordugâhında Perşembe günü vefat etti. Papa, Büyük Hakanın ölümünde tam üç gün üç gece bütün kiliselerin çanlarını çaldırtarak sevinç ayinleri yaptırdı. Fatih 49 sene bir ay beş gün yaşadı. İki imparatorluk, dört krallık ve onbir prenslik yıkan büyük hükümdarın cenaze namazı Fatih Camiinde Şeyh Muslihiddin Mustafa Vefa Efendi Hazretleri kıldırdı. Türbesi Fatih Camii yanındadır. (Allah rahmet eylesin.) Fatih, Müslüman Türk Milletine yapmış olduğu büyük hizmetlerle, dünyanın en büyük hükümdarlarından birisi olduğunu isbat etmiştir. İstanbul gibi, cihanın bir incisi olan, bu muhteşem beldeyi Türk Milletine kazandırmıştır. Yapmış olduğu çalışmalar ile, memleketinde büyük çapta bir imar hareketini gerçekleştirmiştir. Bugünün üniversitesi olan (Fatih Külliyesi)ni 1470 senesinde tamamlamış, İstanbul'u fethettiği zaman 8 tane kiliseyi camiye çevirmiş, etrafındaki papaz odalarını da medrese yapmıştır. Ayrıca bir çok Anadolu kasabasında da medreseler yaptırmıştır.Hz. Eyyüb EI - Ensâri'nin (r.a.) kabri Fatih zamanında keşfedildi. Delâil-i Hayrat müellifi Şeyh Süleyman Cezuli ve Allame Ali Kiasi Fatih devrinde vefat ettiler. Erkek çocukları : Mustafa, Ikinci Bayezid, Cem, Korkud. Kızı : Gevherhan Sultan.

Sultan İkinci Bayezid

admin — Tue, 13 May 2008 18:34:20 +0000

Sultan İkinci Bayezid Babasi . Fatih Sultan Mehmed Annesi . Mükrime Hatun Dogumu : 3 Aralik 1447 Vefati . 26 Mays 1512 Saltanati : 1481 - 1512 (31 ) sene İkinci Bayezid, uzun boylu, geniş göğüslü ve kuvvetli bir vücuda sahipti. Yüzü yuvarlak ve gözleri elâ idi. Cesur ve atılgandı. Aynı zamanda çok halim, selim ve dinine bağlı bir padişahtı. Babası Fatih Sultan Mehmed Han ilmi karşı büyük bir sevgi beslediği için, oğlu Bayezid'e her şeyden evvel kuvvetli bir tahsil vermeyi düşünmüştü. O devrin en meşhur âlimlerinde ders okutturmuş, bütün İslâmi ilimleri en iyi şekilde öğretmişti. İkinci Bayezid, dinine çok bağlı olduğu için kendisine (Bayezid Veli) denildi. Bayezid Veli, şâirleri saraya toplar onlarla sohbet ederdi. Bayezid Veli çok alim bir zat idi. Arapça ve Farsçayı gayet iyi bilirdi. İslâmi ilimlerin yanı sıra matematik ve felsefe tahsili de yapmıştır. Çağatay lehçesi ve Uygur alfabesini de öğrenmişti. Hattat ve bestekârdı. Avni mahlasıyla Şiirler yazardı. Ulemâ ve sanatkârlar için ayrıca bir para fonu ayırmıştı.Bayezid Veli padişah olduktan sonra, kardeşi Cem Sultan ile 14 sene mücadele etti.Kilye ve Akkerman'ı fethetti. 1484 - 1485'de Mısır Memlükleri ile harbe girdi. Devrinde Belgrad üçüncü defa kuşatıldı ve tarihte ender görülen Abdina Zaferi elde edildi. Denizden İspanya'ya sefer açıldı. Endülüs Müslüman Devletinin yardımına gönderilen bu donanma kıyı şehirlerine baskınlar düzenledi. Karşısına çıkacak bir devlet olmadı. Osmanlı Devleti tarihinde, akıncıların Avrupa'nın içlerine kadar akınlar düzenlediği devir bu devirdir. Venedik'i dahi bu akıncılar istila edip, ta Varşova'ya kadar gittiler. 1483'de tarihin sayılı deniz savaşlarından olan Sapienza Deniz Zaferi kazanıldı. 1500'de İnabahtı fethedildi. Koron, Modon ve Navarin kaleleri alındı.Anadolu'da başgösteren Şahkulu isyanı bastırıldı. Oğullarının en kudretlisi olarak kabul ettiği Şehzade Selim'in israrlı hareketleri karşısında tahtından ferâgat, etti. Dimetoka Sarayında oturmak istedi ve bu maksatla yola çıktı. Çok rahatsızdı. Dimetoka'ya varamadan Havsa kasabasının Abalar köyünde vefat etti. Cenazesi kendi yaptırdığı Bayezid Camii türbesine defnedildi. 62 yaşında idi. Vefatı duyulunca, en çok harp yaptığı Mısır'da bile cenaze namazı kılındı. Tahta çıktığında 2.214.000 km. kare olan Osmanlı topraklarını 2.375.000 km. Kareye kardı.Veziri Azamları (Başbakanları): Koca Davut Paşa, Hadım Ali Paşa, Hersekzade Ahmed Paşa, İkinci İbrahim Paşa, İshak Paşa ve bir yangında ölen Mesih Paşa.Şeyhülislâmları : Molla Gürani, Molla Abdülkerim ve Zembilli Ali Efendi.Kaptan-ı Deryaları : Küçük Davud Paşa,Hersekzade Ahmed Paşa, İskender Bey, Hacı Mesih Paşa, Güveği Sinan Paşa ve Karanişancı Vezir Davud Paşa. Silsile-i Saâdât-ı Nakşibandiyye'den Hâce Ubeydullah Ahrar (k.s.) Mimar İbrahim Tennuri Kayseri, Şeyh Abdullah İlâhi, Mevlanâ Abdurrahman Câmi, Şeyh Ebu'I Vefa. Kesteli,Şeyh Seyyid Ahmed Neccâri, Şeyh Niyazi, (Hacı Halife) ve Abdullah Eşref İzniki İkinci Bayezid devrinde vefat etmiş büyüklerdir. Erkek çocukları : Mahmud, Ahmed, Şehinşah, Yavuz Sultan Selim, Mehmed. Korkud, Abdullah, Alimşah. Kız Çocukları : Aynişah, Gevher Mülük Sultan, Hatice Sultan, Selçuk ve Hüma Hatun.

Yavuz Sultan Selim

admin — Tue, 13 May 2008 18:37:38 +0000

Yavuz Sultan Selim kimdir Babası . Ikinci Bayezid Annesi . Gülbahar Hatun Dogumu : 10 Ekim 1470 Vefatı . 22 Eylül 1520 Saltanati : 1512 - 1520 (8) sene Yavuz Sultan Selim, uzun boylu, geniş omuzlu, kalın kemikli ve omuzları arası geniş yuvarlak başlı, kırmızı yüzlü ve çatık kaşlı,uzun bıyıklı yigit bir padişah idi. Sert tabiatlı ve cesurdu. Bu yüzden muharebeyi Cok severdi. Kuvvetli bir ilim tahsili yapmıştı. Edebiyata merakı vardı. Bir çok Farsça Şiirler yazmıştır.Şiirleri en yüksek bir divan şâiri kadar kuvvetlidir. Geniş bir kültür ve siyasete sahipti.Harpten hoşlanmakla beraber Cok ince bir ruha da sahipti.Iran'a yaptığı seferde Şah İsmail'i 12 saatte perişan etti. Şah İsmail'in iki karısı da esir oldu. Ordugâhtaki hazine ve altın taht ele geçirildi. İran'ın o zamanki başşehri Tebriz'e girdi. 2500 km.lik bir yolu yürüyerek gelip böyle parlak bir zafer kazanmak tarihte eşine az rastlanır şeylerdendir.Adana, Gaziantep, Hatay, Urfa, Diyarbakır, Mardin, Sürt, Muş, Bingöl, Bitlis, Tunceli vilâyetlerini Osmanlı topraklarına kattı. Dulkadir Beyliği'ni, Musul, Kerkük ve Erbil'i Osmanli hudutlarına dahil etti. Eyyübi Melikliği'ni aldı.1516'da Mısır seferine çıktı. 27 Temmuz'da Ramazanoğulları Beyliği'ni ilhak etti. 24 Ağustos'ta Mısır Memlükleri ile Mercidabık Ovasında karşılaştı. Memlükleri kesin bir şekilde mağlub etti. 28 Ağustos'ta Haleb'e girdi. 29 Ağustos 1516'da bütün mukaddes emanetler İstanbul'a getirildi. Suriye, Lübnan ve Filistin tamamen fethedildi.Kendi zamanına gelinceye kadar hiçbir hükümdarın göze alamadığı bir işi yaptı ki,koskoca Sina Çölü'nü 13 günde geçti. Birinci Cihan Harbinde, yeni tekniğin verdiği imkânlarla bu çöl 11 günde geçilebilmiştir. (Türkiye Tarihi, Yılmaz Öztuna, Hayat Yayınları) 22 Ocak 1517'de Memlükleri Ridaniye'de tekrar yendi ve Kahire fethedildi. Yavuz, Memlük sultanının cenazesini bizzat omuzlarında taşıdı.Kahire'nin fethinden sonra İstanbul'a gelen Mısır ulemâsı ile, Türk ulemâsı Yavuz'un halife olmasını kararlaştırdı. Daha sonra Halife Üçüncü Mütevekkil Ayasofya Camiinde minbere çıkarak Yavuz'un hilâfetini ilân etti. Mütevazi hükümdar, her öğün yemekte tek çeşit yemek yerdi ve ağaçtan tabaklar kullanırdı. 22 Eylül 1520'de Aslan Pençesi denilen bir çıban sebebi ile vefat etti. Hayatının son dakikalarında Yasin-i Şerif okuyordu. Oğlu Kanüni Süleyman, Fatih Cami'inde namazını kıldıktan sonra, Sultan Selim Cami avlusundaki türbeye defnettirdi. (Allah rahmet eylesin.)Tahtı devraldığında 2.375.000 km. kare olan Osmanlı topraklarını 6.557.000 km. kareye çıkarmıştır. Bu büyük fütuhatı ise sadece 4 seneye sığdırmıştır.Mevahib sahibi Şeyh İmam Ahmed Kastalâni, Emir Buhâri ve Reisü'I Hattâtıyn Şeyh Hamdullah, Yavuz Sultan Selim zamanında vefat eden şahsiyetlerdir. Erkek çocuğu : Kanüni Sultan Süleyman. Kız çocugu : Hatice Sultan, Fatma Sultan, Hafsa Sultan, Şah Sultan

Kanuni Sultan Süleyman

admin — Tue, 13 May 2008 18:40:01 +0000

Kanuni Sultan Süleyman Babasi . Yavuz Sultan Selim Annesi . Hafsa Hatun Dogumu : 27 Nisan 1495 Vefati . 7 Eylül 1566 Saltanati : 1520 - 1566 (46) sene Kanüni Sultan Süleyman, Trabzon'da dünyaya geldi. O sırada babası orada vali idi. Babası O'nu küçük yaştan itibaren çok titiz bir şekilde yetiştirmeye basladı ve emsali görülmeyen bir terbiye ve tahsil ile yetiştirildi. 26 yaşında padişah oldu. Çok ciddi ve vakurdu. Teenni ile hareket ederdi. Yapacağı işler hakkında hiç acele etmez, gayet geniş düşünür ve verdiği emirden geri dönmezdi. İs başına getireceği adamların kabiliyet derecelerine göre vazife verirdi. Kanüni'nin yüzü yuvarlak, gözleri elâ, kaşları arası biraz açık, doğan burunlu, uzun boylu ve seyrek sakallı idi. Azim ve irade sahibiydi. Devri Türk hakimiyetinin kemale ulaştığı bir devir olmuştur.Kendisine Kanüni denmesi, yeni kanunlar icad etmesinden değil, mevcut kanunları yazdırtıp çok sıkı bir şekilde tatbik etmesinden dolayıdır. Zamanında İngiltere Kralı . Vlll. Henri,İstanbul'a bir heyet gönderip, adalet mekanizmasının nasıl işlediğini tetkik ettirerek kendi memleketine örnek almıştır.Avrupâ tarihçilerinin Muhteşem Süleyman dedikleri büyük hükümdar, büyük dedesi Fatih gibi sayısız seferlere bizzat kendisi iştirak etmiştir.Zamanında cereyan eden mühim hadiselerden bazıları şunlardır :1522 senesinde Rodos'u aldı. Fransa KraIının yardım isteğini kabul ederek Alman İmparatoruna bir mektup yazdı ve Alman İmparatoru, Birinci François'i serbest bıraktı.1526'da Mohaç Muharebesi ile Macaristann ortadan kaldırdı. Budapeşte'yi fethetti.1529'da Viyana'yı kuşattı. 1532'de Avusturya seferine çıktı. 1533'te Almanya ile anlaşma imzalandı. 1537'de Otranto fethedildi. Ancak, Venedik Savaşı sebebiyle daha sonra ordu Otranto'dan çekildi. 1543'de Estergon, İstoini ve Belgrad'ı fethetti.Barbaros kardeşler Akdeniz'de yenmedik donanma bırakmadılar ve Kuzey Afrika'yı alarak Osmanlı topraklarına bağladılar. Kırım Hanları, Moskova'ya kadar ilerlediler.Hint Okyanusu'na donanma gönderilerek oradaki müslümanlara yardımlarda bulunuldu.Sudan ve Habeşistan'da fetihler yapıldı.1548'de Tebriz dördüncü defa alındı.Osmanlıların en büyüklerinden birisi olan Muhteşem Padişah 7 Eylül 1566 günü savaş meydanında iken ahiret âlemine irtihal etti. Oanda Zigetvar kuşatmasını idare ediyordu. Vefatında 71 yaşını 4 ay 10 gün geçiyordu. 46 sene padişahlık yaptı. Büyük bir devlet adamı ve ünlü bir şairdi. Meşhur şiirlerinden birisi şudur: Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi. Olmaya devlet cihanda, bir nefes sıhhat gibi. Saltanat dedikleri bir cihân kavgasıdır. Olmaya baht ü saadet dünyada vahdet gibi. Babasından 6.557.000 km. kare olarak devraldığı İmparatorluğun topraklarını, 14.893.000 km. kareye çıkarmıştı.Cenaze namazını Şeyhülislâm Ebussuud Efendi ve Nakibü'I - Eşraf Taşkentli Muhterem Efendi kıldırmıştır. Süleymaniye Camii avlusundaki türbesinde gömülüdür. (Allah rahmet eylesin.) Silsile-i Saadâd'tan Hâce Muhammed Zâhid Bedahşi (k.s.) Hazretleri, Şeyh Sünbül Sinan, İbrahim Gülşeni, Şeyh Hamidullah'ın oğlu Hattat Mustafa'Dede, Kara Davud, Beyzavi'ye haşiye yazan Şeyhzade, Humayünnâme sahibi Alâaddin, Mülteka sahibi İbrahim Halebi, Şahidi İbrahim Dede, Ahteri sahibi Mustafa Efendi,Lügat sahibi Nimetullah Efendi, Şeyh Merkez Efendi, Kırklardan Hızır Efendi ve İşbah müellifi İbni Neciym, Kanüni devrinde yaşamış ve yine o devirde vefat etmiş büyüklerdir. Erkek çocukları : Ikinci Selim, Bayezid, Abdullah, Murad, Mehmed, Mahmud, Cihangir, Mustafa. Kız çocukları : Mihrimah Sultan, Raziye Sultan.

Sultan İkinci Selim

admin — Tue, 13 May 2008 18:45:56 +0000

Sultan İkinci Selim Babasi . Kanuni Sultan Süleyman Annesi . Hürrem Sultan Dogumu : 28 Mays 1524 Vefatı . 15 Aralik 1574 Saltanatı : (1566-1574) (8) sene İkinci Selim, orta boylu, alnı açık, mavi gözlü, ince kaşlı ve sarışın bir padişahtı. Zamanında cereyan eden mühim hadiselerden bazıları şunlardır :Komşu devletlerle sulh anlaşmaları yapıldı. İndonezya'ya denizden sefere Çıkıldı. Hindistan ve civarındaki müslüman hükümdarlara istekleri üzerine yardımlarda bulunuldu. Bir Türk gölü haline gelen Akdeniz'deki Kıbrıs korsanları, devamlı devletın donanmasına ve ticaret gemilerine zarar verdiğinden Kıbrıs'ın fethine karar verildi. Lala Mustafa Paşa tarafından Kıbrıs birbuçuk sene içinde tamamen fetholundu. Kıbrıs'ın imdadına gelen haçlı donanması İnebahtı'daki Türk donanmasını yakınca, padişah üzüntüsünden günlerce uyuyamadı. Çok kısa bir zaman sonra eski donanmadan kat kat üstün yeni bir donanma yapılıp yine Akdeniz'e açıldı. Bir sene içinde tam 158 gemi ile yeni donanma denize açılınca,Venedikliler sanki galip değil de mağlüb bir devletmişcesine bir anlaşma imzalamak mecburiyetinde kaldılar.Ayasofya Camii yeniden onarıldı. Selimiye Camii o devrede inşa edildi. Kırım Hanlığına,Rusya seferine Çıkma izni verildi ve Rusya vergiye bağlandı.Tunus şehri fethedildi ve bütün Tunus, Osmanlı topraklarına katıldı.İkinci Selim de babası gibi şairdi. Şaheser bir beyti : Biz bülbül-i muhrık-ı dem-i şekvayı firâkiz Ateş kesilir geçse sabâ gülşenimizden. Son devrin ünlü şairlerinden Yahya Kemal, İkinci Selim'in bu beyti için, Selimiye kadar güzel bir Şiir, demiştir.Babasından 14.892.000 km. kare olarak devraldığı İmparatorluk topraklarını, 15.162.000 km. kare olarak bırakmıştır. 15 Aralık 1574 günü vefat etmiş, dedesi Yavuz gibi ancak sekiz sene padişahlık yapmıştır. Ayasofya'daki türbesine gömülmüştür. (Allah rahmet eylesin.) Ebussuud Efendi, Şeyh,Mehmed Âşık Efendi, Kastamonulu Şeyh Şaban Efendi, Birgili Mehmed Efendi, Şakâik'a zeyl yazan Âşık Çelebi ve Kınalızade Ali Efendi, Sokollu Mehmed Paşa, Ikinci Selim devrinde vefat eden büyüklerdir. Erkek Çocukları : Üçüncü Murad, AbdulIah, Osman, Mustafa, Süleyman, Mehmed,. Mahmud, Cihangir. Kız çocukları : Fatma Sultan, Sah .Sultan,Cevherhan Sultan, Esma Sultan.

Sultan Üçüncü Murad

admin — Tue, 13 May 2008 18:47:36 +0000

Sultan Üçüncü Murad Babasi . Ikinci Selim Annesi . Nurbânu Sultan Documu : 4 Temmuz 1546 Vefati . 16 Ocak 1595 Saltanati : 1574 - 1595 (21 ) sene Üçüncü Murad, orta boylu, değirmi yüzlü,kumral sakallı, elâ gözlü ve beyaz tenli bir padişahtı. Çok cömertti, herkese yardım etmeyi severdi.Zamanında cereyan eden mühim olaylar :Venedik'le anlaşma yenilendi. Portekiz'le Vâdisseyl muharebesi yapıldı ve Portekizliler kesin bir şekilde mağlüb edildi. İspanya'ya karşı İngiltere'ye yardımlar yapıldı. Lehistan kraIının tayininde çıkan mücadele kazanıldı ve 1577'de Lehistan devleti de Osmanlılara tâbi oldu.1511'de Osmanlı tabiiyetinde bulunan Kırım Hanlığı Rusya'ya harb ilân etti. Moskova'ya kadar ilerleyerek Rusya'yı vergiye bağladı.1578'de İran'la savaşlar başladı. çıldır Zaferi elde edildi, Tiflis ve Şirvan fethedildi. Hazar Denizine kadar Osmanlı hakimiyetine alındı. Tarihte meşhur Tiflis müdafaası yapıldı.Kaledeki bir avuç asker kedi ve köpeklere varıncaya kadar yiyerek kaleyi teslim etmediler.27 günde Kars Kalesi yapıldı 1583'de Meşâleler Zaferi kazanıldı ve Revan fethedildi. 1585'de Tebriz dördüncü defa fethedildi.Gence şehri alındı.1590'da İran'la sulh yapıldı. 1593'de Almanya'ya harb ilân edildi.1594'de Yanıkkale fethedildi. Bu devirde Osmanlı topraklarının genişliği 19.902.000 km. kareye yükseldi. Osmanlı İmparatorluğu en geniş toprağa bu zamanda sahib bulunuyordu.Üçüncü Murad 16 Ocak 1595'de 49 yaşında iken vefat etti. Ayasofya Camii avlusuna gömüldü. (Allah rahmet eylesin.)Beşiktaş'taki Yahya Efendi Türbesini O yaptırmıştı. Fethiye Camiini de kiliseden camiye o çevirmişti.Beyzavi Tefsirine Hâşiye yazan Sinan Efendi (H. 986), Seyh Üftâde Hazretleri (H.989), Ahi Çelebi, Uryani Mehmed Dede ve Şakâik'a zeyl yazan Lütfi Mustafa Efendi, Molla Cami'ye şerh yazan Muharrem Efendi, Gülistan'a şerh yazan Sam'i Efendi, Vankulu Lügatının sahibi Mehmed Vani Efendi (H. 1000) bu devirde vefat eden büyüklerdir. Erkek çocukları : Üçüncü Mehmed, Selim,Bayezid, Mustafa, Osman, Cihangir, Abdullah,Abdurrahman, Abdullah, Hasan, Ahmed, Yakub, Alemşah, Yusuf, Hüseyin, Korkud, Ali,İshak, Ömer, Alaüddin, Davud. Kız çocukları : Ayşe Sultan, Fatma Sultan, Mihrimah Sultan, Fahriye Sultan.

ÇOCUK VE SUÇ

admin — Tue, 13 May 2008 18:57:37 +0000

ÇOCUK VE SUÇ

Yazar : Hüseyin PEKER

Yayınevi : Çocuk Vakfı Yayınları

Baskı :

ISBN :

Bilim Grubu : Psikoloji / Çocuk

Türü : Telif

Hitap Ettiği Okuyucu Kitlesi: Özel İlgi

Genel Değerlendirme:

Çocuğu suça iten nedenler, ailenin ve eğitimin bu süreçteki etkileri tartışılıyor. Çocuk suçları ile ilgili bilgiler veriliyor. Kitap B.M. çocuk hakları bildirisi ile başlıyor ve bu belgeye göre çocukların hakları açıklanıyor.

Yazar “Çocuk ve Suç” da isminden de anlaşılacağı gibi çocuk ve suçu; çocuğu suça iten etkenleri, ailenin çevrenin ve eğitimin rolünü araştırıyor. Çocuk suçlarıyla ilgili bilgiler verip, konu ile ilgi yapılan çalışmaların sentezini yapıyor. Çocuğun kalıtım, bedensel ve zihinsel özelliklerini de için içine katarak çözüm önerilerinde bulunuyor.

Kitap; B. M. Çocuk Hakları Bildirisiyle başlıyor. Buna göre her çocuk:

- Şefkat, sevgi ve anlayış görme hakkına

- Yeterli beslenme ve anlayış görme hakkına

- Parasız eğitim hakkına

- Oyun eğlence hakkına

- Bir isim sahibi ve bir ülkenin vatandaşı olma hakkına

- Olağanüstü durumlarda yardım görmede öncelik hakkına

- Topluma yararlı olacak şekilde yetişme hakkına

- Uluslararası barış ve Evrensel kardeşlik bilincinde geliştirme hakkına

- Bütün bunlarda, Renk, Irk, dil, din farkı gözetmek için yararlanma hakkına sahiptir.

İnsanların üzerinde ittifakla anlaştıkları tek konu, çocukların toplumun geleceği olduğu gerçeğidir. İnsanın en çok sevdiği şey çocukları olmasına karşın yeryüzünde milyonlarca çocuk açlığın ve yokluğun pençesinde kıvranıp can vermekte, savaşlarda ölmekte ve çocukluğunu yaşamadan suça, cezaevlerine düşmektedir. Yapılan araştırmalar “Suçlu çocuk yok, ancak suça itilmiş çocuk var” tarzını doğruluyor. O halde hayatının baharında kırağı yiyen çocukların durumu nasıl düzeltilecek.

İnsan sosyal bir varlıklar. Sosyal bir çevrede doğar çevrenin şartlarıyla şekillenir Toplumca kazılmış din, ahlak ve hukuk gibi üstyapı kurallarına uyar. Toplumca kedine verilen görevleri yerine getirir.

Hiçbir çocuk sosyal veya sosyal olarak dünyaya gelmez. Çocuk üç aylıkken anlam vermeye başlar. Çocuğun bu seviyeden sonraki gelişimi ailenin kendisine vereceği telkinlerle eğitimle; terbiyeyle, motivasyonla şekillenir. Ailede sosyali ilişki iyiyse, çocuk da motize ediliyorsa çocuk sosyal bir insan olarak büyür. Ama ailede sosyal ilişkiler çok zayıf ve çocuğun aktivitelerini örnek alabileceği kimse yoksa çocuk körelir. Böyle çocukların yardıma ve rehberliğe ihtiyaçları vardır.

Her toplumda anti-sosyal davranışlarda bulunanlara toplumsal yada hukuksal müeyyideler uygulanır. Suçluluk kişini, bireylerin karşısına çıkaran bir çatışmadır. İstenmeyen bu çatışma yani suç olgusu, Kriminolojisi, yani suç olanı incelenen ve suçluyu topluma kazandıran bilimi doğurdu. Sanayileşmenin bir neticesi olarak suç oranları, nüfus artış oranlarının önüne geçmiştir.

Çocukluk döneminde fert sosyalleşmeyi tamamlayamadığı için suç işlenebilir. Çünkü henüz neyin suç neyin suç olmadığını bilmiyordur. Çocukların çoğu komşuların bahçesindeki meyvelerden izinsiz koparmıştır.

Ergenlik döneminde ise suça yönelten etkenler hızlı bir bedensel ve ruhsal değişimden, kalıtımsal nedenlerden, zekadan kaynaklanacağı gibi, yanlış eğitim, yetersiz sevgi ve şefkat de olabilir. Değişen diğer yargıları, ahlak kurallarının bozulması, düzensiz kentleşme ve sanayileşme, güçler ve ekonomik bunalımlar gibi sosyo-ekonomik nedenlerde ergeni suça iten etkenler arasında sayılabilir.

Hukuki açıdan çocuk 11-18 yaş arasındaki çocuklardır. En çok suç işlenen yaş 14 yaş grubudur. Çocukluktan yetişkinlik dönemine geçiş olan bu yaşlarda (geçiş devresi) genç, ben kimim? neyim, kime benzemeliyim? ne olmalıyım? vb. gibi sorularla isbat-ı vücut etmek ister. Ailenin isteklerine başkaldırır, özgür olmak ister. Çocuk suçlarını belli bağlı gruplara ayıracak olursak:

1- Zeka geriliği ve gelişimindeki gerilik nedeniyle işlenen suçlar.

2- Yeterince sosyal eğitim almayan çocukların işledikleri suçlar.

3- Ergenlik dönemi işlenen suçlar.

4- Bozuk aile düzeninden gelen çocukların işledikleri suçlar.

5- Ekonomik yoksunluk nedeniyle işlenen suçlar.

6- Nörotik ve ruhsal bozukluklar nedeniyle işlenen suçlar.

7- En fazla üzerinde durulması gereken psikopatik suçlar.

EVRENSEL SORUN

İnsanoğlu XX. yy'ı tüketip XXI. yüzyıla hızla yaklaştığı şu günlerde elektronik çağı yakalamış, gezegenlerarası yolculuk yapıyor durumuna çıkmıştır. Dünya günde 1.5 milyar dolar Askeri harcama yaparken yıllık 17 milyon çocuğun ölümüne seyirci kalıyor. Çocukların çoğu çalıştırılıyor. Gelişmelerine balta vuruluyor. Çekirdek aile büyük yer alıyor ve bireyi topluma kazandıracak en önemli müessese sallanıyor.

II. Dünya savaşından sonra çocuk suçlarında önemli artış olmuştur. Çağdaş gelişmeler beraberinde yeni suçlarıda getirmektedir. Son yılların en büyük suçu uyuşturucu madde kullanımı. Bu suçun işlendiği I. ülkenin ABD oluşturuyor. Batı da çocuk gençlerin işledikleri suçlarda organize suçlar, önemli bir bölümü oluşturuyor, çocuklar 2-5 kişilik çeteler kurarak organizeli bir şekilde suç işliyorlar.

TÜRKİYE'NİN SUÇLU ÇOCUKLARI

Türkiye dünyadaki mezkur gelişmelerden derinden etkilenmiştir. Sanayileşme ve hızlı bir kentleşmenin yasadışı ülkemizdeki bu gelişmeler düzenli olmadığı için çarpıklıklara sebep olmaktadır. Tabii ki çocuk suçlarında da önemli artış olmaktadır. Çocuk suçları genel suçlara oranla %5 tir. Ne yazık ki işlenmen suçların cinsini ve yüzdelik dilimini bulmanın ötesinde bir şey yapmamışız.

Türkiye'de, Ankara, İzmir ve Elazığ’da çocuklar için ıslah ve cezaevleri vardır? Çocuk suçlarının en fazlası şahsa karşı işlenen suçlar, cinsel, suçlar ve mala karşı işlenen suçlar olarak sıralayabiliriz.

Şahsa karşı işlenen suçlardan hüküm güden çocuklar, kan davası, hayvan ve arazi antlaşmazlığı, namus temizleme gibi sosyal sorunlardan dolayı suç işlemişlerdir.

Islahevlerindeki çocukları topluma kazandırma gibi planlar olmazsa çocuk hayat boyu potansiyel suçlu olacaktır. Çocukları hor görmeden, aşağılamadan, yaptıkları suçun yanlışlığını ikna ederek anlatmak bir görevdir. Aksi takdirde ıslahevinden çıkan çocuk başka bir suçla yeniden cezaevine gelecektir. Bu fasit daireyi kırmak yetkililere ve topluma düşüyor.

II. BÖLÜM

II. Bölüme doğuşta suçlu olmayabilir mi? sorusuyla başlanıyor ve kromozomlar vesilesiyle anne, babadan çocuğa genler vasıtasıyla geçen bireyin “kalıtsal katori olarak tanımlanıyor. Sara ve Psikopati yani bireyin karakter ve heyecan tepkilerinde bozukluklar gösteren bir ruhsal gerilik duruma genelde kalıtsaldır. Ancak bunların getirdiği suçlar kendi başına kalıtım yoluyla geçmemektedir. Ancak ve ancak dolaylı bir etkidir. Asıl etki, zekası, çevre eğitim ve terbiyedir. Kalıtım gibi fizyolojik özelliklerde suça etken birer öğe olabilmektedir.

Zeka dediğimiz “soyut düşünme ve olaylar arasında ilişkiler kurabilme ve kendi kendini eleştirebilme yeteneği” gücü suça iten etkenlerdendir. Zeka seviyesi düşük olan çocukların suç oranlarının yüksek olduğunu görüyoruz. Bu zihinsel fonksiyonların yetersiz gelişmeyi dediğimiz zeka geriliği ise doğumla birlikte görülebileceği gibi, çocukluk yıllarında meydana gelen bir travma, enfeksiyon, beslenme bozukluğu ve hastalıklar sonucu ortaya çıkış ve çocukları suça iten en önemli etken olarak karşımıza çıkar.

III. BÖLÜM

Kalıtım, biyolojik etkenlerle çocuğun gelişim evrelerine ilişkin özellikleri bilmemekten doğan hataların, çocuk suçluluğunun sebebini oluşturur.

Çocuğun bebeklik döneminde Annesini kaybetmeyi onun duygusal gelişimini tamamlayamamasına sebep olur. 0-5 yaş arasında karakterin şekillendiği üzerindeki görüşbirliğini göz önüne alacak olursak bu durum çocuğu suça itebileceğini söyleyebiliriz.

Çocukluk döneninin en tehlikeli bölümü şüphesiz ki ergenlik çağı dediğimiz 12-15 yaş dönemidir. Çocuk bu süre içinde bir arayış içine girer. Birilerine benzemek ister. Kendi kendini sorgular ve duyguları kabarır. Bu dönemi aile ve okul çocuğu üzerine gitmeden atlatırsa çocuk sağlıklı bir fert olur. Aksi taktirde bu devredeki duygu selinin kendisini içine ittiği bir sürü suç içine düşüp çıkamayabilir.

IV. BÖLÜM

Bu bölümde çocuğun yetişmesinde AİLE ve OKUL'un önemi üzerinde duruluyor.

Aile en küçük toplum birimidir. Mükemmel fertler bu çekirdekde yetişir. Yani aile iyi yada kötü bütün tohumların yetiştiği ortamdır. Bundan dolayıdır ki ailenin çocuğun gelişimi, onun topluma yararlı bir fert olması yada suça itilen bir çocuk, anti-sosyal bir varlık olması yönünde etkileri çok büyüktür. Ailenin çocuk üzerindeki etkisi anne karnında başlar. Aile çocuğuna -Grup içinde dengeli birey olması için duygusunu bunun gerçeklemesi için gerekli ortamı, rehberliği ve sorunları çözer.

Çocuk içinde büyüdüğü ailenin sosyal yapısından etkilenir. Ailenin birlik veya dağınık olması yada Anne babadan birisinin ölümü çocuğun duygusal gelişimini son derece etkiler. Ayrıca ailenin sosyo-ekonomik ve kültürel düzeyi onun ilk sosyal deneyimlerini oluşturacak ve kişiliğin gelişmesinde son derece önemli bir faktör olacaktır. Ayrıca Ebeveynin çocuğa sert yada yumuşak tavırları, tutumları, ona değer verip vermemesi, ergenlik çağında ona yardımcı olup olmamasında son derece önemlidir. Çünkü çocuk bu tutumların bağrında gelişir. O halde Ebeveynler:

- Çocukların güven duygusunu geliştirecek şartları hazırlamak

- Yeterince sevgi, şefkat ve ilgi göstermeleri

- Çocuğ3un gelişme dönemlerini bilip ona göre davranmaları

- Çocukları kendi yetenekleri ve konumlarında kabul etmeleri

- Gerekli miktarda oyun oynama imkanlarını hazırlamak zorundadırlar.

Ailede disiplin anlayışı çocuğun duygularını bastırıcı makul isteklerine gem vurucu mahiyette değil de, tutarı, ve makul disiplin anlayışının olması gerekir. Buna tatlı fert bir disiplin anlayışı da diyebiliriz. Baskıcı aile çocuklarının suça yöneldiklerini ve bastırılan duyguların ileride ruhsal bozukluk olarak karşımıza çıktığını görmekteyiz. Ayrıca bozuk ve parçalanmış ailelerde gösterilemez ve istenilmeyen çocuk ilan edilir? Bu durumda şüphesiz çocuğun gelişimini olumsuz etkileyip suça iter. Ayrıca ailenin eğitim durumu sosyo-ekonomik durumu, ailedeki birey sayısı ve konut durumda suça etkendir. Okuma yazma bilmeyen aile çocukları, çok çocukları aile çocukları ve kendilerine ait olmayan meskenlerde oturan aile çocukları suça daha yatkındır.

Ailenin yanında suçluluğu en fazla etkileyen bir diğer unsur da OKUL dur. Çocuğun kişiliğinin oluşmasında çok önemli bir faktör olan eğitimin aracı okul şüphesiz ki suçları azaltmaktadır. Okul bir sosyal kurum olarak gerektiğinde aile ve yakın çevrenin veremediği olumlu etkileşim ortamını hazırlayan bu boşluğu dolduran bir kuruluştur. Okul, bu önemli işlevini gereği gibi yerine getirebildiği ölçüde başarılı olur.

V. BÖLÜM

KİŞİLİK, DURUM ve DAVRANIŞ BOZUKLUKLARI

Kişilik bireyin tüm ilgi, tavır ve yetenekleriyle dış görünüşünün ve çevresine uyum biçiminin özelliklerini içeren bir kavramıdır. İrsi ve çevresel etkenlerin bileşimidir. Yazar kişilik çeşitlerini sıralıyor ve karakter testleriyle kişilik hakkında hüküm veri.

Kişilik özelliklerinin suça etkisi büyüktür. Psikolojik etkenler fiziksel koşullarda yakından ilgilidir. Sağlık koşulları ve bedensel kusurlar, bireyin zihinsel ve duygusal işlevlerine etkide bulunur.

Suç, bilinçaltına itilen arzu ve isteklerin simgesel ifadesidir. Kişilik gelişimi inceleyen psikoanalizler zihinsel ve duygusal bozuklukları suçu içe atılan duyguların yansımaları olarak değerlendirip, suçla sonuçlanan kişisel ruhsal çatışmayı, toplumsal bakımdan yasaklanmış olan şeye karşı gelmek, onu yok etmek şeklinde yorumlar. Ona göre suç birtakım komplekslerden kaynaklanmaktadır. Hırsızlık yapan bir çocuk, yiyecek yada para çalarken, yalnızca fizyolojik gereksinimlerini gidermek için çalmamakta, belki de sevgi eksikliğini gidermek üzere bu yola başvurmaktadır. Yani suç bir öfkenin dışa yansımasıdır Bazı suçlar ve sebepleri

Aşırı derecede itaatsizlik ve karşı koyma, ebeveynin hatalı gözetimi ve onu tahrik etmesi gibi faktörlerdir.

Yalancılık: Çocukların eğitimlerinde onarı toplumsallaştırma işinin gerektiği gibi yapılamadığından ve çocuğa başkalarının hak ve çıkarlarına hiç olmazsa kendisininki kadar değer vermesi gerektiği şuuru verilmediğinden

Hırsızlık, Yankesicilik, Sahtekarlık: Ailenin çocuğa mülkiyet e mülkiyete saygı gösterilmesi gerektiği fikrini aşılayamamasından,

Evden kaçma: çocuğa iyi davranılmaması ve cezalandırılma korkusu saldırganlık, intikam, kıskançlık, huysuzluk, işkence etme gibi huyların herbirinin şuuraltına yerleşen sebepleri vardır. Bu suçlara ek olarak XX. yüzyılın en büyük suçu uyuşturucu ve Alkoldür. Bu suçta da çevrenin medyanın ve ailenin çok büyük rolü vardır.

VI. BÖLÜM

Bu bölümde çocuk suçluluğu üzerinde Ekonomik, kültürel ve Toplumsal etkenler irdelenmektedir. Araştırmalar göstermiştir ki sosyo ekonomik ve yakın çevre şartlarını rolünü ve önemini açıkça ortaya koymaktadır. Yoksul aile çocukları imkansızlıklar içinde suça itilir. Nüfus hareketleri ve iç güçlerle kültürel karışımların bir sonucu olarak suç artmaktadır. Savaşlarda çocuğun duygusal gelişimini etkilediği için, suçlara neden olabilir.

Korumaya muhtaç çocuklar özellikle 0-6 yaş grubu için bakımevlerinden daha ideal bir çözüm olarak görülen “koruyucu aile, yöntemi denebilir. Koruyucu aile çocuğa nispeten ebeveynlik vazifesi göreceğinden dolayı suç oranlarında düşecektir.

Bazı kitle iletişim araçları da çocukları suça iter. TV de gördüğü şiddet uygulamak isteyen nice çocuk vardır. Eğlence araçlarındaki şiddet de kötüdür.

VII. BÖLÜM

Bu bölümde meselenin çözüm yolları araştırmaktadır. Araştırmalar çocuk suçluluğunda irsi etkenlerden çok, çevresel etkenlerin önemini vurgulamakta kişilik kusurlarının yanısıra, bu kusurlarının yanısıra, zekadan yoksun olmak ve çevre koşullarının elverişsiz olması da çocuğu suça itmektedir. Ekonomik zorluklar kültürel düzey düşüklüğü, kalabalık ve yoksul aile, göçler, kültürel çatışmalar ailedeki suçlu bireyi oluşturmaktadır.

Kimi zaman toplumsal değer kalıpları, tabanlar, çevre şartlarının elverişsizliği ergenlik çağının fırtınalarıyla birleşince, çocuk yaşta gençlerimizin bozuklukları göstermeleri, suça itilmeleri olgusu ortaya çıkmaktadır.

Bunları önlemek için, çocuklara yönelik hizmetlerin aksatılmadan götürülmesi gerekiyor. Çalışan, korumaya muhtaç, dıştaki işçi çocuklarının hepsinin derdine çare bulmak zorundayız. Islahevlerindeki çocuklara meslek kazandırabiliriz. Testi kırılmadan önlem alınması gerekir ki suç zuhur etmesin.

Çocuk suçluluğuna toplumun yaklaşımı bir sorunun bir başka önemli yanını oluşturuyor. Genç, sırtına vuran suçluluk damgası her zaman kaldıramayabilir. Toplumda genelde suçluyu dışlamaya yönelik olur. Buda bir eğitim problemidir. Oysa suçluluk damgasını yiyenler yeniden hayata döndürülebilir. Suçlu çocuklara insanlar kendi çocukları gibi bakarlarsa o zaman çocuklar yeniden topluma kazandırılır.

GENÇLİK ÇAĞI RUH SAĞLIĞI VE RUHSAL SORUNLAR

admin — Tue, 13 May 2008 19:03:10 +0000

GENÇLİK ÇAĞI RUH SAĞLIĞI VE RUHSAL SORUNLAR

Yazar: Prof. Dr. Atalay YÖRÜKOĞLU

Gençliğin Tanımı ve Toplumdaki Yeri

Gençlik, çocuklukla erişkinlik arasında yer alan, gelişme, ruhsal olgunlaşma ve yaşama hazırlık dönemidir. Ergenlikle başlayan hızlı büyüme, gençlik çağını sonunda bedensel, cinsel ve ruhsal olgunlukla biter. BM Örgütünün tanımına göre genç, 15-25 yaşları arasında, öğrenim gören, hayatını kazanmak için çalışmayan ve ayrı bir konutu bulunmayan kişidir. Gerçekten gençlik hem toplumsal, hem biyolojik, hem de ruhsal bir kavramdır.

Türk toplumu gerçek anlamda genç bir toplumdur. Nüfusumuzun % 60’ını 25 yaşın altındaki çocuk ve gençler oluşturmaktadır. 50 milyonluk hiç bir Batı ülkesinde nüfus içindeki gençlik kesimi bu kadar büyük değildir.

Ülkemiz gençliği sorunsuz bir gençlik sayılabilir. Çünkü varlıklı toplumların gençlerine özgü hastalıklarına daha tutulmadı. Ülkemizde gençler arasındaki uyuşturucu kullanımı o kadar değildir. Gençlik suçluluğu da nüfusumuza ve genel suçluluk oranına göre düşüktür.

Gençlik yalnız olumsuzlukların toplandığı bir çağ değildir. Gençlik tatlı hayallerin, tutkuların ve idealizmin filizlendiği, sıkı arkadaşlıkların, ilk sevgilerin yaşandığı dönemdir. Yeniliğe ve ileriye doğru atılımların yapıldığı, kendini kanıtlama ve kendi kimliğini ortaya koyma çabalarının yaşandığı dönemdir. ARİSTO 2300yıl önce gençliğin özelliklerini çok çarpıcı anlatmıştır. Şöyle ki; tutkuludurlar, huysuz ve öfkelidirler. Kendilerini içtepilerine kaptırırlar; tutkularının kölesi olurlar. İsteklerinin önüne dikilen en küçük engele bile katlanamazlar. Onura, başarıya, paradan çok değer verirler. Çünkü paraya gereksinimleri olmamıştır. Eli açık ve iyilikseverdirler. Çünkü kötülükleri tanımamışlardır. Çabuk güvenir, çabuk bağlanırlar. Çünkü aldatılmamışlardır. Yüksek amaç ve hayalleri vardır; çünkü daha yaşamın sillesini yememişlerdir. Koşulların sınırlayıcı etkisini öğrenmemişlerdir.

Gençler yanılınca, çok yanılırlar. Sevgide de, nefrette de aşırıya kaçarlar. Her şeyi bildiklerini sanır ve onun için yanlışlarında sonuna kadar direnirler.

Gençlikte Arkadaşlık

Gençlik çağı evden kopma ve topluma açılma çağıdır. Ergenliğe giren bir gence evi dar gelmeye başlar. Ana-babanın öğütlerinden ve karışmalarından usanan genç, kendini dışarı atar. Çünkü soluk alabildiği, özgür davranabildiği yer, dışarı ortamıdır. Evle bağları gevşeyen genç kendini dışarıda bulur. Kendi gibi bağımsızlık arayan, aynı kaygıları yaşayan, benzer bocalamayı yaşayan yaşıtlarına takılır. Evinde anlaşılmadığını, değer verilmediğini, çocuk gözüyle bakıldığını sanan genç için arkadaş kümesi bir kurtuluş, bir sığınaktır.

Gencin sıkı arkadaşlık kurmadan topluma açılması düşünülemez. Bu bakımdan arkadaşlık ilişkileri toplumsal ilişkilere öncülük eder. Arkadaşlarca aranmak, beğenilmek ve benimsenmek, benlik saygısının önemli bir koşuludur. Genç bu ilişkilere girerek zekasıyla, spor ve sanat yetenekleriyle kendini kanıtlar.

Arkadaşlık kurabilmek ve sürdürebilmek başlı başına bir başarı, ruh sağlığının bir ölçüsüdür. Ailesine bağımlı, güvensiz ve sıkılgan bir çocuk okulda başarılı olabilir ama, arkadaşlık kurmada çok yetersiz olabilir. Gençlik çağında, gençlerin ruh hekimlerine başvurma nedenlerinin başında arkadaşsızlık yakınması gelir.

Gençlikte Benlik

Ben, benlik, kişilik çoğunlukla eş anlamlı olarak kullanılan kavramlardır. Kişiyi kişi yapan, başkalarından ayıran duygu, tutum ve davranışların tümünün örgütlenmiş bütünlüğünü anlatır. Her insanın ulaşmak istediği bir benlik vardır. Kişi özlediği, kendine yakıştırdığı bu ideal benlik kavramını geliştirmeye çabalar. İdeal bene yaklaştıkça mutlu olur. Kimi zaman ideal ben, bir düş, bir özlem olarak kalır. İdeal benliğe ulaşamazsa, kişi mutsuz olur. İdeal benliğin gerçek dışı olduğu durumlarda kişi bunalıma düşer, kavramını geliştirmeye çabalar. İdeal bene yaklaştıkça mutlu olur. Kimi zaman ideal ben, bir düş, bir özlem olarak kalır. İdeal benliğe ulaşamazsa kişi mutsuz olur. İdeal benliğin gerçek dışı olduğu durumlarda kişi bunalıma düşer. Kendi kendinden beklentisi çok yüksek olan kişi, genellikle bilinçdışı dürtülerin ve tutkuların buyruğundan çıkmayan kişidir.

Gençlikte Kimlik Karmaşası

Kimlik karmaşasına giren gençler, kendilerine belli bir yön veremeyen bir yerde kök salamayan gençlerdir. ERİKSON (1968) kimlik karmaşasını yaşayan genci şöyle tanımlar:

İnsanlara yaklaşma ve sıkı ilişkiler kurmada başarısızlık gösterir ve bunun sonucu yalnızlık çeker. Uygun olmayan rastgele kişilerle arkadaşlık eder. Çalışamama, kendini bir işe verememe, dikkatini toplama güçlüğü belirgindir. Yarışmadan kaçar ve yeteneklerine uymayan işlerde kendini tüketir. Ailenin ve toplumun onaylamadığı rollere girer. Ters ya da olumsuz kimliğe bürünür.

Kimlik karmaşasında kurtulmak için gençler değişik yollara başvururlar. Dış ülkelere göçüp yerleşerek, uyruk değiştirerek, din değiştirerek kendilerine yeni bir kimlik bulmaya çalışırlar.

Toplum içinde bir yer edinemeyen, kök salamayan ve geleceğinden de umudu kesilen genç, topluma sırt çevirebilir. Çocukluğundaki kötü örneklere dönüş yapar. ‘Madem ben sizi istediğiniz gibi olamıyorum, öyleyse istemediğiniz gibi olacağım’ der. Sınıfını, uyruğunu, dinini, ülkesini, yetiştiği ortamın tüm değer yargılarını yadsıyabilir.

Kimi genç de, topluma sırt çevirmek yerine topluma meydan okuyarak olumsuz kimliğini kanıtlamaya çalışabilir. Şiddet eylemcileri, teröristler bunlara örnek gösterilebilir. Bunlar içinde en çarpıcı örnek, hiç şüphesiz ki MEHMET ALİ AĞCA’dır. Zemzem kuyusuna işeyerek üne kavuşan insan gibi, o da değer verilen insanları öldürerek ünlü kişiler arasına girmiştir.

Aile Tiplerine Göre Çocuğa Verilen Önem

ÇOK SEVEN-KOLLAYAN, GEVŞEK DİSİPLİNLİ AİLE

Çocuğa büyük sevgiyle bağlanmışlar, tam benimsemişler. Çok sıcak verici ancak çok koruyucu ve kollayıcıdırlar. Tüm yaşamları çocuğa göre düzenlenmiştir. Yalnız çocuk için yaşıyor gibidirler; bir dediğini iki etmezler.

SIKI DİSİPLİNLİ, SEVECEN AİLE

Bu aileler de çocuklarına karşı sevecen, ilgili ve düşkündürler. Çocuğun tüm maddesel ve ruhsal gereksinimlerini karşılarlar. Çocuğun sağlığı ve öğrenimi için hiçbir özveriden kaçınmazlar.

BASKICI-İTİCİ SEVGİSİZ AİLE

Gence bu ailelerde küçükten beri yeterli sevgi ve sevecenlik gösterilmemiştir. Aile ortamı gergin, ilişkiler düşmancadır. Bol eleştiri, azar, aşağılama ve dayak vardır.

SEVGİSİ YETERSİZ, DİSİPLİNLİ GEVŞEK AİLE

Bu aileler çocuğa karşı ilgisiz, ruhsal gereksinimlerine karşı duyarsızdırlar. Çocuk ayak altında dolaşmadıkça, ağlamadıkça ya da bir muzırlık yapmadıkça ilgilenmezler.

PARÇALANMIŞ AİLEDE GENÇ

Ölüm veya ayrılık nedeniyle bölünmüş ailelerde büyüyen çocukların gençlik çağında çok değişik uyum sorunları ortaya çıkabilir. Çocukluğu babasız geçmiş bir genç erkek, genellikle bir genç kızdan daha çok sorunlarla karşılaşır.

SEVEN, BENİMSEYEN, DEMOKRATİK AİLE

Çağdaş bir ailedir. Ana-baba arasında saygı vardır. Sorunlar buyruklarla değil, konuşarak çözümlenir. Evde gerginlik yerine, ılımlı bir hava vardır.

GELENEKSEL, ATAERKİL AİLE

Geleneksel Türk ailesinde babanın tartışılmaz, salt otoritesi vardır. Evde ilk ve son sözü söyleyen babadır. Babayla çocuk arasında korkuyla karışık saygılı bir uzaklık vardır.

Ruhsal Hastalık Kavramı

Ruhsal hastalık, insanın duygu, düşünce ve davranışlarında olağan dışı sapmaların aykırılıkların bulunmasıdır diye tanımlanabilir.

Ruhsa hastalık belirtileri rahatsız edici, acı verici, kişiyi ve çevresini mutsuz eden türden belirtilerdir. Kişinin uyumunu bozar, ilişkilerini sarsar, çalışmasını etkiler.

Nevrozlar

BUNALTI NEVROZU

Bunaltı sürekli olabildiği gibi, yoğun biçimde nöbet nöbet de gelebilir. Bunaltı nöbeti geçiren bir kimse belirsiz bir korku içindedir. İçi daralır, sık sık solur, soğuk soğuk terler döker, göğüs sıkışır, boğazında lokma kalmış gibi bir tıkanma duyar, çarpıntısı vardır.

Çocuklukta yaşanan bunaltının en önemli nedenlerinden biri ana-babadan ayrılma, ana-babayı yitirme durumlarıdır.

FOBİK NEVROZ

Saçma, abartılmış ve gerçeğe uymayan korkulara fobi adı verilir. Korku, benliğin sağlıklı bir tepkisidir. Kişiyi tehlikelere karşı uyarır ve önlem almasını, korunma yolları aramasını sağlar. Fobik kişi, benliği tehlikeye sokmayan durum ve nesneler karşısında korkuya ve paniğe kapılır. Köpekten korkan bir kimse bir yavru köpek yanından geçse bile, dizinin bağı çözülebilir. dokunmak ya da kucağına almak ise paniğe kapılabilir.

HİSTERİK NEVROZ

Hasta, hiçbir organik bozukluğu olmadığı halde birden bacaklarının tutmadığından, ellerini kollarını oynatamadığından yakınır. Sanki birden felç olmuş gibidir. Ancak sinirlerde ve kaslarda bir bozukluk yoktur. Gündüz kolunu-bacağını oynatamayan hasta, uykudayken serbestçe oynatır.

OBSESİF-KOMPULSİF NEVROZ

Kişi, düşüncesinin saçma olduğunu bilir. Ama bunaltı çekmekten kendini alıkoyamaz. Aklından kovmaya çalışır ama başaramaz. Örneğin, bir anne yeni doğan çocuğu ile ilgili olarak aklından geçen ‘Ya çocuğumu boğarsam. Ya elimdeki bıçağı çocuğuma saplarsam’ gibi düşünceden çok büyük sıkıntı duyar.

DEPRESİF NEVROZ

Depresyon genel bir çöküntü durumudur. Depresyona giren bir kişi yaşama sevincini yitirir. Sürekli üzgün. kederli, isteksiz ve yorgundur. Günlük işler ona büyük bir yük gibi gelir. Yaptığı işten tat almaz. Gülmeyi unutmuş gibidir. Canı konuşmak istemez.

Psikozlar

ŞİZOFRENİ

Şizofreni, genç yaşlarda başlayan düşünce, duygu ve davranışlardaki ağır bozukluklarla birlikte giden, kişinin ruhsal dengesini ve uyumunu bozan bir psikozdur. Genellikle ergenlik çağı ile 45 yaş arasında ortaya çıkar. En yaygın psikoz türüdür. Hastaneye başvuranların % 20’sini oluşturur.

MANİK-DEPRESİF PSİKOZ

Hasta, depresyona girdiği zaman, tam bir çöküntü içinde görünür. Yemez-içmez, uyumaz; insanlardan kaçar. Bezgin, üzgün ve elemlidir. Çalışma gücünü yitirmiştir. Hasta, suçluluk duygusu çeker. Öyle ki hasta ikinci Dünya Savaşı’nın kendi yüzünden çıktığını söyleyecek kadar gerçekten kopabilir.

Ruhsal Tedavi

Ruhsal tedavi (Psikoterapi) ruhsal bozuklukları konuşma yoluyla düzeltmeyi ve iyileştirmeyi amaçlayan tedavi biçimidir. En yoğun tedavi biçimi Psikanaliz’dir. Bu tedavide hasta divana uzanarak değil, hekimle yüzyüze konuşarak tedavi edilir.

Hastanın beklentileriyle hekimin amaçları çelişiyor, tedavi süreci verimli olmaz. İyi bir arkadaşla dertleşme, sorunlarını paylaşma ve dayanışma bir ölçüde ruhsal tedavidir. Hekimin hastasını tanımasından daha önemlisi hastanın kendi kendini tanımasıdır. Hastanın yardım almaya istekli ve işbirliğine yatkın olması, ruhsal tedavide ön koşuldur. Hekimlikte hastanın isteğine karşın tedavi uygulanamaz.

Gençlerle ruhsal tedavi sürdürülürken, ana-babalarla düzenli ya da belli aralıklarla görüşmeler yapmak gerekir. Genç, ana-babası arasında kalırsa, tedavinin etkisi olmaz. Örneğin tutucu bir aileden gelen bir genci, daha bağımsız davranmaya yöneltmek, gençle ana-babanın daha çok çatışmasına yol açar. Böyle bir durumda tedavi son bulur.

Kurtuluş Savaşı Sırasında TÜRK MILLIYETÇILIĞI

admin — Tue, 13 May 2008 19:19:20 +0000

Satranç Dersleri

admin — Tue, 13 May 2008 19:31:05 +0000

ÖNSÖZ Altıncı yüzyılda Hindistan'da doğan satranç tüccarlarla İran'a geçti. Yedinci yüzyılda araplar İran'ı alınca satranç Arap topraklarında yayılmaya başladı. Arap akıncıları ile birlikte Kuzey Afrika'dan İspanya'ya geçen satranç ortaçağda şövalyelerin gözde oyunu oldu. Arap ve Avrupa el yazmalarından sonra İspanyol Lucena'nın ilk basılı satranç kitabında (1497) satranca eklenen yeni kurallar açıklandı: Vezirin ve filin hareket alanlarının genişletilmesi, rok, geçerken alma, erin vezir olması. Böylece günümüze kadar değişmeden gelen kuralları ile dinamik, ustalık ve incelik dolu, bilgiye dayanan modern satranç dönemi başladı ve satranç, İspanya'dan sonra, İtalya, Fransa, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri ve Rusya'da hızla yaygınlaşmaya başladı. Ondokuzuncu yüzyıl sonlarında satrancın ilk büyük yıldızları belirdi: Anderssen, Morphy, Rubinstein ve Steinitz. Güçlü oyuncuların katıldığı turnuvalar yapıldı: 1851 Londra, 1857 New York, 1883 Londra, 1889 Hastings ve Saint Petersburg. İlk dünya satranç birincisi sayılan Steinitz'den sonra, Yirminci yüzyılın başlarında Lasker, Capabalanca, Alekhine ve Euwe, ikinci dünya savaşından sonraki yıllarda, Botvinnik, Smyslov, Tal, Petrosian, Spassky, Fischer ve Karpov dünya satranç birincisi ünvanının sahibi oldular. Böylece, olimpiyatlar, turnuvalar, uluslararası karşılaşmalar, dünya birinciliği maçları, turnuva kuralları, oyunların yazılması, oyunların ve bilgilerin binlerce kitapta toplanması, satranç saatı, oyuncuların sınıflandırılması ve herkese açık satranç kulüpleri ile bir spor dalı olan satrancın bu özelliği en belirgin şekilde ortaya çıkmış oldu. Federal Almanya Spor Federasyonu Başkanı Willi Weyer 1977 yılında Satranç Federasyonunun Yüzüncü kuruluş yıldönümünde şöyle demişti: Satranç, sporda bulunduğu belirtilen hemen hemen bütün özelliklere sahip olduğu gibi başka spor dallarında bulunmayan bazı yararlar gösterir. Mantıklı düşünmeyi öğretir, kombinasyon zevkini arttırır, yaratıcılığı uyandırır, tehlikeyi göze alma yeteneğini geliştirir, karar verme gücünü kazandırır, kendini ve başkalarını eleştirmeye alıştırır, sabrı ve güveni güçlendirir. Böylece satranççı iyi bir sporcunun tüm özelliklerini ve gerilim içinde tüm zihin ve irade güçlerini kazanabilir. Satranç teorik ve pratik açıdan bugünkü yüksek düzeye ulaşmasını büyük ölçüde spor ruhuna borçludur. Satranç her zaman spor değildi, fakat günümüzde ortaya çıkan amaç ve değişen kurallar içinde spor olmuştur. Türkiye Satranç Federasyonunun ve onu oluşturan satranç derneklerinin öncülüğünde, satranç bugün özellikle gençler arasında yaygınlaşıyor. İl birinciliklerinden başlayarak seçilen oyuncular arasında Türkiye Birinciliği, gençler, küçükler ve bayanlar sınıfında Türkiye birincilikleri, üniversite birincilikleri, liseler arası bireysel ve takımlı turnuvalar, özel turnuvalar yapılmaktadır. Satrançta ilerlemek isteyen kişiler binlerce satranç kitabındaki bilgilerden, deneylerden, oyunlardan yararlanmak zorundadır. Bu, yeni yetişenler için olduğu kadar, usta satranççılar için de geçerlidir. Elinizdeki kitap bunlarrn en iyilerinden biridir. En önemli özelliği geçen zaman içinde yeniliğinden hiçbir şey kaybetmemiş olmasıdır. Dünya dillerinden çoğuna çevrilmiş ve bazı ü1kelerde defalarca basılmıştır. Eski dünya satranç birincilerinden Capablanca'nın bu eseri yeni başlayanlardan usta oyunculara kadar, her düzeydeki satranççıya bir şeyler öğretebilecek niteliktedir. Satranç öğrenmek isteyenler için kitabın başına bir bölüm eklenmiştir. Kitabın son bölümünde gene aslında olmayan Capablanca'nın seçme oyunları yer almaktadır. Capablanca'nın ölümsüz eseri bu basılışta yeniden gözden geçirilerek, oyunlar ve açıklamaları Uluslararası Satranç Federasyonu'nun kabul ettiği yazılış şekli ile yeniden düzenlenmiştir. Bu yazılış şekli satranççılarımız tarafından da kullanıldığından ve ayrıca oyunlar ve açıklamaların asıl devam yolları siyah harflerle dizildiğinden kitap kolaylıkla izlenebilecektir. Kitabın ülkemizde satrancın gelişmesine katkıda bulunacağını umuyoruz. YAYINEVİ ::::::::::::: JOSE RAOUL CAPABLANCA'NIN HAYATI Satranç tarihini incelediğimiz zaman aynı dönemde yaşamış satranççılar arasında yüceleşmiş üç kişinin adını görürüz. Lasker, Capablanca ve Alekhine. Bu üç satranç ustası arasında seçim yapmak kişilere göre değişir. Bazılarına göre en büyük usta Lasker'dir. Çünkü Lasker yıllarca en güçlü turnuvalarda derece almayı sürdürmüş, diğer ustaların oyundaki kuvvetlerini kaybettikleri yaşlarda bile o büyük başarılar kazanmıştır. Bazılarına göre en büyük usta Alekhine'dir. Çünkü Alekhine'in oyunlarında satranç en yüksek düzeye ulaşmış, güzel ve derin kombinezonları bütün satranççıları büyülemiştir. En büyük usta olarak Capablanca'yı seçenler ise şunu ileri sürüyorlar. Capablanca için satranç ana dilini konuşmak kadar basit ve tabii bir işti. Diğer ustaların uzun analizlerden sonra bulabildiği en kuvvetli hamleleri o ilk bakışta görüyordu. O derece yetenekliydi ki açılışlarda bilgisi olmadığı halde zamanın büyük ustalarını kolaylıkla yenmişti. Jose Raoul Capablanca 19 Aralık 1888'de Küba'da Havana'da doğdu. O zamanlar ünlü Havana satranç kulübü birçok ustaları kendine çeken bir yerdi. Steinitz ve Tchigorin dünya birinciliği maçını orada yapmışlardı. Henüz dört yaşında iken ilk oyununu babasına karşı kazanan Capablanca sekiz yaşında Havana satranç kulübüne girdi. Kısa bir süre içinde kulübün en kuvvetli oyuncularını yenebilecek bir hale gelen Capablanca 12 yaşında iken Küba birincisi Corzo ile maç yaptı ve onu 7-5 yenerek Küba birincisi ünvanını kazandı. Capablanca 1904 yılında New York'a gelerek Colombia Üniversitesine girdi ve aynı zamanda ünlü Manhattan satranç kulübüne devam etmeye başladı. 1910 yılında Amerika birincisi Frank J. Marshall ile karşılaşarak 8-1 gibi büyük farkla kazanınca dünya satranççılarının gözleri genç Kübalının üzerine çevrildi. 1911 yılında San Sebastian'da o zamana kadar yapılan turnuvaların en büyüğü düzenlenmişti. Turnuvaya katılabilmek için en az iki turnuvada hiç olmazsa üçüncü dereceyi kazanmış olmak gerekiyordu. Turnuvaya Rubinstein, Vidmar, Marshall, Nimzovitch, Schlechter, Tarrasch, Bernstein, Spielman, Teichman, Janowski, Maroczy, Burn, Duras ve Leonhart katıldılar. Dünya birincisi Emmanuel Lasker gelememiştiı: Marshall'a karşı büyük başarısı gözönüne alınarak Capablanca da turnuvaya çağrıldı ve turnuvayı birincilikle bitirdi. Artık Capablanca, Rubinstein ve Lasker dünyanın en büyük oyuncuları sayılıyorlardı. Capablanca'nın haklı olarak istediği dünya birinciliği maçı, araya savaş yıllarının girmesi nedeniyle 1921 yılında Havana'da yapılabildi. Kübalı satranççı, rakibi Lasker'i 4-0 yenerek dünya satranç birincisi oldu. Bu maçta Capablanca çok güzel oynadığı halde, Lasker hakkında aynı şey söylenemez. Sıkıntılarla geçen savaş yılları Lasker'i etkilemiş ve oyununun niteliği düşmüştü. Bundan sonra da birçok turnuvaya katılan ve parlak sonuçlar alan Capablanca 1927 yılında New York'ta yapılan dörtlü turnuvada birinci oldu ve aynı yılın eylül ayında kendisini dünya birinciliği için maça çağırmış bulunan Alekhine ile çarpışmağa başladı. Fakat bütün satranç dünyasının şaşkınlık bakışları altında maçı 6-3 kaybederek ünvanını Alekhine'e bıraktı. Daha önce yaptıkları çeşitli karşılaşmalarda Capablanca Alekhine'i birçok defa yenmiş olduğundan kimse bu maçı Alekhine'in kazanacağını sanmıyordu. Birçok satranç ustasının kanaatı şudur ki Capablanca doğuştan mevcut olan yeteneğini çalışmak suretiyle geliştirmiş olsaydı dünyanın gelmiş geçmiş en büyük satranç ustası ünvanını söz götürmez bir biçimde alacak ve belki de hiç yenilmiyecekti. Capablanca Alekhine ile yeni bir maç yapmak için çok uğraştı ise de başaramadı. Bu arada bazı turnuvalarda iyi sonuçlar elde etti. Fakat artık oyunu eski gücünü kaybetmişti, bazı oyunlarını zaman sıkışması yüzünden kaybetmeye başlamıştı. Capablanca yalnız satrançtaki ustalığı ile değil, aynı zamanda yakışıklığı, kibarlığı ve nazikliği ile ün yapmıştı. Colombia üniversitesinde iki yıl okuduktan sonra eğitimi bırakmasına rağmen yeteneğini değerlendiren Küba hükümeti ona dolgun aylıkla diplomatik bir görev vererek geçim derdinden kurtarmış ve çeşitli ülkelere gitmesine imkan vermişti. Gerek kişiliği ve gerekse oyunu ile pek çok dost kazanmış olan Capablanca 8 Mart 1942'de büyük başarılarına sahne olmuş bulunan Manhattan satranç kulübünde kalp krizi geçirdi ve ertesi gün öldü. Otopside Capablanca'nın beyninin normalden büyük ve üzerindeki kıvrımların da daha fazla olduğu görülmüştür. CAPABLANCA'NIN KATILDIĞI TURNUVALAR VE ALDIĞI SONUÇLAR Turnuva, Derece, +, -, =, Toplam New York 1910, 1, 7, 0, 0, 7 New York 1911, 2, 8, 1, 3, 9.5 San Sebastian 1911, 1, 6, 1, 7, 9.5 New York 1913, 1, 10, 1, 2, 11 Havana 1913, 2, 8, 2, 4, 10 New York 1913, 1, 13, 0, 0, 13 Petersburg 1914, 2, 10, 2, 6, 13 New York 1914, 1, 11, 0, 0, 11 New York 1915, 1, 12, 0, 2, 13 New York 1916, 1, 12, 1, 4, 14 New York 1918, 1, 9, 0, 3, 10.5 Hasting 1919, 1, 10, 0, 1, 10.5 Londra 1922, 1, 11, 0, 4, 13 New York 1924, 2, 10, 1, 9, 14.5 Moskova 1925, 3, 9, 2, 9, 13.5 L. Hopatkong 1926, 1, 4, 0, 4, 6 New York 1927, 1, 8, 0, 12, 14 Berlin 1928, 1, 5, 0, 7, 8.5 Bad Kissingen 1928, 2, 4, 1, 6, 7 Budapeşte 1928, 1, 5, 0, 4, 7 Ramsgate 1929, 1, 4, 0, 3, 5 Karlbad 1929, 2-3, 10, 2, 9, 14.5 Budapeşte 1929, 1, 8, 0, 5, 10.5 Barselona 1929, 1, 13, 0, 1, 13.5 Hastings 1930-31, 2, 5, 1, 3, 6.5 New York 1931, 1, 9, 0, 2, 10 Hastings 1934-35, 4, 4, 2, 3, 5.5 :::::::::::: CAPABLANCA'NIN KATILDIĞI TURNUVALAR VE ALDIĞI SONUÇLAR Turnuva, Derece, +, -, =, toplam Moskova 1935, 4, 7, 2, 10, 12 Margate 1935, 2, 6, 1, 2, 7 Margate 1936, 2, 5, 0, 4, 7 Moskova 1936, 1, 8, 0, 10, 13 Nottingham 1936, 1-2, 7, 1, 6, 10 Semmering 1937, 3-4, 2, 1, 11, 7.5 Paris 1938, 1, 6, 0, 4, 8 AV.R.O. 1938, 7, 2, 4, 8, 6 Margate 1939, 2-3, 4, 0, 5, 6.5 Buenos Aires 1939, -, 6, 0, 4, 8 Genel Toplam +, -, = 277, 26, 177 CAPABLANCA'NIN YAPTIĞI MAÇLAR VE ALDIĞI SONUÇLAR +, -, = Corzo, 1900, 4, 2, 6 Marshall, 1909, 8, 1, 14 Kostich, 1919, 5, 0, 0 Em. Lasker, 1921, 4, 0, 14 Alekhine, 1927, 3, 6, 25 Euwe, 1932, 2, 0, 8 Genel Toplam +,-,= 26, 9, 67 SATRANÇ NASIL OYNANIR Satranç iki kişi arasında ve kare şeklinde bir satranç tahtası üzerinde oynanır. Satranç tahtası beyaz (açık renk) ve siyah (koyu renk) eşit büyüklükte ve bir beyaz, bir siyah sıralanmış 64 kareden oluşur. Satranç tahtası her oyuncunun sağına beyaz gelecek şekilde konulur. Her oyuncunun 16 taşı vardır: Bir Şah, bir Vezir, iki Kale, iki Fil, iki At ve sekiz piyon. Oyunun amacı rakip şahı almak yani mat etmektir. Oyuna beyazlar başlar, fakat önce taşların nasıl hareket ettiğini görelim. Taşların Hareketi Satranç taşlarının her birinin ayrı hareketi vardır. Taşların hareket yönleri, gidebilecekleri kareler aşağıda boş satranç tahtasını temsil eden diyağramlarda ayrı ayrı gösterilmiştir. ŞAH, bitişiğindeki karelere gidebilir. KALE, yatay ve dikey olarak ilerler. FİL, çapraz hareket eder. Filler oyun boyunca aynı renk karelerde kalırlar. VEZİR, dikey, yatay ve çapraz gider. AT, L şeklinde bir hareketle üç kare sıçrama şeklinde gider. Taşların üzerinden atlayabilir. PİYON, bulunduğu sütunda ileriye doğru bir kare hareket eder. Ancak başlangıç yerlerinde bulunan piyonlar istenirse iki kare ilerletilebilir. Taş Alma Taş alma, alınan taşın satranç tahtası dışına çıkarılması ve alan taşın onun yerine konulmasıdır. Bir taşın gidebileceği karelerde rakip bir taş varsa, onu alabilir. Taş alma zorunlu değildir. Taşlar, (at hariç) kendi taşlarının ve rakip taşların üzerinden atlamazlar. Piyonlar çapraz olarak taş alır. Dikey olarak ilerlemekte olan piyon önündeki karenin sağ ve solundaki karelerde bulunan taşları alabilir. Geçerken alma, piyonlara özgü bir taş alma şeklidir. Başlangıç yerinde bulunan bir piyon iki hamle ilerletildiğinde rakip piyonun taş alma alanından geçerse, rakip piyon bu piyonu, hemen yapmak şartıyla, alabilir. Geçerken alma, diyagramda c ve d sütunlarında gösterilmiştir c sütununda başlangıç yerinde bulunan piyon iki kare ilerletildiğinde d sütununda bulunan beyaz piyon onu alabilir ve ok işareti ile belirtilen kareye geçer. Beyaz, hamle sırası kendisine geldiğinde geçerken alma hakkını kullanmazsa sonraki hamlelerde bunu yapamaz. Piyonun Vezir Olması Son yatık sıraya ulaşan piyon, piyon olarak kalamaz, oyuncu onu kendi renginden şahtan başka bir taşa yükseltir. Bu şekilde bir oyuncu birden fazla vezire, ikiden fazla kaleye, ata ya da file sahip olabilir. Rok Rok yapma, şah ile kalelerden bir arasındaki bir harekettir, şahın tek hamlesi olarak kabul edilir ve şöyle yapılır. Şah, kalelerden birine doğru iki kare ilerletilir, kale de şahın üzerinden atlatılarak bitişiğindeki kareye konur. Rokun amacı, şahı rakip taşların saldırısından uzak bir yere götürmek ve kaleyi oyuna sokmaktır. Rok yapmak, aşağıda sayılan hallerde mümkün değildir: a) Şah ya da kale ile daha önce hamle yapılmışsa, b) Şahın bulunduğu, geçeceği ve gideceği kareler rakip taşların tehdidi altında bulunuyorsa, c) Şah ile kale arasında bir taş varsa, Bir oyuncu rok yaparken önce kaleye dokunursa bu hareket hatalıdır, ancak rok geçerlidir; şah ve kaleye aynı zamanda dokunur ve rokun mümkün olmadığı anlaşılırsa, oyuncu şah ile hamle yapmak zorundadır. Bu durumda şahın kurala uygun bir hamlesi yoksa, yapılan hata geçersizdir. Mat Satrançta amaç şahı mat etmektir. Şah mat edilince oyun sona erer. Rakip şahın bulunduğu kareyi taşlarından biri ile tehdit eden oyuncu rakibini şah! diyerek uyarır. Şahı tehdit edilen oyuncu, şahın yerini değiştirmek, tehdit eden taşı almak ya da tehdidi yapan taş ile şah arasında kendi taşlarından birini getirmek zorundadır. Kısaca, şah tehdidi yapılacak ilk hamlede etkisiz hale getirilmelidir. Bu yapılamadığı takdirde şah mat olur ve oyun biter. Kendi şahını şah tehdidinden koruyan bir taş, rakip şahı şah ile tehdit edebilir. Beraberlik Aşağıdaki hallerden birinin meydana gelmesi ile, oyun berabere sonuçlanmış sayılır: 1- Hamle sırası kendisinde olan oyuncu, şahı tehdit altında olmadığı halde, kurallara uygun hiç bir hamle yapamıyorsa, (Pat durumu) 2- Her iki oyuncu aralarında anlaşmışlarsa, 3- Oyunculardan biri, aynı durumun üç defa tekrarlandığını ileri sürmüşse, 4- Oyunculardan biri taş almadan ya da piyon hamlesi yapmadan arka arkaya en az 50 hamle oynandığını kanıtlamışsa, Turnuvalarda zaman sıkışması nedeniyle oyunlarını yazamamış olan bir oyuncu son iki maddeye dayanarak beraberlik isteğinde bulunamaz. Tutulan Taş Oynanır Hamle sırası kendisinde olan oyuncu taşlarından birine dokunursa onu oynamak, rakibin taşlarından birine dokunursa onu almak zorundadır. Eğer tutulan taş oynanamıyorsa ya da alınamıyorsa, bunun bir sonucu yoktur. Oyuncu tuttuğu taşı elinden bırakmadıkça onu herhangi bir kareye koyabilir. Taşları düzeltmek amacıyla tutmak isteyen oyuncu rakibine önceden düzeltiyorum diyerek haber vermelidir. Oyunların Yazılması Satrançta oyunların nasıl yazıldığını bilmek bazı yararlar sağlar: Turnuvalarda oyunların yazılması zorunludur. İlerlemek için kitap ve dergilerde yayınlanan bilgileri ve oyunları izlemek gerekir. Her oyuncu kendi oyunlarını zaman zaman inceleyerek hatalarını öğrenmelidir. Bu kitapta Uluslararası Satranç Federasyonunun (FIDE) 1977 yılında Ocak 1981'den geçerli olmak üzere kabul ettiği ve Türkiye Satranç Federasyonunun yayınladığı kitaplarda uyguladığı yazılış şekli kullanılmıştır. Satranç tahtasının sol köşesinden başlanarak sekiz sütun a, b, c, d, e, f, g harfleri ile, sekiz sıra da 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 sayıları ile belirtilmiştir. Buna göre, herhangi bir kare, örneğin, a5, e3, g7 şeklinde belirlenir. Bir taşla yapılan hamleyi belirtmek için önce oynanan taşın ilk harfi, sonra gittiği kare yazılır. Örneğin, Fg7, filin bulunduğu kareden g7 karesine, Şe2, şahın bulunduğu kareden e2 karesine gittiğini belirtir. Piyon hamlelerini belirtmek için yalnız gittiği karenin adı kullanılır. Örnek: e4, d3, a5. Taş alma, taş alanın ilk harfi, x işareti ve gittiği yani alınan taşın bulunduğu karenin belirtilmesi ile yazılır: Örnek: Kxd4, kalenin bulunduğu kareden d4 karesine giderek bu karede bulunan rakip taşı aldığını gösterir. Piyonun taş alması, bulunduğu sütunun harfinin ve x işaretinden sonra gittiği yani aldığı taşın bulunduğu karenin belirtilmesi ile yazılır. Örnek: exd4, gxf4, cxb5. Aynı cinsten iki taş (iki kale, iki at) aynı kareye gidebiliyorsa hareketleri şöyle yazılır: a) Önce taşın ilk harfi, sonra bulunduğu sütun, daha sonra gittiği kare yazılır. f8 ve a8 karelerinde bulunan iki kaleden birincisi d8 karesine oynatılıyorsa bu hamle Kfd8, diğeri Kad8 şeklinde yazılır. b) Aynı cinsten iki taş aynı sütunda ise, önce oynanan taşın ilk harfi sonra bulunduğu sıranın numarası, daha sonra gittiği kare yazılır. d2 ve d4 karelerinde bulunan iki attan biri f3 karesine oynatılıyorsa bu hamle A2f3. A4f3 şeklinde yazılır. Bu hamleler taş alarak yapıldığı takdirde aynı hamleler Kfxd8, Kaxd8, A2xf3, A4xf3 şeklinde yazılır. Son sıraya ulaşan piyonun vezir, kale, at ya da fil olması yeni taşın ilk harfı ile belirtilir. Örnek: g8V, c8K, a1A, d1F FIDE'nin bu kararında oyunların yazılmasında kullanılan kısaltmalar şöyle açıklanmıştır: 0-0 küçük rok, 0-0-0 büyük rok, x taş alma, + şah uyarısı, + + mat, e.p. geçerken alma. Kitap ve dergilerde oyunların açıklanması sırasında bazı işaretler kullanılır. Bunların başlıcaları şunlardır: ! çok iyi hamle, !! mükemmel bir hamle, ? zayıf bir hamle, ?? büyük bir hata, !? dikkate değer bir hamle, ?! değeri şüpheli bir hamle. Ümit ÜNKAN :::::::::::::: BÖLÜM 1 SATRANCIN ESASLARI KISIM 1 TEMEL İLKELER: OYUN SONLARI, OYUN ORTASI ve AÇILIŞLAR 1- BAZI BASİT MATLAR Örnek 1- Şaha karşı şah ve kale ile oyun sonu. Kural şudur: Rakip şahı tahtanın herhangi bir tarafındaki son sıraya kadar kovalamak. Bu durumda beyazın ilk hamlesi olan Ka7 hamlesi rakip şahı sekizinci yatık sırayı hapsetmekle kalenin kuvvetini gösterir. Matı çabucak yapabilmek için şöyle devam edilir; 1. Ka7 Şg8 2. Şg2. Mat yapabilecek durumu elde etmek için şah ve kalenin ortak hareketi gerekir. Yeni başlayanların takip edecekleri genel ilke şudur: Kendi şahımızı mümkün olduğu kadar rakip şah ile aynı yatık sırada ya da bu örnekte olduğu gibi aynı dik sütunda tutmak. Bu suretle şah altıncı yatık sıraya getirilince şahı artık rakip şah ile aynı dik sütunda değil, fakat rakip şahın bulunduğu dik sütunun yanındaki merkeze doğru olan dik sütunda tutmalıdır. 2. ...Şf8 3. Şf3. Şe8 4. Şe4 Şd8 5. Şd5 Şc8 6. Şd6. Burada Şc6 oynamak iyi değildir, çünkü siyah şah tekrar d8 karesine döner ve mat yapmak daha uzun sürer. Fakat eğer şimdi şah d8 karesine giderse o zaman kale a8 den şah diyerek mat eder. 6. ... Şb8 7. Kc7 Şa8 8. Şc6 Şb8 9. Şb6 Şa8 10. Kc8. mat. Başlangıçtaki durumdan mata kadar on hamle yapılmıştır: Beşinci hamlede siyah Şe8 oynasa idi genel kurala uygun olarak beyaz o zaman şöyle devam ederdi; 6. Şd6 Şf8 (amaç siyah şahı beyaz şahın önüne gelmeğe mecbur ettikten sonra Ka8 oynayarak matı yapmaktır) 7. Şe6 Şg8 8. Şf6 Şh8 9. Şg6 Şg8 10. Ka8 mat. Örnek 2. -bu durumda siyah şah tahtanın ortasında olduğundan takip edilecek en iyi yol beyaz şahı ileri sürmektir: 1. Şe2 Şd5 2. Şe3. Kale daha oyuna girmediğinden şahı tahtanın merkezine doğru, fakat rakip şahın önüne değil yan tarafına doğru sürmelidir, çünkü şimdi siyah şah e5 karesine giderse kale tarafından Kh5 + hamlesi ile geri atılır. Eğer bunun yerine 2. ...Şc4 o zaman yine 3. Kh5 oynanır ve eğer şimdi 3. ...Şb4 4. Şd3, yine eğer 3. ...Şc3 4. Kh4, bu suretle siyah şah mümkün olduğu kadar dar bir sahaya sıkıştırılmış olur. Şimdi oyun şöyle devam edebilir: 4. ...Şc2 5. Kc4+ Şb3 6. Şd3 Şb2 7. Kb4+ Şa3 8. Şc3 Şa2 burada beyaz şahın hem kaleyi korumak hem de rakip şahın hareket sahasını daraltmak için nasıl oynadığına dikkat edilmelidir. Şimdi artık beyaz üç hamlede mat eder: 9. Ka4+Şb1 10. Kale a dik sütunu üzerinde herhangi bir yere giderek siyah şahı beyaz şahın önüne gelmeye zorlar, 10. ...Şc1 11. Ka1 mat. Matı yapmak için on bir hamle yeterli olmuştur. Ve zannıma göre herhangi bir durumda yirmi hamleden önce mat yapılabilir. Monoton bile olsa yeni başlayanların aletleri doğru oynamayı öğrenmeleri için böyle şeylerde pratik yapmaları faydalıdır. Örnek 3. - Şimdi şaha karşı şah ile iki fil oyun sonunu görelim: Siyah şah köşede olduğundan beyaz 1. Fd3 Şg7 2. Fg5 Şf7 3. Ff5, oynayarak siyah şahı dar bir sahaya sıkıştırabilir. Eğer başlangıçta siyah şah tantanın ortasında veya son yatık sıradan uzakta ise beyaz şah yaklaştırılmalıdır. Ve sonra da fillerin yardımı ile beyaz şahın hareket sahasını mümkün olduğu kadar daraltmalıdır. Şimdi şöyle devam edebiliriz: 3. ...Şg7 4. Şf2 bu finalde mat yapabilmek için hasım şahı tahtanın yalnız kenarına değil aynı zamanda köşeye de sıkıştırmak gerekir. Beyaz şah altıncı yatık sıraya ve aynı zamanda son iki dik sütundan birine getirilmelidir. Örneğimizde bu haneler h6, g6, f7 ve f8 haneleridir. h6 ve g6 en yakınları olduğundan beyaz şah bunlardan birine gidebilir. 4. ...Şf7 5. Şg3 Şg7 6. Şh4 Şf7 7. Şh5 Şg7 8. Fg6 Şg8 9. Şh6 Şf8. Şimdi beyazlar fillerin birisini oynayıp hamleyi siyah şaha geçirecek onu geri gitmeye zorlamalıdır; 10. Fh5 Şg8 11. Fe7 Şh8. Burada yapılacak şey beyaz fili siyah şaha, sonraki hamlede g8 karesine geldiği zaman şah diyebilecek bir duruma sokmaktır: 12. Fg4 Şg8 13. Fe6+Şh8 14. Ff6 mat. Bu mat on dört hamlede yapılmıştır ve herhangi bir durumda otuz hamleden önce yapılabilir. Bu türlü bütün oyun sonlarında pat olmamasına dikkat etmek gerekir. Yine bu son finalde rakip şahın tahtanın kenarına kovalanmasının yeterli olmayıp mat yapabilmek için köşeye sıkıştırılması gerektiğini hatırlatırız. Tabii hangi köşe olursa olsun sonuç aynıdır. Örnek 4. - Şimdi şaha karşı şah ve vezir oyun sorununu inceleyelim: Vezir, kale ve filin kuvvetini haiz olduğundan bu mat en kolayı olup on hamleden evvel yapılabilir. Aşağıdaki örneği alalım: Önce veziri oynayarak siyah şahın hareket kabiliyetini mümkün olduğu kadar azaltalım; 1. Vc6 Şd4 2. Şd2. Bu suretle şahın gidecek yalnız bir karesi kalmış olur. 2. ...Şe5 3. Şe3 Şf5 4. Vd6 Şg5 (eğer siyah Şg4 oynarsa Vg6+) 5. Ve6 Şh4 (5. ...Şh5 6. Şf4 ve bir sonraki hamlede mat) 6. Vg6 Şh3 7. Şf3 şah oynar 8. Vezir mat eder. Bu oyun sonunda da kale oyun sonunda olduğu gibi siyah şah tahtanın kenarına kovalanmalıdır. Fakat vezir kaleden çok daha kuvvetli olduğundan izlenen yol daha kolay ve kısadır. Bu gördüğümüz üç basit oyun sonunda kural aynıdır. Fakat her birinde şahın yardımına ihtiyaç vardır. Şahın yardımı olmaksızın mat yapabilmek için en az iki kale gerekir. 2- PİYONUN VEZİR OLMASI Bir piyon, oyunda kazanabilecek en küçük maddi üstünlüktür ve tahtada yalnız şahlar ile bir piyon kaldığı zaman çok defa oyunu kazanmaya yeterli olur. Genel olarak şu kuralı koyabiliriz: Kazanmak için şah, arada bir kare olmak üzere kendi kendi piyonunun önünde olmalıdır. Eğer rakip şah piyonun tam karşısında yer almış ise oyunu kazanmak mümkün olmaz. Örnek 5 -Bu durumda oyun beraberedir. Siyah için yapılacak, şey, şahı daima piyonun önünde tutmaya çalışmaktır. Eğer, örneğimizde olduğu gibi beyaz şahın durumundan dolayı bu yapılamaz ise, o zaman siyah şahı beyaz şahın tam önünde bulundurmak gerekir. Oyun şöyle devam eder: 1. e3 Şe5 2. Şd3 Şd5. Bu çok önemli bir hamledir. İleride görüleceği gibi diğer herhangi bir hamle oyunun kaybedilmesine sebep olur. Siyah şah piyona yakın tutulamadığından, mümkün olduğu kadar ilerde ve aynı zamanda beyaz şahın önünde bulundurulmalıdır. 3. e4+ Şe5 4. Şe3 Şe6 5. Şf4 Şf6. Durum yine aynıdır. Beyaz şah ilerledikçe siyah şah, piyona yaklaşamayacağından, beyaz şahın önünde yer alır. 6. e5+ Şe6 7. Şe4 Şe7 8. Şd5 Şd7 9. e6+ Şe7 10. Şe5 Şe8 11. Şd6 Şd8. Eğer şimdi beyaz, piyonu sürerse siyah şah piyonun önüne geçer. Bu suretle beyaz, ya piyonu feda etmek zorunda kalır ya da Şe6 oynar ve pat olur. Piyonu sürecek yerde beyazlar şahı geri çekerse o zaman şah piyonunun önünde yer alır ve geri gitmeye zorlandığı zaman piyonun önüne geçecek şekilde veya beyaz şah ilerlerse karşısına gelecek şekilde geriler. Bu savunma çok önemli olup okuyucu bunu bütün ayrıntıları ile öğrenmelidir. İlerideki ilkelerin anlaşılması için de buna gerek vardır. Birçok tecrübesiz oyuncular benzer durumlarda bu bilgiye sahip olmadıklarından oyunu kaybetmişlerdir. Örnek 6. -Bu durumda beyaz kazanır, çünkü piyonun önünde yer almıştır ve ikisi arasında bir sıra mevcuttur. Takip edilecek metod şudur: Şahı, piyonu tehlikeye sokmaksızın mümkün olduğu kadar ilerletmeli ve kaybetmek tehlikesi olmadıkça piyonu asla ileri sürmemelidir. 1. Şe4 Şe6 Siyah, beyaz şahın ilerlemesine müsaade etmiyor. Bundan dolayı beyazlar piyonu sürerek siyah şahı geri gitmeye mecbur eder. Ondan sonra da şahı ileri sürer: 2. e3 Şf6 3. Şd5 Şe7. Eğer siyah 3. ...Şf5 oynarsa o zaman beyaz, piyonu e4 karesine sürmek zorundadır, çünkü aksi takdirde siyah Şe4 oynayarak piyonu kazanır. Fakat siyahlar böyle yapmadığından beyazın piyonu ilerleyecek yerde şahını ilerletmesi daha iyidir. Çünkü piyon tehlikede değildir. 4. Şe5 Şd7 5. Şf6 Şe8. Şimdi artık beyaz piyon çok geride olduğundan şahın himayesine getirilmelidir. 6. e4 Şd7. Şimdi Şf7 oynamak iyi değildir, çünkü siyah Şd6 oynar ve beyaz piyonu korumak için şah ile geri gitmeye mecbur olur. Bundan dolayı: 7. e5 Şe8. Eğer siyah şah başka yere giderse beyazlar Şf7 ve sonra da e6, e7 ve e8 oynayabilir. Çünkü bütün bu kareler beyaz şahın kontrolü altındadır. Siyah, buna engel olmaya çalıştığından beyaz, rakip şahı uzaklaştırmaya ve aynı zamanda kendi şahını piyonun önünde bulundurmaya çalışır. 8. Şe6. Piyon e6 oynanırsa oyun berabere biter, çünkü siyah Şf8 oynar ve beşinci örnektekine benzer bir durum hasıl olur. 8. ...Şf8 9. Şd7. Şimdi artık siyah şah uzaklaşmaya mecburdur. Beyaz piyon e8 karesine giderek vezir olur ve beyaz kazanır. Bu oyun sonu da bir öncekine benzer ve yine aynı sebeplerden dolayı diğer kısımlara başlamadan önce iyice anlaşılması gerekir. 3- PİYONLU OYUN SONLARI Şimdi okuyucuya kazanç yolunu göstermek için bire karşı iki ve ikiye karşı üç piyonlu oyun sonlarına ait iki örnek vereceğiz. Örnek 7. -Bu durumda beyaz 1. f6 oynayarak kazanamaz, çünkü siyah kendisine oyunu kaybettirecek olan gxf6 hamlesini yapmaz, fakat 1. ...Şg8 oynarsa, 2. fxg7 Şxg7 ile oyun daha önce gösterildiği gibi berabere biter ya da 2. f7+ Şf8 ile beyaz, piyonu vezir yapamaz. Ve yine 2. Şe7 gxf6 3. Şxf6 Şf8 beraberlik. Fakat beyaz diyagramda gösterilen durumda şöyle oynayarak kazanabilir. 1. Şd7 Şg8 2. Şe7 Şh8 3. f6 gxf6 (3. ...Şg8 4. f7+ Şh8 5. f8V mat.) 4. Şf7 f5 5. g7+ Şh7 6. g8V+ Şh6 7. Vg6 mat. Örnek 8. -Aşağıdaki durumda beyaz 1. f5 oynayarak kazanabilir. Siyahın en iyi cevabı g6'dır. (Okuyucu bunu araştırmalıdır.) Beyaz 1. g5 hamlesi ile kazanamaz, çünkü g6 ve beraberlik. (Bunun nedeni şimdiye kadar gösterdiğimiz şah ve piyon oyun sonlarına yön veren opozisyon ilkesi olup bu konu ileride ayrıntılı olarak anlatılacaktır.) Beyaz 1. Şe4 ile de kazanabilir: 1. Şe4 Şe6 (1. ...g6 2. Şd4 Şe6 3. Şc5 Şf6 4. Şd6 Şf7 5. g5 Şg7 6. Şe7 Şg8 7. Şf6 Şe7 Şg8 7. Şf6 Şh7 8. Şf7 ve beyazlar piyonu kazanır.) 2. f5+ Şf6 3. Şf4 g6. (Bu piyon sürülmediği takdirde yedinci örnekteki durum oluşur.) 4. g5+ Şf7 5. f6 Şe6 6. Şe4 Şf7 7. Şe5 Şf8. Beyaz f6 karesindeki piyonu vezir yapamaz. (Niçin olduğunu bulunuz), fakat bu piyonu feda ederek diğer piyonu ve oyunu kazanır: 8. f7 Şxf7 9. Şd6 Şf8 10. Şe6 Şg7 11. Şe7 Şg8 12. Şf6 Şh7 13. Şf7 Şh8 14. Şxg6 Şg8. Siyahlar hala karşı koyabilir. Kazanmanın biricik yolu burada gösterilendir. Bunu tecrübe ile araştırabiliriz: 15. Şh6 (15. Şf6 Şh7 ve kazanmak için şah geri dönmek zorundadır. Çünkü 16. g6+ Şh8 ve beraberlik) Şh8 16. g6 Şg8 17. g7 Şf7 18. Şh7 ve beyaz piyon vezir olur. Bu kadar basit görünen bu oyun sonu ile okuyucuya, tahtada pek az taş kalmış olmasına rağmen ilgili bir rakibe karşı oynadığı zaman karşılaşacağı büyük güçlükler hakkında bir fikir verilebilir. Bundan dolayı satrançta gerçek bir usta olmak için bu basit ilkelere büyük bir önem vermek gerekir. Örnek 9. -Bu oyun sonunda beyaz ilk hamlede herhangi bir piyonu sürerek kazanabilir. Fakat bir sakınca olmadığı takdirde şu genel kuralı izlemek yararlıdır: Önce karşı-sında rakip piyonu olmayan piyon sürülmelidir. 1. f5 Şe7. 1. ...g6 2. f6 ve yukarıda gösterilenlere benzer bir durum elde ederiz. 1. ...h6 g5. 2. Şe5 Şf7 3. g5 Şe7. 3. ...g6 4. f6 ve 3. ...h6 4. g6+ her iki halde de daha önce incelenmiş olan durumlara benzer durumlar oluşur. 4. h5. Ve sonra da g6 ile daha önce gösterilen oyun sonları elde edilir. Siyah 4. ...g6 oynarsa, 5. hxg6 hxg6 6. f6+ ile sonuç değişmez. Şimdiye kadar piyonların tahtanın yalnız bir tarafında olması halini inceledik. Şimdi de tahtanın her iki tarafında da piyonların bulunduğu durumları inceleyelim: Örnek 10. - Bu gibi durumlarda genel kural şudur: Kuvvetlerimizin fazla olduğu tarafta derhal harekete geçmeliyiz. O halde: 1. g4. Genellikle karşısında rakip piyonu bulunmayan piyonu ilerlemek daha iyidir. 1. ...a5. Siyahlar diğer kanatta ilerliyor. Şimdi beyaz bu piyonu durdurup durdurmamayı düşünebilir. Bu durumda her devam yolu kazanır. Fakat genellikle rakip şah çok uzakta olduğu zaman piyonu durdurmak gerekir. 2. a4 Şf6 3. h4 Şe6. 3. ...Şg6 ile basit bir hesap gösteriyor ki beyaz şahı ile öbür kanada gidip a5 karesindeki rakip piyonunu alır ve geriye kalan tek piyonunu siyahtan çok önce vezir yapabilir. 4. g5 Şf7 5. Şf5 Şg7 6. h5 Şf7. 6. ...h6 7. g6 ve sonra da iki piyon birbirini rakip şaha karşı koruyabileceğinden (çünkü siyah şah bir piyonu alırsa diğerini yakalayamaz) beyaz diğer kanada giderek siyahın orada bulunan piyonunu alır. 7. Şe5 Şimdi artık şah ile öbür kanada gidip siyah piyonu alarak oradaki beyaz piyonu vezir yapmanın zamanı gelmiştir. Bu kural buna benzer bütün oyun sonlarında yürürlükte olup okuyucu tarafından bu örnekte ve kendisinin bulabileceği diğer örneklerde incelenmelidir. 4- OYUN ORTASINDA KAZANCA GÖTÜREN DURUMLAR Şimdiye kadar gösterilenleri iyice öğrendikten sonra okuyucu şüphesiz ki bütün taşlarla gerçek bir oyun oynamak isteğindedir. Fakat açılışlara başlamadan önce oyun sırasında meydana gelen bazı kombinezonları inceleyeceğiz. Bunlar okuyucuya iyi oynanınca satrancın ne kadar güzel bir oyun olduğu hakkında bir fikir verecektir. Örnek 11. -Hamle siyahındır, beyazın Vh6 oynayıp sonra da g7 karesinden mat etmekle tehdit ettiğini düşünerek siyah bu durumda 1. ...Ke8 oynar ve beyazı Ke1 mat ile tehdit eder. Buna karşı ise beyaz gerçek tehdidini meydana koyuyor: 1. ...Ke8 2. Vxh7x Şxh7 3. Kh3+ Şg8 4. Kh8 mat. Aynı tipten bu kombinezon daha karışık bir durumdan da meydana gelebilir. Örnek 12. -Beyazın bir aleti eksiktir ve bu aleti hemen kazanamadığı takdirde oyunu kaybedebilir. Bundan dolayı beyaz şöyle devam eder: 1. Axc6 Fg5. Siyah atı alamaz, çünkü beyaz Vxh7+ ve Kh3+ oynar ve sonra da mat eder. 2. Ae7+ Vxe7. 2. ...Fxe7 3. Vxh7+ Şxh7 4. Kh3+ ve Kh8 mat. 3. Kxe 7. Fxe7 4. Vd7. ve beyazlar fillerden birisini de kazanarak kale ve file karşı vezir ve fille kalıp oyunu kolaylıkla kazanır. Bu iki örnek rok yaptıktan sonra g piyonunu bir kare sürmenin mahzurlarını gösteriyor. Örnek 13. -Bu durumda da ilginç bir kombinezon vardır. Eğer beyaz şimdiki durumdan istifade ederek bir şey sağlayamaz ise siyahlar ata karşı kale ile kazanır. Gerçekten beyaz birkaç hamlede mat eder: 1. Af6+ gxf6. Zorunlu, yoksa Vxh7 mat. 2. Vg3+ Şh8 3. Fxf6 mat. Örnek 14. -Aynı tipte bir kombinezon daha karışık bir örnekte aşağıda gösterilmiştir. 1. Fxd7 Vxd7. Fxe4'e karşı beyaz Vc3 ile hem mat ve hem de vezir tehdidi yaptığından kazanır. 2. Af6+ gxf6 3. Kg3+ Şh8 4. Fxf6 mat. Örnek 15. -Aşağıdaki kombinezona da çok rastlanır. Burada beyazın bir piyonu ve bir de kalesi eksiktir. Buna rağmen çabucak kazanır: 1. Fxh7+ Şxh7 (eğer 1. ...Şh8 2. Vh5 g6 3. Vh6 ve kazanır) 2. Vh5+ Şg8 3. Ag5 ve siyah için h7'deki mata engel olmanın tek yolu Ve4 oynayarak veziri feda etmek olduğundan beyaz kaleye karşı vezirle kazanır. Örnek 16. -Aynı tipte bir kombinezon, daha karışık bir durumda da yapilabilir: Beyaz şöyle oynar: 1. Axe7+ (bu hamle diyagonali ile açar) Fxe7 (h7'de fil fedasından sonra atın g5 karesine gelmesine engel olmak için) 2. Kxe7 Axe7 en iyisi, 3. Fxh7+ Şx7 (3. ...Şh8 4. Vh5 g6 5. Fxg6+ Şg7 6. Vh7+ Şf6 7. g5+ Şe6 8. Fxf7+ Kxf7 9. Ve4 mat) 4. Vh5+ Şg8 5. Ag5 Kc8 6. Vh7+ Şf8 7. Vh8+ Ag8 8. Ah7+ Şe7 9. Ke1+ Şd8 10. Vxg8 mat. Bu kombinezon uzun olup birçok devam yolları olduğundan oyuna yeni başlayan bir okuyucu tarafından kavranması zordur. Fakat kombinezonun tipini bilmekle okuyucu benzer durumlarda aynı şekilde parlak bir saldırıya geçebilir. Yine görülüyor ki bütün bu kombinezonlarda esas, zayıf bir noktaya yöneltilen aletlerin birbirleri ile olan ahenkli işbirliğidir. 5- ALETLERİN BAĞINTILI DEĞERLERİ Açılışlarının asıl ilkelerine girmeden önce okuyucuya aletlerin bağıntılı (izafi) değerleri hakkında bir fikir vermek faydalı olur. Bunu gösteren tam ve doğru bir tablo yoktur ve yapılacak biricik şey aletleri ayrı ayrı incelemektir. At ile fil nazari olarak aynı kuvvette sayılmakla beraber kanaatimce birçok hallerde fil daha kuvvetlidir. Ve yine çok iyi bilinir ki iki fil hemen hemen daima iki attan kuvvetlidir. Piyonlara karşı da fil attan kuvvetlidir. Kaleye karşı piyonlarla fil, kaleye karşı piyonlarla attan daha kuvvetlidir. Bir fil ve bir kale, bir at ve kaleden üstündür, fakat vezir ile at vezir ile filden kuvvetli olabilir. Bir fil çok defa üç piyondan kıymetlidir. Fakat at için bu nadiren böyle olup ve hatta at üç piyon değerinde bile olmayabilir. Bir kale, bir at ve iki piyon veya bir fil ve iki piyon değerindedir. Fakat önce de söylendiği gibi fil kaleye karşı attan daha iyidir. İki kale vezirden biraz daha kuvvetlidir. Fakat iki at ve bir filden biraz daha zayıftır, iki fil ve bir attan ise, iki at ve bir filden olduğundan daha zayıftır. Aletler değişildikçe atın kuvveti azalır, fakat kaleninki çoğalır. Oyun ortasında tamamen bir savunma aleti olan şah, bütün aletler sahadan çekilince bir saldırı aleti olur. Ve hatta bazen bir iki küçük alet mevcutken bile şah saldırı amacı ile kullanılabilir. Oyun sonuna gelince şahın hareketi büyük bir önem kazanır. 6- AÇILIŞLARIN GENEL STRATEJİSİ Asıl ilke şudur: Aletleri çabucak geliştirip mümkün olduğu kadar hızla oyuna sokmak. Oyuna başlarken yapılabilecek hamlelerden 1. e4 ya da 1. d4 hamleleri vezir ve file yol açarlar. Bundan dolayı nazari olarak bu iki hamlenin en iyi başlangıç hamleleri olması gerekir, çünkü diğer hiç bir başlangıç hamlesi iki aletin de yolunu açamaz. Örnek 17. -Örneğin oyuna şöyle başlayalım: 1. e4 e5 2. Af3. Bu hamle hem gelişme ve hem de bir hücum hamlesidir. Siyah da aynı tarzda bir hamle ile karşılık verir (Af6) ya da, 2. ...Ac6. oynayarak hem piyonu korur ve hem de atını geliştirmiş olur. 3. Ac3 Af6. Bu iki hamle de gelişme hamleleridir. 4. Fb5 Atlardan hiç olmazsa birini çıkarmadan bu filin oynanmaması uygun olur. Öncelikle şah atı çıkarılmalıdır. Fil burada c4 karesine de çıkarılabilir. Fakat mümkün oldukça gelişme ve saldırıyı birleştirmek tercih olunur. 4. ...Fb4. Siyah da aynı şekilde oynayarak önce fil ile c3'deki atı alıp sonra da e4 piyonunu almakla tehdit ediyor. 5. 0-0. Bu hamle dolaylı olarak 5. ...Fxc3 hamlesine engel oluyor ki analizle bu hamlenin fena olduğu görülebilir. Aynı zamanda kale merkezde harekete geçmeye hazırlanmıştır ve bu da çok önemlidir. 5. ...0-0. Siyah da aynı düşünceyi izliyor. 6. d3 d6. Bu hamlelerle iki amaç düşünülmüştür: Şahın önündeki piyonu korumak ve vezir filine diyagonali açmak. 7. Fg5. Bu çok kuvvetli hamle ile oyun ortasına giriyoruz. 8. Ad5 hamlesi ile başlayan ve beyazı kazanca götüren bir kombinezon mevcuttur. Bu tehdit siyahları aynı şeyi yapmaktan men eder. (eğer siyah Fg4 oynarsa kaybedeceğini gösteren uzun bir analiz vardır.) Bundan dolayı siyah 7. ...Fxc3 oynamak zorundadır. Bu suretle üç şey dikkatimizi çeker; Birincisi, bu açılışta gelişmenin tamamlanması için yedi hamle yeterli olmuştur. (Bazı çok özel hallerde bu on ila on iki hamle sürebilir, kural olarak sekiz hamle yeterlidir.) İkincisi, siyahlar fili at ile değişmek zorunda kalmıştır, fakat buna karşılık beyazların a2 piyonu ayrılmış bir piyondur ve c2 ve c3 piyonları da dubledir. (Bu, oyunun başında beyaz için avantajlıdır. Çünkü piyonlar tahtanın merkezine doğru duble olmuşlardır.) Üçüncüsü, beyaz bu değişmeden sonra d4 hanesini kontrol etmek için bir piyon daha getirmiş oluyor ve siyahı savunmaya zorlayarak girişimi elde tutuyor ki bu da tecrübelerin gösterdiğine göre şüphe götürmez bir üstünlüktür. Yukarıda izah edilen stratejik ilkeler bütün açılışlar için aynıdır, yalnız bunların taktik uygulamaları duruma göre değişir. Daha ileri gitmeden önce okuyucunun zihnine yerleşmesi gereken şu önemli noktayı belirtmek isterim: Gelişme tamamlamadan önce, hiç bir aletle, maddi kazanç sağlanması ya da hareket serbestliği için kesinlikle gerekmedikçe bir defadan fazla oynanmamalıdır. Bütün bunlardan başka yeni başlayanların şunu da aklında tutması gerekir: Atları fillerden önce çıkarınız. 7- MERKEZİN KONTROLÜ Satranç tahtasının e4, d4, e5, d5 kareleri merkez kareleridir ve bu karelerin kontrolüne merkezin kontrolü denir. Merkezin kontrolü çok önemlidir. Bu karelerden en az birini ve belki de üç tanesi kontrol altında bulundurmadan hiç bir kuvvetli saldırı başarıyla sonuçlanamaz. Açılıştaki manevraların birçoğundan amaç, girişimi sağlayan merkez kontrolüdür. Bazı hamleler serisinin amacı bu olduğundan bu gibi hamleleri anlamak için bu hususu hatırlamak gerekir. Kitapta ilerledikçe bu noktalara daha fazla temas edeceğim. Şimdiki halde bazı açılışları tetkik ederek genel ilkelere göre bu açılış hamlelerini izah edeceğim. Bu suretle oyuncu bunlar hakkında doğru bir fikir edinerek yeni ve güç durumlarla karşılaştığı zaman doğru yolu daha kolaylıkla bulabilecektir. Örnek 18- 1. e4 e5 2. Af3 d6. Bu zayıf bir hamledir. Siyah hemen savunmaya geçiyor. İlke olarak da hamle yanlıştır, çünkü açılışta mümkün olduğu takdirde piyonlar yerine aletleri oynamalıdır. 3. d4. Beyaz hemen saldırıya geçecek merkezi kontrol etmeye ve kuvvetlerini yerleştirmek için saha kazanmaya uğraşıyor. 3. ...Ad7 Siyah merkezi bırakmak istemiyor ve bu hamleyi daha tabii olan Ac6 hamlesine tercih ediyor, c6 karesi atın gelişmesi için normal olan yerdir. İlkeler bakımından da siyahın hamlesi yanlıştır, çünkü bu hamle ile c8 deki filin yolu tıkanıyor. Ad7 hamlesi siyah aletlerin hareketini sağlayacak yerde aksine onları büsbütün sıkıştırmaktadır. 4. Fc4 h6. Siyah yaptığı zayıf hamlelerin zararını görmeye başlamaktadır. Siyah tarafından yapılan bu gibi bir hamle o açılışın kötülüğüne bir delildir. Çünkü beyaz Ag5 oynamakla tehdit etmekte idi. Siyah buna 4. ...Fe7 hamlesi ile de engel olamazdı: çünkü 5. dxe5 Axe5 (eğer 5. ...dxe5 6. Vd5) 6. Axe5 dxe5 7. Vh5 beyaz bir piyon kazandığı gibi çok sağlam bir duruma da geçer. 5. Ac3 Agf6 6. Fe3 Fe7 7. Ve2. Görülüyor ki beyaz henüz rok yapmıyor. Bunun sebebi de önce aletlerini oyuna sokarak rakibi tehdide devam etmek istemesidir. Aynı zamanda siyah, vezirine yer açmak için c6 oynamak zorundadır, çünkü beyaz Kd1 ve sonra da dxe5 ile tehdit etmektedir. Siyahın diğer herhangi bir hamlesi onu sonunda exd4 oynamaya mecbur ederek merkezi beyaza terketmek zorunda bırakır. 7. ...c6 8. Kd1 Vc7 9. 0-0. Bu son hamle ile beyaz gelişmesini tamamlar. Siyahın durumu ise sıkışıktır. Basit bir inceleme beyazın durumunun çok sağlam olduğunu gösterir. Durumunda hiç bir zayıflık olmadığı gibi aletleri de rakibin durumuna hücum için gereken herhangi bir manevrayı yapmaya hazırdır. Oyuncu bu örneği dikkatle incelemelidir. Bu örnek bazen roku geciktirmenin de mümkün ve avantajlı olduğunu gösterir. Buradaki hamleleri hiç biraçılış kitabına müracaat etmeksizin aklıma geldiği gibi verdim. Bundan dolayı tarafımdan verilen bu hamlelerin standart açılışlara uygun olup olmadığını bilmiyorum, fakat kitabın henüz bu kısmında iken okuyucunun daha ileride anlıyabileceği fazla teknik ayrıntılara girmek doğru değildir. Örnek 19- 1.e4 e5 2. Af3 d6 3. d4 Fg4. Bu hamle de gördüğümüz kurallardan birine aykırı olduğundan fenadır. Bu kurala göre filleri çıkarmazdan önce en azından bir atın çıkarılmış olması gerekir. İkinci mahzur da fıli at ile değişmektir ki bu da açılışta genellikle fenadır, ta ki buna karşılık bir üstünlük sağlayabilsin. 4. dxe5 Fxf3. 4. ...dxe5 bir piyon kaybettirir 5. Vxf3 dxe5 6. Fc4 Vf6. Af6, Vb3 ile beyazlar bir piyon kazanır. 7. Vb3 b6 8. Ac3 c6. Ad5 hamlesine engel olur. Siyahın vezirden başka hiç bir taşı gelişmemiştir. Beyazların ise bir atı ve fili gelişmiş olup siyahın son hamlesine rağmen Ad5 oynayarak bir üstünlük sağlayabilir. Okuyucu bu durumdan doğabilecek, çeşitli devam yollarını analiz etmelidir. Oyunu az bilen okuyucularımızın faydalanmaları için bu analizi kısaca gösterelim: 9. Ad5! cxd5 10. Fb5+ Şe7 (10. ...Ad7 11. Fxd7+ Şxd7 12. Vxd5+ beyazlar kaleyi kazanır.) 11. Vxd5 beyaz aleti geri alır. Çeviren Bu örnekler daha önce belirtilen kuralların pratikteki uygulamasını göstermektedir. Okuyucu oyun başında piyonlarla değil aletlerle oynamaya dikkat etmelidir. Özellikle bazı yeni başlayanların yaptığı gibi a3 veya b3 hamlelerini oynamamalıdır. 8. TUZAKLAR Şimdi, oyun başlarında kaçınılması gereken bazı tuzaklara ait örnekler vereceğim. Birçok tecrübesiz oyuncuların açılışlarda bu tuzaklara düştükleri görülmüştür. Örnek 20. Beyaz şöyle oynuyör: 1. dxe5 Axe5. Siyahın piyonla alması gerekir. 2. Axe5 Fxd1 3. Fxf7+ Şe7 4. Ad5 mat. Örnek 21- Hamle sırası kendilerinde olan siyahın e6 oynaması gerekir. Varsayalım ki siyah Af6 oynamış olsun, o zaman şöyle oynar: 1. Fxf7+ Ae5 hamlesi de beyaza üstünlük sağlar, çünkü eğer 1. ...Fxd1 2. Fxf7 mat. Fh5 hamlesi de buna engel olamaz, çünkü beyaz vezir fili alır, 1. ...Fe6 hamlesi ise siyahın durumunu bozar. Beyazın yaptığı Fxf7+ hamlesi derhal bir maddi üstünlük sağlar. Yeni başlayanlar nazari bir durum üstünlüğü sağlamak yoluna sapacak yerde böyle fırsatlardan derhal faydalanmalıdır. 1. ...Şxf7 2. Ae5+ Şah oynar 3. Axg4. Beyaz, bir piyon kazandığı gibi durumu da daha iyidir. Satrançta daha birçok tuzaklar mevcut olup hatta bunlara ait bir kitap bile yazılmıştır. Yukarıda verilen tip, en genel olanıdır. :::::::::::: KISIM 2 OYUN SONU İLE İLGİLİ DİĞER İLKELER Şimdi tekrar oyun sonuna dönerek birkaç ilkeyi daha araştıracağız. Sonra yine oyun ortasına döneceğiz ve daha sonra tekrar açılışları inceleyerek yavaş yavaş satrancın her kısmından bir parça öğrenmek suretiyle ilerleyeceğiz. Bu suretle bilgimiz sağlam temellere dayanmış olacaktır. 9- TEMEL BİR İLKE Yukarıda ğösterileıı durumda beyaz, bu gibi durumlarda geçerli olan şu temel ilkeye uygun olarak 1. b4 hamlesi ile oyunu berabere yapabilir. Karşısında rakip piyonu bulunmayan piyonu sürmelidir. Fakat varsayalım ki beyaz ya bu ilkeyi bilmediğinden ya da değerini takdir etmediğinden 1. a4 oynamış olsun, o zaman siyah 1. ...a5 oynayarak kazanır. Çünkü bu hamle ile yüksek satranç stratejisinin temel ilkelerinden birini uyguluyor ki bu ilke şudur: Bir şeyle iki şeyi bağlamak. 41. b4 ke4 42. Kxd3 Kxc4 43. Kh3 Kxb4 44. Kxh7+ Şf6 45. Kxa7 Şf5 46. Şf3 Kb2 47. Ka5+ Şf6 48. Ka4 Şg5 49. Kxf4 Kxa2 50. h4+ Şh5 51. Kf5+ Şh6 52. g4 terk.

Satranç Derleri 2

admin — Tue, 13 May 2008 19:32:22 +0000

Şimdiki halde açılış ve oyun ortası ile meşgul olduğumuzdan ve bu oyun sonunun zor oluşundan dolayı üzerinde fazla durmadım. Oyun sonları ayrıca incelenecektir. 24- ALETLERİN MÜCADELE ALANI İLE İLGİSİNİ KESMEK Bir ustanın oyunu çok defa rakibin aletlerinden birinin, gerçek mücadelenin cereyan ettiği saha ile ilgisini kesmek amacını güder. Çok defa bir fil veya at hareketten mahrum bir hale konur. Bu gibi hallerde o andan itibaren oyunun kazanıldığını söyleyebiliriz, çünkü bütün pratik amaçlar için taraflardan birinin bir aleti fazladır. Bunun çok iyi bir örneğini aşağıdaki oyunda görüyoruz. Örnek 54. -1919 senesi Hastings zafer turnuvasında oynanmıştır. (Dört ay oyunu) Beyaz: W. Winter. Siyah: J. R. Capablanca. 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Ac3 Af6 4. Fb5 Fb4 5. 0-0 0-0 6. Fxc6. Birçok oyunlarda başarıyla uyguladığım Niemzowitch devam yoludur. Bu beyazlara çok sağlam bir oyun sağlar. Niemzowitch'e göre beyazlar zamanında d4 oynayarak kalelerine bir hat açar ve aynı zamanda atını da f5 karesine yerleştirince kazanca götüren bir durum elde eder. Onun düşüncesine göre siyah, beyaz atın f5 karesine yerleşmesine engel olmaya kalkarsa başka taraftan oyununu zayıflatmak zorundadır. Bunun doğru olup olmadığı isbata muhtaç olmakla beraber, fikrimce bu hamle çok iyidir. Fakat diğer taraftan siyah da aletlerini rahatça geliştirebilir. Bu devam yolunda Beyaz, Siyahın gelişmesine engel olacak yerde sağlam bir durum elde etmeye çalışarak zamanı gelince saldırıya geçer. 6. ...dxc6. bxc6 hamlesinin Beyaza daha iyi bir oyun sağladığı birçok oyunlardan anlaşılmıştır. 7. d3 Fd6 8. Fg5. Bu hamle açılıştaki amaca uygun değildir. Bu devam yolunda beyazın genel stratejik planı h3 ve sonra da g4 oynamak ve c3 karesindeki atı e2-g3 veya d1-e3 yolundan f5 karesine yerleştirmektir. Ve sonra mümkün olursa diğer atı icabına göre h4, g3 veya e3 karesine getirip f5 atına bağlamaktır. Beyaz şah bazen g1 karesinde kalır, bazen de g3 karesine götürülürse de çok defa şah h1 karesine gider. Sonuçta ekseriya f4 hamlesi ile gerçek saldırı bazen doğrudan doğruya şaha karşı yapıldığı gibi bazen de aletlerin çoğu değiştirildikten sonra durum üstünlüğü kazanmaya yarar. 8. ...h6 9. Fh4 c5. Bu hamle d4 hamlesine engel olmakla beraber aynı zamanda beyazı Ad5 oynamaya özendiren bir tuzaktır. Siyahın planı zamanı gelince g5 oynayarak at ve veziri beyaz filin açmazından kurtarmaktır. 10. Ad5. Beyaz tuzağa düşüyor. Bu hamle deneysizliği gösterir. Beyaz, benim deney ve kuvvetimdeki bir oyuncunun zararlı olsa böyle bir hamleye asla müsaade etmeyeceğini düşünmeli idi. 10. ...g5 Bu hamleden sonra beyaz oyunu kaybetmiştir. Axg5 oynarsa Axd5 cevabı üzerine bir alet kaybeder. Bundan dolayı beyazın Axf6 hamlesinden önce ya da sonra Fg3 oynaması gerekir ki bu da görüleceği gibi aleyhine sonuçlanacaktır. 11. Axf6+ Vxf6 12. Fg3 Fg4 13. h3 Fxf3 14. Vxf3 Vxf3 15. gxf3 f6. Basit bir inceleme gösteriyor ki pratik bakımdan beyazın bir fili eksiktir. Fili serbestlemek belki bir piyon fedası ile dahi mümkün değildir. Bu, piyondan başka zaman kaybını da icabettirir. Şimdi siyah bütün enerjisini vezir kanadına döndürerek üstünlüğü sayesinde kesin sonucu elde edecektir. Okuyucuya bu gibi bir oyunu kazanmanın ne kadar kolay olduğunu göstermek için oyunun devamı aşağıda verilmiştir. 16. Şg2 a5 17. a4 Şf7 18. Kh1 Şe6 19. h4 Kfb8. Şah kanadına dikkat etmeye lüzum yoktur, çünkü piyonları değişerek h sütununu açmakla beyaz bir şey elde edemez. 20. hxg5 hxg5 21. b3 c6 22. Ka2 b5 23. Khal c4. Eğer beyaz feda edilen piyonu alırsa siyah onu, bxc4 hamlesinden sonra Kb4 oynayarak hemen geri alır. 24. axb5 cxb3 25. cxb3 Kxb5 26. Ka4 Kxb3 27. d4 Kb5 28. Kc4 Kb4 29. Kxc6 Kxd4 30. terk. 25- ÖRNEK BİR OYUNUN ANALİZİ Kendi oyunlarımdan birkaçını notlarımla birlikte verdikten sonra incelemek üzere, İngiltere'nin en iyi oyuncularından Sir George Thomas tarafından Mr. FF.L. Alexander'a karşı 1919-1920 kışında Londra Satranç Kulübü Birinciliğinde oynayan bir oyunu veriyorum. Sir George Thomas ricam üzerine oyuna alt notları benim için yazıp gerekli gördüğüm ekleri yapmam için bana vermiştir. Parantez içinde olan Sir George Thomas'ın notları bu suretle benimkilerden ayrılmıştır. Örnek 55. -Kabul edilmeyen vezir gambiti (Parantez içindeki notlar Sir George Thomas'ındır). Beyaz Mr. FF.L. Alexander. Siyah: Sir George Thomas. 1. d4 d5 2. Af3 Af6 3. c4 e6 4. Ac3 Abd7 5. Fg5 c6 6. e3 Va5. (Siyahın savunmasının esaslarından biri de beyaz vezir atına, dxc4 oynadıktan sonra Ae4 ile taarruz etmektir. Fakat Ad2 hamlesi belki de tehdidi önleyen kuvvetli bir hamledir.) Bundan başka siyahın bu savunmasının iki sebebi vardır, birincisi bunun öbür savunmalar kadar oynanmamış olmasından dolayı daha az bilinmesi, diğeri siyahların at ve file karşı iki file kalmasıdır ki bu da genellikle bir üstünlük demektir. 7. Fxf6 Axf6 8. a3 Ae4 9. Vb3 Fe7. Burası fil için iyi bir gelişme yeri değildir. Bu fil d6 karesine çıkarılmalı idi. Oyun başında zaman unsuru çok önemli olduğundan oyuncular gelişmeye çok dikkat edip aletlerini doğru yerlere yerleştirmelidirler. 10. Fd3 Axc3 11. bxc3 dxc4 12. Fxc4 Ff6. (Beyaz atın e5 karesine gelmesini istemedim. Çünkü aksi takdirde atı oradan kovmam için f6 oynayıp e6 piyonunu zayıflatmam gerekecekti.) Ayni şey Fd6 oynayarak yapılabilirdi, bu da daha önce filin e7 yerine d6 karesine çıkarılması gerektiği hakkındaki fikrimin doğruluğunu gösterir. 13. 0-0 Diğer bir imkan da önce e4, e5 ve sonra da 0-0 oynamaktı. Beyaz bu suretle girişimi elde etmekle beraber kendi piyon durumunu epeyce zayıflatacaktı ve sonuçta bütün ümidini şaha karşı yapılacak bir hücuma bağlamak zorunda kalabilirdi. Bu hamle oyunun dönüm noktasıdır ve bu gibi durumlarda oyun, oyuncunun oyun tarzına ve karakterine göre şekil alır. 13. ...0-0 14. e4 e5. 15. d5. (Beyaz, 15. Kfd1 oynayarak merkezde karışmayı sonraya bırakabilirdi. Filimi c5 karesine yerleştirmek istediğimden beyazın d piyonunun ilerlemesini zaten arzu etmiştim.) Bu hamle ile beyaz durumun değerini anlamadığını gösteriyor. Beyazın tek üstünlüğü siyah vezir filinin gelişmemiş olmasıdır. Bundan dolayı filin gelişmesini önleyen bir plan yapması, eğer bu mümkün olmazsa fili oyuna sokabilmek için siyahı, piyon durumunu zayıflatmaya mecbur etmesi gerekir. Bu maksat için de üç hamle tetkike değer. Birincisi; a4 ile beyaz filin şimdiki durumunu sağlamlaştırmaktır ki buna siyah Vc7 ile cevap verir. İkincisi; 16. dxe5 Fxe5 17. Axe5 Vxe5 18. Fxf5+ oynayabilmek için kalelerden birini d1 karesine getirmek. Siyahın bu tehdide cevabı Fg4 dür. Üçüncüsü ise h3 oynayarak Fg4 hamlesine engel olmak ve kalelerden birini d1 karesine getirmek biraz önce söylenen tehditten dolayı siyahı b5 oynamaya mecbur edip vezir kanadındaki siyah piyonları zayıflatmaktır. Bu suretle h3 hamlesi beyazın amacını sağlayabilirdi. Bunun yerine yapılan d5 hamlesi beyaz filin yolunu tıkadığı gibi siyahın gelişmesini de kolaylaştırıyor. Bundan sonra beyaz savunmaya geçmiş oluyor. Artık oyunun ilginç tarafı siyahın taarruz oyunudur. 15. ...Vc7 16. Fd3. (Siyah vezir kanadının gelişmesini kolaylaştırdığından bu hamle de yanlış görünüyor. Çünkü bundan önce siyah, dcx6 ve sonra da Fd5 yüzünden b6 oynayamıyordu). 16. ...b6 17. c4 Fb7 18. Kfc1. (Bu hamle, Kab1 ve sonra da c5 oynamak amacı ile yapılmıştır. Fakat bu siyahın zaten yapmak istediği Fe7-c5 hamlesine yine bir neden oluşturuyor. 18. ...Fe7 19. Kc2 Fc5 20. Vb2 f6. (Belki de burada f5 hamlesini hazırlamak için 20. Kfe8 oynamak daha iyi idi). Burada siyahın oyunu zayıf ve kuvvetsiz olup aynı zamanda plansızdır. Böyle durumlar oyunda idaresi güç olanlardır. Bu gibi hallerde oyuncu, başarı vaad eden geniş ölçüde plan yapmalıdır ve bu planı elindeki araçlarla uygulamaya koyabilmelidir. Durumun incelenmesinden anlaşılıyor ki siyahın en iyi şansı kuvvetlerini beyazın merkezine karşı bir hücum için yığıp bu hücumdan sonra da şaha karşı doğrudan doğruya taarruz etmektir. Bundan dolayı, f5 oynamak amacıyla önce Kae8 oynaması gerekirdi. Beyaz bu plana engel olmayı başarırsa beyazın kuvvetlerini bu amaç için şah kanadına yığmış bulunmasından faydalanarak hücumu hemen vezir kanadına çevirip kalelerine bir sütun açması gerekirdi. İki filin büyük kuvvetinden dolayı bu da siyahın üstünlük kazanmasına neden olurdu. 21. Kab1 Kad8 22. a4 Fa6 23. Kd1. Beyaz kale hamleleriyle açıkça zaman kaybediyor. 23. ...Kfe8 24. Vb3. (Ah4 ve Fe2 hamlelerinden sonra veziri öbür tarafa geçirmek için) 24. ...Kd6 25. Ah4 g6 26. Fe2. 26. ...cxd5. (Beyazlar fili g4 üzerinden e6 karesine getirmek istediğinden bu değişmenin lüzumlu olduğunu düşündüm. Piyonu c4 deki piyon ile alınca fiilleri değiştirerk vezir kanadındaki bire karşı iki piyonuma güvendim. Şahına karşı şiddetli bir taarruza neden oluşturacağı için e4 piyonu ile piyonu alacağını sanmadım.) Siyahın bu düşüncesinin yanlış olduğu kanaatindeyim. Eğer beyaz onun düşündüğü gibi c4 piyonu ile asla idi vezir kanadında mükemmelen destekleyebileceği bir geçer piyon elde edeceğinden siyahın kendi piyon durumu daha fena olacaktı. O zaman siyahın tek üstünlüğünü durumu fena olan bir ata karşılık iyi yerleştirilmiş bir fil oluşturacaktı ki bu gibi durumlarda fil attan kuvvetlidir. Siyah bütün bunlara Fe8 oynayarak engel olabilirdi, çünkü eğer o zaman beyazlar Vg3 oynarsa siyah cxd5 oynayabilirdi veya beyazlar piyonu c4 piyonu ile alamazdı. -Eğer alırsa siyah Fxf2+ oynayarak kalite kazanırdı- 27. exd5 e4 28. g3 e3. Bu hamleyi beğenmedim. Önce f5, g5, f4 oynayıp sonra da veziri d7, f7 ya da gerekirse başka bir kareye yerleştirdikten sonra bu hamleyi oynamak daha iyi idi. Bu hamle c5 deki filin önünü kapatıyor ve beyazın durumunu emniyete sokuyor. Çünkü kuvvetli bir taarruz hamlesi olmakla beraber izole bir hamle olup tesirli bir devamı yoktur. Kural olarak bu gibi ilerlemeler ancak aletlerin destekleyici hareketi mümkün olduğu zaman yapılmalıdır. 29. f4 Fc8 30. Af3 Ff5 31. Kb2 Ke4 32. Şg2 Vc8 33. Ag1 g5. (Şimdi 34. Ff3 gxf4 35. Fxe4 Fxe4+ ve siyahın hücumu kazanca götürür). 34. fxg5 fxg5 35. Kf1 g4. Burada Kh6 da oynanabilirdi ki buna karşı da beyazın tek cevabı Şh1 hamlesidir. Artık durum siyah için kazanılmış olup yalnız doğru yolu bulmak meselesi kalmıştır. Şimdi son taarruz Sir George Thomas tarafından yanlışsız olarak idare ediliyor: 36. Fd3 Kf6 37. Ae2 Vf8. (Beyazın f1 kalesini tehdit ederek Fxe4 hamlesine engel oluyor. Bundan dolayı beyaz, kaleyi korumak zorundadır.) Af4 e2 39. Axe2 Kxe2 40. Kxe2 Fe4+!! 41. Fxe4 (en iyisi) Kxf1 ve beyazın durumu ümitsizdir. Fakat 38. Af4 hamlesinden sonra siyahlar Vh6 ve beyaz da 39. Vc2 oynarsa o zaman meydana gelecek olan durumdaki çok güzel ve olağanüstü bir kazanç yolunu okuyucularıma sunarım. Siyahın ilk hamlesi 39. ...Vh3+!!! olup devamını incelenmek üzere okuyucuya bırakıyorum. 38. Kbb1 Vh6 39. Vc2. (Şimdiye kadar alınamayan kaleyi iki kuvvetle tehdit ediyor ve h2 piyonunu savunmaya hazırlanıyor.) Beyaz, kale ya da fili alırsa birkaç hamlede mat olur. 39. ...Vh3+ 40. Şh1 Kxc4!! (Eğer 40. ...Kh6 41. Ag1 Vxg3 42. Vg2. Bundan dolayı siyahlar veziri savunmadan uzaklaştırmaya çalışıyorlar.) Çok güzel bir hamle! ve hücuma devam için en iyi yol. 41. Vxc4. (Burada en iyi savunma Kxf5 idi, fakat o zaman da siyahın kale ve ata karşı veziri kalırdı.) 41. ...Fxd3. (Kh6 iyi değildir, çünkü beyaz d6+ oynar.) 42. Kxf6. (Eğer 24. Vxd3 Kh6 ve kazanır.) 42. Fxc4 43. Af4 e2! (Siyah vezirin kaçacak yeri olmamakla beraber, beyazın onu almaya zamanı yoktur). 44. Kc1 Vf1+ 45. terk. Oyunun bitiriliş şekli çok güzeldir. ::::::::::::: KISIM 5 OYUN SONU STRATEJİSİ Şimdi bir defa daha oyun sonlarına dönelim. Janowski ile olan oyunumu (Örnek 53) incelemek zahmetine katlanmış olan okuyucu bunun büyük önemini anlamıştır. İspanyol açılışı gibi yavaş bir açılışın normal devam yollarında iken rakibim birdenbire kalite feda ederek oyunu ilginç bir şekle sokmuştu. Tabii kaliteyi kabul ettim. Bundan sonra meydana gelen çetin mücadelede rakibimin çok güzel manevrası ile çok tehlikeli bir taarruza karşı kendimi savunma zorunda kalmıştım. Sonunda kazancımı geri verip aletlerin birçoğunu değişebileceğim zaman geldi ve oyun sonu için açık bir üstünlük kazandım. Fakat bu oyun sonu ilk bakışta görüldüğü gibi basit çıkmadı ve sonunda -belki de benim yaptığım zayıf bir hamle yüzünden- kazanç yolunu bulmak çok zorlaştı. Eğer zayıf bir oyun sonu oyuncusu olsa idim oyun belki de berabere bitecekti ve bütün evvelki gayretlerim boşa gidecekti. Maalesef birçok oyuncular oyun sonlarında zayıftırlar. Bu hal bazen birinci sınıf ustalarda bile görülür. Bu vesile ile şunu da söylemek isterim ki son altmış yılın dünya şampiyonları oyun sonlarında çok kuvvetli idiler: Morpy, Steinitz ve Dr. Lasker, ünvanlarını taşıdıkları müddetçe oyun sonlarında bunlardan kuvvetli oyuncu yoktu. 26- DİĞER KANATTAN ANİ HÜCUM Daha önce genel teoriden bahsederken bazen oyunu kazanmak için; önce bir tarafa taarruz etmek, sonra da aletlerin hareket serbestliğinden faydalanarak taarruzu çabucak bir taraftan öbür tarafa nakletmek ve rakip tarafın taarruzu durdurmak için yeterli kuvvet getirmesine meydan kalmadan yarıp geçmek gerektiğini söylemiştim. Bu oyun ortası ilkesi aynı şekilde bazen oyun sonlarında da uygulanabilir. Örnek 56. - Siyahlarla oynayan ben şöyle devam ettim: 1. ...Ke4+ 2. Ke2 Ka4 3. Ka2 h5 Biraz sonra görüldüğü gibi bu hamleden amaç, h4 oynayarak ilerideki oyunlar için rakibin şah kanadındaki piyonları yerine mıhlamaktır. Siyah kolayca görüyor ki beyazın amacı şahı b3 karesine getirerek iki ayrılmış ve zayıf piyonu müdafaa edip kaleleri serbestlemektir. Buna karşı siyah, taarruzu zamanında şah kanadına döndürerek kalelerini daha fazla olan hareket serbestliğinden faydalandırmak için bir plan yapıyor. 4. kd1 Kda5. Beyazı, Ka1 oynamaya zorlayıp iki kalesini de bağlamak için. 5. Kda1 h4 6. Şd2 Şg7 7. Şc2 Kg5. Siyah hücumu şah kanadına çeviriyor. 8. Kg1. Oyunu kaybettiren tehlikeli bir hata. Beyaz Şb3 oynamalı idi, siyah buna 8. ...Kaa5 ile cevap verecekti. 9. f3 hamlesinden sonra siyah belki şahını g3 karesine yerleştirerek zaferi elde edebilirdi. 8. ...Kf4. Artık Kb5+ yüzünden siyah şah b3 karesine gidemez. 9. Şd3 Kf3+ 10. Şe2. Eğer gxf3 Kxg1 ve sonra da Kh1 i1e siyah kazanır. 10. ...Kxh3. Siyahlar birkaç hamlede kazanır. Örnek 57. -Oyun sonunda aletleri daha işlek olan tarafın üstünlüğünü gösteren bu örnek 1913 Havana Ustalar Turnuvası'nda oynanan Capablanca-Kupchik oyunundan alınmıştır. Oyunun tamamı ve notlar turnuva kitabında bulunabilir. Yukarıdaki durumda beyazın tek üstünlüğü açık sütunu tutmuş olması ve hamlenin kendisinde bulunmasıdır ki bu da girişimi sağlar. Vezir kanadındaki piyonların birbirine bağlı olması gibi ufak bir üstünlüğü daha vardır. Siyahın a7 piyonu ise ayrılmış bir piyondur. Geçen oyun sonunda olduğu gibi burada da takip edilecek doğru yol kaleleri ileri sürüp bunlardan hiç olmazsa bir tanesini tahtanın bir tarafına kolayca nakledecek durumda bulundurmak ve bu suretle hasmın kalelerinin serbestçe hareketlerine engel olmaktır. Genel teoride bunun anlamı şudur. Rakibi yormaya devam ediniz; onu ağır taşları ile piyonlarını korumaya zorlayınız. Eğer zayıf bir noktası varsa onu daha fazla zayıflatmaya çalışınız ya da başka tarafta diğer bir zayıflık çıkarınız. Bu suretle rakibin durumu er geç bozulmaya mahkumdur. Eğer rakibin takviye edebileceği bir zayıflığı varsa başka yerde bir zayıflık yaratmaya çalışınız. Diyagramdaki durumdan itibaren oyun şöyle devam eder: 1. Ke4 Kfe8. Beyazın manevrasını tekrarlıyor ve açık hattı kontrol etmesine engel olmak istiyor. 2. Kae1 Ke6 3. Kle3 Kce8 4. Şf1 Şf8. Siyahlar beyazın taarruz etmeye karar vereceği noktaya yakın bulundurmak amacı ile şahı tahtanın merkezine getirmek istiyor. Bu hamle bu gibi oyun sonlarında şahın, tahtanın ortasında bulunması bakımından doğrudur. Fakat siyah beyazın izlerini takip etmekten başka bir şey yapmamaktadır. Daha iyi bir şey tavsiye etmek de güçtür. Eğer 4. ...d5 5. Kg4+ ve sonra da Şe2 hamlesi siyahı fena bir durumda bırakır. Eğer. ...f5 5. Kd4 Kxe3? 6. fxe3 Kxe3 7. Şf2 K7 8. Ka4 ve beyaz a7 piyonunu kazanarak vezir kanadından fazla bir piyon elde eder. Siyahın şah kanadındaki üç piyonu beyazın iki piyonu ile tutabilir. 5. Şe2 Şe7 6. Ka4 Ka8. Okuyucu, siyahın aynı manevra ile geçen oyun sonundaki duruma benzer bir duruma sürüklendiğine dikkat etmelidir. 7. Ka5! Bu hamlede birçok amaçlar gizlidir. İki hamle sürülebilecek tek piyon olan d7 piyonundan başka siyahın bütün diğer piyonları yerinde mıhlanmıştır. Bu hamle ile özellikle siyah f6 piyonun ilerlemesine engel olunuyor ve beyaz f3 piyonunu f4 ve f5 karelerine sürmekle tehdit ediyor. Bu tehdit siyahı d5 oynamaya zorlamaktadır ki, sebebi birazdan görüleceği gibi, beyazın istediği de budur. 7. ...d5 8. c4! Şd6. Bu hamle zorunludur. Piyonu kurtarmak için yapılacak diğer bir hamle dxc4 hamlesidir ki bu da siyah piyonları izole eder ve zayıflatır. Eğer 8. ...d4 9. Ke4 Şd6 10. b4! Ke5 11. Ka6 ve siyahın oyunu ümitsizdir. 9. c5+ Şd7 10. d4 f5. Bu hamle Kh6 tehdidi ile beyazları kaleleri değişmeye zorladığından kuvvetli görünüyor; fakat gerçekte bir şey sağlamamaktadır. Siyahın en iyi şansı Kg8 oynamaktı. 11. Kxe6 fxe6 12. f4. Buraya kadar beyazın oyunu kusursuzdu. Fakat son hamle zayıftır. Siyah a7 veya c7 piyonlarından birini almak için Ka6 hamlesi daha iyi idi. 12. ...Şc8 13. Şd2. Tekrar fena bir hamle. 13. Ka3 hamlesi yapılmalı idi: Çünkü eğer 13. ...Kb8 14. b3 Şb7 15. b4 Şa8 16. Kb3. beyazın kazanma şansı çok iyi idi ve hatta kanaatimce oyun kazanılmış olurdu. 13. ...Şb7. Siyah biricik fırsatı kaçırıyor, Kb8 hamlesi oyunu beraberliğe götürdü. 14. Ka3 Kg8 15. Kh3 Kg7 16. Şe2 Şa6 17. Kh6 Ke7 18. Şd3 Şb7. Şah ile geri dönüp e6 piyonunu korumak ve bu snretle kalesini serbestletmek istiyor. Fakat bu faydasız ve sadece beyazın biraz ilerdeki zayıf oyunu siyaha beraberlik şansı vermiştir. 19. h4 Şc8 20. Kh5. Siyahın açık sütunu kontrol etmesine engel olmak için. 20. ...Şd7 21. Kg5 Kf7 22. Şc3 Şc8. Beyazlar şahı b4 yolu ile a6 karesine götürmek istediğinden siyah şah bu tarafta kalmak zorundadır. 23. Şb4 Kf6 24. Şa5 Şb7 25. a4 a6 26. h5 Kh6. Siyahlar için beklemekten başka yapacak bir şey yoktu. Yapılan hamle beyaz kaleyi, bağlıyorsa da bu sadece bir hamle içindir. 27. b4 Kf6. Siyahın yapabileceği diğer bir hamle Şa7 olup buna karşı beyaz Kg7 ve hatta b5 oynayabilirdi. 28. b5. Siyaha mücadele imkanını veren zayıf bir hamle. Bu oyun sonunda da birçok oyuncuların yaptığı gibi durumun güç olduğu ve özenli oynamak gerektiği zaman beyaz en iyi hamleleri yapmakta, fakat durumu üstünleştiği zaman eski özeni göstermemektedir. Tabiatiyle bu şekilde oyundan sonuç beklenemez. Doğru hamle 28. Kg7 idi. 28. ...axb5 29. axb5 Kf8! 30. Kg7 Ka8+ 31. Şb4 cxb5 32. Şxb5 Ka2 33. c6+ Şb8 34. Kxh7 Kb2+ 35. Şa5 Ka2+ 36. Şb4 Kxf2. Bu hamle ile siyahlar son beraberlik fırsatını elden kaçırıyor. Kb2+ ile beyazlar devamlı şahdan kurtulmak için Şç3 oynamaya zorlanarak herhalde beraberlik sağlayabilirdi. Yalnız şunu da söylemek isterim ki rakibim o zaman çok genç ve tecrübesiz bir o yuncu idi ve bundan dolayı ettiği mücadele takdire değer. 37. Ke7 Kxf4. Kb2+ ve sonra Kh2 daha iyi idi. 38. h6! Kxd4+ 39. Şb5 Kd1 40. h7 Kb1+ 41. Şc5 Kc1+ 42. Şd4 Kd1+ 43. Şe5 Ke1+ 44. Şf6 Kh1 45. Ke8 + Şa7 46. h8V Kxh8 47. Kxh8 Şb6 48. Şxe6 Şxc6 49. Şxf5 Şc5 50. Şe5 terk. Bu olayın sonu zayıf hamleler yapmanın ne kadar kolay olduğunu; ustaların oyunlarında bile sık sık hata yapıldığını ve fırsatların kaçırıldığını gösteriyor. Anlıyoruz ki büyük bir alet üstünlüğü olmadıkça iyi bir durumda bile bir oyuncu ne kadar kuvvetli olursa olsun dikkatini bir hamle bile gevşetmemelidir. 27- EMİN BİR DURUMDAN DOĞAN TEHLİKELER Örnek 58. -Yukarıda söylenenlere iyi bir örnek, aynı turnuvada Marshall ile Kupchick arasında oynanan iki oyundan birinin oyun sonudur. (Havana 1913) Açıktır ki yukarıdaki durumda Marshall (beyaz) büyük zorluklar altındadır. Bir piyon kaybetmek üzere olduğu gibi durumu da fenadır ve bu oyundan bekleyebileceği tek şey beraberliktir. Ancak ümit edilmeyen bir şey olsun ki bu da olmuştur. Siyah, bir piyonu fazla olduğundan durumunu güven içinde görerek çok dikkatsiz oynamış ve tehlikeyi görmeyerek oyunu kaybetmiştir. Ne olduğunu görelim: 1. g4 Kxa2. Bu yapılan, hataların birincisidir. Siyahlar, piyonu derhal almak mümkün olduğunu görerek hemen atılıyor ve daha iyi bir hamle olup olmadığını düşünmüyor. Doğru hamle Kf2+ idi. Bundan sonra Şg3'e karşı Kxa2 oynayabilirdi. Şe4'e karşı ise Ke5 + ve sonra Kxa2. 2. Kd1 Ka4+. Bu ikinci hata olup oyunu kaybettirecek kadar tehlikelidir. Doğru hamle f5 oynayıp beyazın piyonlarını ayırmak ve birazdan görüleceği gibi tehlikede olan siyah şaha yol açmaktı. 3. Kd4 Kaa5. Bu da üçüncü ve kesin hatadır. Siyahın en iyi hamlesi Kga5 idi. Yapılan hamleden sonra artık savunma kalmamış ve siyah oyunu kaybetmiştir. Basit görünen oyun sonlarının bile ne kadar dikkatli oynanması gerektiğini görüyoruz. Kazanılmış bir durumu olan siyah kendini üç hamle sonra oyunu kaybetmiş durumda bulmuştur. 4. Kdd8 Kg7. Eğer 4. ...f5 5. Kh8 Şg6 6. Kcg8+ Şf6 7. Kxh6+ Kg6 8. g5 + Şe7 9. Khxg6 fxg6 10. Kg7 Şe8 11. Kxg6 ve kolayca kazanır. 5. h4 h5 6. Kh8+ terk. Nedeni açıktır. 6. ...Şg6 7. gxh5 Kxh5 8. Kxh5 Şxh5 Şxh5 9. Kh8 ve sonra 10. h5 mat. 28- PİYONLAR VE TEK KALE OYUN SONU Okuyucu şimdiye kadar iki kale ve piyonlar oyun sonunun çok zor olduğunu herhalde anlamıştır. Aynı şey tek kale ve piyonlar oyun sonu için de doğrudur. Pratik oyunda iki kale ve piyonlar oyun sonuna çok rastlanmaz. Fakat tek kale ve piyonlar oyun sonu satrançta en fazla rastlanan oyun sonudur. Bu kadar sık rastlanmasına rağmen bunda usta olan ancak birkaç kişidir. Bu oyun sonları çoğunlukla çok zor olup basit görünmelere rağmen son derece karışıktır. 1909-1910 Manhattan Satranç Kulübü Birinciliğinde, Marshall ve Rosenthal arasında oynanmış olan bir oyunu aşağıda örnek olarak veriyoruz. Örnek 59. - Marshall bu durumda Kc7+ oynayarak kazanabilirdi. Fakat f6 oynadı ve siyaha beraberliği sağlamak imkanını verdi. Şans eseri, siyah, beraberlik hamlesini görmeyerek fena oynadı ve oyunu kaybetti. Eğer siyah durumu kavramış olsa idi Kd6 oynayarak beraberliği sağlayabilirdi! 1. f6 Kd6! Şimdi beyazın iki devam yolu vardır: (a) f7 ya da (b) Kc7+. (a) 2. f7 Kd8! 3. Kh5+ Şc4. Sonunda beyaz, siyahın piyonu için kaleyi feda etmek zorunda kalır. (b) 2. Kc7+ Şd4! 3. f7 Kg6+ Çok önemli bir hamledir. 3. ...Kf6 4. Ke7 kazanır. 4. Şf1 Kf6 5. Kb7 Şc3. Sonunda beyaz, kaleyi feda etmek zorunda kalır ya da devamlı şah diyerek oyunu berabere yapar. Hepsi bu kadar olsaydı bu oyun sonunun fazla değeri olmazdı. Fakat diğer ilginç imkanlar da vardır. Şimdi, örneğin, varsayalım ki: 1. f6 Kd6 2. f7 hamlesinden sonra siyah tek beraberlik hamlesinin Kd8 olduğunu görmemiş olsun, o zaman aşağı- daki durumu elde ederdik: Şimdi oynanabilecek iki hamle daha vardır: (a) Kg6+ ya da (b) Kf6. Bunları ayrı ayrı inceleyelim: (a) 1. ...Kg6+ 2. Şf3 Kf6 3. Şe3 Ke6+. b3, Kh5+ hamlesi ile beyaz kazanır; çünkü şah geri giderse, Kh6, ileri giderse Kh4+ ve sonra Kf4. 4. Şd3 Kf6. Eğer Kd6+, Şe4 ve kazanır. 5. Kh5+ Şah oynar 6. Kh6 kazanır. (b) 1. ...Kf6 2. Kg7! Şc4 b3, Kg3 ile beyaz, ya piyonu alır, ya da kf3 oynayarak sonunda oyunu kazanır. 3. h4 b3 4. Kg4 Şah oynar 5. Kg3. Beyaz duruma göre ya piyonu alarak ya da kf3 oynayarak kazanır. Şimdi tekrar bir önceki diyagramdaki duruma dönelim ve varsayalım ki 1. f6 Kd6 2. Kc5+ hamlelerinden sonra siyah, Şd4 hamlesinin beraberliğe götüren tek hamle olduğunu farkedemiyerek bunun yerine Şb6 oynamış olsun; bu hamleden sonra aşağıdaki durumu elde ederiz: Şimdi en iyi devam yolu şudur: 1. f7 kg6+ (en iyisi) 2. Şf1 Kf6 3. Ke7! Şc5 (en iyisi) Beyaz Ke6+ ile tehdit etmiştir. 4. Şe2 b3. En iyi hamle budur. Şc4, beyaz h4 ya da Şe3 hamleleri ile kazanır. Bunlardan sonuncusu daha kolaydır. 5. Ke3 b2 (en iyisi) 6. Kb3 Kxf7 7. Kxb2 Kh7 8. Kd2 Kxh2 9. şe3. Elde ettiğimiz durum beyazlar tarafından kazanılmıştır; çünkü rakip şah ve piyon arasında iki sütun mevcuttur, siyah şah piyondan kale vasıtası ile ayrılmaktadır ve siyah kale dikey sütundan şah demeye başlamadan önce piyon dördüncü yatık sıraya sürülebilir. Bu son şart çok önemlidir; eğer siyah kale h1 karesinde olsa idi o zaman devamlı şah diyerek veya zamanında Kf1 oynayarak piyonun ilerlemesine engel olabilirdi. Durumun beyaz için neden kazanılmış olduğunu anlattıktan sonra, doğru devam yolunu bulmaya okuyucularımıza bırakıyoruz. Basit gibi görünen bir oyun sonunda birçok karışık ve zor durumlar elde ettik. Bu da okuyucuya her türlü oyun sonlarının, özellikle kale ve piyon oyun sonlarının iyice öğrenilmesi gerektiğini gösterir. 29- ZOR BİR OYUN SONU: İKİ KALE VE PİYONLAR Açılışlar gibi oyun sonlarını da öğrenmenin en iyi yolunun ustaların oyunlarını incelemek olduğu kanaatindeyiz. Bundan dolayı iki kale ve piyonlar oyun sonuna ait iki örnek daha veriyoruz. Bu oyun sonuna daha önce de söylendiği gibi çok sık rastgelinmez. Fakat yazar bu oyun sonlarını genellikle olduğundan daha çok oynamıştır. Bunu daha önce verilenlere (Örnek 56 ve 57) karşılaştırmak ve dikkatle incelemek suretiyle okuyucu, şüphesiz, bu gibi durumlarda takip edilmesi gereken yolu öğrenebilir. Bütün bu gibi oyun sonlarında takip edilecek yollar birbirine benzer. Örnek 60. -1910 New York Eyalet Birinciliği, Capablanca-Kreymborg oyunundan: Hamle siyahtadır. Bu gibi durumlarda oyunu berabere bırakmanın kolay olduğunu düşünerek (siyahın amacı sadece beraberliği sağlamaktı) bir bekleme politikası takip etmeğe başladı. Böyle bir oyun şekli çok defa yenilgiye neden olduğundan iyi değildir. Bu gibi durumlarda en iyi savunma girişimi ele alıp rakibi savunmaya zorlamaktır. 1. ...Kae8. Bu ilk hamle yanlış olup, hiç bir şey sağlamaz. Siyahın a5 oynaması gerekti ve sonra da beyaz b3 oynamadığı takdirde a4 oynayarak vezir kanadını bağlamalı idi. Ancak bundan sonra kaleleri ile ne gibi gösteriler yapıp beyaz kaleleri meşgul edeceğini düşünebilirdi. 2. Kd4. Bu hamle sadece siyahın f4 oynamasına engel olmakla kalmıyor, aynı zamanda b3 hamlesi ile tehdit ediyor ki siyah cxb3 oynadıktan sonra tek veya, çift kale ile a7 piyonuna hücum edecektir. 2. ...Kf6. Belki de Kg6 ve sonra da Kg2 hamleleri ile şah kanadında girişime içindir. 3. b3 cxb3+ 4. axb3 Şf7 5. Şd3. Siyahı Ke7 hamlesi ile savunmaya zorlamak için şimdi Ka1 oynanmalı idi. Fakat beyaz, planını hemen açığa vurarak siyahın durumunun fenalığını anlamasını istemiyor. Bundan dolayı vezir kanadındaki piyonlara hücum edecekmiş gibi görünerek bu hamleyi yapıyor. 5. ..Ke7 6. Ka1 Şe6. Bu bir hatadır ve siyah, tehlikenin farkında değildir. Burada g5 oynayarak Kh6 tehdidini yapması ve beyaz h2 piyonuna yapacağı bir karşı hücum ile vezir kanadı piyonlarına karşı gelişmekte olan taarruzu durdurması gerekir. 7. Ka6 Kc7. Siyahlar Şd6 oynayamazdı, çünkü c4 hamlesi en azından bir piyon kazanır. Hiç bir işe yaramadıktan başka durumu daha ümitsiz bir hale sokan Şe6 hamlesinin fenalığını görüyoruz. 8. Kda4 g5. Şimdi bu hamle mecburidir. Fakat biraz geç kalmıştır. 8. ...Kff7 oynayamazdı, çünkü f4 hamlesinden sonra siyahın oyunu tamamen kötürüm bir hale gelir. Siyah artık tehlikeyi anlamıştır ve şah kanadında karşı harekete geçerek oyunu kurtarmağa çalışmaktadır. Fakat bunu daha önce yapmak gerekti. Beyaz Kxa7 ve sonra da Kh6 ile siyahlar piyonu üstün bir duruma geri alır. 9. h4! g4. Siyah yine h5 oynayamaz, çünkü f4 den sonra oyun oynasa idi, 10. Kxh4 hamlesinden sonra durumu zorlaşırdı, çünkü şah ile geri gidemiyeceği gibi kaleler ile de pek bir şey yapamazdı. O zaman, 10. h6 oynamak zorunda kalacağından, beyaz buna 11. b4 ile cevap vererek sonra da b5 ile bir piyon kazanmak tehdidini yapabilirdi, ya da bu yeterli değilse Şd4 oynayarak beyaz şahı c5 ya da e5 karesine yerleştirebilirdi. 10. ...gxf3+ 10. Şe2. Siyah şimdi pek fena bir durumdadır. Eğer 9 ...gxh4 nu bağlanır. Siyah h7 piyonunun ilerlemesi beyaz h4 piyonunu emniyete sokar ve sonunda f6 karesindeki kale f7 karesine giderek a7 piyonunu korumak zorunda kalır. Bu da a7 piyonu yüzünden şahın d7 karesine gidememesi ile sonuçlanır ve siyah piyonların hiç birisi ilerliyemez. Diğer taraftan beyaz b4 oynayarak b5 ile bir piyon kazanma tehdidi yapabilir. Ya da önce Şd4 ve sonra da daha iyisi yoksa, zamanı gelince b5 oynar. Bu sırada siyah için kaleleri oynayarak bekleme hamleleri yapmaktan başka yapacak bir şey kalmaz. Bu sıkıştırma sistemini örnek 57 ile karşılaştırırsanız aradaki benzerlıği görürsünüz. 11. Şxf3 Kff7 12. Şe2. Her halde yanlış. Hemen b4 oynamak en doğrusu idi. Yapılan hamle siyaha beraberlik imkanını vermektedir. 12. ...Şd6 13. b4 Kb7. Eğer beyaz 12. b4 oynasa idi bu hamleye imkan kalmazdı, çünkü beyaz, siyahın Şd6 hamlesine hemen b5 ile cevap verebilirdi. 14. h5. İyi değil. f4 hamlesi kazancı zorlayan en iyi hamle idi, o zaman 14. ...Kg7 l5. h5 Kg2+ l6. Şd3 Kh2 17. Kxa7 Kxa7 18. Kxa7 Kxh5 19. Ka6 beyazın kazanma şansı iyidir. 14. ...h6. Siyah son fırsatı kaçırıyor. f4 hamlesi beraberliği sağlardı. Çünkü, 15. exf4 Kbe7+! 16. Şf1 Kxf4 17. Kxa7 Ke3! 15. f4 Kg7 16. Şd3 Kge7 17. Ka1 Kg7 18. Şd4 Kg2 19. K+a2 Kbg7. Kgg7 hamlesi ile daha iyi bir savunma yapılabilir; fakat siyah artık ne yapsa oyunu kaybetmiştir. (Bunun incelenmesini okuyucuya bırakıyorum.) 20. Şd3! Kxa2 21. Kxa2 Ke7. Artık hiç bir şey fayda vermez. 21. ...Kg1 22. Ka6 Kd1+ 23. Şc2 Kh1 24. b5 Kxh5 25. Kxc6+ Şd7 26. Ka6 ve Beyaz kolayca kazanır. 22. Kg2 Ke6 23. Kg7 Ke7 24. Kg8 c5. Siyahlar ümitsizdir. Artık piyonları savunmaya imkan kalmadığını görüyor. 25. Kg6+ Ke6 26. bxc5+ Şd7 27. Kg7+ Şc6 28. Kxa7 Şxc5 29. Kf7 terk. Örnek 61. -Capablanca-Janowski oyunundan alınmıştır. New York Ulusal Turnuvası 1913. Siyahın oyunundaki zayıflık c7 ve c6 piyonlarının duble olmasıdır. Bu piyonların ilerlemesine imkan yoktur, çünkü siyah b6 oynarsa beyaz derhal b4 ile cevap verecektir. Beyazın planları buna dayanmaktadır. Siyahın vezir kanadı piyonlarının ilerlemesine engel olduktan sonra şahını e3 karesine getirecektir. Zamanı gelince de d4, e5 ve g5 oynayarak piyonları değişecek ve şah kanadında bir geçer piyon elde edecektir. Bu planın oyun esnasında tatbik edildiğini ve beyazın kazanma şansını bu yolla elde ettiğini göreceğiz. Oyun beyazın şah kanadında kazancı sağlayan bir geçer piyon elde etmesi esası üzerine cereyan etmiştir. 1. g4. Zamanı gelince g5 oynamağa hazırlıktır. 1. ...b6 Siyahlar c5 oynamak istiyor. Beyaz ise buna engel oluyor 2. b4! Şb7. Siyah şah, tehlikenin belirdiği şah kanadına gitmeli idi. 3. Şf2 b5 Bu hamleden maksat Şb6, a5 ve sonra axb4 oynayarak kale için bir hat açmak ve beyazın şah kanadındaki ilerlemesini vezir kanadında karşı bir hareketle önlemeye çalışmaktır. Fakat beyaz buna de engel oluyor: 4. a4! Kd4 Eğer siyah bxa4 oynasa idi, bütün vezir kanadındaki piyonları birbirinden ayrılmış olacaktı ve beyaz kaybedilen piyonu kalelerden herhangi birisi a sütununa girerek geri alabilirdi. 5. Kb1 Ke5 Siyah yine c5 oynamak istiyor, fakat kolayca görülüyor ki beyaz buna engel olabilir ve yapılan hamle tehlikeli bir zaman kaybından başka bir şey değildir. Siyahlar şahı derhal öbür kanada götürmeli idi. 6. Şe3 Kd7 7. a5. Beyazın stratejik planının ilk kısmı yapılmıştır. Bütün pratik amaçlar için siyahın vezir kanadındaki piyonları bağlanmıştır. 7. ...Ke6. Eğer Kxf5, gxf5 ile beyaz çok kuvvetli bir merkez elde eder. Fakat belki de siyah için bu en iyi savunma idi. 8. Kbf1 Kde7 9. g5 fxg5 10. Kxg5. Beyazın stratejik planının ikinci kısmı da sona ermiştir. Elde edilen üstünlüğün, oyunu kazanmağa yeterli olup olmadığına bakalım: Beyazın geçer bir piyonu olduktan başka şahı da tahtanın merkezinde hakim bir durumdadır; piyonların ileri hareketini destekliyebileceği gibi icabında c5, karesine de gidebilir veyahutta tehlike anında şah kanadını takviye edebilir. Bundan başka beyaz kalelerden biri açık sütuna hakimdir. Bütün bunlarla beyazın durumu üstün olup kazanma şansı çok iyidir. 10. ...Kh6 11. Kg3 Kbe6. d4 hamlesine engel olmak için. Bundan başka piyonların hareketine engel olacağından kaleyi kendi piyonların önünde bulundurmak istemiyor. 12. h4 g6 13. Kg5 h6. Beyazlar h5 tehdidini yapıyor. Siyah, sonuçta bu piyonu almak zorunda kalacağından, beyazlar kalelerini çiftleyerek izole piyonu kazanabilir. Yapılan hamlenin sadece beyaza faydası vardır, bundan dolayı siyahın yapacağı en iyi şey bir bekleme hamlesi idi. Ke5 hamlesi de faydalı değildir, çünkü beyaz Kf8, Ke1 ve Kgxe5 şeklinde devam ederdi ki, siyah hangi kaleyi alırsa alsın beyaz rahat bir oyun elde eder. (Okuyucu bu devam yollarını dikkatle incelemelidir.) 14. Kg4 Kg7 15. d4 Şc8 16. Kf8+ Şb7. Şd7 hamlesi de pek yardım etmezdi, fakat siyah şahını daha önce bu amaç için oynandığından planına bağlı kalıp bu hamleyi yapmalı idi. 17. e5 g5 18. Şe4 Kee7 19. hxg5 hxg5 20. Kf5 Şc8 21. Kgxg5 Kh7 22. Kh5 Şd7 23. Kxh7 Kxh7 24. Kf8 Kh4+ 25. Şd3 Kh3+ 26. Şd2 c5 27. bxc5 Ka3 28. d5 terk. Bütün bu oyun sonlarındaki kazanma metodu, rakibin kalelerini bir veya daha fazla piyonu korumağa zorlayarak kendi kalelerini serbestçe hareketini sağlamaktan ibarettir. Bu genel bir kural olup, oyunun herhangi bir kısmına uygulanabilir. Kuralın genel ifadesi şudur: Karşı tarafı tehdit ederek serbestçe manevra yapabilmek. Çok önemli olan bir nokta daha vardır; kazanan tarafın eldeki mevcut imkanlarla yapabileceği genel bir stratejik planı mevcuttur. Buna karşılık kaybeden tarafın hiç bir planı mevcut olmayıp durumun gerektirdiğine göre hareket etmiştir. 30- KALE, FİL VE PİYONLARA KARŞI; KALE, AT VE PİYONLAR Şimdi kale, fil ve piyonlara karşı kale, at ve piyonların bulunduğu bir oyun sonunu inceleyeceğiz ve göreceğiz ki kale burada da bazen önceden verilen oyun sonlarında kullanıldığı gibi kullanılmaktadır. Örnek 62. -1907 Lasker-Marshall şampiyonluk maçının ilk oyunundan alınmıştır. Bu durumda hamle siyahlardadır. Yeni başlayanlara durum beraberlik gibi görünürse de ilerlemiş oyuncular derhal anlarlar ki siyahın kazanma şansı fazladır. Çünkü girişim siyahtadır, beyazın vezir kanadı gelişmemiştir. Bu gibi durumlarda fil, attan daha iyidir (Ondördüncü kısma bakınız). Beyazın kale ile atı oyuna sokması zaman alacaktır ve siyah bu zamanı bir üstünlük kazanmak için kullanabilir. Siyahın iki devam yolu mecuttur: Birçok oyuncuların seçeceği en açık yol piyonu derhal c5 ve c4 karelerine sürerek aynı zamanda kale ile f8 karesinde şah demek ve siyah fil ile gereken hamleleri yapmaktır. Diğeri ise siyahın seçtiği devam yoludur; bu da kaleyi daha önce gösterilen oyun sonlarında olduğu gibi kullanmak yani beyazı daima bir şeyi savunmaya zorlamak, beyaz at ve kalenin hareketini sınırlamak ve aynı zamanda kendi kale ve filinin serbestçe hareket etmesini sağlamaktır. 1. ...Kb8 Bu hamle b3 hamlesini zorladığından bu kareyi ata kapatır. 2. b3 Kb5. Kaleyi şah kanadındaki piyonlara taarruz etmek üzere harekete geçiriyor ve beyaz şahı savunma için o kanada gitmeğe zorlayarak siyah vezir kanadındaki piyonların durumunu daha emin bir hale sokuyor. 3. c4 Kh5 4. Şg1 c5. Beyaz atın hareket sahasının çok daraldığına dikkat ediniz, Ad2 hamlesinden sonra beyazın kendi piyonları yolunu kapamaktadır. 5. Ad2 Şf7 6. Kf1+. Bu hiç bir şey sağlamaz. Yalnız siyah şahı gitmek istediği yere gönderir ve bundan dolayı çok fena bir hamledir. a3 en iyi hamle idi. 6. ...Şe7 7. a3 Kh6. Siyahlar hücumu maddi üstünlüğe ve iyi duruma sahip oldukları vezir kanadına çeviriyor. 8. h4 Ka6. Bu kale manevralarının geçen oyun sonlarındakine benzediğine dikkat ediniz. 9. Ka1 Fg4. Atı sıkıştırıyor ve bütün şah kanadını bağlıyor. 10. Şf2 Şe6. Beyaz, Af3 oynayamazdı, çünkü Fxf3 ve sonra da Şe5 ile siyah bir piyon kazanır. Bunun sebebi Kf6+ hamlesine engel olamamasıdır. 11. a4 Şe5 12. Şg2 Kf6 13. Ke1 d3 14. Kf1 Şd4. Şimdi şah, beyaz piyonlara saldırıyor. Yakında her şey sona erecektir. 15. Kxf6 gxf6 16. Şf2 c6. Bunun amacı hamle zorunluluğunu beyaza geçirerek onu şah ya da atı oynamaya zorlamaktır. 17. a5 a6 18. Af1 Şxe4 19. Şe1 Fe2 20. Ad2+ Şe3 21. Ab1 f5 22. Ad2 h5 23. Ab1 Şf3 24. Ac3 Şxg3 25. Aa4 f4 26. Axc5 f3 27. Ae4+ Şf4. Kazanca götüren en kısa yoldur Beyaz oyunu terk etmeli idi. 28. Ad6 c5 29. b4 cxb4 30. c5 b3 31. Ac4 Şg3 32. Ae3 b2 33. terk. Siyahlar böyle bir oyun sonunun nasıl oynanacağını gösteren çok iyi bir örnek vermiştir. ::::::::::: KISIM 6 AÇILIŞ VE OYUN ORTASI HAKKINDA TAMAMLAYICI BİLGİ 31- PİYONLAR HAKKINDA BAZI ÖNEMLİ NOKTALAR Açılış ve oyun ortası durumlarına tekrar dönmeden önce piyon durumları hakkında bazı noktaları gözden geçirmek faydalı olur. Çünkü bunlar bazı hamlelerin ve başlangıç devam yollarının anlaşılmasına yaradığı gibi, oyun ortası manevralarına da neden oluşturur. Örnek 63. -Diyagramdaki durumda siyah piyon yapısı çok fenadır. c7 piyonu geri kalmıştır ve beyazlar açık sütunu kullanarak kuvvetlerini bu zayıf noktaya yöneltebilir. c5 karesi beyazın kontrolü altında olup buraya yerleştirilebilecek beyaz bir alet buradan kovulamaz. Bundan dolayı siyah, o aleti değişmek zorundadır ki bu da her zaman mümkün değildir ve mümkün olduğu zamanlarda bile faydalı değildir. Aynı şey siyahın e6, f7 ve g6 piyonlarının meydana getirdiği f6 zayıf karesi için de doğrudur. Bu gibi piyon durumları her zaman felakete neden olur ve bundan dolayı önüne geçilmelidir. Örnek 64. - Bu durumda beyaz merkez piyonları hücum ve siyah merkez piyonları savunma durumundadır. Bu gibi bir piyon durumu Fransız savunmasında meydana gelir. Böyle durumlarda beyazlar çoğunlukla f4 ve f5 hamleleri ile kısa rok yapmış olan siyah şaha karşı şiddetli bir taarruza girişir. Buna engel olmak ve girişimi ele alıp maddi üstünlük kazanmak için siyahlar c5 oynar ve sonra da eğer beyazlar c3 ile merkez piyonunu savunmaya kalkarsa cxd4 şeklinde devam ederek siyah aletlerini d4 piyonuna karşı hücuma geçirir. Bu taarruz, beyazın siyah şaha yaptığı taarruzu kırmak için beyazın merkezine yapılmalıdır. Yine hatırlatalım ki kitabın başında da söylendiği gibi Şaha karşı başarılı bir taarruz yapabilmek için merkezin kontrolü şarttır. İki veya daha fazla piyon aynı yatık sırada ve yanyana bulundukları zaman en kuvvetlidir. Buna göre merkez piyonları e4 ve d4 karelerinde yanyana bulundukları zaman kuvvetleri en fazladır. İşte bundan dolayı bu piyonlardan herhangi birini beşinci yatık sütuna sürmek meselesinde çok dikkatli olmak gerekir. Bu iki piyondan birinin sürülmesi çoğunlukla oyunun bundan sonra takip edeceği yolu çizer. İncelemeye değer diğer bir mesele de yanyana veya yalnız olarak ayrılmış bulunan geçer piyonlardır. Bir geçer piyon çok kuvvetli veya çok zayıftır. Bu zayıflık veya kuvvetli oluş, piyon ilerledikçe artar ve aynı zamanda tahtada mevcut bulunan aletlerin sayısına doğrudan doğruya bağlıdır. Bu son durum için genel olarak şöyle denebilir: Tahtadaki aletlerin sayısı azaldıkça geçer piyonun kuvveti artar. Bütün bunları zihnimize yerleştirdikten sonra tekrar açılışlara ve oyun ortasına döneceğiz. Oyunları başlangıçtan sonuna kadar genel ilkelere uygun olarak dikkatle inceleyeceğiz. Bu amaç için mümkün olduğu kadar kendi oyunlarımı kullanacağım. Bunun sebebi kendi oyunlarımın bu ilkelerin uygulanmasını daha iyi gösterdiği kanaatinde olduğumdan ileri gelmeyip kendi oyunlarımı başkalarınınkinden daha iyi bildiğimden daha açık anlatmanın mümkün olacağını düşündüğüm içindir. 32- İSPANYOL AÇILIŞININ ÇEŞİTLİ GELİŞMELERİ Bazı oyun başlangıç devam yollarının ve oyun ortası manevralarının çoğunlukla şimdiye kadar gösterilmemiş olan basit ilkelere dayandığı, aşağıdaki örnekte kolayca görülebilir. Örnek 65. - 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. 0-0 Axe4 6. d4 b5 7. Fb3 d5 8. dxe5 Fe6 9. c3 Fe7 10. Ke1 Ac5 11. Fc2 Fg4 12. Abd2 0-0 13. Ab3 Ae6. Buraya kadar oynanan hamleler İspanyol açılışının tanınmış bir devam yoludur ve Janowski-Lasker, Paris 1912 oyununun ilk hamleleridir. 14. Vd3 g6. Şimdi oyunun devam ettiğini ve beyazın atlardan birini zamanında d4 karesine getirerek her iki atı da değişmeğe zorladığını ve sonra da her iki fil de değişilerek aşağıdaki durumun elde edildiğini varsayalım. (Başta Salwe olmak üzere birkaç oyuncuya karşı oynarken ben de Polonya'nın Lodz şehrinde buna benzer bir durum elde etmiş ve oyunu kazanmıştım.) Şimdi burada siyahın c7 piyonu geriye kalmıştır ve c5 karesine de sürülemez. Bu gibi durumlarda oyun teorik bakımdan kaybedilmiştir, denilebilir ve pratikte birinci sınıf bir usta bu oyunu siyahlara karşı kazanabilir. Birkaç hamle sonra oyun kolaylıkla diyagramdaki durumu alabilir: Bu durumda siyah aletler bağlanmıştır denir. Eğer beyaz Vc3 oynarsa siyah bir piyon kaybetmemek için Vd7 oynamak zorundadır ve eğer beyaz tekrar Va3 oynarsa, siyah yerine bir piyon kaybetmemek için Vb7 oynamağa mecburdur. Bu suretle siyahın oyunu beyaza bağlı olmuş oluyor ki bu sırada beyaz piyonlar rahatça f4 ve g4 karelerine sürülebilir. Siyahlar f5 hamlesine engel olmak için f5 oynamak zorundadır. Sonunda aşağıdaki durumu elde ederiz: Örnek 66. -Bu durumdan itibaren oyun şöyle devam edebilir: 1. gxf5 gxf5 2. Vf3 Vd7. Beyazlar Vxd5 oynayarak bir piyon kazanmak tehdidi yapmıştır: Siyah 2. ...Kf8 oynayamaz, çünkü beyaz 3. Kxc6 oynayarak en azından bir piyon kazanır. 3. K5c2 kg6 4. Kg2 Şh8 5. Kcg1 Kcg8 6. Vh5 Kxg2 7. Kxg2 Kxg2 8. Şxg2 Vg7+ 9. Şh2 Vg6 10. Vxg6 hxg6 11. b4 ve beyaz kazanır. Şimdi tekrar varsayalım ki geçen diyagramdaki durumda hamle siyahta olsun ve Kf8 oynasın. Buna karşı beyaz Örneğin Vf3 oynayarak f4 piyonunu korur ve Kxc6 tehdidini yapar ve sonra da şahını g3 karesine getirerek zamanı gelince geçen örnekte olduğu gibi yarma hareketi yapabilir. Beyaz, diyagramdaki durumu da elde edebilir. Bu suretle siyah Kc8 oynamağa zorlanır ve beyaz Vc2 ve Şf3 hamleleri ile siyah fxg4 oynamağa zorlayarak daha büyük bir üstünlük kazanır. Bu örneklerdeki durumlar dikkatle incelenirse görülür ki beyazın daha serbest manevra yapmak üstünlüğü olduktan başka e5 piyonunun etkisi daha çok büyüktür. Bu da piyonun hakim durumdan ileri gelmektedir. e5 piyonu serbest bir piyon olup bütün aletler değişildikten sonra beyazın bütün manevralarının esasını bu piyonun ilerlemesi oluşturur. Okuyucunun zihninde canlandırabilmesi için hamleleri göstermeksizin durumları veriyorum. Böylece plan yapmasını öğrenerek ustalar sınıfına yükselebilir ve bu türlü pratiklerden büyük yararlar sağlayabilirler. 33- ZAYIF KARELERİN ETKİLERİ Zayıf kareler ismini verdiğimiz karelerin etkileri Blanco'ya karşı olan oyunumda (Örnek 52) gösterilmişti. Orada e5 karesine yerleştirilen aletlerin yaptığı etkiyi görmüştük. Örnek 67. -Bu noktayı daha fazla açıklamak için şimdi 1913 Havana uluslararası ustalar turnuvasında oynanan bir oyunu vereceğim (Kabul edilmeyen vezir gambiti) Beyaz: D. Janowski. Siyah: A. Kupchik. 1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Abd7 6. Fd3 dxc4 7. Fxc4 Ab6. d5 karesine bir at yerleştirilmek fikri ile oynanmıştır. Fakat buraya diğer at yerleştirileceğinden bu manevra mantıki görünmüyor. b6 karesindeki at c8 filinin gelişmesine engel olmaktan başka bir işe yaramamaktadır. Önce 0-0, sonra da c5 oynamak daha iyi idi. Bu devam yolunda beyazlarla nasıl oynamak gerektiğine dair güzel bir örnek görmek için 1914 St Petersburg Turnuvası'nda oynanan Janowski -Rubinstein oyununa bakınız. 8. Fd3. Belki burada Fb 3 oynamak daha iyi idi, çünkü 8. ...Afd5 9. Fxe7 Vxe7 hamlelerinden sonra hemen e4 oynamak mümkün olurdu. 8. ...Afd5 9. Fxe7 Vxe7 10. Af3. Eğer şimdi beyaz fil daha önce söylendiği gibi b3 karesinde bulunsa idi hemen e4 oynamak mümkün olurdu. Bu hamle şimdi yapılamaz, çünkü siyah Af4 oynayarak hem g2 piyonunu ve hem de beyaz fili tehdit eder. Bu açılışta çok önemli bir sebep olmadan beyaz şah filinin değiştirilmemesi gerektiğinden e4 hamlesi yapılmaz. 10. ...0-0 11. 0-0 Fd7 12. Kc1. Beyazın gelişmesi mükemmel olup şimdi Axd5 AxD5; e4 ve Kxc7 hamleleri ile piyon kazanmak tehdidini yapıyor 12. ...c6. Siyahın piyonu korumak için bu hamleyi yapmaya mecbur olması açılışının fenalığını göstermek için yeterlidir. Önce Fd7 oynamış ve sonra da kendi filinin hareket sahasını tıkamıştır. Bu filin etkisi şimdilik bir piyondan fazla değildir ve nasıl olup da taarruza geçebileceğini görmek güçtür. Bundan başka kolayca görülüyor ki beyaz biraz sonra atlarını e5 ve c5 karelerine yerleştirecektir. Siyah, bu atları kovmayı başarsa bile oyununu tehlikeli surette zayıflatmadan bunu yapamaz. Bütün bu sebeplerden dolayı siyah savunma durumuna geçmezden önce Axc3 oynayarak hiç olmazsa bu atların birisinden kurtulmalı idi. Tahta üzerindeki aletlerin sayısı azaldıkça bu gibi kötü durumlardan kurtulmak ihtimali artar. 13. Ae4 f5. Bu hamleyi yapmak intihar etmek gibi bir şeydir. Çünkü zayıflayan e5 karesine yerleşen bir atı ortadan kovmak imkansız bir hal alacaktır. Eğer siyah böyle bir hamle yapmak istiyorsa beyaz atın c5 karesine gitmesine engel olmak için bunu hiç olmazsa daha önce yapmalı idi. 14. Ac5 Fe8 15. Ae5. Beyaz atların, bilhassa e5 atının durumu idealdir ve ilk bakışta duruma hakim oldukları görülüyor. Şimdi beyaz için yapılacak şey bu durumdan azami derecede faydalanmaktır ki bunu da birazdan göreceğiz. 15. ...Kb8. Bunu Ad7 hamlesi takip etmedikçe bu hamlenin bir anlamı yoktur. Bu da yapılmadığına göre siyah sonradan yaptığı gibi Kc8 oynamalı idi. 16. Ke1 Kf6 17. Vf3 Kh6 18. Vg3 Kc8. Beyazlar Af7 veya Ag4 ile kalite kazanmak tehdidini yapmışlardı. 19. f3 Kc7 20. a3 Şh8 21. h3. Belki de bu kadar ihtiyata lüzum yoktur. Fakat beyaz taarruzunu hazırlamak için yeter derecede zamanı olduğunu düşünerek başlamadan önce her tarafı emniyete almak istiyor. 21. ...g5 22. e4 f4 23. Vf2 Ae3. Bunun yerine Af6 oynayarak sonra da Ad7 ile beyaz atlardan kurtulmak daha iyi idi. 24. Kxe3. Kaleyi at ve piyona feda eden beyaz çok kuvvetli bir durum elde ediyor. 24. ...fxe3 25. Vxe3 Ac8. Ad7 oynayarak beyaz atlardan birisini değişmek daha iyi idi. Fakat buna karşı da beyazın iyi devam yolları mevcuttur ki bunlardan biri de şudur: Acxd7 Fxd7; Vxg5 Vxg5; Af7+ Şg7; Axg5 ve kaliteye karşılık iki piyon ve üstün bir durumla beyaz kolayca kazanır. 26. Ag4 Kg6 27. e5 Kg7 28. Fc4 Ff7. Bütün bu hamleler zorunludur. Kolayca görüleceği gibi siyahın durumu büsbütün sıkışmaktadır. Beyazın 24'üncü hamleden sonraki manevraları dikkate değer. 29. Af6 Ab6. Bu at oyunda hiç bir şey yapmamıştır. 30. Ace4 h6 31. h4 Ad5 32. Vd2 Kg6 33. hxg5 Vf8. Eğer hxg5 Şf2 ve siyahın durumu ümitsizdir. 34. f4 Ae7 35. g4 hxg5 36. fxg5 terk. Yapılacak bir şey kalmamıştır. Eğer Fg8, Vh2+ Şg7; Fxe6. Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki diğer üstünlükler arasında beyazlar siyah kareleri ve bilhassa e5 ve c5 karelerini bütün oyun devamınca kontrol etmişlerdir. Bundan sonra kazanılmış ve kaybedilmiş oyunlarımdan oluşan bir kolleksiyon vereceğim. Bunlar geçen sayfalarda anlatılmış olan genel ilkelerin uygulamasını gösterecektir. ::::::::::::: BÖLÜM 2- AÇIKLAMALI OYUNLAR OYUN 1- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ 1909 Maçı F J. Marshall-J. R. Capablanca 1. d4 d5 2. c4 e6 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fe7 5. e3 Ae4. Bu devam yolunu maç sırasında önce iki defa daha oynamış ve iyi sonuçlar elde etmiştim. Bu oyunu kaybetmeme rağmen bunu, taktiklerimi değiştirdiğim son oyuna kadar oynadım. Bunun sebebi bu açılıştaki çeşitli devam yollarını bilme ihtiyacım ve 1907 yılında Dr. E. Lasker'in aynı açılışla Marshall'a karşı başarılı sonuçlar almış olması idi. Dr. Lasker bu kadar sık oynadığı için bu savunmanın iyi olması gerektiğini düşündüm. Burada güdülen fikir birkaç alet değişerek oyun sonunda başarı vadeden bir durum elde etmektir. Genel ilkeler bakımından ise bu hamle yanlıştır, çünkü aynı at iki alet değişilmesine rağmen oyunun başında üç defa oynanmaktadır. Vezir gambitini birçok devam yollarında olduğu gibi bunda da esas zorluk siyah vezir filinin yavaş gelişmesidir. Bu devam yolunda emniyetle oynayıp oynamayacağı henüz cevap verilmemiş bir sorun olup bu kitabın konusu dışındadır. Şunu da eklemeliyim ki bugün başka bir gelişme yolunu tercih etmekteyim, fakat ileride belki tekrar bu devam yoluna dönebilirim. 6. Fxe7 Vxe7 7. Fd3. Birazdan göreceğimiz nedenden dolayı cxd5 hamlesi daha iyi idi. 7. ...Axc3 8. bxc3 Ad7. Şimdi dxc4 daha iyi idi. Çünkü 8. ...dxc4 9. Fxc4 b6 ve sonra Fb7 hamleleri ile siyahlar kuvvetli bir durum elde ederdi. (Bu devam yolu için maçın 11. oyununa bakınız.) 9. Af3 0-0 Artık 9. ...dxc4 10. Fxc4 b6 hamleleri iyi değildir Fb5 hamlesi, Ae5 yüzünden Fb7 hamlesine engel olur. 10. cxd5 exd5 11. Vb3 Af6 12. a4 c5. Vezir kanadında piyon üstünlüğü sağlamak amacı ile oynanmıştır. Fakat siyahın yezir kanadındaki piyon durumunu bozduğundan bu hamlenin iyi olduğu şüphelidir. Daha emin bir oyun c6 oynamak idi. 13. Va3 b6. Bu hamle karşılığında hiç bir şey temin etmeksizin siyahları a5 hamlesi ile başlayan daha şiddetli bir hücum karşısında bırakıyor. Eğer aynı oyunu bugün oynasa idim, Ke8 oynardım. Bunu 14. Vxc5 Vxc5 hamlesi takip edecekti ve zamanına göre siyahlar piyonu geri alabilirdi. Eğer bunun yerine beyaz, 14. dxc5 oynarsa Fg4 hamlesi siyaha, çok iyi bir oyun temin eder. 14. a5 Fb7 15. 0-0 Vc7 16. Kfb1 Ad7. Siyahın durumu kötü olup belki de nasıl olsa oyunu kaybedecekti. Fakat bu hamle durumu büsbütün kötüleştirmiştir. Beyazın Ff5 hamlesini gerçekten görmedim. Bu tehdidin mevcut olduğu hiç aklıma gelmedi. Siyahın en iyi hamlesi 16. ...Kfb8 idi. Eğer bu hamle de kaybederse diğer herhangi bir hamle nasıl olsa kaybederdi. 17. Ff5 Kfc8. Çok fena. Af6 hamlesi biricik ümit idi. 18. Fxd7 Vxd7 19. a6 Fc6 20. dxc5 bxc5 21. Vxc5 Kab8. Oyun kaybedilmiştir. Bundan dolayı her hamlenin değeri aynıdır. 22. Kxb8 Kxb8 23. Ae5 Vf5 24. f4 Kb6 25. Vxb6! terk. 25. Axc6 Kb1+ hamlesi oyunu berabere yapardı. Beyazın yaptığı hamle güzel olup, oyunu derhal bitiriyor. Marshall'ın güzel bir oyunu. ::::::::::::: OYUN 2- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ San Sebastian 1911 A. K. Rubinstein-J. R. Capablanca 1. d4 d5 2. Af3 c5 3. c4 e6 4. cxd5 exd5 5. Ac3 Ac6 6. g3 Fe6. Bu devam yolunda normal hamle Af6 dır. Beyazın oynadığı devam yolu ilk defa Schlechter tarafından oyuna sokulmuş ve sonra da Rubinstein bunun üzerinde çalışmıştır. Burada güdülen fikir, izole olan siyah d5 piyonuna karşı beyaz aletleri yavaş yavaş yöneltmektir. Buradaki hamleyi yapmakla iyi bilinen bir oyun tarzından uzaklaşmak istedim. Bu bir gelişme hamlesi olup fillerden önce atların çıkması meselesi hariç, genel iikelere aykırı değildir. 7. Fg2 Fe7 8. 0-0 Kc8. Bu devam yolunun norınal gidişini değiştirmek için oynadığım bu hamle iyi sonuç vermedi. Siyahın şah atı henüz oyuna girmediğinden, teorik olarak da bu hamlenin yanlış olması gerekir. Ag5 hamlesinden sonra e6 filinin değişilmesi ile başlayan taarruzu henüz öğrenmemiştim. Bundan dolayı Fg5 veya Ag5 hamlelerine engel olmak için Ah6 veya h6 oynamak gerekir. 9. dxc5 Fxc5 10. Ag5 Af6 11. Axe6 fxe6 12. Fh3 Ve7 13. Fg5 0-0. Bu bir hatadır. Kaleyi filin bulunduğu diyagonalden çekmek ve d5 piyonunu desteklemek için Kd8 oynamak gerekti. Beyaz şimdiye kadar siyahın yaptığı zayıf gelişme hamlelerinden faydalanmamıştır. Fakat şimdi yapılan hamleye beyazlar çok ince bir kombinezonla karşılık veriyor. Ben bu kombinezonu görmüş fakat karşı koyabileceğimi zannetmiştim. 14. Fxf6 Vxf6. Bana normal bir oyun sağlayabilecek gibi görünen gxf6 hamlesi aklımdan geçti, fakat beyazın kombinezonunu yanlış zannettiğimden bu hamleyi yaptım. 15. Axd5! Vh6. 16. Şg2! İşte bu hamle aklıma gelmemişti. Rubinstein'in Fg2 oynayacağını zannetmiş ve buna karşı da aşağıdaki güzel kombinezonla oyunu kazanmayı tasarlamıştım: 16. Fg2 Ae5! 17. Af4 (Eğer Kçc1 Vxc1!!; Vxc1 Fxf2 ve kazanır.) Ag4 18. h3 Axf2 19. Kxf2+ 20. Şxf2 g5 ve siyahların kazanması gerekir. Kritiklerin bu kombinezonu görmemiş olmaları tuhaftır. Onlar sadece benim, beyazın 17. Vc1 hamlesini görmediğimi zannetmişlerdi. 16. ...Kcd8. Beyazın son hamlesinden sonra, benim için sonuca katlanmaktan başka çare kalmamıştır. 17. Vc1! exd5 18. Vxc5 Vd2 19. Vb5 Ad4 20. Vd3 Vxd3 21. exd3 Kfe8 22. Kac1. Bu hamle siyaha şans vermektedir. Beyazın Kfe1 oynaması gerekirdi. Bundan sonra 22. ...Ac2 23. Kxe8+ Kxe8 24. Kc1 Ke2 25. Şf1 Ad4 (eğer 25. ...Kd2 26. Fe6+ Şf8 27. Fxd5 ve kazanır) 26. Kc8+ Şf7 27. Kc7 + Ke7 28. Kc5 ve kazanır. 22. ...Kd6 23. Kfe1 Kxe1 24. Kb6 25. Ke5 Kxb2 26. Kxd5 Ac6 27. Fe6+ Şf8 28. Kf5+ Şe8 29. Ft7+ Şd7 30. Fc4. 30. ...a6. Fena bir hamle olup siyahın ufak beraberlik şansını da ortadan kaldırıyor, çünkü görüleceği üzere bu hamle bir tempo kaybı demektir. Doğru hamle Şd6 idi. Eğer Kb5 Kxb5; Fxb5 Ad4 ve b5 hamlelerinden sonra beyazın beraberliği sağlaması güçleşir. Çünkü siyah atın durumu hakimdir. Ve vezir kanadında bir fazla piyonu da vardır. Beyaz şah ise tahtanın kenarındadır. 31. Kf7+ Şd6 32. Kxg7 b5 33. Fg8 a5 34. Kxh7 a4 35. h4 b4 36. Kh6+ Şc5 37. Kh5+ Şb6 38. Fd5. Son üç hamlesi ile beyaz, siyahlara tekrar beraberlik şansı veriyor. Son hamleden önce Fc4 hamlesi ile kolaylıkla kazanırdı. Yapılan hamle bir hatadır, fakat beyazın talihine siyah bundan istifade edemiyor. 38. ...b3. Kxa2 hamlesi, beyaz için kazancı hemen hemen imkansız kılardı. O zaman beyazın en iyi devam yolu şu idi: 39. Fc4 Kc2 40. Kb5+ Şc7 41. Fd5 a3 42. h5 a2 43. Fxa2 Kxa2 ve bundan sonra bir kazanç yolu varsa, bunu bulmak çok zordur, çünkü 44. h6 ka6 hamlesi her halde beraberliği sağlar. 39. axb3 a3 40. Fxc6 Kxb3. Eğer 40. ...a2 41. Kb5+ Şa6 42. Kb8. 41. Fd5 a2 42. Kh6 + terk. Oyun sonunu iki usta da iyi oynamışlardır. Oyunun en güzel noktası Rubinstein'in 14. Fxf6 hamlesi ile başlayan zarif kombinezonudur. ::::::::::::: OYUN 3- DÜZENSİZ SAVUNMA Havana 1913 D. Janowski-Capablanca 1. d4 Af6 2. Af3 d6 3. Fg5 Ad7 4. e3 e5 5. Ac3 c6 6. Fd3. Fe7 7. Ve2 Va5 8. 0-0 Af8 9. Kfd1 Fg4. Sonuç olarak siyah tam bir gelişme elde etmek üzeredir. Bu düzensiz açılıştan amaç beyazların kitap bilgisinden yararlanmasına engel olmaktır. Bu oyun oynandığı zaman bu savunma sistemi vezir piyonu oyununun diğer devam yolları kadar iyi bilinmiyordu. Savunmanın sağlam o1up olmadığı konusu isbata muhtaçtır. Bunun iyi noktaları, esaslı bir zayıflık göstermeksizin merkezi olduğu gibi bırakması ve gizli manevralar için yeter derecede fırsat vermesidir. Fena tarafları ise, siyahın gelişmesinin uzun sürmesidir. Bundan dolayı beyazların bu zamanı gizli bir taarruza hazırlamak için kullanacağını veya gelişme üstünlüğü ile siyahın tam gelişmesine engel olmaya çalışacağını eğer bunu yapamazsa maddi üstünlük sağlamaya uğraşacağını varsayabiliriz. 10. h3 Fh5 11. dxe5 dxe5 12. Ae4. 12. ...Axe4. Çok tehlikeli bir hata. Doğru hamle olan rok aklımdan geçmişti; 13. Fxf6 gxf6 14. Ag3 Fg6 15. Af5 hamlelerinden sonra beyazın oyun sonu için kazanca götüren bir durum elde edeceğini düşünerek bundan vazgeçtim. Bu, doğru olsun veya olmasın oyunun bütün kısımlarının birbirine nasıl bağlı olduğunu ve birbirine olan etkisini gösterir. 13. Fxe7 Şxe7 14. Fxe4 Fg6. İyi değil. Doğru ve tabii olan hamle bütün siyah aletleri oyuna sokmak için Ae6 idi. Hemen Fxf3 oynamak da iyi idi. Çünkü bununla siyah e5 piyonuna karşı olan baskı azalacak ve oyunda sabitleşecekti. Burada herhangi bir duruma yön veren basit mantıki sebeplere aykırı olarak oynamanın bir oyuncuyu ne dertlere sokabileceğini görüyoruz. Beyazın, tehlikeli bir hamle olan Ff5 hamlesini oynamasından korkmam bu fena hamleleri oynamama sebep olmuştur. 15. Vc4 Ae6 16. b4 Vc7 17. Fxg6 bxg6 18. Ve4 Şf6. 19. Kd3. h4 ve sonra da g4 ile taarruza devam etmek belki de daha kuvvetli idi. Siyahın zayıf noktası e5 piyonu olup bu piyonu şah ile savunma zorundadır. Yapılan hamle, kaleleri çiftlemek ve sonra da bunlardan birini d6 karesine yerleştirerek c5 e sürülecek bir piyonla desteklemek fikrine dayanmaktadır. Siyah buna ancak c5 oynamakla engel olabilir ki bu da d5 karesini zayıflatır. Siyah b6 hamlesi ile buna engel olabilirse de o zaman siyah vezir hem e5 ve hem de c6 piyonlarını korumak zorunda kalır. Fakat siyahlar, kaleleri değişmek teklifi yaparak beyazların planına engel olabilir. Bu sebepten dolayı h4 hamlesi taarruza devam etmek için iyi yol olarak görünüyor. 19. ...Kad8 20. Kad1 g5. Bu hamle g6 hamlesini hazırlayarak siyahın durumunu emniyete almak içindir. Fakat siyah, maalesef bu plana bağlı kalmamıştır. 21. c4 Kxd3. g6 hamlesi oynansa idi siyahın durumu emniyete girerdi. 22. Kxd3 Kd8. Bir piyon kaybına neden olan çok tehlikeli bir hatadır. Doğru hamle g6 hamlesi olup siyaha çok iyi bir oyun sağlardı. Eğer bu hamle yapılsa idi oyun sonu için de siyah şahın durumu daha üstün olurdu. 23. Kxd8 Axd8. 24. h4. Birazdan görüleceği üzere bu hamle bir piyon kazanır. Siyahlar 24. ...Ae6 oynayamaz. 25. hxg5 axg5 26. Vh4 ve beyazlar bir at kazanır. 24. ...gxh4 25. Vxh4+ Şe6 26. Vg4+ Şf6 27. Vg5+ Şe6 28. Vxg7 Vd6 29. c5 Vd5 30. e4 Vd1+ 31. Şh2 f6 32. Vg4+! Şe7 33. Axe5 Vxg4 34. Axg4 Ae6 35. e5 fxe5 36. Axe5 Ad4. Oyun birkaç hamle daha devam etti ve siyah, beyazların iki serbest piyonunu durdurmanın çaresi olmadığından oyunu terketti. ::::::::::::: OYUN 4- FRANSIZ SAVUNMASI St. Petersburg 1913 J. R. Capablanca-E. A. Snosko-Borowski 1. d4 e6 2. e4 d5 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fb4. Mc Cutcheon devam yolu. Bundan amaç siyahların savunacak yerde girişimi ellerine almaya çalışarak vezir kanadında harekete geçmesidir. Bu devam yolunda oyun ilginç bir şekil alır. 5. exd5 Bu oyun oynandığı sıralarda 5. e5 hamlesi moda idi. Fakat şimdi de o zaman yaptığım gibi exd5 hamlesini daha kuvvetli sayıyorum. 5. .. Vxd5 Bu hamle exd5 hamlesine tercih olunur. Daha önce de söylediğim gibi bundan amaç girişimi beyazdan alarak vezir kanadını bozmaktır. Fakat buna karşı beyazlar da siyahın şah kanadını bozarak daha iyi bir durum elde eder. Kural olarak şunu söyleyebiliriz: Şah kanadında yapılan bir yarma hareketi, vezir kanadındaki bir yarma hareketinden daha önemlidir. 6. Fxf6 Fxc3+ 7. bxc3 gxf6 8. Af3 b6. Bu devam yolunda siyahın planı fili uzun diyagonale yerleştirerek kalelerin yardımı ile açık bulunan g sütunundan beyaz şaha karşı şiddetli bir taarruza geçmektir. Bu plan düşünülürken vezir kanadının bozulmuş olmasından dolayı beyazların küçük rok yapacağı varsayılmıştır. 9. Vd2 Fb7 10. Fe2 Ad7 11. c4 Vf5 12. 0-0-0. Bu orijinal hamleyi ilk defa Philadelphia'da Mr. Walter'e karşı oynamıştım. Siyah fil olmadığından ve siyahın aletleri beyaz şaha taarruz etmeye hazırlanmış bulunduğundan siyahlar için beyaz şahın açık durumundan hemen faydalanmak olanaksızdır. İki imkan incelenebilir. Önce, eğer siyahlar bu oyunda olduğu gibi büyük rok yaparsa taarruz tehlikesi yoktur. Eğer küçük rok yaparlarsa siyah vezirin durumundan dolayı beyazlar daha önce hücuma geçer. Yapılan hamlenin doğurdugu taarruz olanaklarından başka, beyazlar bir hamle ile şahı emniyete çekip kalelerden birini oyuna sokuyor. Bu suretle ilerdeki planlarına devam etmek üzere birkaç tempo kazanıyor. 12. ...0-0-0 13. Ve3 Khg8 14. g3 Va5. Şüphesiz ki bir hatadır, beyazın ince karşılığını görmüyor. Fakat ufak bir inceleme siyahın durumunun fena olduğunu gösterir. 15. Kd3! Şb8 16. Khd1 Vf5 17. Ah4. Bu hamle atı bir zaman için oyun dışı ettiğinden tenkit edilmiştir. Fakat Vg5 hamlesini zorlayarak f4 ile mühim bir tempo kazanılıyor. Bu hamle sadece beyazın durumunu sağlamlaştırmakla kalmayıp siyah veziri de uzaklaştırır bir zaman için oyun dışında tutuyor. Şüphesiz ki vezir, attan çok daha değerlidir. Kazanılan zaman ve beyazın daha önemli aletlerinin elde ettiği hareket serbestliği de önemlidir. 17. ...Vg5 18. f4 Vg7 19. Ff3. Bu gibi durumlarda a6 ve c6 karelerini kontrol eden ve savunma kuvveti fazla olan siyah filden kurtulmak üstünlük verir. 19. ...Kge8 20. Fxb7 Şxb7 21. c5! c6. Beyaz c6+ tehdidini yapmıştır. 22. Af3 Vf8. Atın d2 üzerinden e4 veya c4 yolu ile d6 karesine yerleşmesine engel olmak için. Beyazın büyük bir durum üstünlüğü olduğu kolayca görülür. 23. Ad2? Burada doğru hamle olan Kb3 hamlesini düşündüm. Fakat bu yol bana yavaş göründüğünden dolayı vazgeçtim. 23. ...bxc5 24. Ac4. Ae4 veya Ab3 hamleleri, beyaz için üstünlük veren bir oyun sonu sağlayabilirdi. 24. ...Ab6 25. Aa5+ Şa8 26. dxc5 Ad5 27. Vd4 Kc8 Eğer Kb8, 28. Ac6 Kbc8 29. Axa7 ve kazanır. 28. c4. Doğru hamle Ac4 idi. Fakat ben hala parlak bir kombinezon aramakla meşguldüm ve ileride d6 karesine yerleştireceğim bir piyonun oyunu kazanacağını düşünüyordum. Siyahlar bu çok güç savunmayı başarıyla sürdürdüğünden dolayı takdire değer. Siyahlar birçok defalar yanılabilirdi, fakat yirmi ikinci hamleden itibaren daima en iyi hamleyi oynamıştır. 28. e5! 29. Vg1 e4 30. cxd5 exd3 31. d6 Ke2 32. d7 Kc2+ 33. Şb1 Kb8+ 34. Ab3 Ve7. 35. Kxd3. Durum çok ilgi çekicidir ve kanımca burada da oyunu kazanmak için son fırsatı kaçırdım. Eğer bu doğru ise 28 inci hamlede c4 oynarken güttüğüm fikrin yanlış olmadığı meydana çıkar. Beyazın 35. Vd4! hamlesinden doğan ihtimalleri okuyucu inceleyebilir. Ben aşağıdaki devam yollarını inceledim: 35. Vd4 Kxh2 (Kxc5; d8 ve kazanır) 36. Vxd3! Kd8 37. Va6 Şb8 -en iyisi- (Ve4+; Şa1 Şb8; Kb1 ve kazanır) 38. Vxc6. ve beyazlar oyunu hiç olmazsa berabere yapar. 35. ...Ke2 36. Vd4 Kd8 37. Va4 Ve4 38. Va6 Şb8. Bu basit hamleye karşı yapacak bir şey yoktur. Çünkü beyaz Ad4 oynarsa siyahlar Vh1+ ile mat eder. 39. Şc1 Kxd7 40. Ad4 Ke1+ 41. terk. Çok ilginç bir çarpışma. ::::::::::::::: OYUN 5- İSPANYOL AÇILIŞI St. Petersburg 1914 Dr. Em. Lasker-J R. Capablanca 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fxc6. Bu hamlenin amacı vezirsiz bir oyun ortası sağlamaktır. Burada beyazın şah kanadında üçe karşı dört piyonu mevcuttur. Siyahın diğer kanattaki piyon üstünlüğü, piyonlarının duble olması yüzünden biraz tesirini kaybeder. Buna karşılık siyah, iki fil üstünlüğüne sahiptir. Beyazın ise yalnız bir fili kalmıştır. 4. ...dxc6 5. d4 exd4 6. Vxd4 Vxd4 7. Axd4 Fd6. Siyahın amacı kısa rok yapmaktır. Bunun sebebi, siyah şahın zayıf tarafta kalıp ilerde beyaz piyonların bu kanatta ilerlemesine engel olmaktır. Teorik olarak bu doğru görülüyor ise de pratikte bunun en iyi sistem olup olmadığını ispat etmek güçtür. Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki eğer bütün aletler değişilmiş olsa idi beyazlar pratik bakımından bir piyon üstünlüğüne sahip olup bundan dolayı kazanılmış bir oyun sonu elde ederlerdi. 8. Ac3 Ae7. Bu çok sağlam bir gelişme tarzıdır. Diğer şekillerde siyah at bu kadar çabuk ve iyi olarak oyuna sokulamazdı, e7 karesi bu devam yolunda siyah at için en iyi gelişme karesidir, çünkü piyonların hareketine engel olmadığı gibi gerektiğinde g6 karesine de gidebilir. Bundan başka c5 hamlesinden sonra c6 yolu ile bu at d4 karesine de gidebilir. 9. 0-0 0-0. O zaman bu hamleyi zayıf bulmuştum ve şimdi de böyle düşünüyorum. Bu hamle e4 piyonunu zayıflatıyor ve siyaha Fc5 oynayarak atı açmaza almak imkanını veriyor. 10. f4 Ke8. En iyi hamledir. Fc5, Fe3, Ad5 tehdidini yapıyor ve Ad5 veya f5 tehdidi yüzünden beyazın Fe3 oynamasına engel oluyor. 11. Ab3 f6. b6, c5 ve Fb7 hamlelerinden sonra atı g6 karesine getirerek beyaz merkez piyonlarına hücuma hazırlıktır ki bu taarruz beyazı güç duruma sokabilir. 12. f5. Yanlış olarak oyunu bu hamlenin kazandığı iddia edilmiştir. Fakat bu durumdan itibaren aynı oyunu oynamayı çok arzu ederdim. Sonunda kaybedilmiş bir durum elde etmeme benim ileride yaptığım çeşitli hatalar sebep olmuştur. 12. ...b6 13. Ff4. 13. ...Fb7. Doğru değil. Doğru hamle Fxf4 idi. Buna karşı Dr. Lasker aşağıdaki devam yolunu veriyor: 13. ...Fxf4 14. Kxf4 c5 15. Kd1 Fb7 16, Kf2 Kad8 17. Kxd8 Kxd8 18. Kd2 Kxd2 19. Axd2 ve onun iddiasına göre beyazın durumu daha iyidir. Fakat Niemzovitch'in hemen oyundan sonra gösterdiği gibi Dr. Lasker'in devam yolunda verilen 16. ...Kad8 hamlesi en iyi devam yolu değildir. Eğer 16. Kac8! oynanırsa beyazın beraberliği sağlaması güçleşir. Çünkü siyahın Ac6, Ae5 ve sonra da Ac4 oynamasına kolayca engel olunamaz. Eğer beyaz bu manevraya engel olmak için atı b3 karesine getirirse o zaman da siyah at d4 karesine gider ve beyaz e4 piyonu hücum karşısında kalır. Dr. Lasker'in devam yolunu ele alırsak mevcut olan üstünlük siyahın 19. ...Ac6 oynayıp Ab4 ve Ad4 tehditlerini yapması ile kaybolur. Çünkü bu tehditlerden hiç birine engel olunamaz. Eğer beyaz 20. Ad5 oynarsa siyah da Ad4 hamlesi ile hiç olmazsa beraberliği temin edebilir. Gerçekten 19. ...Ac6 hamlesi ile siyah çeşitli tehditler yaptığından beyazın bir veya daha fazla piyon kaybına nasıl engel olacağını görmek güçtür. 14. Fxd6 cxd6 15. Ad4. Tuhaftır ki 13. ...Fb7 hamlesini oynarken bu hamleyi görmemiştim. Eğer görmüş olsa idim doğru hamle olan 13. ...Fxf4 hamlesini oynardım. 15. ...Kad8. Atın istilasına rağmen oyun henüz kaybedilmiş değildir. Siyahlar ilerde c5 ve sonra da d5 oynayabilir. 16. Ae6 Kd7 17. Kad1. Bu durumda önce c5 ve sonra da d5 oynayarak beraberliği sağlamayı düşünmüştüm. Fakat birdenbire 17. ...Ac8 oynayarak ilerde kaleyi, ata ve bir piyona feda edip beyazın e4 piyonunu daha fazla zayıflatmaya karar verdim. Bu planı durumun gereğine göre g5 hamlesinden önce ya da sonra uygulamayı düşünmüştüm. Şimdi analiz edelim: 17. ...c5 eğer 18. Ad5 Fxd5 19. exd5 b5 ve dikkatli bir analiz gösteriyor ki siyahlar için korkacak bir şey yoktur. Bu durumda siyahın planı, atı c8, b6, c4 ya da d7 yolu ile e5 karesisine yerleştirmek olacaktı. Yine 17. ...c4 18. Kf2 d5 19. exd5 Fxd5 20. Axd5 (en iyisi, çünkü Kfd2, Fxe6 ile siyah üstünlük kazanır) Kxd5 21. Kxd5 Axd5 ve siyahın oyun kaybetmesine neden yoktur. 17. ...Ac8 18. Kf2 b5 19. Kfd2 Kde7 20. b4 Şf7 21. a3 Fa8. Bu sefer hiç bir sebep olmaksızın planımı tekrar değiştirdim. Eğer bunun yerine Ac8 oynadığım zaman düşündüğüm gibi Kxe6 fxe6+; Kxe6 oynasa idim, zannımca beyazın bu oyunu kazanacağı çok şüpheli idi. Bu kazanç mümkün olsa bile her halde çok zor olacaktır. 22. Şf2 Ka7 23. g4 h6 24. Kd3 a5 25. h4 axb4 26. axb4 Kae7. Tabii bunun şimdi anlamı yoktur. Durumu fena olan siyah, hamle aramaktadır. Bunun yerine Ka3 oynayarak açık hattı kontrol etmek ve aynı zamanda Ab6-c4 tehdidini yapmak daha iyi idi. 27. Şf3 Kg8 28. Şf4 g6. Yine fena... Beyaz şahın orada işi olmadığından, beyazın son iki hamlesi zayıftı. Beyaz 27'inci hamlede Kg3 oynamalı idi. Şimdi siyah için yapacak şey ise, g5+ oynamaktı. Bu son fırsatı da kaçırdıktan sonra her şey beyazın istediği gibi olup oyunu dikkatle bitiriyor. Siyah her hamle ile daha güç duruma giriyor. Artık benim bütün oyun devamında kararsız oynadığımı söylemekten başka açıklama yapmaya gerek yoktur. Bir plan yapıldığı zaman mümkünse uygulanması gerekir. Beyazın oyununa gelince kanaatimce onuncu ve onikinci hamleleri çok zayıftır. Bundan sonra yirmi yedinci hamleye kadar iyi oynadı. 27 ve 28 inci hamleleri de zayıftır. Beyazın oyununun devamı ise iyi olup belki de kusursuzdur. 29. Kg3 g5+ 30. Şf3 Ab6 31. hxg5 hxg5 32. Kh3 Kd7 33. Şg3! Şe8 34. Kdh1 Fb7 35. e5 dxe5 36. Ae4. Ad5 37. A6c5 Fc8 38. Axd7 Fxd7 39. Kh7 Kf8 40. Ka1 Şd8 41. Ka8+ Fc8 42. Ac5 terk. ::::::::::::::: OYUN 6- FRANSIZ SAVUNMASI Rice Memorial Turnuvası 1916 O. Chajes-J. R. Capablanca 1. e4 e6 2. d4 d5 3. Ac3 Af6 4. Fg5 Fb4. Fransız savunmasının bütün devam yolları arasında en çok sevdiğim budur, çünkü bu, siyahlara girişimi elde etmek için daha fazla şans vermektedir. 5. e5 exd5 hamlesi kanaatimce en iyi hamle olmakla beraber yapılan hamlenin de çok iyi tarafları vardır. Fakat beyazın devam yolu hakkında da aynı şey söylenemez. 5. ...h6 6. Fd2 Fxc3 7. bxc3 Ae4 8. Vg4 Şf8. Bunun yerine yapılması mümkün olan g6 hamlesi, siyahın şah kanadını çok zayıflatır. Beyaz h4 oynayarak siyahı h5 oynamaya zorlar ve sonra da beyaz fil d3 karesine giderek zayıflamış olan g6 piyonunu tehdit eder. Yapılan hamle ile siyah rok yapmaktan vaz geçiyor, fakat beyazın merkezine ve vezir kanadına hücum için zaman kazanıyor. 9. Fc1 c5. Va5 tehdidini yaparak beyazın Fa3 tehdidine mani oluyor. Bu da gösteriyor ki, beyazın son hamlesi tamamen bir zaman kaybı olup durumunu zayıflatmıştır. 10. Fd3 Va5 11. Ae2 cxd4 12. 0-0 Dxc3 13. Fxe4 dxe4 14. Vxe4 Ac6. Siyahlar, açılışta bir piyon kazanmıştır. Fakat gelişmesi biraz geridir ve aksi renkli fillerden dolayı şimdiden siyahın kazanılmış bir durum elde ettiği söylenemez. Fakat siyahın durumu daha iyidir, çünkü bir fazla piyonu olduktan başka beyazın e5 piyonunu da tehdit etmektedir ki bu da savunulmak zorundadır. Bundan dolayı siyah, atını e7 üzerinden d5 karesine getirmek için gereken zamanı kazanacaktır. At, d5 karesine yerleştirildikten sonra, fil de fırsat çıkar çıkmaz d7 yolu ile c6 karesine getirilecek ve siyahlar girişimi elde ederek oyuna devam yolunu tayin edecektir. 15. Kd1. Siyahlar, Ae7 oynarsa buna Axc3 ya da daha iyisi Fa3 hamlesi ile cevap vermek için. Fakat stratejik bakımından bu hamle zayıftır. Çünkü aletlerini vezir kanadına getirmekle beyazlar, siyahın şah kanadında tedbir almasından önce kesin bir taarruza geçmek şansını kaybediyor. 15. ...g6 16. f4 Şg7 17. Fe3. Fa3 oynamak için a4 hamlesi daha iyi idi, çünkü beyaz fil, e3 karesinde savunmada kalacak yerde, açık diyagonalde daha iyi iş görürdü. 17. ...Ae7 18. Ff2 Ad5. Bu at, hakim durumundan dolayı taarruza engel olmaktadır ve ondan kurtulmak imkanı da yoktur. Siyahlar onun arkasında gelişmelerini rahatça tamamlayabilirler. Şimdi oyun siyah tarafından stratejik olarak kazanılmıştır. 19. Kd3 Fd7 20. Ad4 Kac8 21. Kg3 Şh7 22. h4 Khg8 23. h5 Vb4. Atı açmaza alıp icabında e7 ya da f8 karelerine gidebil- mek için. Gerçekte bütün bu tedbirlere lüzum yoktur. Çünkü beyazın taarruzu bir sonuç vermez. Belki de siyah, bütün bu tedbirleri bir tarafa bırakıp Va4 ve sonra da f5 oynamalı idi. Sonradan bunu yapmışsa da durum şimdiki kadar elverişli ol- mamıştır. 24. Kh3. 24. ...f5. Beyazın birazdan ispat edeceği gibi en iyi hamle bu değildir. Vf8 hamlesi her şeye mani olabilirdi. Fakat siyah derhal insiyatifi elde etmek istediğinden karışık durumlara girmiştir. Buna rağmen birazdan görüleceği gibi bu hamle, oyunu kaybeden hamle değildir. 25. exf6 (geçerken) Axf6 26. hxg6+ Kxg6. 27. Kxh6+ Beyazlar bu hamle ile veziri kazanır. 27. ...Şxh6 28. Af5+ exf5 29. Vxb4. Durum çok ilgi çekicidir. Beyaz şaha karşı şiddetli bir taarruza geçerek beyazların savunmasını kısa bir zamanda kıracağımı düşündüm. Bunu ancak önce Fc6 oynayarak onu g3 oynamaya zorlamak ve sonra da Şh5 oynamak suretiyle yapabilirdim. Buna benzer bir plan uyguladımsa da önce Kcg8 oynayarak önemli bir hamle kaybettim ki bu da beyaza Kd1 oynamak fırsatını verdi. Şuna kanıyım ki hemen Fc6 oynamak kesinlikle gerekliydi. Buna karşı beyaz g3 oynamak zorunda idi ve siyah da buna önce de söylendiği gibi Şh5 ile karşılık verecekti ve bu da en iyi devam yolu idi. (Bunun amacı Kh8 ve sonra da Şg4 oynayarak mat tehdidi yapmak ve durumun gereğine göre başka bir hamle oynamaktır. Bazı hallerde önce Şg4 oynamak daha iyi olabilirdi.) Bundan sonra Ae4 hamlesi ile siyah hiç olmazsa beraberliği sağlayabilirdi. Bu durumda pek çok imkanlar mevcut olduğundan bunların hepsini vermek imkansızdır. Yukarıda verilen devam yollarını analiz etmek, okuyucu için faydalı olur. 29. ...Kcg8. Yukarıda söylendiği gibi en iyi hamle Fc6 idi. 30. g3 Fc6 31. Kd1 Şh5. Planım yukarıda da anlattığım gibi şahı g4 karesine getirerek h8 den mat tehdidi yapmaktı. Fakat artık bu manevra geç kalmıştır. Çünkü beyaz kale buna mani olmak için tam zamanında yetişmiştir. Bundan dolayı yapılan hamle yerine, siyah hiç olmazsa Ae4 oynayarak beraberliği sağlamalıydı. Yaptığı hamleden sonra ise roller değişmiş ve girişim beyaza geçmiştir ve şimdi siyah beraberliği sağlamaya uğraşmak zorundadır. 32. Kd6 Fe4. Ae4 hamlesi yine en doğru hamle idi ve belki de beyazın en iyi oyununa karşı beraberliği sağlamak için bu son fırsattı. 33. Vxc3 Ad5 34. Kxg6 Şxg6. Axc3 Kxg8 Axa2 hamlesi iyi değildi. 35. Ve5 Şf7 36. c4 Ke8 37. Vb2 Af6 38. Fd4 Kh8 39. Vb5 Kh1+ 40. Şf2 a6 41. Vb6 Kh2+ 42. Şe1 Ad7 43. Vd6 Fc6 44. g4 fxg4 45. f5 Kh1+ 46. Şd2 Şe8 47. f6 Kh7 48. Ve6+ Şf8 49. Fe3 Kf7 50. Fh6+ Şg8. Bu oyunu seyredenler gibi, okuyucuların çoğu da şimdiye kadar neden oyunu terketmediğimi düşünmüşlerdir. Bunun sebebi, oyunu kaybettiğimi bilmeme rağmen beyazın hemen hemen oynamak üzere olduğu aşağıdaki devam yolunu oynamasını ümit ettiğim içindir: 51. Vxg4+ Şh7 52. Vh5 Kxf6 53. Fe5+ Şg7 54. Fxf6+ Şxf6 beyaz, oyunu nazari olarak kazanmış olmasına rağmen bu kazancı pratikte sağlamak kolay değildir. Eğer okuyucu buna inanmazsa bir ustaya karşı beyazlarla oynayarak ne olacağını görebilir. Rakibim işi sağlama bağlamak istediğinden, 51. Fg7 oynayarak aşağıda görüldüğü gibi oyunu kazanmıştır. 51. Fg7 g3 52. Şe2 g2 53. Şf2 Af8 54. Vg4 Ad7 55. Şg1 a5 56. a4 Fxa4 57. Vh3 Kxf6 58. Fxf6 Axf6 59. Vxg2 Şf8+ 60. Vxb7. Ve birkaç hamle sonra siyahlar terketmiştir. Oyun 25 inci hamleden sonra Chajes tarafından çok iyi oynanmıştır. Daha iyi durumda olan siyahın birçok fırsatlar kaçırmasına rağmen, beyaz hiç bir fırsatı kaçırmamıştır. ::::::::::::: OYUN 7- İSPANYOL AÇILIŞI San Sebastian 1911 J. R. Capablanca-A. Burn 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. d3. Bu çok sağlam bir çıkıştır, o zaman bu açılışın çeşitli devam yollarını iyi bilmediğimden bunu sık sık oynardım. 5. ...d6 6. c3 Fe7. Bu devam yolunda g6 hamlesinden sonra bu fil g7 karesine çıkarılabilir. 7. Abd2 0-0 8. Af1 b5 9. Fc2 d5 10. Ve2 dxe4 11. dxe4 Fc5. Her halde e7 karesini, vezire ayırmak için oynanmıştır. Fakat bu hamle henüz tavsiye edilemez. Doğru ve etkili hamle Fe6 idi. Bununla hem bir alet oyuna sokulmuş ve hem de Fc4 tehdidi yapılmış olurdu ki, beyaz bunu durdurmak zorunda idi. 12. Fg5 Fe6. Şimdi artık bu hamle o kadar etkili değildir. Çünkü beyazın c1 fili oyuna çıkmıştır ve c4 karesini savunmak için e3 karesine gidecek olan at, bu filin yolunu tıkamaz. 13. Ae3 Ke8 14. 0-0 Ve7. Bu hamle fenadır. Siyahın oyunu zaten iyi değildi. Siyah hiç olmazsa bunu oynamazdan önce fil ile atı almalı idi. 15. Ad5 Fxd5 16. exd5 Ab8. Bu atı d7 karesine getirerek öbür atı savunmak ve e5 piyonunu korumak için. Fakat beyaz buna zaman bırakmadan üstün durumdan faydalanarak bir piyon kazanıyor. 17. a4 b4. Piyon kaybını nasıl olsa önleyemeyeceğinden siyah, bu piyonu olduğu yerde feda edip durumunu sağlamlaştırmak için Ad7 oynamalı idi. Yapılan hamle sadece bir piyon kaybetmekle kalmayıp aynı zamanda siyahın durumunu çok zayıflatmaktadır. 18. cxb4 Fxb4 19. Fxf6 Vxf6 20. Ve4 Fd6 21. Vxh7+ Şf8. Bir piyonu fazla olan bütün aletleri harekete geçmiş bulunan beyaz, siyahlar gelişmeyi bitirip açık olan h- hattından yararlanarak beyaz şaha karşı bir hücum girişimine geçmezden önce bu durumdan istifade etmek zorundadır. Şimdi yaptığı hamle ile beyaz bütün bu gibi taktikleri önlemektedir. 22. Ah4 Vh6. Bu hamle aşağı yukarı zorunludur. Siyahlar Fxg6 tehlikesi yüzünden g6 oynayamazdı. Beyaz ise Vh8+ ve sonra da Af5+, ve Vxg7 tehdidini yapmakta idi. 23. Vxh6 gxh6 24. Af5 h5 25. Fd1 Ad7 26. Fxh5 Af6 27. Fe2 Axd5 28. Kfd1 Af4 29. Fc4 Ked8 30. h4 a5. Bir piyonu korumak için siyah zaman kaybetmek zorundadır. 31. g3 ae6 32. Fxe6 fxe6 33. Ae3 Kdb8 34. Ac4 Şe7. Siyah ümitsizce çarpışmaktadır. Pratik bakımdan iki piyonu eksik olduğu gibi diğer piyonları da tek kalmış olup bunları aletlerle korumak zorundadır. 35. Kac1 Ka7. Beyaz, Axd6 ve sonra Kc7+ tehdidi yapmıştır. 36. Ke1 37. Ke4 Kb4 38. g4 Ka6. Eğer Kxa4?, Axd6 ile beyazlar bir alet kazanır. 39. Kc3 Fc5 40. Kf3+ Şg7 41. b3 Fd4 42. Şg2 Ka8 43. g5 Ka6 44. h5 Kxc4 45. bxc4 Kc6 46. g6 terk. :::::::::::::: OYUN 8- MERKEZ AÇILIŞI Berlin 1913 J. Mieses-J. R. Capablanca 1. e4 e5 2. d4 exd4 3. Vxd4 Ac6 4. Ve3 Af6 5. Ac3 Fb4 6. Fd2 0-0 7. 0-0-0 Ke8. Bu durumda Ke8 hamlesi yerine vezir filini açmak için çoğunlukla d6 oynanır. Benim fikrim ise beyazın e4 piyonunu yeterince tazyik ederek bu piyonu kazanmak ve bu suretle beyazın ufak durum üstünlüğüne maddi bir üstünlükle karşılık vermekti. Bu planımın doğru olduğu kanısındayım. Karşı karşıya kaldığım zorluk ise planımı kusurlu uygulamamdan ileri gelmiştir. 8. Vg3 Axe4 9. Axe4 Kxe4 10. Ff4. 10. ...Vf6. Beyazın yaptığı piyonu geri alma tehdidi aletlerin gelişmesini bitirmek için zaman kazanmak amacını gütmektedir. Eğer siyahlar filin önünü açmak için d6 oynarsa o zaman beyazlar, 11. Fd3 Ke8 12. Af3 şeklinde devam ederek kısa bir zaman sonra siyah, şaha karşı şiddetli bir taarruza geçecektir. Yapılan hamle ile siyah bu kitapta gösterilen ilkelere uygun olarak girişimi eline almağa çalışıyor. 11. Ah3. Eğer, Fxc7, d6 ve beyazın fili tamamen sıkışır ve bu fil eğer mümkün olsa bile ancak beyazın durumunun fena halde bozulması pahasına kurtarılabilir. Yapılan hamle girişimi elde bulundurmak için aletleri derhal oyuna sokmak amacını gütmektedir. 11. ...d6. Şimdi bu hamle sadece bir gelişme hamlesi olmayıp aynı zamanda Fxh3 ile bir alet kazanmak tehdidini de yapmaktadır. 12. Fd3 Ad4. Bu hamle lüzumsuz yere oyunu karıştırmaktadır. Ke8 hamlesi en basiti olup sağlam bir hamle idi. 13. Fe3. 13. ...Fg4. Bu tehlikeli bir hatadır. Durum çok ilgi çekicidir ve siyah için tehlikeli görünmekte ise de gerçekten böyle değildir. Doğru hamle 13. Kg4 olup bundan sonra da oyun, şöyle devam ederdi: 14. Fxd4 Kxd4 15. c3 Fxc3 16. bxc3 Kg4 17. Ve3 (en iyisi) Vxc3+ 18. Fc2 Vxe3 19. fxe3 Kxg2 ve ata karşılık dört piyon almış olan siyahın oyunu daha iyi olurdu. Bundan başka beyazın bütün piyonları da yok edilmiş olacaktı. 14. Ag5! Kxe3 15. Vxg4! Ae2+. 16. Fxe2 Kxe2 17. Ae4! Kxe4 18. Vxe4 Vg5+ 19. f4 Vb5 20. c3 Fc5 21. Khe1 Vc6 22. Kd5. Vxc6 hamlesi ile beyaz, doğru oynamak şartı ile kazancı sağlayan kesin bir üstünlük elde edebilirdi. Fakat Mieses, kalite kazanmış olmasına rağmen bir piyon eksiğine oyun sonunu oynamaya çekinmiş ve vezirleri değişmeyerek taarruza devam etmeyi tercih etmiştir. İlk bakışta ve hatta dikkatli bir incelemeden sonra bile bu planda bir yanlışlık görülmemekle beraber gerçekte bu böyle değildir. Bu noktadan itibaren oyun yavaş yavaş siyahın lehine olarak gelişecek ve bir kalite kazanmış olmasına rağmen beyaz kaybedecektir. 22. .. Vd7 23. F5 c6 24. Kd2 d5 Bu andaki planım çok basit olup fili f6 karesine getirmekten ibarettir. Ondan sonra beyazların, şahıma karşı yaptıkları taarruzu h6 oynayarak durdurmaya çalışacağım ve beyazın g5 oynamasına engel olacağım. Şahımı taarruzdan kurtardıktan sonra üçe karşı dörtle çoğunluğa sahip olduğum vezir kanadı piyonlarımı ilerleteceğim. Bu ilerleme ve f6 daki filimin taarruz kuvveti bana kazanma şansını temin edecektir. 25. Vf3 Fe7 26. Kde2 Ff6 27. Vh5 h6 28. g4 Şh7. h4 hamlesine engel olmak içindir. Eğer beyaz şimdi h4 oynarsa g6 ve vezirin kaçacak yeri yoktur. Şimdi artık şahımı emniyette varsayabilirim. Beyazlar veziri h3 yolu ile geri çekmek zorunda olduğundan siyahlar bu zamanı vezir kanadında ilerlemek için kullanabilir. 29. Şb1 Kd8 30. Kd1 c5. Savunmaya geçen beyazların stratejik bakımdan kalelerini doğru olarak koyduğuna dikkat ediniz. Her iki kale de beyaz karelerde olup, siyah filin taarruzundan korunmaktadır. 31. Vh3 Va4. Bu hamle ile kaleye ve g4 piyonuna taarruz edilerek zaman kazanılıyor ve beyaz vezir bir an için h3 karesine bağlanıyor. Bundan başka taarruz beyaz şaha yöneltildiğinden siyah vezirin artık yakında bulunması gerekir. Beyazların alet üstünlüğü olduğundan siyah başarılı olmak için bütün kuvvetleri ile taarruz etmek zorundadır. 32. Ked2 Ve4+ 33. Şa1 b5 Siyah şimdi b4 ile filin hareket sahasını açmak ve aynı zamanda geçer ve piyon elde etmek tehdidini yapıyor. 34. Vg2 Va4 Vxd1+ yüzünden beyazlar, d5 piyonunu alamaz. 35. Şb1 b4. Taarruz doğrudan doğruya beyaz şaha yapıldığından baskı gitgide artmaktadır. Durum şimdi çok ilginç ve zordur. Siyahın en iyi oyununa karşı beyazın yeterli bir savunması olup olmadığı şüphelidir. Bu durumda devam yolları çok ve güçtür. 36. cxb4 Vxb4. Siyah şimdi bir geçer piyon elde etmiştir ve siyah fil kuvvetli bir baskı yapmaktadır. Beyazın 37. Kxd5 oynaması iyi değildir, çünkü Kxd5 38. Kxd5 Fxb2 ve beyaz Ve4+ tehdidi ile kaleyi kaybedeceğinden fili alamaz. Sonuç olarak siyah bir geçer piyon üstünlüğü ile kalır. 37. a3 Va4! 38. Kxd5 Kb8 39. K1d2 c4 40. Vg3 Kb3 41. Vd6. 41. ...c3. Bu durumda Fxb2 hamlesi de kazanır ki bu da beyazın oyunu tamamen kaybettiğini gösterir. Fakat bu gibi durumlarda en güzel hamle değil, fakat rakibi en kısa bir zamanda oyunu terke mecbur edecek en etkili hamle oynanmalıdır. 42. Kc2 cxb2 43. Kd3 Ve4! 44. Kd1 Kc3 45. terk. Çünkü beyaz, Vd2 oynamak zorundadır ve siyah da buna Kxa3 hamlesi ile cevap verecektir. :::::::::::::: OYUN 9- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ Berlin 1913 J. R. Capablanca-R. Teichman 1. d4 d5 2. Af3 Af6 3. c4 e6 4. Fg5 Fe7 5. Ac3 Abd7 6. e3 0-0 7. Kc1 b6 8. cxd5 exd5 9. Fb5. Bu hamlenin kendi buluşum olduğunu sanıyorum. Bunu oynamaktaki amacım oyunun normal gidişini değiştirmek içindir. Va4 hamlesinden sonra bu fil, genellikle d3 ya da a6 karelerinden birine gider. Yapılan hamle ilkelere aykırı olmayan olağan bir gelişme hamlesidir ve fena olmaması gerekir. 9. ...Fb7 10. 0-0 a6 11. Fa4 Kc8 12. Ve2 c5 13. dxc5 Axc5. bxc5, beyaz Kfd1 oynayarak siyahın merkez piyonlarından birisini kazanmağa girişir. Yapılan hamlenin sakıncası ise d5 piyonunu terk ve dolayısıyla zayıf bırakmasıdır. Bu piyon saldırıya uğrayabilecek bir durumda bulunmaktadır. 14. Kfd1 Axa4. Diğer bir devam yolu da 14. ...b5 15. Fc2 b4 16. Aa4 Ace4 idi. 15. Axa4 b5 16. Kxc8 Vxc8 17. Ac3 Vc4. Siyahlar vezirleri değişip oyun sonunda iki fil ile kalmak istiyor. Fakat bu durumda fikir hatalıdır. Çünkü b7'deki fili işlek değildir, ancak savunmak zorunda olduğu d5 piyonu feda edilerek bu fil oyuna sokulabilir. 18. Ad4. Kd4 hamlesi iyi değildir, çünkü Vxe2; Axe2 Kc8 ve siyahın Kc2 oynamasına engel olacak iyi bir yol yoktur. 18. ...Vxe2 19. Acxe2! Atların birbirleri ile olan bağlantısına dikkat ediniz. Bunlardan herhangi biri gerektiğinde d4

Satranç dersleri 3

admin — Tue, 13 May 2008 19:33:18 +0000

karesine gidebilecek şekilde konulmuştur. Şimdi beyazlar, açık sütunu ele geçirmek tehdidi yaptıklarından siyahın aşağıdaki hamlesi zorunludur. 19. ...Kc8. Okuyucu bu durumu dikkatle incelemelidir. İlk bakışta önemli bir tehlike görülmemekle birlikte, beyazın göstereceği gibi, siyah oyunu kaybetmiştir, denilebilir. Eğer oyun bütün bütüne kaybedilmediyse bile savunma çok zordur. Şunu da eklemeliyim ki beyazın gelecek hamlesine karşı hiç bir savunma göremiyorum. 20. Af5 Şf8. Eğer 20. ...Fd8 21. Ad6 Kc7 22. Axb7 Kxb7 23. Fxf6 Fxf6 24. Kxd5 Kc7 25. Kd2 ve beyazlar bir piyon kazanır. Eğer 20. ...Fil başka yere giderse, Fxf6 ve siyahın şah kanadındaki piyonları duble ve izole olur. 21. Axe7 Şxe7 22. Ad4 g6. Beyaz, Af5+ tehdidini yaptığından bu hamle aşağı yukarı zorunludur. Siyah atın, uğrayacağı açmazdan kurtulması için, h7 piyonunu feda etmekten ya da kale ile açık sütunu bırakmaktan başka çare olmadığına dikkat ediniz. Açık hattı beyazın işgal etmesi, siyah hesabına çok fena olacaktır. 23. f3! 23. ...h6. Siyah açık sütunu terkeder etmez, beyazlar işgal edeceklerinden, siyah kale bu sütunda ileri geri gidip zaman geçirmekten başka bir şey yapamaz. Diğer taraftan beyaz ufak bir hazırlıktan sonra Şf2, g3 ve f4 yolu ile şahı e5 karesine getirmek tehdidini yapmaktadır. Bundan dolayı siyah için en iyisi piyonu feda ederek, atı serbestletmektedir. 24. Fxh6 Ad7 25. h4 Ac5 26. Ff4 Ae6. Siyahlar atları değişip ters renkli fillerle kalarak beraberliği sağlamak istiyor. 27. Axe6 Şxe6. 27. ...fxe6 hamlesine karşı beyazlar fili e5 karesine yerteştirecekti. 28. Kd2 Kh8. Siyahlar, beyazın Fg3 oynamasını zorlamak istiyor. Piyonu korumak için g3 hamlesi iyi değildir; çünkü siyah d4 oynar ve beyazın e4 oynamak imkanı olmasına rağmen siyah fil oyuna girer. Fakat birazdan görüleceği üzere siyahın yaptığı hamle zayıftır. Siyahın en iyi şansı b4 ve sonra da a5 oynamaktı. Bu sırada size beyaz, g4 ve h5 oynayarak bir geçer piyon elde edebilirdi ki bu da iyi oynamak şartiyle oynu kazanmaya yeterlidir. 29. Kc2! Kc8 30. Kxc8 Fxc8. Şimdi aksi renkli filler bulunmasına rağmen beyaz oyunu kazanmıştır. 31. Şf2. 31. ...d4. Bu hamle mecburidir. Aksi takdirde beyaz, şah d4 yolu ile c5 karesine giderek siyahın vezir kanadındaki piyonlarını toplayacaktır. Eğer buna engel olmak için siyah şah c6 karesine yerleşirse bu sefer de beyaz, şah kanadına geçerek oradaki piyonları alabilir. 32. exd4 Şd5 33. Şe3 Fe6 34. Şd3 Şc6 35. a3 Ff5+ 36. Şe3 Fe6 37. Fe5. Hemen g4 oynamak siyahın f5 hamlesi yüzünden oyunun uzamasına sebep olur. Şimdi beyaz şah f4 yolu ile ilerleyecek ve g7 karesine yerleşecek olan fil de d4 ve b2 piyonlarını koruyacaktır. 37. ...Şd5 38. Fg7 terk. Okuyucu, artık her nevi oyun sonunu iyi oynamanın önemini anlamıştır. Bu oyunda başlangıçtan itibaren beyazın amacı siyah d5 piyonunu izole etmek olmuştur. Bunu elde ettikten sonra beyaz diğer bir yerde, sonuçta kendisine bir piyon kazandıran durum üstünlüğü elde etmeyi başarmıştır ve bundan sonra da oyun sonunu dikkatle oynayarak oyunu kazanmıştır. Bu oyun sonu dünyanın en iyi oyuncularından birine karşı oynanmış olması bakımından da önemlidir. ::::::::::::::: OYUN 10- PETROFF SAVUNMASI St. Petersburg 1914 J. R. Capablanca-F J. Marsball 1. e4 e5 2. Af3 Af6 3. Axe5 d6 4. Af3 Axe4 5. Ve2 Ve7 6. d3 Af6 7. Fg5. Bu çok iyi bir hamle olup Morphy tarafından oynanırdı. Şimdi siyahlar vezirleri değişirse gelişme bakımından bir hamle geri kalmış olacak ve beyaz dikkatle oynarsa siyahın oyunu sıkışacaktır. 7. ...Fe6. O zamanlar Marshall bunun en iyi hamle olduğunu düşünerek Vxe2+ hamlesine tercih etmiştir. 8. Ac3 h6 9. Fxf6 Vxf6 10. d4 Fe7 11. Vb5+! Ad7 12. Fd3! Şimdi bu açılıştan doğan sonuçları inceleyebiliriz. Beyazların hafif aletleri iyi gelişmiştir. Vezir ise tuhaf bir yerde bulunmasına rağmen tararruzdan uzakta bulunup bir piyona hücum etmektedir. Beyazlar rok yapmaya da hazır olup durumları tehlikesizdir. Aletleri de rahatça manevra yapabilir. Siyahların ise iki fil üstünlüğü vardır. Fakat diğer taraftan aletleri sıkışık durumdadır ve siyah vezir taarruza uğrayabilir bir durumda olup kaçacak iyi bir yeri yoktur. e7 karesindeki fil de sıkışmış olup vezirin yolunu kapatmakta ve vezir de bu filin gelişmesine engel olmaktadır. Bundan başka siyahlar kısa rok yapamaz, çünkü, Vxb7 Kb8; Ve4 ve bu mat tehdidi ile beyazlar bir piyon kazanmış olur. Siyahın büyük rok yapması da iyi değildir. Çünkü Va5 hamlesi ile oyunu tehlikeye girer, buna karşı siyah Fxa6 yüzünden a6 hamlesini ve Ab5 hamlesi yüzünden de Şb8 hamlesini yapamaz. Bütün bunlardan dolayı açılışın tamamen beyazın üstünlüğünde olduğunu söyleyebiliriz. 12. ...g5. Vezire yer açıyor ve g4 tehdidi yapıyor. 13. h3 0-0 Siyahlar oyunu serbestletip girimişi ele almak için bir piyon feda ediyor. Siyah için oynanacak başka bir hamle bulmak güçtür. Çünkü beyazlar Ae4 tehdidi yapmakta idi. Siyah vezir g7 karesine kaçarsa o zaman da beyaz d5 Ff5; Axd6+ ve Fxf5 şeklinde devam edecekti. 14. Vxb7 Kab8 15. Ve4 Vg7 16. b3 c5. Bu hamle beyazın merkezini yıkmak ve sonra da atı e5 karesine yerleştirmek beyaz şaha karşı şiddetli bir taarruza geçmek için yapılmıştır. Fakat bütün buna benzer durumlarda olduğu gibi bu plan da suya düşmüştür. Çünkü gelişmesi geri kalmış olup aletlerinin yerleri de iyi değildir. 17. 0-0 cxd4 18. Ad5! Bu basit hamle siyahın planını tamamen sonuçsuz bırakmaktadır. Şimdi artık siyah aletlerin arasındaki bağlılık kalmayacak ve zayıf olan piyonlar da taarruza uğrayacaktır. 18. ...Fd8 19. Fc4 Ac5 20. Vxd4 Vxd4. Bir piyonu eksik olmasına rağmen, vezirleri değişmeye mecbur olması, siyahın oyunu kaybettiğini gösterir. 21. Axd4 Fxd5 22. Fxd5 Ff6 23. Kad1 Fxd4. Bu at çok tehlikeli idi. Fakat şimdi elde ettiğimiz oyun sonu filin, attan kuvvetli olduğu çeşittendir ve bu da siyahın durumunu zorlaştırmaktadır. Oyunun bundan sonraki kısmı ilgi çekici olmayıp, Petroff savunmasının bir devam yolunun incelenmesi bakımından gösterdiği değer yüzünden buraya alınmıştır. Beyazın bazı zayıf hamleleri yüzünden siyahlar altmışıncı hamleye kadar dayanmıştır. Oyunu tamamlaınak için devamını aşağıda veriyorum. 24. Kxd4 Şg7 25. Fc4 Kb6 26. Ke1 Şf6 27. f4 Ae6 28. fxg5+ hxg5 29. Kf1+ Şe7 30. Kg4 Kg8 31. Kf5 Kc6 32. h4 Kgc8 33. hxg5 Kc5 34. Fxe6 fxe6 35. Kxc5 Kxc5 36. g6 Şf8 37. Kc4 Ka5 38. a4 Şg7 39. Kc6 Kd5. 40. Kc7+ Şxg6 41. Kxa7 Kd1+ 42. Şh2 d5 43. a5 Kc1 44. Kc7 Ka1 45. b4 Ka4 46. c3 d4 47. Kc6 dxc3 48. Kxc3 Kxb4 49. Ka3 Kb7 50. a6 Ka7 51. Ka5 Şf6 52. g4 Şe7 53. Şg3 Şd6 54. Şf4 Şc7 55. Şe5 Şd7 56. g5 Şe7 57. g6 Şf8 58. Şxe6 Şe8 59. g7 Kxg7 60. a7 Kg6+ 61. Şf5 terk. ::::::::::::: OYUN 11- İSPANYOL AÇILIŞI St. Petersburg 1914 J. R. Capablanca-D. Janowski 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fxc6 dxc6 5. Ac3. Bu hamleyi Alekhine ile birçok defalar incelemiştik. Alekhine, bunu o zamanlar genellikle oynanan d4 hamlesine tercih etmekteydi. Kendisi bu hamleyi sonraları bir turnuvada Dr. E. Lasker'e karşı da oynayarak üstün bir durum elde etmeyi başarmış, sonradan kaba bir hata yaparak bu oyunu kaybetmiştir. 5. ...Fc5. Bu durumda f6 hamlesi belki de en iyi hamledir. Yapılan hamleyi ben de beğenmiyorum. 6. d3 Fg4 7. Fe3 Fxe3. Bu hamle beyazlara f sütununu açmaktadır ve aynı zamanda merkezi kuvvetlendirmektedir. Fakat siyahlar herhalde bu fil ile ikinci bir hamle yapmak istememişlerdir. 8. fxe3 Ve7 9. 0-0 0-0-0. Cesur ve tipik bir Janowski hamlesi. 10. Ve1 Ah6. Şimdi beyaz için yapılacak şey b2 piyonunu mümkün olduğu kadar çabuk b5 karesine sürmektir. Fakat hemen b4 oynanamaz, çünkü siyahlar vezirle bu piyonu alır. Önce a3, sonra da b4 oynarsa o zaman da a4 ve sonra da b5 oynamak için yine b4 piyonunu korumak zorundadır. Bundan dolayı beyazlar, ilk bakışta garip görünen fakat bu durumda yerinde olan bir hamle oynamış ve bu sayede önce b4 ve hemen a4 ve b5 oynamak mümkün olmuştur. 11. Kb1! f6 12. b4 Af7 13. a4 Fxf3 14. Kxf3. Beyazların hücumunu hafifletmek için siyahlar aletleri değişerek yalnız ağır aletleri oyunda bırakmak istiyor. Siyahlar bu hamleyi, Ag5 ve sonra da Ae6 oynamak için de yapmış olabilir. 14. ...b6. Bu hamle vezir kanadındaki piyon durumunun bozulmasına engel olmak için oynanmıştır. Diğer bir imkan da b5 olup bu da ilk bakışta fena gözükmektedir. 15. b5 cxb5 16. axb5 a5 17. Ad5 Vc5 18. c4. Şimdi beyaz atın durumu çok kuvvetlidir. Bunun arkasından beyazlar, d4 ile siyah veziri kovup c5 oynamak imkanını kazanarak bir hücum düzenleyecektir. Dikkat edilecek bir nokta da siyahın bir at ve piyon karşılığında kaleyi feda etmesine engel olmaktır. 18. ...Ag5 19. Kf2 Ae6 20. Vc3 Kd7. Beyaz ondokuzuncu hamlede Kf2 yerine Kf1 oynamış olsaydı, siyah şimdi Kd7 yerine Kxd5; exd5 Vxe3+ ve sonra da Ac5 oynayarak kazanca götüren bir durum elde edebilirdi. 21. Kd1 Şb7. Siyahın burada Şd8 oynaması çok daha iyi idi. Yapılan hamle oyunun çabucak kaybedilmesine sebep olmuştur. 22. d4 Vd6 23. Kc2 exd4 24. exd4 Af4 25. c5 Axd5 26. exd5 Vxd5 27. c6+ Şb8 28. cxd7 Vxd7 29. d5 Ke8 30. d6 cxd6 31. Vc6 terk. ::::::::::::::: OYUN 12- FRANSIZ SAVUNMASI New York 1918 J. R. Capablanca -O. Chajes 1. e4 e6 2. d4 d5 3. Ac3 Af6 4. Fd3. Bu hamle en çok oynanan hamle olmamakla beraber normal bir gelişme hamlesi olduğundan fena olamaz. 4. ...dxe4. Bu durumda genellikle dxe4 yerine c5 oynanır. 5. Axe4 Abd7 6. Axf6+ Axf6 7. Af3 Fe7. 8. Ve2. Bu hamle siyahın normal gelişmesi olan b6 ve Fb7 hamlelerine engel olmak için oynanmıştır. Siyah şimdi 8. ...b6 oynarsa, 9. Fb5+ Fd7 10. Ae5 ile beyazlar önemli bir durum üstünlüğü elde eder. 8. ...0-0 9. Fg5 h6. Siyahlar, Fxf6 ve sonra da Ve4 yüzünden b6 oynayamaz. 10. Fxf6 Fxf6 11. Ve4 g6. Bu hamle siyahın şah kanadını zayıflatmaktadır. Doğru hamle Ke8 idi. 12. h4. 12. ...e5 Vezir filini hızla oyuna sokabilmek için bir piyon feda ediliyor. Fakat siyahlar feda edilen piyona karşılık hiç bir şey elde edemediğinden bu hamle fenadır. Bunun yerine Vd5 oynamalı idi. O zaman oyun şöyle devam edebilirdi: 13. Vf4 Fg7 14. Vxc7 Fxd4 15. Axd4 Vxd4 16. 0-0-0 ve beyaz önemli bir durum üstünlüğü elde ederdi. Siyahın yaptığı hamle intihar etmek gibi bir şeydi. 13. dxe5 Ff5 14. Vf4 Fxd3 15. 0-0-0 Fg7 16. Kxd3 Ve7 17. Vc4. Siyah vezirin oyuna girmesine engel olmak için. 17. ...Kad8 18. Khd1. Ke1 oynayarak e6 tehdidi yapmak daha iyi idi. 18. ...Kxd3 19. Kxd3 Ke8 20. c3 c6. Eğer Fxe5, Axe5, Vxe5, Ke3. Bir piyonu eksik olan siyahlar çok iyi dayanıyor. 21. Ke3. Siyahın yaptığı son hamleden sonra piyonu korumak zorunluluğu vardır; çünkü Fxe5, Axe5, Vxe5, Ke3 ve siyah Vb8 oynayarak kaleyi savunabilir. 21. ...c5 22. Şc2 b6 23. a4. Şimdi beyazın planı vezir kanadını bağlayarak piyon üstünlüğüne sahip olduğu şah kanadında serbestçe harekete geçmektir. 23. ...Vd7 24. Kd3 Vc8 25. Ve4 Ve6 26. Kd5 Şf8 27. c4 Şg8. Siyahlar en iyi savunma durumunda beyazın saldırısının nasıl gelişeceğini bekliyor. At, f2 piyonunun yolunu kapadığı için bu piyon e5 piyonunu desteklemek üzere hareket edememektedir. 28. b3 Şf8 29. Şd3 Şg8 30. Kd6 Vc8 31. Kd5 Ve6 32. g4 Şf8 33. Vf4 Şg8 34. Ve4 Şf8. Siyahlar beklemekte ısrar ediyor. Görüyor ki h5; gxh5 gxh5 ve siyah vezir h3 karesine giderek beyazı güçlüğe uğratabilir. Bu durumda beyaz yapılacak tek şeyin şahı g3 karesine getirerek h4 ve g4 karelerini siyah vezire karşı savunmak olduğunu göstermektedir. 35. Şe2 Şg8 36. Şf1 Şf8 37. Şg2 Şg8 38. Şg3 Şf8. Artık beyaz şah istenilen yere yerleştirildiğinden beyaz harekete hazırdır. 39. h5 gxh5. 39. ...g5'e karşı Vf5 ve beyazlar kazanca götüren bir durum elde eder. 40. gxh5 Ve7. Şg8 hamlesine karşı beyazlar Vg4 ile vezirleri değişmeye zorlayabilirdi ve bundan sonra meydana gelecek durumda siyah fil bir iş göremiyeceğinden oyunu kolayca kazanabilirdi. 41. Vf5 Şg8. Siyahlar 42. Kd7 hamlesinin değerini ihmal ediyor. Buna karşı en iyi savunma Kd8 idi. Bundan sonra beyaz ya şahı ilerletir ya da Ah4 oynayarak Ag6+ tehdidini yapabilirdi. 42. Kd7! Fxe5+ Bu hamle bir alet kaybına neden olur, fakat siyahın durumu nasıl olsa ümitsizdi. 43. Şg4 Vf6 44. Axe5 Vg7+ 45. Şf4 terk. :::::::::::::: OYUN 13- İSPANYOL AÇILIŞI New York 1918 J. S. Morrison-J. R. Capablanca 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 d6 4. Ac3 Fd7 5. d4 exd4 6. Axd4 g6. İspanyol açılışının bu savunmasında filin g7 karesine gelişmesi kanımca çok önemlidir. Bu fil uzun diyagonal boyunca büyük bir baskı yapmaktadır. Aynı zamanda rok yapıldıktan sonra bu filin ve şahın önündeki piyonların durumu savunma bakımından çok kuvvetlidir. Bundan dolayı bu gelişme tarzında fil azami kudretini göstermektedir. (Bu notu Oyun 7'deki Capablanca -Burn oyunundaki notla karşılaştırınız.) 7. Af3 Fg7 8. Fg5 Af6. Ad5 yüzünden Ae7 iyi değildir. Diğer bir imkan da f6 sonra da Afe7 oynamaktı. Fakat bu durumda atın f6 karesinde bulunması daha iyidir. 9. Vd2 h6 10. Fh4. Bir görüş hatası. Beyazlar atı açmazda bulundurmak istiyor, fakat Ff4 oynayarak siyahın hemen rok yapmasına engel olmak daha iyi idi. 10. ...0-0 11. 0-0-0 Cesurca fakat hatalı bir hamledir. Beyazlar belki de emniyeti gözönüne almaksızın kazanç veya kayıp için oynamaya karar vermiştir. Şimdi g7 karesindeki fil çok kuvvetli bir taarruz aleti durumuna geçmiştir. Ve siyah aletlerin stratejik konumu beyazlarınkinden daha iyi olduğundan siyah taarruza geçecektir. 11. ...Ke8 12. Khe1. Beyazlar vezir kalesini açık hat üzerinde tutmak istediğinden siyahın g5 ve Axe4 hamleleri ile tehdit ettiği e4 piyonunu diğer kale ile savunuyor. 12. ...g5! Şimdi kale merkezde olduğundan siyahlar rahatça ilerleyebilir, çünkü şaha taarruz edebilmek için beyazlar kaleleri harekete geçirmek zorundadır ki siyahlar merkezi tazyik ettiği müddetçe bu da yapılamaz. 13. Fg3 Ah5. File büyük diyagonali açmak ve e5 hamlesine engel olmak içindir, eğer şimdi e5 oynanırsa, Axg3, hxg3, Axe5 v.s. ve siyahlar bir piyon kazanır. 14. Ad5 a6. Açmazdan kurtulup rahatça manevra yapabilmek için siyahlar fili kovuyor. 15. Fd3 Fe6. Taarruza hazırlıktır. Siyahın aletleri beyazın şah durumuna karşı hücuma hazırlanıyor. 16. c3. Bu hamle ile beyaz sadece siyah filin sahasını daraltmakla kalmıyor, aynı zamanda Fc1, Vc2 ve sonra da e5 oynayarak Vh7+ tehdidini yapmak istiyor. 16. ...f5! Bu hamle ile başlayan taarruzun amacı beyazın g3 filini kazanmak veya bu fili oyundan hariç kılmaktır. Buna karşı beyazın iyi bir savunması yoktur. (Bu oyunu Hastings'de oynanmış olan Winter-Capablanca oyunu ile karşılaştırınız.) 17. h4 f4. Şimdi fil oyun dışında kalmıştır. Beyazlar açıkta bulunan siyah şaha karşı şiddetli bir taarruza geçiyor ve hatta fili bile bu uğurda yerinde olarak feda ediyor. 18. hxg5! hxg5 Fili almak tehlikelidir. Siyahın yaptığı hamle bu fili oyun dışında kılmak içindir. 19. Kh1 Ff7 20. Şb1. Bu bir zaman kaybıdır. Fili ergeç h2 karesine çıkmak zorunda olduğundan beyaz bunu hemen yapmalı idi. Fakat bu durumda beyazın oyunu kurtarıp kurtaramıyacağı şüphelidir. 20. ...Ae5 21. Axe5 Kxe5. Bu atı ne ile almak gerektiğine karar vermek güçtür. İleride şaha yapılacak bir taarruzu desteklemek için kale ile almayı tercih ettim. 22. Fh2 Af6. Beyaz fil geriye gittikten sonra siyahlar, kuvvetli bir durumu olan d5 atından kurtulmak istiyor. Bu at, f7 filinin taarruzuna engel olduğu gibi beyazın savunmasının esasını oluşturmaktadır. 23. g3. Beyazlar filin önünü açmak istediği gibi karşı taarruza geçmek için siyah piyonları da kırmak istiyor. Diğer bir imkan da 23. Axf6+ Vxf6 idi ve buna karşı da siyahların Ka5 ve Ve6 tehdidi vardı. Okuyucu şuna dikkat etmelidir ki siyahın, tek zayıf tarafı a8 kalesinin oyuna girmemiş bulunmasıdır ve bu da beyaza dayanmayan devam imkânını vermektedir. 23. ...Axe4 24. Fxe4 Kxe4 25. gxf4 c6. Ae3. Diğer bir imkan da Ab4 oynamaktı. Fakat her ne olsa beyazlar, hücuma karşı koyamazdı. Devam yolları çok fazla yer tutacağından bunların incelenmesini okuyucuya bırakıyorum. 26. ...Va5 27. c4 Vxd2 28. Kxd2 gxf4 29. Ag4 Fg6. Bu hamle şahı köşeye sıkıştırıp mat ağına sokuyor. 30. Şa1 Kae8. Sonunda a8 kalesi oyuna giriyor. Mücadele biraz sonra bitecektir. 31. a3. Eğer Kxd6 Ke1+; Kd1 K1e2. 31. ...Ke1+ 32. Kxe1 Kxe1+ 33. Şa2 Ff7 34. Şb3 d5. Oyunu bitirmenin en kısa yolu. 35. Fxf4 dxc4+ 36. Şb4 c3 37. bxc3 Ke4+ 38. c4 Kxc4+ 39. Şa5 Kxf4 40. Kd8+ Şh7 41. Kd7 Fe6 42. terk. Çok canlı bir oyun. :::::::::::::: OYUN 14- KABUL EDİLMEYEN VEZİR GAMBİTİ New York 1918 F. J. Marshall-J. R. Capablanca 1. d4 d5 2. Af3 Af6 3. c4 e6 4. Ac3 Abd7 5. Fg5 Fe7 6. e3 0-0 7. Kc1 c6. Bu savunma yolu vezir gambitine karşı kullanılan en iyi savunma sistemlerinden biridir. Bu turnuvada aynı savunmayı Kostic'e karşı oynamıştım ve her halde Marshall'da bunu bekliyordu. Ben savunma sistemlerimi sık sık değiştiririm, fakat bir turnuva sırasında bunlardan biri iyi sonuç verirse onu uzun zaman oynamaya devam ederim. 8. Vc2 dxc4 9. Fxc4 Ad5 10. Fxe7 Vxe7 11. 0-0 Axc3 12. Vxc3 b6. Bu hamle, bu savunma sisteminin anahtarıdır. Birçok değişmelerle oyunu basitleştirdikten sonra, siyahlar şimdi vezir filini, durumlarında bir zayıflık meydana getirmeksizin uzun diyagonalde geliştirebilirler. Vezir filinin doğru gelişmesi, vezir gambitinde siyahın karşılaştığı en önemli meseledir. 13. e4 Fb7 14. Kfe1 Kfd8. Her iki taraf da gelişmesini tamamlamıştır. Oyunun başlangıcı bitmiş olup, oyun ortası başlamaktadır. Genellikle olduğu gibi beyazlar, merkeze hakimdir. Siyahlar ise kuvvetlerini ilk üç yatık sıraya yaymış bulunup, zaman bulursa a8 kalesini c8 karesine ve atını f6 karesine yerleştirdikten sonra c5 oynayarak beyazın merkezini bozmaya ve b7 filinin hareket sahasını açmaya çalışacaktır. Bu oyunda beyazlar merkezde ilerlemek suretiyle bu plana engel olmaya çalışıyor. Bu ilerleme dikkatle incelenirse gerçekte siyahın e6 piyonuna yapılan bir taarruz olduğu görülür. 15. d5 Ac5! Kostic ile olan oyunumda bir dikkatsizlik sonucu Af8 oynamıştım. Marshall, kendisine karşı da aynı şekilde oynayacağımı zannetmişti. Eğer bu yeni hamlemi analiz etmiş olsa idi, bu hamle ile siyahın çok iyi bir oyun elde edeceğini anlar ve bu devam yolunu her halde oynamazdı. Şimdi siyah, sadece Axe4 ve sonra da cxd5 tehdidini de yapmaktadır. Durum çok ilginç olup birçok imkanlar mevcuttur. 16. dxe6 Axe6 17. Fxe6 Vxe6. Beyazın a2 piyonunu korumak için zaman kaybedeceğini ve bu sırada c5 hamlesi ile çok üstün bir durum elde edebileceğimi düşünmüştüm. Fakat görüleceği gibi rakibim bana küçük bir sürpriz hazırlamıştır. 18. Ad4! 18. ...Ve5! 18. ...Vxa2 19. Ka1 ile beyazlar vezir kazanır. Oynanan hamle belki bu durumda en iyi hamledir. Açık olan hamle Vd7 ile c6 piyonunu korumak idi ki buna karşı beyaz 19. Af5 f6 20. Vg3 (Kcd1 ile tehdit) Şh8 21. Kcd1 Vf7 22. h4 hamleleri ile çok üstün bir duruma geçebilirdi. Yapılan hamle birazdan görüleceği gibi, siyaha en azından eşit bir durum sağlamaktadır. 19. Axc6 Vxc3 20. Kxc3 Kd2 21. Kb1. Bu çok tehlikeli bir hatadır. Beyazlar, bir piyon fazla olduğundan durumlarının daha iyi olduğunu sanmakla birlikte, durum böyle değildir. Siyah kalenin d2'deki konumu, piyon kaybını telafi etmektedir. Bundan başka kale ile fil, kale ile attan daha kuvvetlidir. (Fil ve atın değerlerinin karşılaştırıldığı 5. Aletlerin Bağıntılı Değerleri bölümüne bakınız) Tahtanın her iki tarafında piyonlar bulunduğundan daha uzağa gidebilen fil, attan üstündür. Bu oyun sonu filin büyük kuvvetini belirtecektir. Bundan dolayı beyaz için yapılacak en iyi şey aşağıdaki hamlelerle beraberliği sağlamaktı: 21. Ae7+ Şf8 22. Kc7 Ke8 (Fxe4 iyi değildir, çünkü f3 ile beyaz iyi duruma geçer) 23. Kxb7 (en iyisi budur, eğer Ag6+ fxg6 ve Kxe4) Kxe7 24. Kb8+ Ke8 25. Kxe8+ Şxe8 ve doğru oynanmak şartıyla beyaz, oyunu berabere yapabilir. İlginç olan şudur ki bir piyonu fazla olmasına rağmen, tehlikede olan taraf, beyazlardır. Bu analizi gördükten sonra siyahın 18. Ve5 hamlesinin değeri anlaşılmaktadır. 21. ...Ke8 Bu kuvvetli hamle ile siyahlar, beyazın merkezine ve sonra da beyaz şaha karşı saldırıya geçmektedir. f5 hamlesi yüzünden beyaz, 22. f3 oynamaya çekinmektedir. 22. e5 g5! f4 hamlesine engel olmak içindir. Kxe5 yüzünden beyaz at yerinden kımıldayamamaktadır. 23. h4. Beyazlar bu hamle ile siyah piyon durumunu bozarak piyonları zayıflatmak istiyor. 23. ...gxh4. Duble ve izole olmasına rağmen bu piyon, kuvvetli bir baskı yapmaktadır: Şimdi siyah, Ke6 ve sonra da Kg6, h3 ve h2 hamleleri ile tehdit etmektedir. 24. Ke1. Beyazlar, yavaş ölüme artık dayanamamaktadır. Her tarafta mevcut olan tehlikeyi, vezir kanadındaki piyonları feda ederek önlemek ve ileride şah kanadında girişim yaparak bu piyonları geri almak istemektedir. 24. ...Ke6! Bu hamle piyonu almaktan iyidir, çünkü Kg6 tehdidi yüzünden beyazlar, atı el'deki kale ile de korumak zorundadır. 25. Kec1 Şg7. Kg6 hamlesine hazırlıktır. Oyun, şah kanadında sonuçlanacak ve tek kalmış olan siyah duble piyonlar bu sonucu yaratacaklardır. 26. b4 b5. Atı savunup kaleleri serbest bırakacak olan b5 hamlesine engel olmak içindir. 27. a3 Kg6 28. Şf1 Ka2. Taşların olağanüstü konumuna dikkat ediniz. Beyazlar bir şey kaybetmeksizin hiç bir aleti oynayamazlar. En iyi şans 29. e6 oynamaktı. Fakat bu hamle ile de oyun sadece uzayacak ve sonunda beyaz yine kaybedecekti. 29. Şg1. h3 30. g3 a6. Şimdi taşları bağlanmış olan beyaz, hamle yapmak ve bir şey kaybetmek zorundadır. 31. e6 Kxe6. Beyaz şimdi atı bile oynayamaz, çünkü h2+; Şxh2 Kh6: Şg1 Kh1 mat. 32. g4 Kh6 33. f3. Eğer 22. g5 h2+ 34. Şh1 Kxc6 35. Kxc6 Kxa3 ve siyahlar kolayca kazanır. 33. ...Kd6 34. Ae7 Kdd2 35. Af5+ Şf6 36. Ah4 Şg5 37. Af5 Kg2+ 38. Şf1 h2 39. f4+ Şxf4 40. terk. Bu oyun sonu dikkatle incelemeye değer. ::::::::::::::: EK CAPABLANCA'NIN SEÇME OYUNLARI (Oyunların analizleri, İngiliz Satranççılarından Golombek tarafından yapılmıştır.) Vezir Gambiti CAPABLANCA-R. H. SCOTT Hastings 1919 1. d4 d5 2. c4 c6 3. Af3 Af6 4. e3 e6 5. Abd2 Abd7 6. Fd3 Fd6. Bu durumda Fe7 daha iyi idi, çünkü d6 da bulunan fil, beyaz at ve piyonların hücumuna uğrar; e7'de ise savunma için gereklidir. 7. 0-0 0-0 8. e4 dxe4 9. Axe4 Axe4 10. Fxe4 Af6? Tabii gibi görünen bu hamle bütünüyle yanlış olup fili gitmek istediği yere göndermekten başka işe yaramaz ve siya- hın gelişmesini güçleştirir. Doğru hamle c5 olup, 11. Fc2 Vc7 12. Vd3 f5 13. Kd1 exd4 14. Vxd4 Fc5 15. Vh4 Af6 ve siyahın oyunu fena değildir. 11. Fc2 b6 12. Vd3 h6. Fg5 hamlesine engel olmak için 13. b3 Ve7 14. Fb2 Kd8. Eğer, 14. ...Fa3 15. Fxa3 Vxa3 16. Ae5 ve sonra Ag4. 15. Kad1 Fb7 16. Kfe1 Kac8 17. Ah4 Fb8. Artık siyahın oyunu kurtarmasına yetecek bir hamlesi yoktur. Eğer Vf8, d5 ve sonra Exf6 ile beyaz, mat hücumuna geçer. 18. g3 Şf8. Hücumdan önce Capablanca durumunu sağlamlaştırıyor. İyi bir hamlesi olmayan siyah, şah ile gidip gelmeler yaptığı sırada, beyaz işini bitirmeye hazırlanıyor 19. Vf3 Şg8 20. Af5 Vc7. Siyah vezir, atın savunmasından ayrılmıştır. 21. Axh6+ Şf8 22. d5 cxd5 23. Fxf6 gxf6 Eğer gxh6, beyaz, fil ile kaleyi alacak yerde Vh5 ile mat hücumuna geçerdi. 24. Vxf6 Şe8 25. Kxe6 fxe6 26. Vxe6 Şf8 27. Vf6+ terk. Çünkü iki hamlede mat vardır. Bu oyun Daily Mail Gazetesi'nin koymuş olduğu yabancı ustaların bu turnuvada oynadıkları en iyi oyun ödülünü kazanmıştır. :::::::::::::::: Vezir Gambiti CAPABLANCA-Dr. Em. LASKER Dünya Birinciliği maçının 11. oyunu, Havana 1924 1. d4 d5 2. Af3 e6 3. c4 Af6 4. Fg5 Abd7 5. e3 Fe7 6. Ac3 0-0 7. Kc1 Ke8 8. Vc2 c6 9. Fd3. Burada en kuvvetli hamle 9. a3 olup, siyah dxc4 oynadıktan sonra c4'deki fili a2 karesine çekmeye yarar. 9. ...dxc4 10. Fxc4 Ad5 11. Fxe7 Kxe7. Siyahın 7. ...Ke8 hamlesinin nedeni bu olmakla beraber, bu hamle doğru değildir. 11. ...Vxe7 12. 0-0 Axc3 13. Vxc3 e5 oynamalı idi. 12. 0-0 Af8 13. Kfd1 Fd7. Savunma için fil e8 karesine getirilecektir. Siyah mümkün olduğu kadar sağlam bir durum elde etmek istemektedir. Fakat aletleri son iki yatık sırada olup, daha sonra aletlerini manevra ettirebilmek için zayıflatıcı hamleler yapmak zorunda kalacaktır. Fili b7'de geliştirmekle Siyahın oyunu daha fena olurdu: 13. ...b6 14. a3 Fb7 15. b4 Kc8 16. Ve2 ve sonra da Fa6. 14. e4 Ab6. Sıkışık durumu basitleştirmek için Axc3 daha iyi idi. Fakat Lasker baştan beri karışık bir oyun sürdürmektedir. 15. Ff1! Bu hamle ve sonraki altı hamle rakibi sıkıştırma yolu hakkında iyi bir ders oluşturmaktadır. 15. ...Kc8 16. b4! c5 hamlesine sürekli olarak engel oluyor ve ileride atlarını zayıf olan c5 ve d6 karelerine yerleştirme imkanını hazırlıyor. 16. ...Fe8 17. Vb3 Kec7. b5 ve d5 hamlelerine engel olmak için. 18. a4 Ag6 19. a5 Ad7 20. e5. Atını d6 karesine yerleştirmek için Siyaha d5 karesini açmaya razı olan Beyazın durumu doğru olarak değerlendirdiğini oyunun gidişi gösterecektir. 20. b6. c5 ile yarma hareketine hazırlık. 21. Ae4 Kb8 22. Vc3. Bu hamle tempo kaybına neden oluyor. 22. Va3 daha iyi idi. 22. ...Af4 23. Ad6 Ad5 24. Va3 f6 25. Axe8. Siyahın Fh5 tehdidinden dolayı bu filin alınması zorunludur. 25. ...Vxe8 26. axb6 axb6. Siyahın şah kanadı piyonları zayıflamıştır. Axb6 ile de e6 piyonu çok zayıf kalır. 27. b5. Beyaz, vezir kanadında durumu aydınlattıktan sonra zayıflayan şah kanadına saldıracaktır. 27. ...Kbc8 28. bxc6 Kxc6 29. Kxc6 Kxc6 30. exf6 gxf6 31. Ke1. Burada Fb5 daha kuvvetli idi. 31. ...Vc8 32. Ad2 Af8 33. Ae4 Vd8 34. h4. Siyah f5 35. Ad2 Kc3 36. Va1 Vg5 ile tehdit ediyordu. Fakat şimdi 34. ...f5 35. Fb5 Kc7 36. Ag5 Ke7 37. Fc4 Ke8 38. Vb3 ve Beyaz kazanır. 34. ...Kc7. Bu hamleden sonra Siyah oyunu kaybediyor. h6 oynayarak f5 tehdidi yapılmalı idi, bundan sonra Beyazın oyunu kazanması kolay olmazdı. 35. Vb3. Fc4 ve sonra da Fxd5 exd5, Vxd5+ Vxd5, Axf6+ ile tehdid. 35. ...Kg7 36. g3 Ka7 37. Fc4 Ka5 38. Ac3 Axc3 39. Vxc3 Şf7 40. Ve3 Vd6 41. Ve4 Ka4. Bu hamle yenilgiyi çabuklaştıran bir hatadır. Ka7 ile Si- yah daha fazla dayanabilirdi. Yapılan hamle ile siyah kale oyun dışında kalıyor. 42. Vb7+ Şg6. 42. ...Ve7 43. Vc6 Ka7 44. d5. 43. Vc8 Vb4 44. Kc1 Ve7. 45. Fd3+ Şh6. 45. ...f5 46. Fxf5+ Şf6 (eğer 46. ...exf5 47. Vc6+ ve Vxa4; eğer 46. ...Şxf5 47. Vc2+ ve Vxa4) 47. Kc7 Vd6 48. Kc6 ve kazanır. 46. Kc7 Ka1+ 47. Şg2 Vd6 48. Vxf8+ terk. 48. ...Vxf8 49. Kxh7 mat. :::::::::::::: Şah Gambiti S. TARTAKOWER-CAPABLANCA New York 1924 1. e4 e5 2. f4 exf4 3. Fe2. Bu hamle göründüğü kadar anlamsız değildir. Fil ileride f3 karesine getirilebilir. c4 karesi yerine e2 karesinde bulunan fil d5 ile hücuma uğramaktan da kurtulabilir. Fakat bütün bunlara rağmen siyahlar kuvvetli bir oyunla üstünlük elde edebilir. 3. ...d5! 4. exd5 Af6 5. c4 c6 6. d4 Fb4+! 7. Şf1. 7 Fd2 Ae4! 8. Af3 (8. Fxb4 Vh4+ ve kazanır) Axd2 9. Abxd2 cxd5 ve Siyahın oyunu çok iyidir. 7. ...cxd5 8. Fxf4 dxc4 9. Fxb8 Ad5! Tartakower bu hamleyi görmemiştir. 9. ...Kxb8 10. Va4+ ile Beyaz, fili kazanırdı. Şimdi Siyah Ae3+ ile tehdid etmektedir. Beyaz, bundan dolayı 9. Fxb8 yerine Fxc4 oynamalıydı. 10. Şf2. 10. Ff4 Vf6! ve gene Ae3+ tehdidi vardır. 10. ...Kxb8 11. Fxc4 0-0 12. Af3?. Beyaz durumunun kötüleştiğinin farkında değildir. Bunun yerine 12. Fxd4 Vxd5 13. Ac3 oynamalıydı. 12. ...Af6 13. Ac3 b5! 14. Fd3 Ag4+ 15. Şg1 Fb7 16. Ff5 Fxf3 17. gxf3 Ae3!. Beyazın kabul etmek zorunda olduğu bu piyon fedası ile Siyah, Beyazın zayıf şah kanadına hücum için kuvvetlerini toplamak fırsatını kazanıyor. 18. Fxb7+ Şb8 19. Vd3 Fxc3 20. bxc3 Ad5 21. Fe4 Af4 22. Vd2 Vh4 23. Şf1 f5 24. Fc6 Kf6 25. d5 Kd8 26. Kd1 Kxc6 27. dxc6 Kxd2 28. Kxd2 Ae6 29. Kd6 Vc4+ 30. Şg2 Ve2+ 31 terk. 31. Şg1 Af4 ya da 31. Şg3 Ve5+. :::::::::::::::: Vezir Hint Savunması GOTTHILE -CAPABLANCA Moskova 1925 1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Af3 b6 4. g3 Fb7 5. Fg2 c5. Beyaza merkezde kontrol imkanını en fazla veren bu hamle yerine bugün Fb4+ ya da Fe7 hamleleri tercih ediliyor. 6. dxc5. Siyahın beşinci hamlesini kuvvetlendiren zayıf bir devam yolu. Doğru hamle 6. d5 exd5 7. Ah4'dür. 6. ...Fxc5 7. Ac3 Ae4 8. Axe4 Fxe4 9. 0-0 Ac6 10. Ad2. Bu değişme de beyazın oyununu zayıflatır. 10. a3 a5 11. Ff4 daha iyi idi. 10. ...Fxg2 11. Şxg2 d5 12. Va4 Kc8 13. Ab3. Bunun yerine 13. cxd5 Vxd5+ 14. Ve4 ile oyunlar aşağı yukarı eşit olabilirdi. Beyaz bu fırsatı da kaçırıyor. 13. ...0-0 14. Kd1 d4. Bu merkezi hamle ile siyah, oyunun kontrolunu eline geçiriyor. Bundan sonra, beyazlar, siyah piyonlarla sarılacak ve g2'deki filin ortadan kalkması ile zayıflayan beyaz şah hücuma uğrayacaktır. 15. Axc5 bxc5 16. a3 Vb6 17. Fd2 a5. Vxb2 ve Kab1 ile oyun hamle tekrarı ile berabere olurdu. 18. Vc2 e5 19. Kab1 f5 20. h3 h6 21. b3 Kb8 22. Kb2 Vb7! 23. Şh2. Eğer 23. f3 e4 24. fxe4 Ae5 ve siyah kazanca götüren bir hücum elde eder. 23. ...Kbd8. Beyaz bu hamlenin arkasında gizlenen tehlikenin farkında değildir. 24. b4? Çok fena! Beyaz oyuna devam etmek istiyorsa Vb1 oynamalı idi. Siyah buna karşı e4 ve Ae5 sonra d3 hamleleri ile kazanılmış bir oyun elde ederdi. 24. ...d3 25. terk. Çünkü, exd3 Ad4 25. Vc1 Af3+ :::::::::::::: Nimzovitch Savunması CAPABLANCA-H. MATTISON Karlsbad 1929 1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Ac3 Fb4 4. Vc2 c5 5. dxc5 Ac6 6. Af3 Fxc5 7. Ff4 d5 8. e3 Va5 9. Fe2 Fb4? Bu hamle zaman kaybeder. Bunun yerine 0-0, daha iyisi e5 oynanmalı idi. 10. 0-0 Fxc3 11. bxc3 0-0 12. Kab1! Capablanca, bu tipik hamle ile derhal açık sütunu tutarak vezir kanadında siyahın oyununu sıkıştırıyor. 12. ...Va3. 12. ...dxc4 13. Fxc4 a6 daha iyi idi. 13. Kfd1 b6 14. cxd5 Axd5 15. Ag5 f5 16. Ff3! Vc5. Bu hamle ile siyah, her iki atı da koruyor ve Kxd5 hamlesi ile başlayacak olan konbinezona engel oluyor; fakat kuvvetli gibi görünen bu hamle de artık kaybedilen zamanı telafi edemez. 17. c4 Abd4. Oyunu kurtaracak bir hamle yoktur, örneğin: a) 17. ...Axf4 18. Kb5 Ve7 19. Fxc6 Vxg5 20. exf4 ve bir alet kazanır. b) 17. ...a6 18. Fd6 Vxd6 19. cxd5 Ab4 20. Vb3 Axd5 21. Kxd5 ve bir alet kazanır. c) 17. ...Af6 18. Fd6 ya da, d) 17. ...Kd8 18. Kb5 ve yine bir alet kazanır. 18. Vb3 e5 19. a3 Aa6. Eğer 19. ...exf4 20. axb4 ve c6'daki at da kaybolur. 20. Fxc6 terk. 20. ..Vxc6 21. c5+ Şg8 22. Af7+ Şg8 23. Ah6+ Şh8 24. Vg8 + Kxg8 25. Af7 mat. ::::::::::::::: İngiliz Açılışı CAPABLANCA-TORRES Barselona 1929 1. Af3 Af6 2. c4 c5 3. d4 cxd4 4. Axd4 e5? Bu hamle ile siyah bir tempo kazanmakla birlikte d piyonu geri kaldığından hamle iyi değildir. 5. Ab5 Fb4+ Eğer 5. ...d5 6. cxd5 Axd5 7. Vxd5! 6. Fd2 Fx+ 7. Vxd2 0-0 8. Alc3 Aa6 9. g3 Ac5 10. Fg2 a6 11. Ad6 Va5 12. 0-0 Kb8 13. Kfd1 b5 14. cxb5 axb5 Beyazın durumu ideal olup bütün açık sütunlara ve diyagonallere hakimdir. Siyah kısa bir zamanda perişan olacaktır. 15. Vg5 Aa4? Siyah, 15. ...h6 oynayarak e3 piyonunu feda etmek zorunda idi. Şimdi durum çok fenadır. 16. Af5 Ae8 17. Ah6+ Şh8 18. Ve7 Kg8 19. Axf mat. :::::::::::::: Dört At Oyunu CAPABLANCA -H. STEINER Los Angeles 1933 1. e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Ac3 Af6 4. Fb5 Fb4 5. 0-0 0-0 6. d3 d6 7. Fg5 Fxc3 8. bxc3 Ae7 9. Ah4! f4 hamlesini hazırlıyor ve Ag6 hamlesine engel oluyor 9. ...c6. Eğer 9. ...Ag6 10. Axg6 hxg6 11. f4 ve beyaz f sütununda kuvvetli bir hücum elde eder. 10. Fc4 Fe6 11. Fxf6 gxf6 12. Fxe6 fxe6 13. Vg4+ Şf7 14. f4 Kg8 15. Vh5+ Şg7 16. fxe5 dxe5. 17. Kxf6! Bu hamle ile güzel bir mat hücumu başlıyor. 17. ...Şxf6 18. Kf1+ Af5 19. Axf5! 19. exf5 üzerine siyah şah e7 yolu ile vezir kanadına kaçırdı. 19. ...exf5 20. Kxf5+ Şe7 21. Vf7+ Şd6 22. Kf6+ Şc5. Eğer 22. ...Vxf6 23. Vxf6+ Şd7 24. Vxe5 ve fazla e4 piyonu kolayca kazanır. 23. Vxb7. Vb4 mat ve Vxc6 mat ile tehdit. 23. ...Vb6 24. Kxc6+ Vxc6 25. Vb4 mat. :::::::::::::: Vezir Gambiti CAPABLANCA-G. LÖWENFISH Moskova 1935 1. d4 d5 2. c4 c6 3. Af3 Af6 4. e3 e6 5. Ac3 Abd7 6. Fd3 dxc4 7. Fxc4 b5 8. Fd3 a6 9. e4 c5 10. e5 cxd4 11. Axb5 Axe5 12. Axe5 axb5 13. Vf3. Fxb5+ hamlesinden çok daha kuvvetli olan bu hamle ilk defa Stahlberg tarafından Spielman'a karşı oynanmıştır. 13. ...Ka5. Vf3 hamlesi ile ilk defa karşılaşan Löwenfisch bir saate yakın bir süre düşündükten sonra bu zayıf hamleyi oynamıştır! Burada en iyi hamle Fb4+ hamlesi idi: 14. Şe2 Kb8 15. Vg3 Vd6 16. Af3 Vxg3 17. hxg3 Fd7 hamlelerinden sonra beyazın üstünlüğü olmakla birlikte siyahın da bazı karşı oyunları mevcuttur. 14. 0-0 Eğer 15. Ac6? Fb7. 14. ...b4 15. Ff4 Fe7 16. Kfc1 0-0 17. Vh3! Beyaz bu hamle ile Ac6 tehdidini yaparak aynı zamanda siyah şaha karşı hücuma hazırlanıyor. 17. ...Kc5. Zorunlu, eğer 17. ...Fb7 18. Ag4 ve hem mat ve hem de Fc7 tehdidi vardır. 18. Kxc5 Fxc5 19. Fg5 h6. Eğer 19. ...g6 20. Ac6 Vc7 21. Fxf6 Vxf6 22. Vh6. 20. Ag4! Capablanca güzel bir konbinezonla oyunu bitiriyor. İki hamlede mat olduğundan fil alınamaz. Beyaz şimdi Axh6+ ile tehdit ediyor. 20. ...Fe7 21. Fxf6! Şimdi 21. Axh6+ hamlesi yeterli değildir, çünkü gxh6 22. Vxh6 Ae4 23. Fxe7 Vxe7 24. Fxe4 f5 ve siyah mattan kurtula- bilir. 21. ...gxf6. Eğer 21. ...Fxf6 22. Axh6+ gxh6 23. Vxh6 Ke8 24. Fh7+ v.s. 22. Axh6 + Şg7 23. Vg4+! Şh8. Eğer 23. ...Şxh6 24. Vh4+ ve gelecek hamlede mat. 24. Vh5 Şg7 25. Axf7 Kh8. Eğer 25. ...Kxf7 26. Vh7+ Şf8 27. Vh8 mat. 26. Vg6+ terk. :::::::::::::::: Bugoljuboff Savunması CAPABLANCA-SIR G. THOMAS Margate 1935 1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Af3 Fb4+ 4. Fd2 Ve7 5. g3 b6 6. Fg2 Fb7 7. 0-0 Fxd2 8. Abxd2 d6 9. Va4+ c6. Siyah vezir kanadı piyonlarını zayıflatan ve beyaza derhal e4 oynama imkanını veren fena bir hamle. Bunun yerine Abd7 oynamalı idi. 10. e4 0-0 11. e5 Ae8 12. Kfe1 c5 13. exd6 Axd6 14. dxc5 bxc5 15. Va5 Ad7 16. b3 Kfd8 17. Kad1 Kac8 18. Af1. Eğer Vxa7? Ka8. 18. ...a6 19. Ae3 Ab8 20. Ad5 Vf8 21. Ab6 Kc7 22. Aa4. Bu at, uzun bir manevra ile zayıf c5 piyonuna hücum edecek bir duruma getirilmiştir. 22. ...Kdc8 23. Ae5 Fxg2 24. Şxg2 Af5. Eğer 24. ...Ab7 25. Vb6 ve siyah kuvvetler paralize olur. 25. Ad3 Vd6. Siyahlar karşı taarruza geçmek için sonunda c5 piyonunu feda ediyor. Fakat Capablanca en güzel ve en doğru hamleleri yaparak siyahlara bu imkanı da vermiyor. 26. Adxc5 Vc6+ 27. Şg1 h5 28. Ad3 h4 29. Ae5 Vb7 30. Vb6! Beyazın bütün tahtaya kumanda eder bir durumda bulunması, siyaha herhangi bir hücum imkanını vermemektedir. 30. ...hxg3 31. hxg3 Va8 32. Kd8+ Kxd8. Bu hamle derhal oyunu kaybettiriyor, fakat 32. ...Şh7 33. Kxc8 Kxc8 34. Axf7 ile siyahın durumu bütünüyle ümitsizdir. 33. Vxc7 Kf8 34. Ab6! terk. Tahtadaki en uzun diyagonale hakim olmasına rağmen siyah vezirin gidecek yeri kalmamıştır. ::::::::::::::: Vezir Gambiti CAPABLANCA-ROSSOLIMO Paris 1938 1. d4 Af6 2. c4 e6 3. Ac3 d5 4. Fg5 Fe7 5. e3 0-0 6. Af3 Abd7 7. Kc1 c6 8. Fd3 h6. Normal devam yolu olan 8. ...dxc4 9. Fxc4 Ad5 daha iyidir. 9. Fh5 cxd4 10 Fxc4 b5. Şimdi 10. ...Ad5 hamlesine beyaz 11. Fg3! ile cevap verebilir. 11. Fd3 a6 12. a4! b4? Bu hamle ile c6 piyonu çok zayıflıyor. Bunun yerine bxa4 oynamalı idi. Eğer 13. Vxa4 Kb8 ve b2 piyonuna yapılan baskı sayesinde c5 oynayabilirdi. 13. Axa4 Va5+ ile ilginç bir oyun meydana gelir: 14. Ad2 Fb4 15. Ac3 c5 16. Ab3 Vd8 17. 0-0 Fb7 18. Ae4 g5 19. Axf6+ Axf6 20. Fg3 cxd4, siyahın durumu gevşek olmakla beraber fena değildir. 13. Ae4 Axe4 14. Fxe7 Axf2 15. Fxd8. 15. Şxf2 hamlesi beyaz için fenadır, çünkü Vxe7 16. Kxc6 e5 ve siyah şiddetli bir hücuma geçer. 15. ...Axd1 16. Şxd1 Kxd8 17. Kxc6 Fb7? Burada siyah e5! hamlesi ile oyununu serbestletmek fırsatını kaçırıyor. Beyaz dxe5 oynayamazdı. Çünkü 18. Fb7 19. Kc7 Kxf3+ 20. gxf3 Axe5 ve siyahlar bir alet kazanırdı. e5 hamlesine karşı beyazın en iyi cevabı Kd6 olup Fb7 hamlesine Ff5 ile karşılık verecekti. 18. Kc7 Fxf3+ 19. gxf3 Ab6. Eğer 19. ...e5 20. Fe4 Kac8 21. Kxc8 Kxc8 22. Fb7. 20. Kc6 Axa4 21. Şc2 Kdb8. Ata kaçacak bir yer sağlamak için. 22. Ka1 b3+ 23. Şc1 Kb4 24. Fxa6 Ab6 25. Şd2 e5. Bu hamle ile başlayan kombinezonun hatalı olduğu görülecektir. Fakat 25. ...Ka4 26. Kxa4 Axa4 27. Şc1 hamlelerinden sonra oyun siyah için kaybedilmiş demektir. Çünkü b3 piyonu bir süre sonra kaybedilir ve bu açık durumda beyazın fili siyahın atından çok daha kuvvetlidir. 26. dxe5 Ac4+ 27. Şc3 Axe5 28. Kc5 Kb6. 29. Fd3! terk. Mat tehdidi yüzünden siyah ne şekilde oynarsa oynasın bir alet kaybeder. Son

YÜRÜYÜŞ İÇİN YANLIŞ YOL SEÇERSEN

admin — Tue, 13 May 2008 19:36:47 +0000

DÜNYA TARİHİNDE İLGİNÇ OLAYLAR YÜRÜYÜŞ İÇİN YANLIŞ YOL SEÇERSEN Makedonya Kralı Philip'in MÖ 4. Yüzyılda Ölümü Makedonya Kralı Philip hükmettiği yıllar boyunca kötü ününden ve ileri derecedeki aşağılık kompleksinden çok çekti. Krallığını, Yunan dünyasında hatırı sayılır güçlerden biri haline getirmiş olmasına rağmen, Korintliler, Atinalılar ve Spartalılar gibi güneydeki daha kültürlü komşuları kendisini ve arkadaşlarını hep vahşi, dağda yaşayan barbarlar olarak gördü. Kişisel geçmişi ve görünüşü de yüksek yerlerde saygı görmesine yetmiyordu. Öncelikle ordusunu savaş alanına kendi götüren askeri bir liderdi. Bunun sonucu olarak da birçok yerinden yara almıştı. Aldığı kötü darbelerden biriyle bir gözünü kaybetmiş ve bir mızrak darbesiyle de baldırından yaralanmıştı. Bu yaraların ikisi de doğru düzgün iyileşmeyip sürekli irin akıtıyorlardı. Özellikle bacağından çok kötü bir koku geliyordu. Ayrıca dedikodulara göre, tahtı ele geçirebilmek için anne katili olarak affedilmez bir suç işlemişti. Özel yaşamı da aynı derecede skandallarla doluydu. İlk karısı Dionysius rahibesi, yani bugünkü söylemle tapınak fahişesiydi. O zamanlar böyle bir iş çok kabul görüyordu ve o da küçük bir kralın kızı olduğunu iddia ediyordu. Gerçek skandal ise halkın önünde kavga etmeleriydi. Philip'e bir oğul doğurdu, efsanevi İskender'i ve sonra İskender'in babasının Philip olmadığını, tanrı Zeus'un bir yılan kılığına girerek odasına girdiğini ve çocuğun Zeus'dan olduğunu her yerde konuşmaya başladı. Günümüzün politika ve seks skandalları Pella'nın başkentinde kraliyet sarayında dönen olaylar karşısında hiç kalır. Karısı, Philip'i resmen boynuzladığını açıklıyordu. Kadının yılanlarla dolaştığı bilinmekteydi. Kral da, kendisiyle yatmak isteyen herkesle, erkek-kadın ayırt etmeden yatma arzusuyla tanınıyordu. İskender'le olan ilişkisi sevgi-nefret ilişkisi olarak tanımlanabilir. Bir yandan aralarında gerçekten sevgi dolu anlar geçiyordu. Philip, zamanın en ünlü hocası Aristoteles'i İskender'e ders vermesi için getirtmiş ve burnu havada Yunanlıların çocuğa saygı göstermeleri için yanıp tutuşmuştur. İskender de katıldığı ilk büyük savaşta babasının etrafı düşman askerleriyle çevrildiğinde onu kurtarmak için ileri atılmıştır. İskender, kelimenin gerçek anlamıyla kendisini babasıyla düşman mızrakları arasına atmıştı. Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 2 Diğer bir yandan da aralarında bir nefret vardı. Özellikle çocuk erkek olma yaşına geldiğinde. Çocuğun annesi ve babası arasındaki kırgınlık yıllarca sürmüştü. Philip, İskender yaşlarında bir kızla ikinci evliliğini yaptığı sırada işler iyice kızıştı. Düğün şöleninde Philip'in sarhoş arkadaşlarından biri yeni evliliğin ve tahta yasal bir varis olasılığının şerefine kadehini kaldırdı. Sonuç olarak da baba-oğul yumruklaşmaya başladılar ve aynı gece İskender ve annesi şehirden kaçtı. Bu çok akıllıca bir hareketti, çünkü Philip sarhoş öfkesiyle ikisini de öldürtebilirdi. Bir süre baba ve ana-oğul arasında savaş sürdü. Sonunda bir barış anlaşması yapıldı ve ana-oğul geri döndü. Bu arada Philip'in tüm Yunan dünyasını dize getirme rüyası gerçekleşmeye başlıyordu. İÖ 338'de geçen tarihi Chaeronea Savaşı'nda Philip, güçlerini birleştirerek kendisinden iki katı büyüklükte bir ordu oluşturan Atina-Theb güçlerini yendi. Bir sonraki yılda Korint'te Korint Anlaşması yapıldı. Bu müttefik anlaşmasına göre bütün Yunanistan Philip'in himayesinde olacaktı. Her ne kadar sosyal açıdan eşit görülmese de, ordusunun gücü sayesinde Yunanlıların en büyük savaşçısı olarak saygı görmesine ve Pers İmparatorluğu'na karşı Asya'ya doğru harekete geçme hazırlıklarına başlamasına neden oldu. Ama İskender durumu bozan tek unsurdu. Makedonya Kralı tarafından elçi olarak gönderildiği Yunanistan'da törenlerle zaferler kazanmış bir kahraman gibi karşılanmıştı. Babayla oğul arasındaki fark çok açıktı. İskender, ne pis kokulu yaraları olan sinirli bir savaşçı, ne de alkolden ve aşırı seksten yorulmuş yaşlı bir adamdı. Birçok kişi genç İskender'i dünyada vücut bulmuş bir tanrı gibi akıllı, esprili, iyi huylu, fiziki açıdan güçlü, çok yakışıklı, mükemmel bir Yunanlı olarak gördü. İskender'in başarılı Yunanistan gezisi Philip'in kulağına geldi ve daha fazla huzursuzluk yarattı. Orduları yöneten, savaşları kazanan yaşlı kraldı. Ama bütün şöhreti bu genç adam topluyordu. Dahası, bir zamanlar karısı Olympias'ın ağzından dökülen rahatsız edici söylentiler ortada dolaşmaya devam ediyordu; İskender'in damarlarında Philip'in değil, bir tanrının kanı dolaşıyordu. Pers İmparatorluğu'na yapılacak sefer hazırlıkları sırasında Pella'da dini bir festival ve oyunlar düzenlendi. Philip kral olduğundan aynı zamanda baş rahipti. Törenleri başlatmak için baş rahip olarak maiyetiyle beraber tapınağa ve sonra da arenaya gitmek onun göreviydi. Bütün Yunan devletlerinin temsilcileri de orada bulunacaktı. Çoğunun Pella'ya ilk gelişiydi. Şehir kendini hazırlıklara verdi. Ne de olsa Pella artık bir barbar şehri değildi, kendisini Yunan medeniyetinin ve kültürünün yeni merkezi olarak kanıtlamalıydı. Festival, Philip'in yeni karısı ve yeni doğan oğluyla daha bir coşku kazanmıştı. Philip'in yaşlı içki arkadaşları ve yeni karısının ailesi de gayri meşru bir lekeyle kirlenmiş tahtın sonunda meşru bir varisi olduğunu uluorta konuşuyorlardı. Ayrıca gerginliği artıran bir başka olay daha vardı. Philip'in aynı zamanda özel koruma görevlilerinden olan eski erkek sevgililerinden biri, Philip için rakiplerinden biriyle kavga etmişti. Rakibi bir çatışmada ölmüş ve son isteği de kendisiyle yarışmaya kalkan korumanın ortalık bir yerde aşağılanması olmuştu. Ölen rakibin isteği yerine getirildi; Philip'in eski Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 3 aşığı bir partiye davet edilip burada elleri kolları bağlandı ve kölelerle hizmetçilerin aşağılaması için sokağa öylece atıldı. Philip'e şikayet etmeye ve adalet dilemeye gittiğinde, Philip bu olayı çok komik bir şaka olarak buldu ve kendisini koruyamadığı için kahkahalarla gülerek sarayından çıkarttı. Bu gibi olaylar, kumpaslar artık had safhaya gelmişti. Maalesef tam da bu sırada Philip'in aklına harika sandığı bir fikir geldi. Görünüşü yüzünden maruz kaldığı alaylardan, tercihlerinden ve zorbaca davranıyor bulunmaktan bıkan Philip, törene Yunan usulünde katılmaya karar verdi... Yani yürürken yanında silahlı korumalarından hiçbiri bulunmayacaktı. Yunan kent devletlerinin yöneticilerinin çoğu tiran olarak adlandırılmaktan korktuklarından, sokaklarda rahat rahat dolaşırlar, resmi törenlere diğer vatandaşlar gibi tek başlarına, korkmadan, silahsız ve korumasız katılırlardı. Çünkü sadece nefret edilen bir kral yanında koruma görevlisi bulundurma ihtiyacı hissedebilirdi. Böylece Philip, festival sabahında en güzel kıyafetlerini giydi, geçit töreninin önünde yerini aldı, ağır aksak, topallayarak ilerledi ve halkın alkışlarına el sallayarak karşılık verdi. Elbette böyle asil bir hareketle yabancı konuklardan çok olumlu eleştiriler aldı... ve canından oldu. Arenaya giden tünelin içine girer girmez reddedilen eski aşığı birdenbire elinde bir hançerle ortaya çıktı ve Philip'in göğsüne hançeri sapladı. Philip arenaya doğru sendeledi ve kendi kan gölünün içine düştü. Şanssız suikastçı da hemen o anda İskender'in arkadaşları tarafından yakalandı ve öldürüldü. Birkaç saat sonra yeni gelin de kaderiyle karşılaştı. Philip'in eski eşi Olympias onu bîr köşeye sıkıştırdı ve intihar etmenin hunharca öldürülmekten daha iyi olduğunu söyleyerek genç kadının ve bebeğin ortadan kaldırılmasını izledi. Günün sonuna doğru artık İskender'in tahta çıkması kesinleşmişti. Kumpas olabilir mi? Dönemin tarihçileri, Büyük İskender zamanında olayları naklederlerken onun suçsuzluğunu yazmışlar ama Olympias'la ilgili değerlendirmelerin ucunu açık bırakmayı yeğlemişlerdir. En azından Philip, hep istediği gibi sosyal açıdan takdir toplayabilmiş ve çevresinde kendisine yardım edecek korumaları olmadan gerçek bir Yunanlı gibi ölmüştü.

KOMUTAN OLMAK KOLAY DEĞİLDİR

admin — Tue, 13 May 2008 19:38:41 +0000

KOMUTAN OLMAK KOLAY DEĞİLDİR Çift Konsül Sistemi ve Hannibal Cumhuriyetin ilk günlerinde Romalılar halkla devlet arasında varolan anlaşmanın ne olduğunu hemen anladılar. Tabiatı gereği devlet, ne kadar düzenli olursa olsun, her zaman vatandaşlarının özgürlüklerini kısıtlamaya çalışır. Elbette buna da devletin hep en iyisini bildiği gerekçe gösterilir. Toplumun güvenliğini sağlamak için bir devletin eline bazı güçlerin verilmesi, herkesin iyiliği için bazı özgürlüklerden fedakarlık edilmesi gerekmektedir. Romalılar, elinde böyle güçler bulunduran, özellikle savaş zamanında başkumandanlık yapan yöneticilerine baktıklarında kendisini kolaylıkla diktatör olarak ilan edebileceğini görerek korkuya kapıldılar. Bu yüzden Roma'ya özgü bir yönetim tarzı olarak, bir yıllığına görev yapan çift konsül seçim sistemini getirdiler. Bu sistem, pratik bir çözüm gibi gözüküyordu, çünkü bir şeyin yaptırılması için toplu karara varılması gerekiyordu. Savaş zamanında da konsüllerden sadece biri "savaş konsülü" olarak tanınacaktı. Bu adam ordularla beraber savaş alanına gidecek, birliklere doğrudan emir verecekti. Diğer konsül de Roma'da kalacak ve devleti yönetecekti. Roma'da kalan konsül, yerel muhafızlara, Roma etrafındaki birliklere doğrudan emir verme yetkisinde olacaktı. Böylece orduya hükmeden, seferdeki konsül megalomanca fikirler beslemeye başladığında bir çeşit denge sağlanabilecekti. Tek sorun, iki konsül arasında yapılan görev dağılımının iki adam arasındaki ortak karara bağlı olması ve önceden belirlenen bir pozisyona sahip olmamalarıydı. Romalılar için bu mükemmel bir fikirdi. Senato'da karşıdevrim yapmak isteyen bir grup olsa bile, seçecekleri konsülün savaş zamanında orduya komuta etmesini garanti edemezlerdi. Diğer konsül bunu engellerdi. Böyle bir kördüğüm yaşansa bile, kabul gören çözüm her iki konsülün de savaş alanına gitmesi ve ayrı ayrı günlerde orduyu yönetmeleriydi. Burada da düşündükleri şuydu; aklından diktatörlük geçiren bir kumandan olursa, bölünmüş bir yönetim emellerine ulaşmasına engel olacaktı. Eğilim, sadece savaşla başkent arasındaki ayrımı koymaktan ibaretti ve böylece sistem yıllarca başarıyla sürdü. Hatta Roma, İtalyan yarımadasında en büyük güç olmuştu. İÖ 3. yüzyıl ortalarında Kartacalıların güçlü donanmasını yenmişlerdi. Kartacalılar, İÖ 241'de yenildikten sonra sarsılan itibarlarını yerine getirmek için karşılık verecekleri anı bekliyorlardı. İÖ 219'da Hannibal'in yönetimindeki Kartaca ordusu İspanya tarafından gelerek Romalılarla savaşmaya başladı. İki yıl içerisinde Kartaca ordusu Romalıları birkaç kez yenmiş, Alpler'de bir geçit oluşturmuş, Roma kapılarından bir hafta yürüyüş uzaklığındaki Trasimene Gölü kenarında kırk bin kişilik Roma ordusunu mağlup etmişti. Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 5 Halk arasında Hannibal'in yakında Roma'ya da gireceğinden korkulduğundan şehirde panik çıkmıştı. Bu olasılık, yetenekli Romalı taktisyen Quintus Fabius'un artçı saldırı tekniğiyle kısa bir süre geciktirildi. Hannibal'in erzaklarına yaptığı saldırılarla Kartacalıların erzağını oldukça azalttı, Kartacalıları etrafını arkadan çevirdi ve genel olarak düzensiz bir savaş yaptı. Bu, hiç Romalılara özgü bir teknik değildi. Onların tercihi doğrudan saldırıdan yanaydı. Bu nedenle tarihte başarılı savaş tekniği "Fabian Taktikleri" diye adlandırılırken Fabius ise görevinden alınacaktı. Roma, İÖ 216 yılı için Lucius Aemilieus Paul us ve Gaius Terentius Varro adlarında iki yeni konsül seçti. Yaşça büyük olan Paulus'un savaş tecrübesi vardı, temkinli oluşu ve profesyonel tarzıyla tanınıyordu. Varro ise onun tam zıddıydı; fevri, diğerlerinin yönetimine karşı sabırsız ve şöhret tutkunuydu. Fabius'un görev yaptığı bir sene boyunca büyük çapta değişimler yapılmıştı. Roma seksen bin kişinin üstünde yeni bir ordu yarattı ve askerleri savaş eğitiminden geçirdi. Her ne kadar savaş deneyimleri olmasa da, yüksek rütbeler önceki savaşlara katılmış deneyimli askerlere ve daha önceki savaşlardan sağ kalanlara verilmişti. Artık güney İtalya'da ilerleyen Hannibal'in bu ezici güç karşısında boyun eğeceği ve mahvolacağı görüşü hakimdi. İki askeri kumandanın olması kimin alana gidip savaşacağı ve kimin oturup bekleyeceği problemini doğurdu. Her zaman işe yarayan sağduyulu davranış bu sefer işlemedi. Paulus deneyimliydi, bu yüzden de savaş alanına uygun komutan oydu. Hannibal'in yarattığı tehlikenin boyutunu anlayan da sadece oydu. Karşılarındaki rasgele bir şansla dize getirilebilecek bir kumandan değildi. Savaşması zor bir alanda karşı karşıya gelseler ve sayıca çok üstün olsalar bile, yine de yenmesi kolay olmayan bir düşmandı. Varro bu öneriye şiddetle karşı çıktı. Kendisinin de en az Paulus kadar yetenekli olduğunu iddia etti, dahası Paulus'un şehirde kalmasını ve ihtiyatları kontrol etmesini önerdi. İhtiyar adamın böyle bir savaş için çok temkinli olduğunu, Romalıların tek ihtiyacının sayıca üstün ordularını kullanarak hızlı ve atak bir saldırı düzenleyebilecek birisi olduğunu söyledi. Varro, Hannibal'in kafasını Kartaca'ya geri göndereceğine ve Roma ordusunun savaşı hepten bitireceğine söz verdi. Varro'nun Paulus'a kolay elde edilecek bir zaferi rahatça bırakmayacak olmasının yanı sıra Paulus'un da Varro'nun eline seksen bin adamın kaderini teslim etmeyeceği kesindi. Sonunda savaşa ikisi beraber gitmeye ve yönetimi bölmeye karar verdiler. Böylece İÖ 216 yazında Roma'nın gelmiş geçmiş en büyük ordusu güneye doğru yola çıktı. Hannibal onları bekliyordu. Düşmana yaklaştıkça Varro'nun şevki azalmaya başlamıştı. Belki Paulus'la yaptığı konuşmadan etkilenmiş, belki de bir orduyu yönetmenin, savaşta olmanın sadece hedefi gösterip ileri komutunu vermekten ibaret olmadığını aniden anlamıştı. Hannibal'in bulunduğu bölgeye yaklaştıkça Varro aslında biraz daha temkinli olmaya başladı. Orduyu yönetme sırası kendisine geldiği günlerde, Paulus'un o gün yapılması gereken harekatlarla ilgili söylediklerini de dinlemeyi ihmal etmedi. Paulus, sayıca üstün olmanın getirdiği avantajın farkındaydı. Yapmaları gereken iş, Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 6 Hannibal'i çektikleri yerde sayıca üstün olan ordularının olayların akışını belirleyebilecek bir konumda olmaları, bir terslik anında geri çekilebilecek güvenli alanları bulunması ve Hannibal'in her hareketine karşılık verebilecekleri bir mevkiyi tutmalarıydı. Ama Romalılar Hannibal'in yaptığı hareketi beklemiyorlardı; Hannibal arkalarından dolaşarak bir gece seferi başlattı. Cannae şehri yakınlarındaki bir erzak deposuna saldırdı. Depoyu ele geçirdikten sonra yakınlardaki bir nehri geçerek nehre arkalarını verdiler. Varro'nun komutasındaki güne rastlayacak bir şekilde harekatlarım ayarladılar. Her şey çok iyi planlanmıştı. Depoyu kaybetmeleri Romalıların gururunu çok yaralamıştı. Bir kumanda hatası olarak da değerlendirilebilirdi. Paulus'un görev yaptığı gün ve gece gerçekleşen bir hataydı bu. Varro, Kartacalıların pozisyonunu fark edince birdenbire saldırgan bir cesarete kapıldı. Hannibal tam da istediği yerdeydi, gururlu Kartacalıların bu noktada çok büyük bir hata yaptıklarını düşünüyordu. Savunması bir yıkılsa, ordusunun geri çekilecek hiçbir yeri yoktu. Ya nehre düşüp boğulacaklardı ya da kılıçtan geçirileceklerdi. Varro tüm ordunun saldırıya hazırlanmasını emretti. Paulus bu durum karşısında dehşete düştü. Temkinli davranması için Varro'yu uyardı. Hannibal aptal bir kumandan değildi. Deponun ele geçirilmesi gururlarını incitmek için özel olarak gerçekleştirilmişti. Hannibal'in seçtiği pozisyon bile ne kadar kolay yem olabileceklerini düşündürtmek amacıyla seçilmemiş miydi? Kesinlikle bunun aksi doğru olmalıydı. Hannibal, Romalıların kendisine saldırmalarını istiyordu. Birdenbire farklı bir tuzakla karşılarına çıkacak ve savaşı kazanacaktı. Varro, Paulus'un söylediklerinin hiçbirini dinlemedi. Paulus'u fazla ihtiyatlı davranan yaşlı bir adam diye umursamadı. Bu, saldırgan, cesaretli bir askerin işiydi, her ağacın arkasında canavarlar gören, havadan nem kapan birinin işi değildi. Ayrıca Varro, bugün yönetme sırasının kendisinde olduğunu hatırlattı ve günün komutu 'ileri'ydi. Belki de Paulus onu oracıkta öldürmeliydi. Ama Romalılar kanunlara saygılıydılar. O günkü konsül dahi de olsa, aptal da olsa, yasalar o anda gücü elinde tutanın yanındaydı. Böylece Varro ordusuyla saldırıya geçti. İlk birkaç saatte her şey çok iyi gidiyor gibi gözüküyordu. Kartacalıların savunması Roma saldırısının ağırlığı altında çöküyormuş gibiydi. Romalılar onları sonunda nehre doğru çekilmek zorunda bıraktıklarında, Hannibal'in ordusu bir yay şeklini almıştı. Savaşın kontrolünü elinde tutmaya devam eden Hannibal'in ordusunun asıl gücü her iki taraftaki kanatlarıydı. Varro, tüm birliklerine saldırı emrini verdi, böylece ortalık karınca gibi kaynaşan bir kalabalıkla doldu. Sayıca üstünlüklerine güvenerek merkeze doğru yüklenmeye başladılar. Tam o sırada Hannibal o zaman kadar pek bir şeye katılmamış olan yanlardaki birliklerine saldırı emrini verdi. Romalılar içeriye doğru dönerken Kartacalıların güçlü süvarileri Roma askerlerinin arkasına geçip bir anda çarpışmanın akışını değiştirdiler. Kısa bir süre içinde Roma ordusunun etrafı sarılmış ve her taraftan hücuma maruz kalmışlardı. Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 7 Panik baş gösterdi. Koskoca ordu tuzağa düşmüş, korkmuş bir kalabalığa döndü. Binlercesi kendi arkadaşları tarafından öldürüldü, ya ayaklar altında çiğnenerek ezildiler, ya da kendi canlarını kurtarmak için ilerlemeye çalışırlarken kılıç darbeleriyle parça parça oldular. Gün sonunda neredeyse yetmiş bin Romalı ölmüş ya da esir alınmıştı. Kumandayı ikiye bölme fikri Roma ordusunun kötü sonu olmuştu. Ama bütün bunlara rağmen her şeyin sorumlusu kaçmayı başardı. Varro ve birkaç arkadaşı tuzaktan çıkmayı başardılar ve Roma'ya kaçtılar. Döndüklerinde hepsi yaptıkları hatadan dolayı sürgün edildiler. Paulus'a gelince... verdiği iyi fikirlerin ona sağladığı tek şey Cannae'de rahat bir mezar oldu. Savaş, on dört sene daha devam edecekti.

DENGE OLUŞTURALIM DERKEN

admin — Tue, 13 May 2008 19:40:37 +0000

DENGE OLUŞTURALIM DERKEN Tirana Ölüm, Yaşasın Yeni İmparator İÖ 10, Roma Jul Sezar'ın yönetimi altındaki Roma savaş ganimetleriyle güçlenmiş ve zenginleşmiş bir imparatorluğun merkeziydi, yüzyıllarca önce Roma'nın soylu ailelerinin yaşadıkları ve hatta üzerinde tarım yaptıkları toprakları, şimdi zengin Romalı senatörler köle çalıştırarak işletiyorlardı. İmparatorluğun özgür vatandaşları yoksullaşıyordu. Ne çiftlikleri onların verimli topraklarıyla, ne de güçleri köle fabrikalarının üretimiyle boy ölçüşebilecek durumdaydı. Roma şehrinde yaşayanların sayısı birkaç bin kişiden iki milyonun üstüne çıkmıştı. Bu kadar insanı beslemek şimdiden hazineye ve tüccar denizcilere zor geliyordu. Şehir halkını beslemek için gereken tahıl, Mısır'ı ve bugün Balkanlar diye bilinen Romalıların Panoria adını verdikleri bölgeyi fethetmelerinin önemli bir nedeniydi. Her iki bölgede de tahıl bol miktarda vardı. Nüfusu artan, aç Roma kendisini yönetenlerden çok şey bekliyordu. Bütün hükümetlerde olduğu gibi bürokrasi kendi kendine varolmaya başlamıştı. Rüşvet yeme toplumun her kesiminde almış başını gidiyordu. Genellikle rüşvet, alınmamasını kontrol etmekle görevli zengin senatör aileleri tarafından destekleniyor ve korunuyordu. Lejyonlar az sayıda İtalyan, daha çok da yeni fethedilmiş ülkelerin vatandaşlarının egemenliğindeydi. Ortalıkta huzursuzluk hakimdi; itfaiyecilik bile bir sorundu. Roma genellikle birkaç katlı tahta evlerden oluşan bir şehirdi. İtfaiyecilik, şehir için çok önemliydi. Ama aynı hükümet gibi, o da çürümüş bir kurum haline gelmişti. Geniş alanlar fahiş fiyatlarla özel şirketlere ruhsatlanmıştı. Bunlar da karşılığında, bir yangın çıktığında evlerini kurtarmak ya da korumaya çalışmak için her bir ev sahibiyle anlaşmaya başladılar. Çoğunlukla bu şirketler ev tam yanarken geliyorlar ve yangını söndürmeye çalışırken ek bir para talep ediyorlardı. Politikacılar da intizamsız ve kuralsız ortamda siyasi katillere dönüşmüşlerdi. Özel çeteleri, hizipler ellerinde tutuyorlardı. Hatta ordu bile bağımsız hareket ediyordu. Senato, orduyu kontrol altında tutmak için çoktan bir yasa koymuştu. Buna göre hiçbir kumandan, senatonun izni olmadan Rubicon nehrini aşarak ordusunu başkente yaklaştıramayacaktı... ki hiçbir zaman da böyle bir izin verilmedi. Birkaç general Roma'ya girecekleri tehdidinde bulundular; hatta bir tanesi ordusunu yasal sınır olan Rubicon nehrinin ilerisine geçirdi. Bu general, Roma'nın çoğunluğunu oluşturan pleplerin desteğini almış Jul Sezar'dı. Ama Lepidus gibi diğer liderlerin kendi lejyonları vardı. Mesela Crassus'un emrinde imparatorluğun zenginliğinin büyük bölümünü ellerinde bulunduran bir grup adam bulunuyordu. Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 9 Önde gelen liderler haricinde, politikacılara yapılan suikastlar çok artmıştı. Bir zamanlar son sözü söyleme yetkisine sahip olan Senato hızla güç kaybediyordu. Zengin ailelerin ve önemli işlerin başında olan senatörlerin bir karar vermeleri gerekiyordu. Daha fazla demokrasi halk tarafından kontrol edilmek demekti. Pleplerin zengin elit zararına kendi şartlarını iyileştirmek için hareket etmeleri önlenemezdi. Diğer yandan, Sezar gibi liderlerde güçlü bir temel, zenginlik ve halkı yönetmek için gerekli yetenek vardı. Bu, bütün yetkilerin bu liderlerden birine verilmesi demekti. Bu değiş tokuş sayesinde huzur gelecek, bu da zenginlerin mali ve sosyal pozisyonlarını sağlama alacaktı. Ya da Senato, birçok üyesinin önerdiği gibi, geleneklerin yanında yer alabilir ve imparatorluğun kontrolünü elinde tutmaya çalışabilirdi. Ama varolan durum Senato'nun halktan hiç destek almadığını ve çatışan güçler tarafından yakında bir kenara atılacağını gösteriyordu. Böylece senatörler bir araya geldiler ve en az karşı çıkmayı getirecek olan çözümde karar kıldılar. Jul Sezar zaten birinci konsüldü, eşit konumda olanlar arasında en önde olandı. Zengin ve soylu bir aileden geliyordu, kendi ordusu vardı ve geçmişte Galya savaşlarında gücünü kanıtlamıştı. Eğer Senato imparatorluğu yönetmek için güçlü birisini seçecekse en uygunu oydu. Jul Sezar'ın başa geçmesi ve huzur ortamı yaratması her şeylerini kaybetmelerinden daha iyiydi. Jul Sezar'ın hayat boyu birinci konsül seçilmesinin, en azından kendileri için barış ve refah sağlayacağını düşünüyorlardı. Böylece, Roma'nın soylu aileleri, bir kriz sırasında değil de, barış zamanında bir diktatörün başa geçmesi için oy verdiler. Jul Sezar bunun nasıl bir başlangıç olacağını biliyordu. Bu nedenle üç kez, Roma sisteminin esasını oluşturan kuralları değiştirmek istemiyormuş izlenimini bırakarak kendisine yapılan teklifi reddetti. Aslında bu mevkiye gelmek için ne kadar uğraş vermişti. Sonunda kabul etti ve Senatodaki herkes rahat bir nefes aldı. Sadece birkaç gelenekçi tüm sisteme ihanet edildiğini düşünüyordu. Bu adamlar 1776'da Amerika Birleşik Devletleri'nde Sam Adams'ın ve Kurucu Ataların yaptığı gibi bütün Romalıların haklarından ve Senatonun kutsal yönetme yetkisinden bahsettiler ve yapılacakları kendi başlarına yapmaya karar verdiler. Tarihi kaynaklara göre Sezar'ı uyaran herhangi bir kehanet yoktu. Günlerden 15 Mart'tı, kayıtsız şartsız kabul edilmesi gereken yasa taslaklarıyla birlikte Senato Salonu'na doğru ilerledi. Kısa bir zamanda Jul Sezar Roma İmparatorluğu'nun her yerinde mutlak güce sahip olmuştu. Sonraki birkaç yıl boyunca da Pompeius ve diğer askeri tehdit oluşturan rakiplerini tasfiye etti. Barış ve huzur kısa bir süreliğine geri geldi ama örnek oluşturan bir Senato'nun ortadan kalkmasına ve Roma İmparatorluk Sistemi'nin kurulmasına mal oldu. Bundan sonrasında gerçekleşenler ise iyi kaydedildi ve Shakespeare'in yazdığı oyunla ölümsüzleşti. Gelenekçiler, sorumluluklarını tekrar üstlenmesi için Senato'ya gözdağı vermek ve Sezar'ın başa geçmesinin verdiği zararları telafi etmek üzere Birinci Konsülü öldürdüler. Öyleyse yapılması gereken ve en iyi olduğu düşünülen iki karar vardı ortada; birincisi, Jul Sezar'ı hayat boyu diktatör olarak atamak, ikincisi de Konsülün Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 10 hayatına son vererek bu kararı tersine çevirmekti. Birinci kararın başarılı olabilmesi için Sezar düşmanlarını yenmeli ve gücünü pekiştirmeliydi. Bunun sonucunda lejyonlar arasında tarihte o zamana kadar görülmemiş çapta bir dizi savaş oldu. Sezar öldürüldüğünde, düzeni sağlamak için güçlerini devrettikleri diğer liderlere dönmekten başka çare kalmadı Senato açısından. Sezar'ın ölümünden sonraki birkaç yıl hemen bir iç savaş ortamı egemen oldu. Önce üçer liderden oluşan iki grup birbirleriyle savaştı. Augustus, Anthonius ve Crassus diğerlerini yendikten sonra bu sefer birbirleriyle savaşmaya başladılar. Heba edilen insan sayısı ve maddi hasar inanılmaz boyuttaydı. Diğer üç lider de birbirleriyle savaşa başladıklarında iç savaş daha da derinleşti. Sonunda Augustus Caesar galip geldi ve sonraki bir yüzyıl boyunca barış hüküm sürdü. Tabii ki imparatorluk da bir kişinin keyfi yönetimine kaldı. Ama iç savaşların sonuna doğru Roma artık yayılmacı politika izleyen bir imparatorluk olmaktan çıkmıştı. Birbiri ardına elde ettikleri zaferler de geçmişte kalmıştı. Zamanla daha az yetenekli imparatorlar başa geçmeye başladı. Sonraki iki yüzyıl boyunca değişen koşullara bağlı olarak imparatorlar da değişiyordu. Yönetim sistemi içinde hiçbir denge kalmamıştı. Senato önemini kaybetti ve sadece bir paravan olmaya başladı. Kısa bir denge dönemi için imparatorluk diktatörlük yönetimine dönmüş ve hatta Caligula gibi bir deli imparatorun eline geçmişti. Çoğu kişi tarafından sevilmeyen Brütüs ve suikastçı grubu Senato adına yaptıkları suikastlarıyla işleri daha da içinden çıkılmaz hale getirmeyi başarmışlardı. Beş yüzyıl sonraki çöküşlerine kadar, imparatorlardan hiçbiri ne düzenli olarak Senato'ya başvurma, ne de tavsiyelerine uyma ihtiyacı hissetti. Belki de Caligula, bir zamanların güçlü kurumuna atını tayin ederek en iyi açıklamayı yapmış oldu. Ama Sezar'ın seçimi, hatta öldürülüşü bile o zamanlar çok doğru bir fikir gibi gözükmüştü.

KIZ KARDEŞİN GÜNAHLARININ AĞIR BEDELİ

admin — Tue, 13 May 2008 19:45:04 +0000

KIZ KARDEŞİN GÜNAHLARININ AĞIR BEDELİ Koskoca Bir Kıtanın Kişisel Nedenle Kaybı İS 1001 11. yüzyıl Viking halklarının en güçlü olduğu dönemdi. Kanunları çok iyi düzenlenmiş, vahşetleriyle ünlenmişlerdi. Yöneticileri dünyanın en zengin ve en güçlülerindendi. Bizans İmparatorluğu'nun gurur duyduğu şeylerden biri, İmparator Varangian'ın muhafızlarının tamamen Rusya'dan ve İskandinavya'dan gelme Vikinglerden oluşmasıydı. Vikingler gemileriyle Dublin'den Kiev'e kadar yelken açarlardı. Ama şaşırtıcı bir şekilde, Amerika kıtasına yerleşmediler. Hem de Avrupalılar arasında yerleşme olanağına ilk onlar sahip olmuşken... Vikinglerin toprak hırsları, neredeyse altına duydukları kadardı. Nova Scotia kıyılarındaki yemyeşil 'Vinland' harika bir ödül olacaktı onlar için. Ayrıca Vikinglerin yerleştiği İzlanda'dan ve Grönland'dan daha iyi bir iklimi vardı. Toprağı verimsiz, havanın hep kasvetli olduğu anavatanları Norveç'ten de iyiydi. Yerlilerin karşı koyması yerleşmelerine bir engel teşkil etmedi. Amerika'ya yerleşen Avrupalı göçmenlerin yerlilere karşı sahip oldukları tüfek gibi teknolojik üstünlükleri olmasa da zırhları ve çelik silahları yetmişti. Hem de pek uzak değildi. Grönland'dan Amerika kıyısına gitmek, Norveç'ten İzlanda'ya ya da İzlanda'dan Grönland'a gitmenin yarısı kadardı. Bugün bile Nova Scotia'da durursanız, ufukta yüksek Grönland zirvelerinin gölgesini görebilirsiniz. Öyleyse Avrupa'nın en yayılmacı, en dinamik insanlarından olan Vikingler yağmaya böylesine hazır bu kıtayı neden tercih etmediler? Bunun yanıtı, Viking tarihinin en ünlü iki adamının karanlık geçmişlerinde yatıyor. Birisi Kızıl Eric, ya da nam-ı diğer Kanlı Eric; diğeri de oğullarından Leif Ericson'du. Vikingler, tecavüz ve çapulculukta kötü bir üne sahip olsalar da, Kızıl Eric onlar için bile çok vahşiydi. Norveç'te ufak bir kavga sonucunda silahsız bir komşusunu öldürdüğü için önce Norveç'ten İzlanda'ya sürgüne gönderildi. Orada oğlu Leif doğdu. İzlanda'ya yerleştikten sonra yeni bir kavgaya tutuştu ve orada uzun süredir yaşayanlardan birini öldürdü. O sıralar onu sürgüne gönderecek başka bir yer olmadığı için, Eric'e birkaç komşusunun olduğu İzlanda'nın batı kesimine yerleşmesi emredildi. Bu da bir işe yaramadı. 982 yılında Eric yeniden kavga sonucunda birisini öldürmesiyle 'Kanlı' lakabıyla anılmaya başladı. Böylece Eric İzlanda'dan da uzaklaştırıldı. Ama katil aynı zamanda insanları etkilemesini de biliyordu. Etrafına bir grup memnuniyetsiz, sıkılmış Viking'i topladı. Uzun yola dayanaklı gemiler inşa ettiler ve batıya doğru yelken açtılar. Eric ve arkadaşları, kara görene kadar beş yüz mil yol aldılar. Eric, yeşil ülke anlamına gelen Grönland adını, buzla kaplı bölgeye yeni insan çekmek için koymuştu. Eric ve arkadaşları İzlanda'ya geri döndüler ve orada bir koloni Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 12 kurmak üzere birkaç yüz Vikingli aileyi ikna ettiler. Hava kötü, toprak kayalık olmasına rağmen burada yaşayan başka kimsenin olmaması her şeyi katlanılır kılıyordu. Böylece Eric'in bilfiil komutası altında belki de beş yüz kişiden oluşan bir koloni Grönland'e yerleşti. 1001 yılında, o zamanlar bütün Vikingleri çeken gezi tutkusu Eric'in oğlu Leif in de kanına girdi. Ama gitmek için kesin bir hedef belirlemişti. Çeşitli belirtilere ve söylenenlere göre daha batıda başka bir ada daha vardı. Babası hala Grönland'ın yöneticisiydi ve bu da Leif'in gemisine adam toplayarak, bu adayı keşfetmek üzere yelken açmasına olanak verdi. Şaşırtıcı bir şekilde kısa süren bir yolculuktan sonra Nova Scotia'nın kıyısına vardılar. Babası gibi, Leif de iyi bir ismin insanları çekeceğini bildiğinden buraya Vinland adını verdi. Vinland'ın anlamının üzümle pek bir ilgisi yoktu, doğru tercümesi "bereketli" ya da "dostane" ülke olabilir. Sonra, artık bin beş yüz kişilik kalabalık bir topluluğa sahip Grönland'a döndü. Babası gibi o da Vinland'ın keşfini duyurmak, yerleşecek insan çekmek ve babasının Grönland'da yaptıklarını yapmak istiyordu. Ama kader buna izin vermedi. Kızıl Eric tahtını Leif'e bırakarak öldü. Anladığımız kadarıyla Grönland'ı iyi yönetmiş ve liderliği zamanında koloni genişlemişti. Ama Leif, yönetiminin ilk birkaç yılında ülkesiyle ilgilenmekten Vinland'a hiç vakit ayıramadı. Bu yüzden Vinland'la ilgilenme görevini kız kardeşi, Freydis'e verdi. Freydis'in araştırma gezileri sonucunda ilk kez Vikingler ve Amerika yerlileri birbirleriyle karşılaşmış oldu. Vikingler taş ev yapmaya başladıklarında kalmaya karar verdikleri anlaşılınca, yerliler çevrelerinde küçük bir kontrol halkası oluşturdular. Bir araya geldiler ve elli kadar Vikingi gemisini geri püskürttüler. Vikingler kaybetmiş olsa da Freydis bu kaybedilen çatışmada bile bir kahraman olmuştu. Geri dönüp yerlilerin üstüne vahşi bir şekilde saldırarak, gemiler güvenle yola çıkana kadar geri çekilmelerini sağlamıştı. Freydis, birkaç yıl sonra daha büyük bir grupla geri döndü. Bu sefer daha iyi silahlanmışlardı, sayıca daha fazlaydılar. Ama koloninin kaderi çoktan kötü çizilmiş gibiydi. Freydis'in gemisi karaya ilk çıkanlardan değildi. Freydis geldiğinde, sahiplenmeyi düşündüğü eve daha önce gelen iki erkek kardeş ve ailelerinin yerleştiğini gördü. Babası, Kanlı Eric'in geleneğini sürdüren Freydis bunu kabullenemedi. Her iki kardeşi birden öldürdüğünde kimse araya girme gereğini duymadı. Ama karılarının ve çocuklarının da öldürülmelerini emrettiğinde kimse bunu yapmaya yanaşmadı. Öfkeden deliye dönen Freydis, eline bir savaş baltası aldı ve bu işi de kendi halletti. O yıl sömürgeciler kışı geçirmek için Grönland'a döndüler. İki ailenin katlinin duyulmaması için çaba harcandı ama birileri yine de konuştu. Bu, Leif'i çok zor bir duruma soktu. Kız kardeşi nedensiz yere, Leif'in korumakla sorumlu olduğu kadınları ve çocukları öldürmüştü. Kurallara göre katili öldürtmesi gerekiyordu, ama aynı zamanda kendi kız kardeşini ölüme göndermesi Viking kurallarını çiğnemesi anlamına geliyordu. Sonunda, üzüntüyle ve kendini zorlayarak Leif bir çözüm buldu, kız kardeşini sürgüne gönderdi ve Vinland'a gidilmesini yasakladı. Araştırma Serisi No.26 Tarihteki İlginç Olaylar ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ __________________________________________________________________ © WWW.MAXIMUMBILGI.COM 13 Belki de, Vinland'da hiç yerleşim olmazsa, hafızalardan bu kötü anıyı silebileceğine ve kız kardeşini geri getirebileceğine inanıyordu. Ya da bu fiyaskodan o kadar hayal kırıklığına uğramıştı ki, katliamın gerçekleştiği yerin bir daha ne adını duymak, ne de görmek istiyordu. Böylece yıllar boyunca yasak sürüp gitti. Hatta Leif'in ölümünden sonra kötü hasatlar, zor kışlar yaşanmasına rağmen koloniyi batıya, Kuzey Amerika'ya doğru yaymamaları, bunu akıllarına bile getirmediklerini gösteriyor. Bunun yerine birçok kişi Grönland'da kalmalarının olanaksızlığını anladılar ve tekrar İzlanda'ya döndüler. Birkaçı kalmaya devam etti, ama iki yüz elli yıl sonra Grönland, tekrar kıta Avrupasından kimsenin olmadığı bir yere döndü. Bu arada bütün bu yıllar sırasında, sadece ailede bir katil olduğu için Leif'in Vinland'a koyduğu yasak saygı gördü. Sonuç olarak, dönemin en dinamik ırkı Kuzey Amerika'yı işgal etme şansını kaçırmış oldu. Eğer Eric'in oğlu, kız kardeşinin gözden düşürdüğü topraklara gitmeyi yasaklamasaydı, bugün dünya ne kadar farklı olurdu? Ama o zaman, yapılacak en iyi şey gibi görünmüştü.

Tarihten ünlü kişilerin esprili anekdotları

admin — Tue, 13 May 2008 20:53:07 +0000

ALLAH HER HAKKI KORUR Kanuni Sultan Süleyman, Seyhülislâm Ebüssuud Efendi’den, manzum bir beyitle, Topkapı Sarayının bahçesindeki meyve agaçlarına zarar veren karıncaların yok edilmesinin dinen mümkün olup olmadıgını sormus. Beyit söyle: “Dirahta ger ziyan etse karınca Günah var mıdır ânı kırınca?” (Eger karınca agaca zarar verir, onu kurutursa onu yok etmenin bir günahı var mıdır?) Sairligi de bulunun Ebüssuud Efendi, manzum soruya manzum bir cevap vermis: “Yarın Hakkın divanına varınca, Süleyman’dan hakkın alır karınca.” SANS YAVER OLUNCA Kanuni Sultan Süleyman, kızı Mihrimah Sultanı; zekî, hırslı, gelecegi parlak bir devlet adamı olan Rüstem Pasa’ya vermek istiyormus. Rüstem Pasa bu sırada Diyarbakır valisiymis. Saraya damat olacagı duyulunca hakkında bir sürü dedikodu üretilmis. Bunların en önemlisi, Rüstem Pasa’da cüzam hastalıgı bulundugu iddiasıymıs. Kanuni, sarayın hekimbasını çagırarak cüzam hastalıgının en çok tanınan belirtisinin ne oldugunu sormus. Hekimbası, cüzamlı bir kimsede bit barınamayacagını söylemis. Bunun üzerine Diyarbakır’a adamlar gönderilmis. Bunlar gizlice Rüstem Pasa’nın çamasırlarını kontrol etmisler ve bu sırada bir bite rastlamıslar. Böylece Rüstem Pasa’nın cüzamlı olmadıgı anlasılmıs. Bu olay üzerine devrin bir saîri su iki dizeyi yazmıs: “Olacak bir kimsenin bahtı kavı, talihi yâr Kehlesi’ dahi mahallinde onun ise yarar.” (Bir kimsenin bahtı açık, sansı da yaver olursa, onun biti bile yerinde, zamanında ise yarar, yükselmesine yardım eder.) Kehle: Bit. ÂDEMSIZ CENNET Divan edebiyatının en büyük sairlerinden olan Bakî, Edirne’yi bir ziyareti sırasında; Emrî, Mecdî gibi tanınmıs Edirneli sairlerle de görüsüp konusmus. Bu esnada yerli sairler Edirne’yi o kadar övmüsler ki Bâkî’ye, bu övgülerden gına gelmis. Bununla da yetinmeyip, Bâkî’nin Edirne hakkındaki kanaatini ögrenmek istemisler. Içinden kızgın olan Bakî, bu vesileyle Edirneli sairlere hadlerini bildirivermis: — Gerçekten sehriniz çok güzel, cennet gibi bir yer. Ama ne yazık ki içinde Âdem (adam) yok. ILTIFAT Divan edebiyatının en siddetli hicivlerini yazmıs ve bu ugurda kellesini bile vermis olan Nefî’ye zamanının önde gelen sahsiyetlerinden Tâhir Efendi "kelb" (köpek) demis. Bunu duyan Nefî su dörtlügü yazmıs: “Bana kelb demis Tâhir Efendi Iltifatı bu sözde zahirdir. Mâliki mezhebim benim zira Itikadımca kelb Tâbir’dir.” (Tahir Efendi bana köpek demekle açıkça nezaket göstermistir. Çünkü ben Maliki mezhebindenim, benim mezhebime göre de köpek temizdir.) ÖNEMLI OLAN KAFANIN BÜYÜKLÜGÜ Türklere karsı Yunanlıları kıskırtması ve Yunan yandaslıgı ile de tanınan Ingiliz Basbakanlarından Lloyd George (1864-1945), oldukça kısa boyluymus. Bazen bundan üzüntü ve kompleks duydugu da olurmus. Bir siyasal toplantıda, toplantı baskanı, Lloyd George’u takdim ederken: — Ben L.George’u her bakımdan büyük bir insan sanırdım. Gördügünüz gibi alçacık boylu biri, demis. L.George sözlerine bu takdim edilise cevap vermekle baslamıs: — Sayın baskan, benim dogdugum yörelerde insanların büyüklügünü anlamak için çenesinden yukarısını ölçerler. Görüyorum ki siz çenesinden asagısını ölçüyorsunuz. BIR CUMHURIYETÇI Cumhuriyetçi Parti Baskanı adayı Roosevelt seçim konusması yapıyormus. Bir seçmen de ha bire ona laf yetistiriyormus: — Ben bir demokratım, beni kandıramazsın!.. — Neden demokratsın? — Çünkü dedem demokrattı, babam demokrattı, ben de bir demokratım. Roosevelt, "Bu herife iyi bir ders vereyim" diye düsünmüs ve sormus: — Arkadas, diyelim ki büyük baban bir esekti, baban bir esekti, o zaman sen ne olursun? Seçmen cevap vermis: — Bir cumhuriyetçi.

Tarihten esprili anekdotlar

admin — Tue, 13 May 2008 20:58:20 +0000

KAMUOYU Namık Kemal, kötü bir havada kayıkla Besiktas’tan Üsküdar’a geçiyormus. Deniz bir ara iyice azmıs ve kayıgı alabora etmeye baslamıs. Namık Kemal, "ah" "vah" diye korku belirtileri göstermis. Kendisine refakat etmekte olanlardan biri büyük saire sitem etmis: — Üstadım, biz de kayıktayız; bizimki de can. Yalnız siz niye telas ediyorsunuz? Namık Kemal, yazı ve konusmalarıyla milletin sesini duyurmaya çalıstıgını hissettirecek su karsılıgı vermis: — Kendi canımı, sizin canınızı düsündügünüzün çeyregi kadar düsünmem. Benim endisemin sebebi, bu kayık batarsa onunla birlikte kamuoyunun da batacak olmasıdır. TAS 19. yüzyıl âlim ve sairlerinden Gaziantepli Hasırcızade Mehmet Aga, devrinin en nüktedan kisilerinden biriymis. Dönemin devlet adamlarından Fuat Pasa ile de tanısıklıgı olan Hasırcızade Mehmet, Pasayla görüstügü bir gün, gözü onun parmagındaki yüzüge takılmıs. Fuat Pasa sormus: — Tasına mı bakıyorsunuz? — Evet Pasam. — Elmastır. — Ne faydası var, yani ne getirir? — Yüzük tası ne getirecek Mehmet Aga? — Benim de babadan kalma iki tasım var, senede yüz altın getirirler. — Yaa, ne tası bunlar? — Degirmen tası pasam. GAZI Hasırcızade’den bir gün, yeni Müslüman olmus yoksul bir gayrimüslim için yardım istemisler. Mehmet Aga da o zamanın en degerli parası olan iki tane "El-Gazi" altını yardımda bulunmus. Fakat arkasından bir nükte savurmadan edememis: "Müslüman oldu bir kâfir, sehit oldu iki Gazi." AHALI KALMIYOR Hiciv (yergi) edebiyatımızın unutulmaz isimlerinden birinin Sair Esref (1847-1912) oldugu süphesizdir. Esref yalnız bir edebiyat adamı degil, aynı zamanda bir idarecidir. Çesitli ilçelerde maceralı kaymakamlık yasamı vardır. Esref, Abdülhamit yönetimini, bu yönetimde kaymakamlıklarda bulunmus olmasına ragmen en agır hicivlere hedef yapmaktan çekinmemistir. Bu konudaki bir dörtlügü söyledir: “Padisahım bir dirahta döndü kim güya vatan, Her gün bir baltadan bir sahı hâli kalmıyor. Gam degil amma bu mülkün böyle elden gitmesi, Git gide zulmetmeye elde ahâli kalmıyor.” Diraht: Agaç. Sah: Dal. Hâli: Uzak. KÂMIL ESEK Esref, Izmir’in kazalarından birinde kaymakamken, Izmir valisi olan Kâmil Pasa, o kazaya teftise gelmis. Vali kazaya geldiginde Esref bir esegin sırtında tur atıyormus. Esrefi o halde gören Kâmil Pasa, Esrefin dikkatini çekmis: — Aman dikkat et Esref, esek seni düsürmesin! — Meraklanmayın pasam, esek kâmildir. Kâmil: Olgun, egitimli. AYNI YÜZLE Sair Esref, kaymakamlıgı sırasında, basına buyruk hareket eder, vali pasanın direktiflerine pek aldırmazmıs. Vali, Esrefin bu tutumuna karsı tahammülünün iyice azaldıgı günlerden birinde bir maruzat için huzuruna çıkan Esrefi paylamıs: — Hangi yüzle benim karsıma çıkıyorsun Esref? Esref hiç sükûnetini bozmamıs: — Hangi yüzle olacak pasam, Allah’ın huzuruna çıkacagım yüzle. ILIM BASKA IRFAN BASKADIR Birinci Dünya savası ve Milli Mücadeleden bu yana dogmus, büyümüs, yasamıs, az çok tahsil görmüs olup da "Milli Edebiyat" akımının öncüsü, Türk hikayeciliginin piri Ömer Seyfettin’in (1884-1920) bir kitabını, hiç degilse bir iki hikayesini okumayan Türk insanı yok denecek kadar azdır. Ömer Seyfettin, basarılı hikâyeciliginin yanı sıra, bazı konularda kuvvetli gözlemleri de olan bir Türk aydını idi. Onun bu gözlemlerinden biri de, Türk halkının okumamıs bile olsa irfan sahibi oldugu, sagduyusu ile okumusların bile kavrayamadıgı bazı gerçekleri kavradıgı yolundaydı. Ömer Seyfettin bunu anlatmak için, "Azizim, Türk halkı âlim degildir, ama ariftir." sözünü sık sık tekrarlarmıs. Ülkede birçok zorunlu ihtiyaç maddesi yüzünden sıkıntı çekildigi, bazılarının karneye baglandıgı, bazılarının ise temelli yok oldugu I. Dünya Savası sonrasında, Ömer Seyfettin Batı Anadolu vilayetlerinden birinde bir lisede ögretmenmis. Bir gün ögretmenler odasına müjdeli bir haberle girmis: — Arkadaslar, gözünüz aydın, Avusturya, Türkiye’ye vagonlar dolusu seker gönderiyormus! Bunun üzerine bütün ögretmenler: — Yasasın, bundan sonra çayımızı, kahvemizi adam gibi içecegiz, diye sevinç çıglıkları atmıs. Ömer Seyfettin bu sahnenin hemen arkasından okulun bas hademesini ögretmenler odasına çagırmıs ve herkesin huzurunda ona da: — Hasan Efendi, haberin var mı, Avusturya bize vagonlar dolusu seker gönderiyormus, demis. Hasan Efendi kendini toparlayıp terbiyeli bir eda ile cevap vermis: — Inanmayın beyim, palavradır bunlar, bu kıtlıkta Avusturya seker bulsa kendi yer! Hasan Efendinin bu tepkisi üzerine Ömer Seyfettin çıglık atmıs. Ellerini çırparak söyle demis: — Gördünüz mü arkadaslar, ben bosuna demiyorum, "Türk halkı âlim degildir ama ariftir." diye. Ben bir yalan uydurdum "Avusturya bize seker gönderiyor" diye, siz okumuslar hemen inandınız. Ama gördügünüz gibi Hasan Efendi yutmadı. îste Türk halkı birçok gerçegi böyle sagduyusu ve irfanı ile kesfetmistir. ONA ÇIKILMAZ INILIR Yazar ve edebiyatçılarımız arasında en fazla nüktesi bulunan kisinin Süleyman Nazif (1869—1927) olduguna sanıyoruz ki kimsenin süphesi yoktur. Kurtulus Savası öncesinde Istanbul’a asker çıkaran Ingiliz ve Fransızların aleyhine, "Piyer Loti Hitabesi"nde agır sözler söyledigi için bazı Türk büyükleri ve Ingilizler tarafından Malta Adasına sürülen Süleyman Nazif, yürekli bir vatanperverdi de. Süleyman Nazif in en zıt oldugu kisilerden biri Abdullah Cevdet’mis. Esas meslegi doktorluk olan fakat hep yazarlıkla mesgul olmus bulunan Abdullah Cevdet’in aleyhine kullanılabilecek her fırsatı Süleyman Nazif degerlendirirmis. Süleyman Nazif bir gün Bab-ı Âli yokusunda bir tanıdıgına rastlamıs, ona nereye gittigini sormus. Tanıdıgı: — Abdullah Cevdet’e çıkıyorum, diye cevap vermis. Süleyman Nazif bu cevap üzerine tanıdıgına kızmıs: — Abdullah Cevdet’e çıkılmaz, inilir; çünkü o yüksek degil, alçak biridir! ABDULLAH CEVDET VE DIN Abdullah Cevdet, zamanında dinsizligi ile tanınan ve böyle tanımasından da gocunmayan biriymis. Süleyman Nazif e bu konuda ne düsündügünü sormuslar, su cevabı vermis: — Abdullah Cevdet’in dinsizliginden anlayın ki din iyi bir seydir. Eger din kötü bir sey olsaydı Abdullah Cevdet dindar olurdu. SAMIMIYET Süleyman Nazif e bir gün, Abdullah Cevdet’in nasıl bir adam oldugu sorulmus. Süleyman Nazif bu soruya "Çok samimi adamdır, sîretini suretinde tasır." diye cevap vermis. (Abdullah Cevdet’in, çiçek bozugu suratı sebebiyle çirkin bir görünüsü varmıs. Içinin kötülügünü dısına da yansıtmıstır, demek istemis.) BEN DE BITIRECEKSINIZ DIYE KORKUYORDUM Abdullah Cevdet, bir ara Shakespeare’in bütün eserlerini Türkçe’ye çevirmeye baslamıs. Bir iki çevirisini yayımlamıs. Fakat çeviriler hiç basarılı degilmis. Shakespeare’in eserlerine lâyık bir tercüme yapamamıs. Abdullah Cevdet bu tercüme isine devam ettigi bir sırada bir gün Süleyman Nazif’e demis ki: — Nazif, biliyor musun, su Shakespeare’i çevirme isini bitirmeden ölecegim diye korkuyorum. Süleyman Nazif bu yakınmadan yararlanarak kendi korkusunu açıklamıs: — Abdullah Cevdet, ben de tam aksine Shakespeare’i çevirme isini ölmeden önce bitireceksin diye korkuyorum. Herkes Shakespeare’in eserlerini ölümsüz diye bilir, sen onları Türkçe’ye çevirmekle ölümlü olduklarını ispatladın!.. GECE YATISI Süleyman Nazif’in Abdullah Cevdet’i igneleme merakı dostları tarafından ölümünden sonra bile sürdürülmüstür, I.Alaaddin Gövsa bir gün su olayı anlatmıs: Abdullah Cevdet, Süleyman Nazif’in kabrini ziyarete gitmis. Bu sırada Süleyman Nazif mezardan basını kaldırıp, "Aramızdaki kırgınlıga ragmen beni ziyaret etmenden son derece memnun kaldım. Fakat bu kadarla yetinmeni istemem, seni muhakkak gece yatısına da beklerim." demis. SIZ NEHRI Degerli edebiyatçı Abdülhak Sinasi Hisar, çok nazik bir insanmıs. Hiç kimseye "sen" diye hitap etmezmis. Kardesiyle bile "siz" diye konusurmus. Süleyman Nazif, Abdülhak Sinasi Hisar’ın agzından hiç sen lafı çıkmadıgını görünce biraz da alay olsun diye sormus: Yahu Abdülhak Sinasi, sen zaman zaman Paris’e gider orada kalırsın. Acaba orada Sen (Sein) nehrine de mi "siz" nehri diyorsun? IKI DIL Süleyman Nazif in oglu Sait Nazif, çocukken babasına sormus: — Baba, Fransızca’yı sen mi iyi bilirsin, yoksa Victor Hugo mu? Süleyman Nazif, oglunun gözündeki degerini yitirmemek, Victor Hugo’nun da hakkını yememek için söyle cevap vermis: — Victor Hugo Fransızca’yı benden iyi bilir; ama ben de Türkçe’yi ondan iyi bilirim. DOGRUSU Sedat Simavi, çıkarmakta oldugu "Resimli Gazetece, yazıdan çok resme agırlık veriyormus; yazarlara da, yazılarını mümkün oldugu kadar kısa tutmaları ricasında bulunuyormus (resimlere fazla yer kalsın diye). Süleyman Nazif, Sedat Simavi’nin bu anlayısla çıkardıgı gazete için: — Bu aslında Resimli Gazete degil, Gazeteli Resim, dermis. GEREKSIZ Süleyman Nazif Basra valisi iken, belediye baskanı olan zat bir gün S.Nazif e sehrin mezarlıgının etrafını bir duvarla çevirme projesinden bahsetmis. S. Nazif, düsüncesini söyle açıklamıs: — Bana göre gereksiz masrafa girmektir. Çünkü dısarıdakiler mezarlıga girmek istemezler. Mezarlıktakiler de zaten dısarı çıkamazlar... ZULÜM Süleyman Nazif, Türkçe’nin azınlıklar tarafından bozuk telaffuzla konusulmasına hiç tahammül edemezmis. Özellikle Ermenilerin Türkçe’yi çok kötü konustuklarına tanık olurmus. Bunu anlatmak için söyle dermis: — Ermeniler, Türklerin kendilerine zulüm yaptıgını iddia ediyorlar. Bunun ispatı zordur. Fakat bu dogru bile olsa, bunun acısını dilimize yaptıkları zulümden fazlasıyla çıkarıyorlar. ASLANIN AGZINDAKI EKMEK Daha çok yazar olarak tanınan, fakat aynı zamanda degerli bir tarihçi ve besteci olan Ahmet Rasim (1862-1932), yasamının son senelerinde geçim sıkıntısına düsmüs. 1927’de, belki yardım eden olur da bir ekmek kapısı bulurum diye Ankara’ya gitmis. Atatürk’ün yakınında bulunan bir tanıdıgı da Ahmet Rasim’in bu durumunu biliyormus. Bir aksam Atatürk’ün sofrasında bu konu açılmıs. Atatürk, Türk kültürüne uzun yıllar hizmet etmis bir yazarın geçim sıkıntısına düsmesinin çok acı oldugunu söylemis. Adamlar gönderip Ahmet Rasim’i kaldıgı otelden aldırıp köske getirtmis. Masada kendi yanına oturtturup iltifatta bulunmus. Sonra: — Acaba bos bulunan Istanbul milletvekilligini kabul buyurur musunuz, diye milletvekilligi önermis. Ahmet Rasim çok duygulanmıs. Kalkıp Atatürk’ün elini öpmüs ve saygılı bir eda ile su zarif espriyi yapmıs: — Simdi anladım ki ekmek gerçekten aslanın agzındaymıs. ESEGE ISLIK Yüzyılımızın ilk yansında en agır hicivleri yazmasıyla tanınan Neyzen Tevfik (1879-1953), adından da anlasılacagı üzere çok güzel de ney çalarmıs. Esprili sözleriyle ve neyiyle sohbet meclislerinin de en aranan kisisiymis. Üstelik bu meclisler çogu zaman kalburüstü kisilerin, sanat ve edebiyat adamlarının, devlet adamlarının meclisleri olurmus. Yine böyle bir meclisinin baslangıç anlarında Neyzen Tevfik’e saygı, ilgi ve ikram gırla gidiyormus. Fakat mecliste bulunanlar bir müddet içip sızmaya basladıktan sonra Neyzen’e ilgi azalmıs, sonunda sıfıra inmis. Buna alınan ve kızan Neyzen Tevfik bir sigara paketinin arkasına su dörtlügü yazarak orayı terk etmis: “Sanmayın ustalıkla sarf ederim sanatımı, Ney elimde suyu durmus kuru musluk gibidir. Içki meclislerinde sarhosların saza vurgun olusu, Nazarımda su içen esege ıslık gibidir.” AKIF’IN IHTIYARLAMASI Akif, ölümsüz eseri Safahat’ın son cildi olan Gölgeler’i basma isini, Matbaatü’s Sebab (Gençlik Matbaası) adında bir basımevine vermis. Fakat bu basımevi sözü edilen eseri basma isini o derece savsaklamıs, o kadar uzatmıs ki Akif; evi, isi ve matbaa arasında aylarca mekik dokumaktan bezmis, usanmıs. Akif bu durumu anlatmak için söyle dermis: — Seyyebetnî Matbaatü’s-Sebab. (Gençlik Matbaası beni ihtiyarlattı). DEVLET BILE ALAMADI Akif, Halkalı Baytar Mektebindeki hocalıgı sırasında bir gün, okula Istanbul’dan gidip dönen ögrencilerin, aralarında, "Ben yedi trenini aldım, ben yedi otuz trenini aldım..." gibi konusmalarına sahit olmus. (Demek ki "binmek" yerine "almak" seklinde Fransızca taklidi kullanıs o zamandan beri varmıs. Bugün de bazı çevrelerde çay veya kahve içmek yerine, çay veya kahve almak; banyo yapmak yerine, banyo almak gibi ifadeler kullanılmakta ve haklı elestirilere hedef olmaktadır.) Türk Edebiyatı hocası Akif, gençlere bu taklit kokan konusmalarının dilimiz açısından yanlıslıgını uzun izah etmek yerine söyle demis: — Çocuklar, o trenleri henüz koca Türk devleti bile alamadı, siz nasıl aldınız? YENI NESLIN MARIFETI Mehmet Akif, çok sevdigi, saydıgı, Safahat’ında kendisinden bahsettigi, kisiligini idealize ettigi Bosnalı Ali Sevki Hoca ile bir gün, Vefa Bozacısında bulusmak üzere randevulasmıs. Mehmet Akif randevusuna her zaman oldugu gibi tam vaktinde gelmis. Ali Sevki Hoca ise bir hayli rötar yapmıs. Akif: — Üstadım hayırdır, niçin geciktiniz? Randevunuza geç kalmak sizin mutadınız (âdetiniz) degildir, diyerek bir açıklama istemis. Ali Sevki Hoca, Küçük Pazar’dan Vefa’ya çıkan yokusu kastederek: — Azizim, su Vefa’ya çıkan dik yokus yok mu, onu çıkana kadar kaç sefer dinlenmek zorunda kaldım. Yas ilerledi, artık bizden is geçti, diye özür beyan etmis. Akif en güzel esprilerinden birini Hoca’nın bu açıklaması üzerine yapmıs: — Üstadım sizin hiç haberiniz yok mu? Yeni nesil o yokusu dümdüz etti!.. AVRUPALI VE ISLAM Mehmet Akif in I. Dünya Savası yıllarında bazı incelemelerde bulunmak üzere Avusturya ve Almanya’ya bir seyahatte bulundugu bilinmektedir. Resmi yönü de olan bu seyahat sebebiyle Akif, Avrupa’yı ve Avrupalıyı daha yakından görüp tanıma fırsatı bulmus; çok degerli gözlemlerle Türkiye’ye dönmüstür. Onun gözlemlerinden biri de bir soru üzerine ifade ettigi su görüstür: — Avrupalı dedigimiz insanların dinleri islerimize, isleri de dinimize benziyor. DEDI DE DEDI Sair Halil Nihat Boztepe (1882-1949) Trabzon askeri rüstiyesinde ögrenci iken, Arapça dersinde hoca, okunan metinde geçen "Kâle Resulullah" ifadesini, peygambere hürmetle bagdassın diye hep "Peygamber buyurdu ki" dîye tercüme ediyor, talebeler de aynı seyi yapıyormus. Baska bir Arapça dersinde geçen "Kâle’s-sâiru" sözünü de ögrencinin biri "Sair dedi ki yerine", "Sair buyurdu ki" diye çevirmis. Birkaç sefer buna ses çıkarmayan hoca en sonunda patlamıs: — Ulan senin sair dedigin peygamber mi ki, buyurdu diyorsun! O da senin gibi sersemin biri! Buyurdu degil, dedi de, dedi! BAKAN, GÖREN Bakanlık, hemen her Türk politikacısının gönlünde yatan bir aslandır. Çogu politikacı için de maalesef sadece bir amaçtır. Bakanlık amaç olunca vatandasın derdi de, ülkenin sorunları da ıskalanıyor. Buna üzülen Halil Nihat Boztepe söyle dermis: — Arkadaslar, bize bakan degil gören lâzım... YÜKSEK YER Bir dostu, "Üç Istanbul’un yazarı Mithat Cemal’e (1885-1956) saçlarının agardıgını anlatmak için: — Tepeye kar yagmıs, demis. Mithat Cemal: — Dogrudur, yüksek yerlere vakitsiz yagar, diye karsılık vermis. BAS ÜSTÜNDE TUTULMAK Yasamı boyunca gazetecilik, yazarlık ve siyaseti birlikte yürütmüs olan Hüseyin Cahit Yalçın (1864-1957), gazeteci olarak bir Arap ülkesine yaptıgı bir ziyaret sırasında, önceden ahbaplıgı olan bir Arap aristokratını Türkiye’ye davet etmis. Adam bunu çok istedigini, ama birkaç kelime dısında Türkçe bilmedigini söylemis. H.Cahit, Arap dostuna, bildigi Türkçe sözlerin neler oldugunu sormus. Adam, "Nasılsınız, tesekkür ederim, evet efendim, emriniz olur efendim..."gibi birkaç sözü saymıs. H.Cahit, ahbabını yüreklendirmis: — Oooh dostum, sen bildigin bu sözleri yerli yerinde kullanırsan bizim memlekette bas üstünde tutulursun!. ANKARA’NIN SEVILEN YANI Yahya Kemal’in Istanbul’a hayranlıgı herkesçe bilinir. Siir ve yazılarının büyük çogunlugunun konusu Istanbul’dur. Onun için Istanbul’dan ayrı olmak sevgiliden ayrı olmak gibidir. Yahya Kemal, su veya bu nedenle Ankara’da ikamet etmek zorunda kalınca, Istanbul burnunda tütermis. Sormuslar kendisine: — Üstat, Ankara’nın sevdiginiz bir yanı yok mu? — Var, demis, Ankara’nın Istanbul’a dönüsünü severim. KÜÇÜK SEYLER Ne kadar haklı olursa olsun, elestirileri anlayısla karsılamak çok az insana nasip olan bir olgunluktur. Bu, ilim, irfan, mevki sahipleri; sanat ve edebiyat adamları için de geçerli bir tespittir. Yahya. Kemal de büyük sairligine, yurt dısına yayılmıs ününe ragmen bu olgunlugu gösteremeyen bir sanat ve edebiyat adamıdır. Bırakın elestiriyi, yarı saka yarı ciddi küçük dokunmalara bile alınganlık gösterirmis. Bir gün kendisine yöneltilen basit bir elestiriyi hazmedemeyip öfke ile ileri geri konustugu bir sırada bir dostu teselli etmek için söyle demis: — Üstadım, ne var bu küçük elestiriye kızıp köpürecek? Üzerinde durulmaya degmeyecek kadar önemsiz Seyler bunlar. Yahya Kemal dostunu terslemis: — Insanı esas rahatsız eden bu küçük seylerdir. Koca bir dagın tepesine oturabilirsin de, bir ignenin tepesine oturamazsın!.. TEK MANDA 1. Dünya Savası sonunda agır bir yenilgiye ugrayan Osmanlı devletinin ekonomisini kurtarma önerileri içinde Amerikan veya Ingiliz mandasına girme önerisi de vardı. Yahya Kemal en çok bu öneri sahiplerine kızar ve söyle dermis: — Sultan Fatih, Istanbul’u almak için döktürdügü toplardan her birini kırk mandaya çektirmisti. Bunlar ise koca Imparatorlugu bir tek mandaya çektirecekler. OTURULACAK YER Tanınmıs yazarlarımızdan Ismail Habip Sevük, bir gazetede, il il Türkiye’yi tanıtıyormus. Yahya Kemal’in de bulundugu bir mecliste söz bu yazılara gelmis. Yahya Kemal bu yazıların kötülügünü ya da illerimizi ne kadar sevimsizlestirdigini anlatmak için orada bulunan Faruk Nafiz’e: — Aman, bir yolunu bulup Ismail Habip’e Istanbul, Izmir ve Bursa’dan bahsettirmeyelim. Yoksa Türkiye’de oturacak yer bulamayız, demis. DAHA INSAFLI Ünlü yazar Peyami Safa (1899-1961) romanlarından bazılarının müsterisi olan bir yayıncı ile konusuyormus. Yayıncı sormus: — Üstat, benim gözlerimden birinin takma oldugunu biliyor musun? — Evet biliyorum. — Ama hangisinin takma oldugunu biliyor musun? Peyami Safa: — Evet biliyorum, demis ve "su" diye takma olan gözü göstermis. Adam hayret etmis: — Yahu nasıl anladın? Takma olmayan göze o kadar benzer ki... — Çünkü daha insaflı bakıyor. NADIR GÜLER Ünlü Türk karikatüristi Cemal Nadir Güler’e (1902—1947) ahbabı bir gün: — Senin adın Güler, ama suratın hep asık duruyor, demis. Cemal Nadir cevap vermis: — Evet benim adım Güler, ama Nadir Güler... SADECE IYILIK Gazete yazarlıgı ve radyo sohbetleriyle tanınan Nurettin Artam, çehre zügürdü biriymis. Bunu kendi de bilir ve kabullenirmis. Bir gün tanıdıgı genç ve güzel bir gazeteci kızla karsılasmıs ve hatırını sormus: — Nasılsın kızım, ne var ne yok? — Iyilik, güzellik efendim. Siz nasılsınız? — Valla bizden yalnız iyilik... HILTON Sair ve yazar Arif Nihat Asya’nın (1900-1975) Istanbul’da, uluslararası standartlarda Hilton’dan baska otel bulunmadıgı dönemlerde yazdıgı bir dörtlük söyle: “Bir kafileyiz zavallıdan yoksuldan, Nidelim üstün yaratılmıs kul kuldan; Eller seyreder Istanbul’u Hilton ’dan, Biz seyredeniz Hilton’u Istanbul’dan.” ESNEK CAM Arif Nihat Asya’ya egilir, bükülür, istenen biçime sokulabilir cam icat edildigini söylemisler. Bu habere tepkisi söyle olmus — Desenize, camı da en sonunda kendimize benzettik. GÖLGE ET Arif Nihat Asya, Sinoplu Diyojen’in söyledigi ünlü "Gölge etme, baska ihsan (iyilik) istemem!’" sözünü; ortamın ve çevrenin insan yasamındaki etkisini anlatmak için söyle söylermis: — Çölde Diyojen’e rastladım, gölge et, baska ihsan istemem, dedi. GÖNÜLDEKI KEDILER "Herkesin gönlünde bir aslan yatar." atasözümüz—den hareketle A. N. Asya söyle dermis: — Her gönülde bir aslan yatar, diyenlere inandım, gönülleri dolasmaya çıktım. Içinde kediler, tavuklar, çakallar yatan; yılan, çıyan, solucan yuvalı gönüller kesfettim. ILERI IÇIN Demokrat partinin önde gelen isimlerinden olan ve çesitli bakanlıklar yapmıs bulunan Tevfik Ileri, Yassı—ada yargılamalarından bir süre sonra vefat etmisti. Onun ölümü üzerine eski DP’liler, bu arada DP’ye oy veren vatandaslar çok üzülmüsler. Cenazesi çok kalabalık olmustu. DP’ye muhalif basın, cenazeye iliskin haberi: — Gericiler T. Ileri için çok agladılar, diye vermis. O. Yüksel, bu haber veris tarzı üzerine söyle yazmıs: — Biz ’Ileri’ için o kadar agladık; nasıl gerici diye suçlanırız? ARABA MARKASI Osman Yüksel Serdengeçti, bir divan sairinin, "Yeri geldiginde, fırsat çıktıgında kendimi bile hicvetmezsem namerdim" anlamındaki sözlerini hatırlatır sekilde; yerinde, sırasında kendisini ve sorunlarını espri konusu yapmaktan çekinmez. Yakalandıgı parkinson hastalıgının belirtilerinden biri de titremedir. Özellikle ellerin, kolların titremesi çok göze batıcıdır. O. Yüksel kendindeki bu belirtileri görüp üzülen dostlarına söyle dermis: — Atalarımız, ’Ey Türk titre ve kendine dön!’ diye buyruk verdiler. Biz de buna uyarak öyle bir titredik ki bir daha kendimize dönemedik. *** Yine parkinson hastalıgı için su espriyi yaparmıs: — Araba markası gibi isim. Insan bunun bir hastalık adı oldugunu bilmese, keske benim de bir parkinsonum olsa demekten kendini alamaz. MAKAM ARABASI CHP iktidarının son yıllarında Diyanet Isleri Bakanlıgı yapmıs olan hemsehrisi Ahmet Hamdi Akseki’ye, dönemin hükümeti bir makam arabası tahsis etmis. O. Yüksel bunu duyunca hemsehrisine takılmıs: — Hocam, artık sıratı da bu arabayla geçersin! DIGERI KIMMIS? Tanınmıs birçok büyük sanatkârda oldugu gibi Necip Fazıl’da da (1904-1983) üstünlük kompleksi varmıs. Bir gün kendisine, Fransa’da yeni yayınlanan bir ansiklopedide Türkiye’den sadece iki saire yer verildigini söylemisler. Necip Fazıl hemen sormus: — Digeri kimmis? ÇÜNKÜ SIZ YAPMADINIZ Necip Fazıl’la yakınlıgı ve dostlugu olan Prof. Ayhan Songar, Üstatla bir sohbeti sırasında, televizyonda yaptıgı programı seyredip seyretmedigini sormus. Necip Fazıl: — Gördüm, demis. Ayhan Songar: — Tabii begenmediniz, diye eklemis. Necip Fazıl afallamıs: — Nereden anladın? — Çünkü siz yapmadınız... ARABA KIM BU ADAM? Gazeteci Sinasi Nahit Berker (1920-1996), Inönü’nün Cumhurbaskanlıgı yıllarında, istedigi zaman Köske girip çıkma ayrıcalıgına sahip sayılı insanlardan biriymis. Gazeteci olarak Cumhurbaskanı ile istedigi zaman görüsebilirmis. Sinasi Nahit her gün Çankaya yokusu üzerindeki bir otobüs duragında, isinin bulundugu Ulus tarafına gitmek için otobüs beklermis. Bir gün böyle otobüs beklerken önlerinden Cumhurbaskanının makam arabası geçmis. Makam soförü, Sinasi Nahifi görünce geri geri gelip: — Sinasi Bey, Sinasi Bey, buyurun ben sizi götüreyim, diye seslenmis. Sinasi Nahit de hemen kosup binmis. Makam soförü: — Arabayı bakıma götürüyorum, sizi de gideceginiz yere bırakayım diye düsündüm, demis. Ertesi gün Sinasi Nahit, her zamanki gibi duraga geldiginde, her gün kendisiyle beraber otobüs bekleyenlerin gözleri üzerinde odaklanmıs. "Cumhurbaskanının makam arasına davet edilen bu adam acaba kim?" gibilerden. Bu meraklı ve arastırmacı bakıslar, Sinasi Nahifin bir baska kamu malı arabasına davet edilmesine kadar sürmüs. Sinasi Nahit, yine durakta bekledigi bir gün, bir çöp kamyonu Sinasi Nahit’in önünde durmus, soför: — Sinasi abi buyur, gideceginiz yere sizi ben götü—reyim, demis. Sinasi Nahit de atlamıs soför mahalline gitmisler. Çöp kamyonunun soförü de Sinasi Nahit’i çöpçülerin sorunlarıyla ilgili bir röportaj yapması dolayısıyla tanıyormus. Sinasi Nahit çöp kamyonuna bindiginin ertesi günü duraga geldiginde hiç kimse yüzüne bakmıyor, "Bu adam kim?" diye bir merak eseri göstermiyormus. USTA BINICI Sokrat, geçimsizligi ile ün yapmıs karısı için kendisine: — Bu kadına niçin katlanıyorsunuz; nasıl tahammül ediyorsunuz, diyenlere söyle cevap verirmis: — Binicilikte usta olmak isteyenler, en huysuz atı idare etmek zorundadır. UTANÇTAN KURTULMA Bilindigi gibi halk tabakası ilk defa eski Yunan ve Roma’da bugünküne benzer bazı demokratik haklar elde etmisti. Halk, politik etkinliklere katılır, düsüncelerini açıklayabilirdi. Bu sırada birçok halk hatibi türemisti. Bunların en büyüklerinden biri olan Antistenes (M.Ö. 444 - 365) bir gün Atinalılara söyle seslenmis: — Ey Atinalılar, hiç vakit kaybetmeden bütün eseklerin at oldugunu ilan edelim... Kalabalık biraz hayret, biraz merakla sormus: — Ne yararı olacak bunun? — Hiç degilse esekler tarafından idare edilmek utancından kurtulmus oluruz. DIKENLERINI HISSEDIYORUM Ingiliz sairi Milton (1608-1674) gözlerinin âmâ olmasından sonra yeni bir evlilik yapmıs. Kendini ziyaret eden bir dostu, saire yeni hanımının nazik ve bir gül kadar güzel oldugunu söylemis. Milton: — Haklısınız, demis, her ne kadar gülü görmüyorsam da dikenlerini hissediyorum. AZ DUYULMUS SEYLER Filozof Voltaire’e ( 1694-1778) bir Fransız prensesi bir toplantıda çıkısmıs: — Sen sagda solda benim iffetim hakkında konusuyormussun, öyle mi? Voltaire açık konusmus: — Bunda bir yanlıslık olmalı matmazel, çünkü ben daima az duyulmus seyleri konusurum. ESERIN ESERI Alexandre Dumas Fils’in "Kamelyah Kadın" adlı ünlü eseri, tiyatroda temsil edildigi zaman büyük sükse yapmıs. Eserin ilk temsil edildigi gece, yazarın babası Alexandre Dumas Pere’de (1802—1870) seyirciler arasındaymıs. Temsil bitince seyircilerden biri eseri A. Dumas Pere’in sanarak kendisine yaklasıp: — Üstat, sizi yürekten kutlarım, eseriniz bir harikaydı, demis. Dumas Pere yanlıslıgı düzelterek cevap vermis: — Bu, benim eserim degil, eserimin eseri. YA SÖYLEYEMEDIGIM Bernard Shaw, 20. yüzyılın baslarında, bir yazar ve düsünür olarak sürekli hürriyetsizlikten bahsediyor, vatandası oldugu imparatorluk için de "Batsın bu imparatorluk" diye temennilerde bulunuyormus. Bir gün, dönemin bir devlet adamı bir toplantıda karsılastıgı Shaw’a laf atmıs: — Içinde yasadıgın imparatorlugun batmasını isteyebildigin, bunu her yerde söyleyip yazabildigin halde hürriyetsizlikten sikayet ediyorsun. Bu bir çeliski olmuyor mu? Shaw cevap vermis: — Siz benim neyi söyleyebildigimi biliyorsunuz. Ama neyi söyleyemedigimi de biliyor musunuz? SIZ DE YALAN SÖYLEYIN Büyük Amerikan mizahçısı Mark Twain (1835-1910), bir toplantıda karsılastıgı kadına: — Çok güzelsiniz hanımefendi, diye iltifatta bulunmus. Kadın: — Maalesef size aynı iltifatla cevap veremeyecegim, diye karsılık vermis. Mark Twain bu kabalıgı affetmemis: — O halde siz de benim gibi yapın, yalan söyleyin hanımefendi. SEN DE AKLINI KOY Ünlü filozof Einstein (1879-1955) bir gruba kendi teorisi olan meshur izafiyet (görecelilik) teorisini izah ediyormus. Üzerinde çok durulmus, çok konusulmus bu soyut teori için odada bulunanlardan biri: — Benim aklım, mantıgım bu teoriyi kabul etmiyor, demis. Einstein: — Olabilir, diye karsılık vermis. Sen de aklını mantıgını ortaya koy da var mı yok mu, anlayalım!.. ANLAYAN YOK AMA Dünyanın tanıdıgı iki ünlü kisi olan Charlie Chaplin ile Albert Einstein sohbet ediyorlarmıs. Bu sohbet sırasında Einstein ünlü yönetmene takdirlerini sunmus: — Bütün dünya sizin filmlerinizi anlıyor ve takdir ediyor. Mensup oldugu sanat dalını evrensellestiren ender kisilerden birisiniz... Charlie Chaplin: — Haklısınız, demis, bunlar iltifat degil gerçegin ifadesidir. Fakat sizin durumunuz daha enteresan. Sizi anlayabilen kimse yok. Buna ragmen tüm dünya sizi tanıyor ve size hayran... KIME OKUTTUN? Rüzgar Gibi Geçti hin yazarı Margaret Mitchell (1900-1949), romanı yayımlanıp büyük sükse yapıncaya kadar adı sanı duyulmamıs, sıradan bir ev kadınıymıs. Ama "Rüzgar Gibi Geçti" birden bire yazarını da üne kavusturmus. Margaret Mitchell’e uzaktan yakından kutlamalar yagmaya baslamıs. Bu arada yazarın komsusu bir kadın, kıskançlık duygusuyla karısık takdir sunmus: — Kitabın tahminlerin ötesinde güzel, kime yazdırdın? Yazarın cevabı çok zekice olmus: — Begendigine sevindim, kime okuttun? KILICIN PAYI Fatih Sultan Mehmet, Istanbul’u fethettikten sonra, at üzerinde, çevresinde vezirler, komutanlar olmak üzere büyük bir merasimle sehre girmis; Ayasofya’ya dogru agır agır ilerliyormus. Onu selamlamak üzere yolun iki tarafına dizilmis Yeniçeriler arasında yer almıs olan din bilginleri ve mollalar: — Padisahım, dualarımızın bereketiyle fetih nasip oldu, diye kutlama yapıyorlarmıs. Fatih bu kutlamaya kılıcını kınından çıkarıp havaya kaldırarak söyle karsılık vermis: — Eyvallah mollalar, amma su kılıcın payını da unutmayın! VEZIRLER VE ESEK 17. yüzyıl devlet adamlarından olan Dervis Mehmet Pasa; bilgisi, becerisi, kabiliyeti sayesinde sadrazamlıga (basbakanlık) kadar yükselmisti. Fakat vezirleri arasında ehliyetsiz ve kabiliyetsiz olanlar çogunluktaydı. Padisahın gözüne girmek suretiyle kimi odunculuktan, kimi baltacılıktan o makama yükselmisti. Devleti bunlarla yönetmek Mehmet Pasa için hayli zordu. Bir gün divanda devlet isleri görüsülürken bu çogu cahil vezirler, yerinde, sırasında söz alıp konusacaklarına, hep bir agızdan konusup, bagırıp çagırıyorlarmıs. Mehmet Pasa bunları tek tek konusturup fikirlerini almakta güçlük çekiyormus. Bu vezirlerin hep birlikte bagırıp çagırdıkları bir sırada bostancı basının dısarıda bekleyen esegi anırmaya baslamıs. M. Pasa bunu fırsat bilerek vezirleri ikaz etmis: — Hep beraber bagırmayın, anlayamıyorum. SIZ GELDINIZ YA Osmanlı sadrazamlarının en nüktedanlarından biri olan Koca Ragıp Pasa (1699 -1763), sadrazamlıgı sırasında ulemadan (bilginler) bir zâtı Kıbrıs’a kadı olarak atamıs. Atadıgı kadı hem tesekkür etmek hem de Kıbrıs’tan bir istegi bulunup bulunmadıgını sormak için Koca Ragıp Pasa’yı ziyaret etmis. Ragıp Pasa, Kadı’nın bu hareketinden memnun olmus, dönüsünde mümkün olursa bir Kıbrıs esegi getirmesini rica etmis. Kadı efendi "bas üstüne" deyip ayrılmıs. Üç yıl Kıbrıs’ta kadılık yaptıktan sonra Istanbul’a tekrar dönmüs. Dönünce R. Pasa’yı yine ziyaret etmis. Kadı ziyaretini bitirip ayrılacagı sırada Ragıp Pasa, kadının hiç esekten filan söz etmedigini görünce hatırlatmak zorunda kalmıs: — Sizden bir ricada bulunmustum, bana bir Kıbrıs esegi getirecektiniz?.. Bunun üzerine kadı hayıflanmıs: 12 RAMAZAN TOPU Tanzimat dönemi devlet adamlarından olan, ciddiyet ve dürüstlügü ile tanınan Hüsrev Pasa (öl. 1854), seraskerlik (genelkurmay baskanlıgı) mevkiindeyken, genç bir adam, kendisine danısılmadan padisah tarafından tophanede ehliyet gerektiren bir göreve atanmıs. Padisahın torpiliyle yapılmıs böyle bir atamayı veto edecek yetkisi olmadıgı için Hüsrev Pasa sesini çıkarmamıs. Adam, görevine baslamadan önce nezaketen bilgi vermek amacıyla Hüsrev Pasa’yı ziyaret etmis. Pasa, padisahın dogrudan atama yapması dolayısıyla adamın ehliyetinden süphelenmis ve ufaktan yoklamaya kalkısmıs: — Efendi evlâdım, topçuluk gibi çok önemli bir göreve atanmıssın. Herhalde topla ilgili derin bilgi ve tecrübe sahibisindir? Adam gayet piskin cevap vermis: — Elbette Pasam! Bendeniz Bebek’te oturmam hasebiyle, her yıl Ramazan ayında, iftar ve sahurda patlatılmak için Rumelihisarı’na getirilen topu yakından gördüm, elledim ve yüzlerce defa sesini isittim. Hüsrev Pasa, tahmin ettigi gibi biriyle karsı karsıya oldugunu anlamıs, ama belli etmemis. Yalnızca: — Masallah, top hakkında sandıgımdan da fazla bilgi sahibiymissin evladım, demekle yetinmis. BÖYLE BIR USAK Hüsrev Pasa sinirli ve hırçın tabiatlı biriymis. Sık sık çevresindeki, emri altındaki kisileri azarlar, kırarmıs. Yine öfkeli bir anında usagını agır bir sekilde azarlamıs, hakarette bulunmus. Usak: — Artık bu kadarı fazla, diyerek alıp basını gitmis. Bunu duyan usak simsarları hemen Hüsrev Pasa’nın konagına damlamıslar. Hüsrev Pasa aradıgı usakta bulunmasını istedigi nitelikleri sıralamaya baslamıs: — Benim huyumu biliyorsunuz, bana buna göre bir usak bulacaksınız. Bulacagınız usak öyle zır cahil olmasın. Az çok okuma yazma bilsin, biraz mürekkep yalamıslıgı olsun. — Bulacagımız usagın böyle biri olmasına dikkat ederiz pasam. — Bulacagınız usak hossohbet, nüktedan biri olsun. Biraz halden, dilden anlasın. Yorgun ve sıkıntılı zamanlarımda beni eglendirsin. — Bas üstüne pasam... — Biraz hesap kitaptan da anlasın. — Peki pasam. — Biraz musikiden de anlasın. Malum müzik ruhun gıdasıdır, derler. — Emredersiniz pasam. Bu konusma sırasında orada bulunan devrin tanınmıs sairi Izzet Molla söze karısmıs: — Pasam, sizin aradıgınız gibi birini hasmetli padisahımız da arıyormus. Pasa merakla sormus: — Ya öyle mi, ne yapacakmıs acaba? — Sayet böyle birini bulabilirse sadrazam yapacakmıs. GRES (GREECE)E IHTIYACI VAR Tanzimat döneminin en tanınmıs devlet adamlarından Keçecizade Fuat Pasa (1815-1865), özellikle politikada nükte denince adı akla ilk gelenlerdendir. Osmanlı imparatorlugunun kritik anlarında ya sadrazam (basbakan) ya da hariciye nazırı (dısisleri bakanı) olarak uzun süre görev yapmıs olan Fuat Pasa, bu yüksek görevlerinden dolayı Avrupalı devlet adamları, politikacı ve diplomatlarıyla devamlı münasebet halinde olmus, bu münasebetle aralarında geçen birçok nükteli olay günümüze kadar gelmistir. Fuat Pasa’nın nükteleri çok duyulmus olsa da her konusuldugunda zevk verecek kadar zariftir. Fuat Pasa, Batılı diplomatlarla görüsme yaptıgı bir sırada, bulundukları yerde açılıp kapanan kapı gıcırtı yapıyormus. Batılı bir diplomat bu gıcırtıdan hareketle Osmanlı Devletinin yönetim yeri olan Bâb-ı Âli’yi (Yüce Kapı) kastederek: — Kapı gıcırdıyor (imparatorluk sallanıyor), demis. Fuat Pasa: — Gres’e (Greece) (hem makine yagı hem de Yunanistan’ın Batı dillerindeki adı, bir anlamda yaglanmaya, bir anlamda Eski Yunan kültür ve medeniyetine veya Yunanistan’ın yeniden bize baglanmasına) ihtiyacı var, diye cevap vermis!.. EN GÜÇLÜ DEVLET Fuat Pasa’nın da aralarında bulundugu Batılı diplomatlar: — Zamanımızın en güçlü devleti hangisidir acaba, diye tartısıyorlarmıs. Fuat Pasa tartısmaya müdahale ederek demis ki: — Zamanımızın en güçlü devleti Osmanlı Devletidir. Çünkü üç yüz yıldır siz dısardan biz içerden yıkmak için çalıstıgımız halde, hâlâ sapasaglam ayakta durmaktadır. atıldı ki, onları biriktirip kullanmak sayesinde hiç sıkıntı çekmedik. ZOR CEVAP Fuat Pasa, kendi elinde yetismis devlet adamlarından biri olan Hursit Pasa’ya vezirlik rütbesi vermis ve sonra da Sam valiligine atamıs. Fakat Hursit Pasa, yaptıgı yanlıslarla o derece halkın memnuniyetsizligine sebep olmus ki, Fuat Pasa onu vezir yapmaktan ve valilik gibi bir makama getirmekten büyük pismanlık duymustur. Bu pismanlıgını bazı meclislerde söyle dile getiriyormus: — Cenabı Hakk’a her yaptıgımın, her tasarrufumun hesabını veririm, ama Hursit Pasa’yı niçin vezir ve vali yaptın diye sorarsa buna cevap bulamam. KENDISI ORADA OLAMAZDI I. Mesrutiyet devri (II. Abdülhamit zamanı) devlet adamlarından Ahmet Vefik Pasa’nın da zarif nükteleri bulunmaktadır. Ahmet Vefik Pasa, Paris büyükelçisi iken Imparator III. Napolyon’un yeni yaptırdıgı bir opera binasının açılıs törenine davet edilmis. Tören sırasında Ahmet Vefik Pasa, Napolyon’a en yakın locaya kurulmus, tavır ve davranıslarıyla imparatora hiç aldırmayan bir izlenim vermis. Bu umursamazlıga içerleyen Napolyon, Ahmet Vefik Pasa’ya bir adamını göndererek: — Git su Osmanlı Pasasına sor, kendini hâlâ Kanuni devrinde mi sanıyor, demis. Ahmet Vefik Pasa aynı umursamazlıkla cevap vermis: — Imparator hazretlerine hatırlatırım ki Osmanlı Tahtında Kanuni olsaydı, kendileri orada olmaz, yerlerinde ben olurdum. HANGI TERES Sultan II. Abdülhamit devri devlet adamlarından izzet Pasa, rütbece kendinden asagı olan herkese "teres" diye hitap edermis. Bu durum Abdülhamit’e birkaç defa sikâyet edilmis. Padisah, izzet Pasa ile bas basa kaldıgı bir gün kendisine sormus: — Pasa Hazretleri sen herkese "teres" diye hitap edermissin, öyle mi? Pasanın cevabı da bir soru olmus: — Efendimiz, bunu size hangi teres söyledi acaba? DEVLET ADAMINDA IKIYÜZLÜLÜK 19. yüzyılın 2. yansında, devletin önemli mevkilerinde ehliyet ve dirayetle görev yapmıs olan Yusuf Kamil Pasa, sadrazamlıgı sırasında, devletin önde gelen kisileriyle bir yemek sebebiyle birlikte olmus. Devletlilere önceden bildirilen mükellef yemekler istahla yendikten sonra, meyve faslına geçildiginde masaya buzlu çilekler gelmis. Ilk olarak uzanan Yusuf Kamil Pasa, çatalını sapladıgı iri bir çilegi agzına götürürken kazara masadaki tuzlugun içine düsürmüs. Ama ziyan olmasın diye tuza bulasmıs çilegi alıp tuzlu tuzlu yemis. Berbat bir tat verdigi halde bozuntuya vermemis ve masada bulunanlara: — Arkadaslar, tuzlu çilek hiç de fena olmuyormus, isteyen deneyebilir, diye tavsiyede bulunmus. Bunun üzerine birkaç kisi denemis. Bunlar: — Pasam gerçekten nefis oluyor... — Bundan sonra çilegi hep tuzlu yemek isterim. — Tuzlu çilegin lezzetini kesfetmekte geç bile kalmısız, gibi asılsız, pasaya yaranma hedefi güden açıklamalarda bulunmus. Kamil Pasa, o esnada masada bulunan, dönemin aydınlarından, yeri geldiginde sözünü esirgememekle tanınan, Ermeni asıllı Minas Efendiye de: — Arkadasların görüsleri için sen ne dersin Minas Efendi, diye fikrini sormus. Minas Efendi kendisinden beklendigi sekilde cevap vermis: — Pasam, bu adamlar özel hayatlarında bu düsüncelerini söyleseler üzerinde durulmaya degmezdi. Fakat devlet hayatında da böyle ikiyüzlü davrandıkları için, ülkede isler bu yüzden kötüye gidiyor. zaman kalabalık olan masasında yenilip içilirken masada bulunan bir hanım, kâhya gibi davranıp Atatürk’ün emirlerine aykırı emirler vermeye kalkısmıs. Bir noktada Atatürk’ün bile sabrını zorlamıs olacak ki tavır koyup: — Hanımefendi siz bu masada rahat olamayacaksınız, diyerek kibarca kadını kovmus. Masada buz gibi bir sogukluk olmus. Atatürk dahil kimsenin agzını bıçak açmıyormus. Neden sonra masada bulunan Nuri Conker sarkı söyleyecekmis gibi bogazını temizledikten sonra: — La hayrefîhinne velâ büdde minhünne. (Kadınlar için, onlarla da onlarsız da yapılamaz.) Deyivermis ve masada bulunan kadınlar da dahil herkes gülmüs ve ortalık yatısmıs. KADIN VE AKIL Atatürk, bir sabah kahvaltı ederken yardımcısına bütün gece hiç uyumadıgını söylemis. Yardımcısı: — Rahatsız mıydınız pasam, diye sormus. Atatürk: — Hayır, demis, Bütün gece kadınlarda akıl var mıdır, diye düsündüm. — Peki nasıl bir sonuca vardınız? — Kadınlarda akıl oldugu sonucuna vardım; ama kullanmıyorlar. INSAN GÖRÜN Edebiyat ögretmeni, sair, yazar Arif Nihat Asya, bir dönem politika ile de ilgilenmis. 1950 seçimlerinde DP Adana listesinden aday olmus. Adaylıgı kesinlestikten sonra bazı dostları A. Nihat’a: — Sen, CHP’nin Adana’dan Kasım Gülek, Kemal Satır, Cavit Oral gibi devlerinin karsısına hangi cesaretle çıkıyorsun, demisler. Seçim öncesi bir mitingde konusan A. Nihat Asya sözlerine dostlarının uyarılarından ilham alarak söyle baslamıs: — Sevgili Adanalılar! Politikaya soyunmamızdan sonra bazı dostlarım bana "Sen CHP’nin Adana’dan falan filan devlerine karsı hangi cesaretle çıkıyorsun?" diye sordular. Gerçekte ise bu söz bana cesaret verdi. Çünkü simdiye kadar sizin karsınıza hep birtakım devler çıktı. Biraz da insan görün diye ben huzurunuza çıkmıs bulunuyorum!.. (Arif Nihat, bu giris cümlesinden sonra kopan alkıstan meydan çökecek sandım diyor.) BOY SIRASI Yası ellinin üzerinde olanlar, DP dönemi bakanlarından Emin Kalafat’ın oldukça kısa boylu oldugunu bilirler. Emin Kalafat, Menderes’in kurdugu ilk kabinelerde dört gözle bakan olmayı bekledigi halde bakan yapılmamıs. Bir gün biraz hayal kırıklıgı, biraz öfkeyle Menderes’in huzuruna çıkıp sormus: — Sayın basbakanım, bakanlarınızı neye göre tespit ediyorsunuz acaba? Menderes’in cevabı güzel bir espri olarak o günlerde uzun zaman dillerde dolasmıs: — Boy sırasına göre Emincigim, boy sırasına göre... PAÇAVRA 1970’li yıllarda bir Avrupa Konseyi Danısma Meclisi toplantısında Türk-Yunan iliskileri üzerinde durulurken söz alan Yunan yanlısı Fransız Senatör Perridier, bastan asagı Türkleri suçlayan bir konusma yapmıs. Arkasından zamanın Türk Dısisleri Bakanı ilhan S.Çaglayangil söz alarak Perridier’in suçlamalarını bir bir cevaplandırmıs. Ama konusması esnasında Perridier’den hep Rodier diye bahsetmis. Konusmasını yaparken, Türkiye’nin Avrupa Konseyi nezdindeki büyükelçisi Semih Günver ikide bir Çaglayangil’i ceketinden çekistiriyormus. Çaglayangil konusmasını bitirip yerine oturunca Semih Günver’e çıkısmıs: — Yahu ne diye ceketimin arkasından çekistirip duruyordun? — Fransız senatörün adını yanlıs söylüyordunuz. Adamın adı Perridier, siz sürekli Mösyö Rodier dediniz. — Peki Rodier ne demekmis? — Rodier pahalı bir kumas cinsinin adı. — Yahu daha ne istiyorsun, böyle bir paçavraya Rodier dedikse epeyi iltifat etmisiz! yok. Dogru geldigin yere! GÖZLÜK Ünlü isadamı Vehbi Koç’un müesseselerinden birinde çalısan, üst düzeyde yetkili bir eleman, is görüsmeleri yapmak için Avrupa’ya gitmis. Dönüsünde, aynı tür görevleri yerine getiren herkes için geçerli oldugu gibi Vehbi Koç tarafından kabul edilmis, birlikte seyahatin degerlendirilmesini yapmıslar. Bu sırada Avrupa’dan dönen görevlinin gözündeki fiyakalı günes gözlügü Koç’un dikkatini çekmis ve kaça aldıgını sormus. Gözlük aslında çok pahalıymıs, ama adam patronunun tutumunu ve sıkılıgını bildigi, kendisine enayi demesinden çekindigi için gözlüge gerçekte ödedigi paranın üçte birine karsılık gelen bir rakam söylemis. Bunun üzerine Vehbi Koç: — Aferin, ucuz almıssın, bir dahaki sefere aynısından bir tane de bana al, diye sipariste bulunmus. KEÇI DE... Ispanya kralı II. Filip, papa seçilen V. Sbct’i tebrik için soylu bir aileden genç bir kontu görevlendirmis. Kont o kadar gençmis ki ne sakalı ne de bıyıgı mevcutmus. Papa kendini tebrike böyle toy birinin gönderilmesine alınmıs. — Kralınız adam kıtlıgına mı ugradı, senin gibi sakalsız birini beni tebrike gönderdi, demis. Genç kont pek lafını sakınma geregini duymamıs: — Eger huzurunuzda sakalın bu kadar önemi oldugunu bilseydi, kralımız size bir keçi de gönderebilirdi... KAZIKLANMA XIII. Louis’nin (1601-1643) maliye bakanı Charles Duret söyle söylemis: — Sayet biri beni kazıklarsa Allah onun belasını versin. Aynı kisi beni ikinci defa kazıklarsa. Allah hem onun hem benim belamı versin. Ama üçüncü kez de kazıklarsa Allah yalnız benim belamı versin. MAKSADI NE ACABA? Fransa ihtilalinden önce bir kasaba piskoposu olan Talleyrand (1754-1838) ihtilalden sonra Kurucu Meclis üyeligine seçilmis; ondan sonra da yıldızı parlayıp yıllarca dısisleri bakanlıgı, basbakanlık gibi devletin en önemli makamlarında bulunmus. Fakat yürüttügü bu önemli görevler sırasında o kadar yalan dolana, dümene, riyaya basvurmus ki, serrinden, kral, imparator dahil herkes Allah’a sıgınır olmus. Bir gün krala (I. Louis Philippe 1773-1850) Talleyrand’ın öldügü haberi verilmis. Bu haber üzerine kral, onun her sözünün, her hareketinin altından bir fitne çıkmasına alısmıslıgı dolayısıyla kendisi için gayet dogal olan su tepkiyi göstermis: — Yaa öyle mi? Maksadı ne acaba?.. KABUL GÖRMEZ Fransız tarihinin ilginç kisilerinden biri de Kardinal Jules Mazarin’dir (1602-1661). Bu kurt politikacı, XIV. Louis’in krallıgının ilk yıllarında basbakanlık görevini de yürütmüs. Son derece dalavereci, katakullici bir karaktere sahip olan Mazarin, çevirdigi dolaplarla genç krala hayli sıkıntı çektirmis. Bir gün yardımcılarından biri krala su haberi getirmis: — Efendimiz, Kardinal Mazarin ruhunu Tanrı’ya teslim etti... Mazarin’den çok çekmis olan kralın tepkisi su sözler olmus: — Tanrı’nın kabul edecegini hiç sanmam... O DA AYNI SEYI YAPIYOR J.P.Sartre’ın, düsüncelerini çekinmeden açıklayan; elestirilerini, kendince gerekli gördügü kimselere pervasızca yönelten bir yazar ve filozof oldugu bilinmektedir. Sartre’ın acımasız elestirilerine en çok hedef olanlardan biri de Cumhurbaskanı De Gaulle’müs. De Gaulle’ün yakın çevresi Sartre’ın bu elestirilerine çok kızar, kendisini kıskırtırlarmıs: — Sayın Baskan, Sartre’ın yaptıgının bu kadarı da fazla! Kim olursa olsun herkes biraz haddini bilmeli. Siz her seyden önce Fransa’yı temsil ediyorsunuz. De Gaulle bunlara hiç beklemedikleri ve düsünmedikleri bir cevap vermis: — Evet, ben Fransa’yı temsil ediyorum, ama Jean Paul Sartre da Fransa’yı temsil ediyor. OYNARSA Amerikalı bir tiyatro yazan, bir eserinin ilk temsil edilecegi gece için Ingiltere Basbakanı Churchill’e (1874-1965) bir çift davetiye göndermis ve bir de not eklemis: — Davetiyelerden biri sizin için, digeri de bir dostunuz için, sayet varsa... Churchill, tesekkür ederek cevap vermis: — Eserinizin ilk temsiline gelemeyecegim. Ikincisine gelmeye çalısırım, sayet oynarsa...

Abraham Lincoln'ün Mektubu

admin — Tue, 13 May 2008 21:12:08 +0000

Abraham Lincoln'ün Mektubu

-ABD'nin eski ve ünlü başkanlarından Abraham Lincoln'ün oğlunun hocasına hitaben yazdığı mektuptur.- Öğret ona ki... "Öğrenmesi gerekli, biliyorum; tüm insanların dürüst ve adil olmadığını... Fakat şunu da öğret ona; her alçağa karşılık bir kahraman, her bencil polikacıya karşılık kendini adamış bir lider vardır. " Her düşmana karşılık bir de dost olduğunu da öğret ona! Zaman alacak biliyorum, fakat eğer öğretebilirsen ona, kazanılan bir doların, bulunan beşinden daha değerli olduğunu öğret... Kaybetmeyi öğrenmesini öğret ona!.. Ve hem de kazanmaktan neşe duymayı, kıskançlıktan uzaklara yönelt onu..." "Eğer yapabilirsen, sessiz kahkahaların gizemini öğret ona... Bırak erken öğrensin, zorbaların görünüşte galip olduklarını... "Eğer yapabilirsen, ona, kitapların mucizelerini öğret.Fakat ona, sessiz zamanlar da tanı! Gökyüzündeki kuşların, güneşin yüzü önündeki arıların ve yemyeşil yamaçtaki çiçeklerin edebi gizemini düşünebileceğini... Okulda hata yapmanın, bile yapmaktan çok daha onurlu olduğunu öğret ona...Ona, kendi fikirlerine inanmasını öğret. Herkes ona yanlış olduğunu söylediğinde dahi..." "Nazik insanlara karşı nazik, sert olanlara karşı da sert olmasını öğret ona'.. Herkes birbirine takılmış bir yöne giderken, kitleleri izlemeyecek gücü vermeye çalış oğluma! Tüm insaları dinlemesini öğret ona, fakat, tüm dinlediklerini gerçeğin eleğinden geçirmesini ve sadece iyi olanları almasını da öğret." "Eğer yapabilirsen, üzüldüğünde bile nasıl gülümseyeceğini öğret ona...Gözyaşlarında hiçbir utanç olmadığını öğret.Herkesin, sadece kendi iyiliği için çalıştığına inananlara, dudak bükmesini öğret ona. Ve aşırı ilgiye dikkat etmesini.." "Ona, kuvvetini ve beynini en yüksek fiyatı verene verene satmasını, fakat hiçbir zaman kalbi ve ruhuna fiyat etiketi koymamasını öğret... Uluyan bir insan kalabalığına kulaklarını tıkamasını öğret ona... Ve eğer kendisinin haklı olduğuna inanıyorsa, dimdik dikilip savaşmasını öğret. Ona, nazik davran, fakat onu kucaklama!.. Çünkü ancak ateş çeliği saflaştırır. Bırak, sabırsız olacak kadar cesarete sahip olsun. Bırak, cesur olacak kadar sabrı olsun. Ona, her zaman kendisine karşı derin bir inanç taşımasını öğret. Böylece insanlara karşı da derin bir inanç taşıyacaktır..." "Bu büyük bir taleptir. Ne kadarını yapabilirsen bir bak bakalım...O, ne kadar iyi, küçük bir insan. Oğlum..."

Zor İnsanla İletişim

admin — Tue, 13 May 2008 21:14:43 +0000

Zor İnsanla İletişim Günlük yaşam, çoğu zaman, insanlar arası iletişim çatışmaları ve anlaşmazlıklarla doludur. Örneğin, kahvaltı masasında eşinizle bir konu üzerinde tartışmaktasınızdır. Siz yeni bir girişim yapmanın zamanı geldiğine inanıyorken ; eşiniz "Hiç de öyle değil! Biliyorsun ki, şu anda ona ayırabilecek kadar paramız yok" demektedir. İşyerinize gelmişsinizdir. O gün için tasarladığınız yeni şeyler vardır. Düşüncelerinizi çevrenizdekilerle paylaşmak istersiniz. O sırada birisi: "Buna benzer bir şeyi daha önce de denemiştik. Biliyorsunuz yürümedi..." diyip çıkıverir işin içinden. Öğle aralığında, daha önce almış olduğunuz, fakat kısa sürede bozulan bir aygıtı değiştirmek istersiniz. Karşınızdakiler paranızı geri ödemeye yanaşmazlar, ya da bozuk aygıtı değiştirmek istemezler. "Neden böyle davranıyorsunuz?" diye sorarsanız; yanıtları hazırdı: "Bu mağazamızın prensibidir. Tersine hareket edemeyiz". Akşama doğru, tam işyerinizden ayrılmak üzeresinizdir, hiç de görmek istemediğiniz birisi karşınıza dikiliverir. Sırıtkan bir yüzle her zamanki gibi, sizden aynı isteklerde bulunmaktadır. Ondanda kurtulur, arabanızla evinizin yolunu tutarsınız; bu kez de, farkında olmadan kırmızı ışığı geçtiğiniz için, yolun kenarına çekilip trafik polisine hesap vermek zorunda kalırsınız. Kuşkusuz, bu tür tersliklerin hepsi aynı gün içinde başımıza gelmez. Ama, benzer olaylarla karşılaşmak mümkündür. Yaşamımız boyunca edindiğimiz kişiler arası deneyimler yukarıda sayılan iletişim sorunlarını çözmemize yardımcı olur. Bazı durumlarda ise, deneyimlerimiz ne kadar yeterli olursa olsun, kurduğumuz diyaloglar olumlu sonuç vermezler. Başarısızlıkla biten böyle diyalogların sonunda sıkıntımız, öfkemiz, çaresizliğimiz, bir kat daha artabilir. İletişim kurmakta güçlük çeken insanlar için, uzmanlar: "Zor İnsanlar" deyimini kullanıyorlar. Zor insanlar, toplumdan topluma, kültürden kültüre farklı tanımlanmakla birlikte, temelde birbirlerine benzer davranışlar sergilerler. "Dediğim dedik, çaldığım düdük!" diyen cinstendirler adeta. İnatçı, hırslı, kaprisli ve kendini beğenmiş kimselerdir. Böyle insanlarla nasıl bir iletişim kurulmalı dersiniz? Ya da, sizinle diyaloga girmeyi ta baştan beri istemeyen bu zor şahısları sağlıklı bir iletişim kurmak üzere karşınıza nasıl oturtabilirsiniz? Bu tür durumlar, sıradan iletişim becerilerinden fazlasını gerektirir doğal olarak. HASIMLIKTAN AMAÇ ORTKLIĞINA

"Kapışmak için iki kişi, karışık bir durumun düğümünü çözebilmek için yalnızca bir kişi gereklidir" diyor bir iletişim uzmanı; Ardından şunu ekliyor : "En zor probleminizi çözüme ulaştırmak sizin elinizdedir" Yani, zor durumun çözümü için önce kendimiz uzlaşma niyetinde olmalıyız. Sonra, karşımızdaki zor insanı bizim bu niyetimize katılmasını sağlamaya çalışmalıyız. Onunla uzlaşabilirsek, hasımlık kendiliğinden ortadan kalkmaz mı?... "Zor İnsan" ile iletişim kurabilmenin aşamaları özetle şöyle sıralanıyor: 1.. Balkona çıkmak: Birinci basamak kendi davranışımızı kontrol altına almaktır. Karşıtımız "Hayır" dediği ya da ummadığınız bir biçimde davrandığı zaman; istediğimizden vazgeçmeye ya da karşı saldırıya geçmeye gerek yoktur. Konuşmayarak ya da tepki vermeyerek zaman kazanabiliriz, bu süre içinde, diyalogun asıl beklenen sonucunu dikkate alarak, sembolik bir şekilde : "Balkona çıkma" sözlerini deneyebiliriz.

2.. Onların tarafına geçmek: Karşıtınız, iletişim sırasında saldırmamızı beklemektedir ya da direneceğimizi ummaktadır. O halde, biz tam tersini yapmalıyız. Onu dinlemeliyiz, görüşlerini tanımalıyız, mümkün olabilen noktalarda uzlaşmaya çalışmalıyız. Karşıtımızın gücünü ve yeteneklerini tanıyabilmek, onun tarafına geçerek mümkün olabilir.

3.. Reddetmemek, yeniden çerçevelendirmek: Bu aşama, karşıtımızın düşüncelerini reddetmek yerine, ki bu onu daha uzlaşmaz hale getirir-dikkatini her iki tarafın beklentilerini tatmine yöneltme dönemidir. Bütün söylediklerini ele alıp problemi çözmek amacıyla tekrar çerçevelendirebiliriz. Örneğin: "Bunun neden böyle olmasını istiyorsun?", "Sen benim yerimde olsaydın ne yapardın?" ya da "Şöyle yapsak nasıl olur?" gibi sorular sorarak, iletişimi engelleyen sorunların isimlerini belirlemeye çalışabiliriz.

4.. Onunla Altın Bir Köprü Kurmak: Kendimizi bu aşamada bir arabulucu gibi düşünebiliriz. Onu da işin içine katarak, düşüncelerini ve beklentilerini örenip karşılanmamış gereksinimlerini bulup çıkarmaya uğraşabiliriz. Kurduğumuz diyalog sonrasında, onun da kendisi içi bir zafer kazanmış olduğu kanısını uyandırabilirsek o kimseyle aranızda altın bir köprü oluşturduğunuzu düşünebiliriz.

5.. Onu sağ duyusuna getirmek, dize değil! : Bu aşamaya kadar, karşıtımız hala direnmekte ve görüşme yapmadan kazanabileceğini düşünmekte ise, biz yine de sinirlerimize hakim olmaya çalışmalıyız. Bu son aşamada yanlışlıkla güç kullanmaya ya da tehdit etmeye kalkışırsak bilelim ki bunlar geri tepecektir. Eğer onu köşeye sıkıştırırsak bu kez de, başka kaynaklarını harekete geçirerek bize karşı saldırıda bulunabilir. Bu nedenle konuşmayı olumsuz bir biçimde bitirmekten ise, bir sonraki görüşmenin davetiyesini uzatmaya çalışmalıyız. Böylece aramızdaki köprünün açık olduğuna inanacaktır. Görüldüğü gibi "Zor İnsan"la diyalog hiçte kolay değil. Ama önemli amaçlar uğruna bu yol her zaman denenmelidir. Kişileri dize getirmenin ya da "Ya hep, ya hiç!" yasası gereği kenara itmenin değil, ; Her iki tarafında olumlu yönlerinden yararlanmanın çareleri aranmalıdır. Dr.Yusuf B. Karaosmanoğlu ©

Zamanın değerini anlama

admin — Tue, 13 May 2008 22:02:43 +0000

"Farz edin ki her sabah hesabınıza 86400 Amerikan Doları kredi veren bir bankanız var, ama bir günden diğerine hiç bakiye devretmiyor. Tutarı ne olursa olsun, kullanmadığınız bakiyemiktarı her akşam iptal ediliyor. Böyle bir durumda ne yapardınız? Tabii ki son kuruşuna kadar çekerdiniz!!!! Aslında, hepimizin böyle bir bankası var. Adı: ZAMAN Her sabah ise, iyi şeylere yatırım yapmadığınız kısmını silip, hesabınıza zarar kaydediyor. Hiç devretmiyor. Kredimiktarından bir kuruş fazla kullandırmıyor. Her gün size yeni bir hesapaçıyor. Her akşam günün bakiyesini yakıyor. Eğer günlük depozitolarınızı kullanmadıysanız, bu zarar sizindir. Geriye dönüş yok. Yarından avans çekmek yok. Bugünü, bugünkü depozitonuzla yaşamalısınız. Ona yatırım yapın ki, size sağlık, mutluluk ve başarı olarak geri dönsün. Zaman akıp gidiyor gününüzü gün etmeye bakın!

BİR SENE'nin değerini anlayabilmek için sınıfta kalan bir öğrenciye sorun. BİR AY'ın değerini anlayabilmek için, premature bir bebeği dünyaya getiren anneye sorun.

BİR HAFTA'nın değerini anlayabilmek için, haftalık derginin editörüne sorun.

BİR DAKİKA'nın değerini anlayabilmek için, treni henüz kaçırmış bir kişiye sorun.

BİR SANİYE'nin değerini anlayabilmek için, bir kazayı kıl payı atlatmış bir kişiye sorun. BİR MİLİSANİYE'nin değerini anlayabilmek için,olimpiyatlarda gümüş madalya kazanan kişiye sorun. Sahip olduğunuz her anı değerlendirin. Daha fazla değer verin, çünkü onu çok özel biriyle, zamanını harcamaya değecek kadar özel biriyle paylaştınız. Şunu unutmayın ki zaman hiç kimseyi beklemez. Dün artık mazi oldu. Yarın ise muamma. Bugün ise avuçlarımızın içinde bize sunulmuş bir armağandır.

Nasıl iyi yönetici olunur.Altın kurallar

admin — Tue, 13 May 2008 22:07:42 +0000

Yöneticilere altın kurallar

Altı bin kişilik Alarko Şirketler Topluluğu'nu İshak Alaton'la birlikte dünyada söz sahibi konuma getiren Alarko Şirketler Topluluğu Eş Başkanı Üzeyir Garih, geliştirdiği kendine has yönetim tarzları ve insan kaynaklarına verdiği değer ile Alarko Holding'in başarılarının altındaki en büyük etken oldu.

Üzeyir Garih için insan ilişkileri ve insan kaynakları çok önemliydi.

İnsanların sosyal niteliklerine bakmadan herkese karşı saygılı ve ölçülü davranışlarıyla bilinen Garih, bilgisini genç yöneticilere aktarmaktan bıkmadan, her zaman onlara yol gösterici olmuştur. Özellikle yönetim, organizasyon ve ekonomi ile ilgili Üzeyir Garih'in yazıları birçok yöneticinin başvurduğu kaynaklar arasında yer aldı. 25 Ağustos günü Eyüp Mezarlığı'nda öldürülen Üzeyir Garih'in yönetici ve yönetici adayları için kaleme aldığı yazılarından bazı bölümler sunuyoruz.

GARİH'TEN YÖNETİCİLERE TAVSİYELER

* Altınızdakilerle konuşurken ses tonunuzu yükseltmeyiniz. Bu onları tedirgin eder, sizinle tartışma zeminini yok eder. Sonuçta yanlış karar alma olasılığınızı artırır.

* Münakaşaları uzatmayınız. İkna olamadığınız veya edemediğiniz hallerde, görüşmeyi erteleyiniz.

* Kızma hakkınızı, karşınızdaki bu hakkını kullanmasını müteakip derhal uygulamayınız. Kızma hakkı, soğuk yenmesi gereken bir yemektir. Aksi halde durum kavgaya dönüşür.

* Taltifi aleni, cezalandırma veya haklı dahi olsa tenkidi, ilgili ile teke tek yapınız.

Gülümseyiniz, gülünüz ve muhatabınızı gülümsemeye ve gülmeye teşvik ediniz.

Selamlamayı ve mümkünse el sıkmayı ihmal etmeyiniz. Kimseyi görmezlikten gelmeyiniz.

* Karşınızdakine hakkını her durumda teslim ediniz.

* Yanlış bir hareketiniz olursa, duruma göre gerekirse aleni özür dilemekten çekinmeyiniz. Bu sizi yüceltir.

* Aşırıya kaçmadan ve istihza izlenimi vermeden karşınızdakine zaman zaman kompliman (iltifat) yapmaktan geri durmayınız. Sempatiyi artırır.

* Her gelen mektup ve yazıya bekletmeden aldığınızı belirten bir cevabı mutlaka ve derhal yazınız. Ciddiyetinizin bir ifadesidir.

* Lüzumsuz münakaşalardan sakınınız ve bunlardan kaçınınız. Zaman ve prestij kaybetmeyiniz.

* Muhatabınızla karşılıklı olarak birbirinizi ikna edemiyorsanız, ısrar etmeyiniz. Güvendiğiniz uzman bir danışmanla istişare ediniz.

* Uzmanı olmadığınız konularda kesinlikle ısrarcı olmayınız. Mümkünse bu konularda dinleyici olmayı yeğleyiniz.

* Karşınızdakini durum ne olursa olsun hele alenen aşağılamayınız.

* Bir konunun size izahı halinde, konuyu anlamış olsanız bile karşınızdakinin sözünü kesmeyiniz. En kötü halde o sırada zihnen başka bir sorununuza çözüm arayın. Muhatabınızın içini boşaltmasına izin veriniz.

* Kesinlikle astlarınıza talimat vermeyiniz. Gerekçeli kararlarını talep ederken aynen tashihen veya tadilen, görüşerek onaylamaya çalışınız veya reddediniz.

* Muhatabınızı huzura kavuşturmaya gayret ediniz. Oturma şeklini örnek olarak rahatlatınız.

* Birini karşılarken ayağa kalkıp rahat bir köşeye karşılıklı oturtmaya bakınız. Masanız başında büyüklük taslar durumdan kaçınınız.

* Muhatabınızı biliyor iseniz karakterine ve eğilimlerine uygun şekilde motive etmeye çalışınız.

* Konuşma arasına konuya uyumlu bir fıkra anlatmak durumu yumuşatır. Kişiye dokunacak veya kaba esprili nükte ve anekdotlardan kaçınınız.

* Psikolojik davranıp, karşınızdakinin görüşmeden, sonuç ne olursa olsun rencide olmadan memnun ayrılmasını sağlamaya bakınız.

* Nihayet, dış görünümünüze dikkat ediniz. Görünüm bir oranda şahsiyeti belirler

İSLAMİ BİLİMDE METODOLOJİ SORUNU

admin — Tue, 13 May 2008 22:17:07 +0000

İSLAMİ BİLİMDE METODOLOJİ SORUNU

Yazar : Dr. Mehmet PAÇACI

Genel Değerlendirme:

Kitap, Batı metodolojisinin eksiklerini ortaya koyarak İslam metodolojisini açıklıyor. Bu açıdan sosyal bilimlerin İslamileştirilmesi, İslami epistomoloji, İslamda bilgi edinme yolları ve modern bilgi nazariyesinin tenkidi konuları inceleniyor.

A)ÖNSÖZ (Dr.Mehmed Paçacı)

Müslümanlar bugün kendi uygarlık modellerine ait temel ilkelerin önemini unutmuş, bazı ayrıntılar yüzünden ayrılığa düşmüş, insanın sorunlarından uzak, yerel, kendi özel sorunları ile sınırlanmış, bir topluluk izlenimi veriyorlar .

Oysa insanlığa iki cihanda mutluluk getirecek bir uygarlık ortaya koymayı hedefliyorsak temel hususların gerçekleştirilmesi gerekiyor

Bilginin islami tartışmaları merhum Faruki tarafından başlatılmış; İlkeleri konulmuş. Ekonomi dalında Muhammed Arif ve diğer dallarda ileride göreceğimiz çalışmalar dikkate şayandır. Osman Bakar, Metoloji sorununu ele almış. Riaz Kirmani'nin ise geleneğe dayanan bir çizgisi var.

B)Sosyal bilimlerin İslamileştirilmesi (İsmail R. Faruki)

Ancak yüzyıllık bir geçmişi olan Sosyal bilimlerin çoğu üniversitelerde şu beş disipline ayrıldığı görülür: Sosyoloji, antropoloji, siyaset bilimi, ekonomi ve tarih. Coğrafya ve psikoloji ise hem sosyal hem doğal bilimler grubuna dahildir. Fransız Devriminden sonraki dönem Avrupa'nın düşünce alanında Kilise tarafından uygulanan istibdada son vermeyi başardığı bir dönem olarak kabul etmişti. Sosyal bilimin Batı'daki babasına göre doğal bilimin doğruluğu tartışma götürmez bir metodolojiye sahipti. Bilimde, dokunulmaz hiç bir ilke yoktur, her şey inceleme konusu yapılabilir.

Batı Metodolojisinin Eksiklikleri:

1)Öncel Verilere Uygunluğun inkarı

2)Sahte Objektiflik Anlayışı

3)Ferdiyetçiliğe karşı Ümmet Aksiyolojisi

İslam Metodolojisini en ayırıcı özelliği, onun hakikatin tekliği ilkesine sahip oluşudur. Allah nasıl bir ise hakikatinde öyle bir olduğuna inanır. Ayrıca ümmetçilik anlayışı hakim olup, İslam, kişisel ahlakilik yada kişisel takva gibi bir düşünceye iltifat etmemiştir. Bu yüzdendir ki İslam manastır hayatını ve ömür boyu bekar kalmayı yasaklamış. Hristiyanlık kurtuluşu niyete İslam'sa amele bağlamış. Hristiyanlıkta en yüksek mahkeme vicdan iken, İslam'da bu kamu hukuku ve mahkemesi, kamu yaptırımı, tarih içinde Allah'ın ceza ve mükafatlarından oluşmaktadır.

Sosyal Bilimlerin İslamileştirilmesi:

1)Tevhid İlkesi: Allah(c.c) vardır, birdir. Yaratıcıdır. Rabb, Rezzak'tır, nihai fizik ötesi O'dur. İnsanın mutluluğu O'nun emirlerine ve ilahi vahyine tabi olmaktan geçer.

2)Allah'ın yeryüzündeki Hilafeti ile; insanı vekil oluşu ile bilimin ilgilenmesi. Bu vekili konu edinen bilimler ümmetsel olarak adlandırılmalı.

3)Ümmetsel bilimler, doğal bilimler tarafından geriletilmemeli. İkiside ilahi düzeni keşfetmeli ve anlamalı.

Böylece İslam sosyal bilimi, bu disiplini insanileştirebilir ve beşeri idealleri Batılı sosyal bilimin kör güçler elinde çaresiz bir kukla olmaktan kurtarabilir.

İslami Bilim Çalışmaları için tavsiyeler:

a)İnsan Kaynakları; İslama bağlı alimler cemiyeti bulup tespit etmek ve geliştirmek.(Yoğun kurs, seminer ve araştırma planları ile konferanslarla)

b)Çalışma ve Araştırma Gereçleri; önemli konulara ait Bibliyografyalar oluşturulmalı.

c)Yapıcı Çalışmalar: Eğitilmiş öğretmenler olmadan yada başka bağlılıkları olan bilgi ve görüşü yeterli olmayan öğretmenler elinde ders kitaplarının yararı çok az olacaktır.

C)BİLGİNİN İSLAMİLEŞTİRİLMESİ(Muhammed Arif)

Faruki'nin ortaya koyduğu hem kuramsal bir model hem de uygulanabilir bilimsel bir araştırma programı, bilimsel olmadıkları gerekçesiyle saldırıya uğradılar.

İslami Epistemoloji "bütün bilgi Allah'ın bilgisidir" öncüsü ile başlar. Allah ilk insan olan Hz. Adem'e her şeyin ismini öğretmiştir. Batı anlayışında aklın uygulandığı yerlerde dine yer yoktur. Din inanç alanıdır. Bu alanda akıl ve iman karşılıklı olarak birbirini dışlamaktadırlar. İslami Epistemolojinin temelini oluşturan vahye Batıda yer yoktur. Batı Epistemolojisini eleştiren yalnızca Faruki değil, aynı fikirler 1.Lakatos tarafından da paylaşılır.

Kurumsal fiziğin 2 büyük amacı vardır. Doğanın temel kanunlarını keşfetmek ve bunlardan sonuçlar çıkarmak. Model geliştirme için uğraşan bir sosyal bilimcinin de aynı 2 amacı vardır.

Bilgiyi İslamileştirmek amacıyla bir sosyal bilime ait anlamlı bir model kurma yolundaki ilk adımın, idealleştirme olduğunu savunmaktadır.

İslami ekonomik sistemi değerlendirmek için aşağıdaki noktaların ölçüt olarak ileri sürülmeleri uygun görünmektedir.

1)Verimlilik ve büyüme için sosyal adalet

2)Bireyin başarısını(Felah) en üst düzeye çıkarmak için özgünlük

3)Temizlik

4)Sınıf üstünlüğünü ortadan kaldırmak

5)Herkese fırsat eşitliği sağlamak

Zamanın ihtiyacına cevap vermek için, İslami toplumda faizsiz bankacılık alanında araştırma yapılması, kar-zarar ilkesi üzerine kurulmuş faizsiz ekonominim yararları büyüktür:

Şakir Kocabaş

D)İSLAMDA BİLGİ EDİNMENİN YOLLARI VE MODERN BİLGİ NAZARİYESİNİN TENKİDİ

Bir konuda ciddi bir araştırma yapmadan önce bu araştırmanın çerçevesini doğru tespit etmek için bir takım ciddi ön çalışmalar yapılması gerekir.

Tefsir, hadis ve Kelam'dan başka diğer bazı ilimleri de derinlemesine çalışmış olmak gerekiyor.

İslami Bilgi Teorisi (epistemoloji) diye bir şey yoktur ve olmayacaktır ve bunun yerine bundan çok daha zengin ve verimli olmak üzere, müslüman düşünürlerin bilgi anlayışları ve bilgi organizasyonları olacaktır.

Mantık, Matematik, Fizik, Bilim Felsefesi ve Dil Felsefesi üzerine derinlemesine çalışılmalıdır.

İslam üniversitelerinde bilim, felsefe ve metodoloji problemlerini temelden halletmek üzere Sultan 2. Mehmed tarafından kurdurulan müzakere komisyonunda İbn Rüşd ve Gazalinin eserleri üzerine yapılan uzun araştırma ve müzakerelerden sonra Gazalinin metod ve düşüncelerini eğitim sistemlerine esas alarak kabul etmişler. Böylece İslam üniversitelerinde eğitim felsefesi ve ve hatta bütün felsefesi olarak Gazalinin eserleri üzerine kuruldu.

E)İSLAMİ BİLİMDE METODOLOJİ SORUNU (Osman Bakar)

Metodoloji İslam'ın bilimsel geleneği açısından çözülmesi gerekli bir problemdir. İslami metodolojisi ile modern bilimin ki arasındaki temel farklılıkların ortadan kalktığı söylenemez. Oysa Çağdaş bilimin Bilimsel Metodu aynı zamanda islami bilimin bilimsel metodudur. Çağdaş bilimde kabul edilen çoğulcu metodoloji, İslami bilimlerin metodolojilerinin bütününü de kuşatmaktadır. Çağdaş bilim hem şu andaki epistemolojisine sahip çıkıp hem de vahiy mahsulu kutsal kitapları ve geleneksel anlamda zihinsel sezgiyi metoduna alamamaktadır. Tevhid üzerine kurulu İslami bilimin epistemolojik modeli, metodolojilerin çokluğunun ne demek olduğu hakkında bütüncül ve tutarlı bir görüşe sahip bulunmaktadır

Metodoloji hakkında konuşmak insanın kısmi yönleriyle olsun, bütüncül yönleriyle olsun, Hakikat'e ait bilgiyi elde edebileceği yollar ve metodlardan söz etmek demektir.

Geleneksel anlamda kozmoz yani; Allah'ın yarattığı bütün düzen, üç temel halden meydana gelmektedir: Maddi ve cesedi alem; ruhi veya hayvani alem, meleki veya manevi alem.

Bazı çağdaş bilim felsefelerini, Kutsal kitapları başvuru kaynakları arsına almaya götüren sebeplerin tersine müslümanların Kutsal kitabı metodolojilerin bütününden ayrılmaz bir bütündür. Mesela; Tefsir metodunda akli veya mantıki delillerin kesinliğini sağlayan şey ise vahye imandır.

Kur'an-ı Kerim'in tefsiri, zorunlu olarak bizzat Doğanın olgularının tefsirini de içermektedir. Kur'an-ı Kerim'e uygulanan tefsir yönteminin bittiği yerde tevil başlamaktadır. tevil, kutsal metine ait batini anlamın bilgisine işaret etmektedir. tevil böylece tasavvufun düşen sel boyutu, temel doktrini Tevhid ilkesi olan Hakikat bilimi olmaktadır. tevil metodunun doğaya uygulanması dünyanın ilahi köklerini ortaya koyacaktır. Bu çağdaş bilimin içine iyice battığı çokluk dünyasının kaynağına ilişkin soruşturmasına gerçek cevapları içermektedir.*Çağdaş dünyada İslam'ı, İslami bilimi tekrar canlandırmak için, aradaki bu yakın bağa gereken önemi vermek durumundayız.*

F)İSLAMIN EPİSTEMOLOJİK TEMELLERİ (M.Riaz Kirman)

Aşağıdaki 3 ayet meali İslam'ın epistemolojik temelini temsil etmektedir

."...onların önlerinde ve arkalarında olanı bilir. O'nun ilmimden, ancak kendisinin dilediği kadarından başka bir şey kavrayamazlar..." (Bakara/255)

."Bir zamanlar Rabbin meleklerine"; “Ben yeryüzünde bir halife yarata-cağım demişti." (Bakara/30)

."Hepiniz oradan inin" dedik."Yalnız size benden hidayet geldiği zaman, kimler benim hidayetime uyarsa artık onlara bir korku yoktur ve onlar üzülmeyecektir."(Bakara/38-39)

Birincisi, bütün bilginin Kadir-i Mutlak Allah'ın ebediliğinde biraraya geldiğine açıkça işaret eden sonsuz birliği yani Tevhid kavramını anlatır.

İkincisi, insanın yaratılış amacının bilgisi ile ilişkisi olan hilafet doktrinidir.

Üçüncüsü ise Hidayet doktrinidir. Neticede Hilafet ancak meşiyyet(irade) bilgisi ile mardiyye bilgisi bir kul tavrı ile bütünleştirerek gerçekleşir.

Gerçekte bilim ve teknolojinin sağladığı faydalar, Allah'ın tecrübi bilginin bu çeşidini elde etmeye çabalayanlara dünyada verdiği bir ödüldür. Müslümanlar bilgiyi farz-ı ayn olarak görürler. Bu olmadan hilafet rollerini yerine getiremezler ve İslam'ın öteki yaşam biçimlerinin üzerine çıkarılmasını sağlamaya hizmet edemezler.

G)BİLGİNİN İSLAMİLEŞTİRİLMESİ (Fazlır Rahman)

Allah (c.c) Hz.Adem'i yarattı ve ona herşeyin ismini öğretti. Ve ona göklerin, yerin ve dağların yüklenmediği emaneti yükledi. Kur'an'ın ilm kelimesini kullandığı şüphesizdir. Allah (c.c) Hz.Davud'a zırhı nasıl yapacağını öğretti. İşte bu da bir ilimdir. Kötü olan ilm değil onu yanlış kullanmak veya su-i istimal etmektir.

Alkolün meşruiyetini Kufe’lilerden, mu'tanın meşruiyetini bazı Mekkeli fakihlerden, uyuşturucu kullanmanın meşruiyetini diğer bazı Mekkeli fakihlerden, musikinin meşruiyetini Medinelilerden alan bir kişi, becerebildiği bütün kötülükleri biraraya getirmiş olur.

Felsefenin İslam'a girmesinden çok kısa bir süre sonra, İbn Sina felsefi sistem kurdu. Aristo'dan sonra evrende insan hayatının bütün yönleri de dahil her şeyi açıklamayı hedef alan kapsamlı bir felsefi sistem kıran ilk düşünür İbn-i Sina'dır. İbn-i Sina'nın Yunan felsefesi, İslam ile sentez etmek için çalıştığı bir gerçektir.

SONUÇ:

İslami bilgiyi nasıl gerçekleştireceğimize ilişkin haritalar ve şemalar yapma düşkünlüğünden vazgeçmeliyiz. Zamanımızı, enerjimizi ve paramızı önermelerle ile değil, kafalar yetiştirmeye harcayalım. Hem kendi hem de batı geleneğini sorgulayalım. Bu sorgulama ve eleştiri son değil tam tersine yeni bilgiyi keşfetmekte ilk adımdır. İşte bu, müslüman aydının gerçek hedefidir.

H)BİLGİNİN İSLAMİLEŞTİRİLMESİNDE MÜSTAKBEL EĞİLİMLER

(İlyas-Ba-Yunus)

Başlangıçta İsmail Faruki'nin hayatı anlatılıyor. Önce Müslüman Öğrenciler Teşkilatını kurdu.

Bütün bu çalışmaları Bilginin İslamileştirilmesi adına yaptı. Amaç Kur'an ve sünnet ışığında geçmiş eğitimimizi gözden geçirerek bilimi yeniden eğitime sokmak.

Faruk'i Bilginin İslamileştirilmesinde 3 plan sunar:

1)Bilginin Birliği 2)Hayatın Birliği 3)Tarihin Birliği

Çalışma Programı, Çağdaş Disipline hakim olmak, İslami mirasa hakim olmak, Çağdaş ve islami disiplinlerin değerlendirilip yeniden düzenlenmesi diye özetlenir.

Ölümü üzerine çalışmaları sonuçsuz kaldı.

Hedefe ulaşabilmek için, liderlerin, alimlerin, aydınların, Teşkilatların el ele verip güçlenmeleri ve sıkıntıları paylaşmaları lazımdır.

I)İSLAMİ BİLİM ÜZERİNE SON TARTIŞMALAR (M.Zeki Kirmani)

Gerçekte, Batı Modelini alma uğraşında müslümanlar çok başarısız olmuşlar, dikkate değer bir şey üretememişler. Bu belki de Batı modelinin ümmetin psikolojik yapısına uygun olmamasındandır.

Müslüman entelektüeller, son zamanlarda çabalarını, kökleri Kur'an'da bulunan islami düşünceye dayalı bir bilim modeli geliştirmeye yönelttiler. Düşüncelerini Kur’an’nın entelektüel boyutuyla biçimlendiren, yalnızca özgünlükte değil, okuyucuya hitap etmekte kusursuzdur.

Mevdudi ve Seyyid Kutup, teorik bilimlerin müslümanlarca kabul edilmesi için, Kur'an ve sünnet ışığında eleştirisel olarak incelenmesi gereğinin farkına vardılar.

Bilim her milletin yetkin olmak istediği bir alandır. İslami ilkeler bilime karşı değildir. Gerçekte islamın çelişkiye düşen kuramları aslında bilimsel değildir.

Neccar, özellikle müslüman toplumlar için, bilimsel kitapların yeniden İslami bir perspektifte yazılması ve eğitimin buna uygun biçimde yeniden yönlendirilmesi gerektiğini belirtmektedir.

İslami bilimin temelleri hakkında Ziyaüddin Serdar önemli katkılarda bulunmuştur. Çalışmasının en önemli özelliği, onun islami bilimin köklerinin, islami temel kavramlarda olduğunu anlamış olmasıdır. İslami bilim temelinde, amacında, yaklaşımında, alanında ve bakımında pragmatiktir. İslam bütün sorunları tek başına çözmeye yetenekli bir dinamik sistemdi.

SONUÇ:

Bu mevzudaki tartışma açıkça gösteriyor ki, muhtelif görüş ayrılıklarına rağmen müslüman alimler, Batı bilimine alternatif konusunda ciddi bir ilerleme kaydetmişlerdir. Fakat bu alternatif henüz tam bir kabul görmemiştir. Neticede vahiy yoluyla ve gözlem yoluyla elde edilen bilgi doğru bilgiyi oluşturur. Bu bilgi yanlışlaşamaz ve olduğu gibi alınmalıdır. Akıl, sezgi ve çıkarım yoluyla elde edilen bilgi esas itibariyle belirsizdir. Zaman ve mekana göre değişme imkanı vardır.

Ermeni Meselesi Nedir?

admin — Wed, 14 May 2008 10:38:19 +0000

MILLET-I SADIKA’NIN IHANETI Muzaffer Tasyürek Osmanli topraklarinda 600 yil yasamis hiristiyan bir milletti onlar. Dinlerine, dillerine, gelenek ve göreneklerine müdahale edilmemisti. Serbestçe ticaretlerini yapmis, çocuklarini egitmislerdi. Osmanli yönetimiyle uyum içinde yasadiklari için “Millet-i Sadika” adini almislardi. Ermenilerden söz ediyoruz. Nice karanlik siyasi emellere malzeme olan veya edilen Osmanli Ermenileri’nden ve o çok “tartismali” Osmanli-Ermeni münasebetlerinden... Osmanli toplumu, diger bir-çok etnik unsur gibi Ermenileri de kendilerinden farkli görüp ayirmamisti. Onlarla komsuluk yapmis, ticari iliskiler kurmuslardi. Yönetim kadrolarinda yer verilmis, danismanlik, tercümanlik, hatta bakanlik olmak üzere devletin her kademesinde istihdam edilmislerdi. Içlerinden edebiyatçilar, müzisyenler, mimarlar, bürokratlar ve tip adamlari çikmis, Osmanli’nin toplum dokusunda bir renk olmuslardi. Evet; Ermeniler Osmanli’nin temel unsurlarindan birini olusturuyorlardi. Ta ki 3 Mart 1878’deki Ayastefanos Antlasmasi’na kadar.

KAPI BIR KEZ ARALANINCA Ayastefanos Antlasmasi Erme-niler’le iliskilerimizde bir dönüm noktasidir. Bu antlasmadan sonra Istanbul kapilarina kadar dayanan Rus Prensi Grandük Nikola’yi karsilamak üzere harekete geçen Ermeni Patrigi Narses, Ermenilerin isteklerinden olusan bir listeyi Nikola’ya iletti. Bu listede esas olarak Ermeniler’in yasadiklari vilayetlerde islahatlar yapilmasi ve müslüman halka karsi haklarinin korunmasi isteniyordu. Bu istekler, Ayastefanos antlasmasina ve daha sonra ayni yilin 13 Temmuz’unda imzalanan Berlin Antlasmasi’na birer madde olarak eklendi. Bunun anlami suydu: Rusya ve batili devletler, Osmanli topraklarinda nüfuz alanlari olusturmak için büyük bir firsat yakaliyorlardi. Osmanli’yi içten içe bölmek için artik dügmeye basilmis oluyordu.

ANADOLU ÜZERINE OYUNLAR Osmanli Devleti, iç islerine karisilmasina ve bilhassa hiristiyan tebanin tahrik edilmesine karsiydi. 4 Haziran 1878’de im-zalanan Kibris Antlasmasi’yla, topraklarinda yasayan gayri müslimler lehine islahatlari gündemine alarak, bu konuda gelebilecek talepleri susturmak istiyordu. Ama Ruslar, Ermeni Patrigi Narses’in verdigi kozu kullanmaya niyetliydiler. Ermeni haklarini savunuyormus gibi gözükerek, Kuzey Kafkasya ve Dogu Anadolu topraklarini ele geçirme harekâti baslattilar. Gerçek hedefleri ise, Akdeniz ve Hint Okyanusu’na ulasabilecekleri bir yol açmakti. Ruslar’in niyetini sezen Ingiltere ve Fransa da bos durmuyor, kendi çikarlarina uygun stratejiler gelistiriyorlardi. Aslinda batili devletlerin bu plâni yeni degildi. Daha 1800’lü yillarin basinda Avrupa’dan gönderilen misyonerler, ortodokslugun bir kolu olan Gregoryan Türkiye Ermenileri ile Protestan ve Katolik Ermenileri birbirine düsürmeyi basarmislardi. Öyle ki, 1820’de Katolik ve Gregoryan Ermeniler arasinda çikan bir tartisma sonucunda, Patrikhane saldiriya ugramis ve patrik canini zor kurtarmisti. Yapilan tahkikat sonucu yakalanan ve suçlu bulunan Ermeniler’den besi idam edildi ve bazilari da sürgüne gönderildi. Fransa, Ingiltere ve Rusya bu olayi siyasi malzeme yapmakta gecikmedi ve konuyu uluslararasi zemine tasidilar. Avrupa’da Ermeni lobileri olusturuldu. Bati medyasi Ermeni haklarini savunan yayinlar yapmaya basladilar. Isviçre’de Ermeni milliyetçiler tarafindan “çan sesleri” anlamina gelen “Hinçak” komitesi kuruldu ve komite kisa bir süre sonra Ingiltere’ye tasindi. Ingiltere’nin baslangiçta tanimak istemedigi Hinçaklar, 1880’de liberallerin seçimi kazanmalariyla siyasi kimliklerine kavustular. Hinçaklar, ilk hayali Ermenistan devletini kurdular. Bu hayali devletin sinirlari içinde, Osmanli’nin “Vilâyât-i Sitte” adini verdigi, Erzurum, Van, Diyarbakir, Sivas ve Bitlis bölgesi giriyordu. Bu merkezlere bagli olan Erzincan, Hakkari, Bingöl, Malatya, Amasya, Tokat, Giresun ve Ordu’nun bir kismi da hayali Ermenistan’in sinirlarina dahildi. Hinçak komitesi hizla teskilatlanarak, basta Istanbul olmak üzere Halep ve Izmir gibi büyük merkezlerde subeler açmaya basladi. Bu arada Ruslar da bölgede kendi emellerine hizmet edecek Tasnak komiteleri olusturuyorlardi. Fransa ise Güneydogu Anadolu’da ekonomik, askeri ve siyasi çikarlari için kullanacagi “Ermeni lejyonlari” olusturmanin hesaplarini yapiyordu.

ILK OLAYLAR 1893 yilinda Istanbul’dan Mus vilayetine gelen bir yazida, vilayet gelirlerinin 500 lira artirilmasi isteniyordu. Bunun üzerine Mus valisi bölgeye hemen yeni vergiler koyma yoluna gitti. Ancak Sasun bölgesi Ermenileri bu karara itiraz ederek, hükümete bir telgrafla müracaatta bulundular. Hükümet kararin geri alinmasi için valiyi uyardi. Vali ise kararin geri alinmasina itiraz edip, bölgenin hassas dengelerini bozacak icraatlara giristi. Ermenilerle müslümanlarin arasini açan uygulamalar, bölgeye yerlesmis Hinçak ve Tasnak komitelerinin ekmegine yag sürdü. Ermeni köylerini basip katliamlar yapmaga baslayan komitacilar, katliamlari Türkler yapiyormus görüntüsü verip isyan baslattilar. Hükümet olay yerine askeri birlikler gönderip isyani bastirdi ve valiyi görevden aldi. Ancak Hinçak ve Tasnak komiteleri olayi Avrupa kamuoyuna tasiyip, “Türkler hiristiyanlari katlediyor” propagandasina baslamislardi bile. Bunun üzerine Osmanli hükümeti, içinde Fransiz ve Ingiliz temsilcilerin de bulundugu bir heyeti bölgeye gönderdi. Heyette bulunan Fransa disisleri bakani Gabriel Hanotaux, Mus’taki incelemelerin sonucunda bölgede bir Ermeni sorunu olmadigini; konunun, Berlin Antlasmasi’ni istismar etmek isteyen güçlerin provakasyonundan ibaret oldugunu açiklayan bir rapor yazdi.

ISTANBUL AYAKLANMALARI Fransiz temsilcinin aksine Ingiliz Lord Salisbury, Ingilterenin çikarlari dogrultusunda olayi istismar etmeyi sürdürdü. Bölgede yerel meclisler kurulmasi ve bu meclislerde Ermeni temsilcilerin de yer almasi için Bâb-i Âliyi sikistirmaya basladi. II. Abdülhamid Han, bunu kabul etmenin gelecekte daha büyük tavizlere yol açacagi endisesiyle, Ingiliz temsilcinin isteklerini reddetti. Bunun üzerine, Ermeni Patrigi Izmirliyan Istanbul’daki Ermenileri ayaklandirdi. 30 Eylül 1895’de yüzlerce Ermeni Bâb-i Âli’ye dogru yürüyüse geçti. Onlari engellemek isteyen bir subayi öldürdüler. Olaylara asker ve zaptiye müdahale etmek zorunda kaldi. Istanbul on gün boyunca olaylarla sarsildi. Trabzon’daki Ermeniler de Istanbul’daki Ermeniler’i desteklemek için ayaklanma çikarmaya kalkistilar, ama olaylar büyümeden bastirildi. Istanbul’daki ikinci bir hadise de tarihlere “Banka Vakasi” olarak geçti. 26 Agustos 1896 günü Osmanli Bankasi Ermeni tedhisçilerin isgaline ugradi. Patrik Izmirliyan’in görevden alinmasini protesto eden tedhisçiler silahli baskin düzenleyerek bankayi isgal ettiler. Istekleri yerine getirilmedigi taktirde bankayi bombalayacaklari tehdidinde bulundular. Bu arada baska bir grup da ellerinde bombalarla Bâb-i Âli’ye hücum etmis, sadrazam Halil Rifat Pasayi öldürmege çalismislardi. Ermenilerin bu taskinliklarina kizan Istanbul halki da karsi harekete girisince, Istanbul adeta savas alanina döndü. Çok sayida insan yaralandi ve öldü. Isyerleri tahrip edildi. Inzibat kuvvetleri olaylari bastirmakta çok güçlük çektiler. Tedhisçiler emellerine ulas-mislardi. Artik fitnenin tohumu atilmisti. Olaylari kiskirtmak için Avrupa’dan getirilen Tasnak komiteciler bir Fransiz vapuru ile Istanbul’dan uzaklastiriliyorlardi. Olaylardan kisa bir süre sonra Avrupa devletleri, Trosak-Tasnak cemiyetinin yayinlamis oldugu yedi maddelik bir bildiriyi destekledigini açikladi. Bildiride, Ermeniler Dogu Anadolu’da muhtariyet isteklerini dile getiriyorlardi. Istekler Abdülhamid Han tarafindan bir kez daha reddedildi.

ABDÜLHAMID HAN’A SUIKAST 21 Temmuz 1905’te Ermeniler isteklerinin önünde önemli bir engel olan ve kendisine “Kizil Sultan” lakabini taktiklari Abdülhamid Han’in öldürülmesi için harekete geçtiler. Tasnak komitesinden Hristofor Mikaeliyan ile kizi Robina ve bir Rus Ermenisi, özel olarak yaptirilmis bir arabanin içine 20 kiloya yakin saatli bomba yerlestirerek Yildiz’daki Hamidiye camisinin kapisina yakin yerde pusu kurdular. Bomba, Abdülhamid Han’in Cuma namazindan çikis saatine ayarlanmisti. Saati dolan bomba patlayinca ortalik savas alanina döndü. 26 kisi öldü, 58 kisi yaralandi. Fakat, patlama esnasinda padisahin camide ªeyhülislam Cemaleddin Efendi ile sohbet ediyor olmasi, Ermeni plânlarini altüst etti. Olayin ardindan yapilan tahkikat korkunç bir tabloyu ortaya çikardi: Bütün kiliseler birer cephanelik haline getirilmislerdi.

ADANA OLAYLARI Tarihimizin en aci ihaneti, süphesiz Ittihat ve Terakki Partisi üyelerinin 31 Mart olaylarinin ardindan Abdülhamid Han’i iktidardan uzaklastirmalari oldu. Iktidardaki degisikligi firsat bilen Adana Ermenileri bagimsiz Kilikya Ermenistani’ni kurmak için piskopos Museg’in Avrupadan temin ettigi silahlarla ayaklandilar. Müslüman ahaliyi katletmege basladilar. Adanalilarin bu katliamlara karsi harekete geçmesiyle olaylar kanli çatismalara dönüstü. Piskopos Museg Iskenderiye’ye kaçti ve yine propaganda basladi: “Türkler Ermenileri katlediyor!” Ittihat ve Terakki yönetimi, Adana’da baslattigi tahkikat sonucu Divan-i Harp kurarak 50 Türk ve 3 Ermeni’yi idama mahkum edip, Avrupalilarin gönlünü almaya çalisti. Fakat ne Rusya, ne Ingiltere ve ne de Fransa bu idamlari yeterli bulmadilar. Berlin Antlasmasi’nin 61. maddesinin isletilmesini ve dogu bölgesinde yabanci müfettislerin yapacagi islah çalismalarina izin verilmesini sagladilar. I.Dünya Savasi’nin baslamasi bu tehlikeli uygulamanin faaliyete geçirilmesine engel oldu.

TEHCIR KANUNU 31 Ekim 1914’te Rus ordulari Dogu Anadolu’yu isgale basladilar. Bu isgal sirasinda kendilerine en büyük destek ve yardim Ermenilerden geldi. Ermeni tedhisçiler, Kars, Van, Mus, Erzurum gibi sehirlerde kadin-erkek, yasli-çocuk demeden Türkleri katliama tabi tutuyorlardi. Binlerce müslüman dogudan batiya göçüyor; evini, topragini, malini-mülkünü birakip yollara düsüyorlardi. Kimi yollarda ölüyor, kimi gurbette açliga, yoksulluga mahkum oluyordu. Aileler dagiliyor, analar yavrularini, kardesler birbirlerini, kaybediyorlardi. Göç edemeyenler de iskence edilerek katlediliyordu. Istanbul hükümeti, Anadolu’yu teröre bogan bu gelismelere karsi, 24 Nisan’da meshur tehcir kararini aldi. 16-55 yas arasindaki bütün Ermeniler Bagdat demiryolu hattindan en az 25 kilometre uzaga, simdiki Suriye topraklarina göç ettirilecekti. Ingiltere, Fransa ve Rusya’nin emperyalist emelleri, yüzyillarca baris içinde yasamis iki toplumu birbirine düsman etmis, yollarini ayirmisti. Zorunlu göç, Mayis ayinin so-nunda yerel jandarma ve mülki amirlerin kontrolünde basladi. Hükümet yayinladigi emirlerle kimsenin zarar görmemesi için talimat verdi. Fakat yapilan is lojistik imkanlari çok asiyordu. Sonuç, beklendigi gibi olmadi. Çok sayida masum insan yollarda öldü. Osmanli hükümeti mütareke döneminde olaylarda ihmali görülenler hakkinda sorusturma açti. 1397 görevliyi cezalandirip, 40 kisiyi idama mahkum etti. Fakat savas yillarinin acilari içinde alinan bu plânsiz-programsiz uygulamalanin dogurdugu sonuç bir trajediydi. Müsebbipleri Rusya, Fransa ve Ingiltere ve onlarin masalari Tasnak ve Hinçak örgütleriydi. Bati bu trajik olayi hâlâ kasima-ya ve kanatmaya devam ediyor. Bir dönem kullandiklari Tasnak ve Hinçak örgütlerinin yerine daha sonra Asala’yi ve ve baska birçok örgütü kullandilar. Emperyalistler son hareketlerinde daha acimasiz bir senaryo ortaya koyarak, müslüman-hiristiyan çatismasinin yerine Türk-Kürt kardes kavgasi çikarmaya çalistilar. Etnik, mezhep ya da daha baska farkliliklari da tahrik etmeye devam edecekler. Ancak bu oyunlarin tutma-yacagi anlasiliyor. Çünkü Anadolu insani yüzyillara dayanan ortak bir kültüre sahip. Haçli saldirilari, Fransiz, Ingiliz, Italyan ve Rus isgalleri bu ortak kültürün savunmasiyla defedilmisti. Maras’ta, Urfa’da, Antep’te, Erzurum’da, Bitlis’te Van’da, Sarikamis’ta, Çanakkale’de omuz omuza savasan, ortak kaderi paylasan insanlar, bu inançli toplumun üyeleriydiler. Kaynak: Semerkand dergisi

Ermeni katliamı

admin — Wed, 14 May 2008 10:41:32 +0000

ERMENİ İSYAN ve KATLİAMLARI

Berlin Antlaşması'nın imzalanmasını izleyen dönemde Ermeni sorunu iki yönde gelişmiştir. Bunlardan ilki, Batılı devletlerin Osmanlı İmparatorluğu üzerindeki baskı ve müdahaleleri; ikincisi ise, Anadolu, Suriye ve Rumeli'de yaşayan Ermenilerin Anadolu'nun çeşitli yerlerinde, özellikle Doğu Anadolu ve Klikya'da yeraltında örgütlenmeleri ve silahlanmalarıdır. İlk kışkırtmalar Rusya'dan gelmeye başlamış, Rusların bu tutumu İngiliz ve Fransızları Ermenilerle daha çok ilgilenmeye sevk etmiştir. Doğu Anadolu'daki İngiliz Konsoloslukları'nın sayısı hızla artmış, ayrıca bölgeye çok sayıda Protestan misyonerler gönderilmiştir. Bu kışkırtmalar sonucunda Doğu Anadolu'da 1880'den itibaren çeşitli Ermeni komiteleri kurulmaya başlamıştır. Ancak, yerel düzeyde kalan bu komiteler, Osmanlı yönetiminden şikayeti olmayan, barış ve refah içinde yaşayan Ermeni halkının ilgisini çekmediğinden başarılı olamamıştır. Osmanlı Ermenilerini içeride kurulan komiteler yoluyla devlete karşı harekete geçirmek mümkün olmayınca, bu kez Rus Ermenilerine Osmanlı toprakları dışında komiteler kurdurulması yoluna gidilmiştir. Böylece 1887'de Cenevre'de sosyalist eğilimli, ılımlı militan Hınçak, 1890'da ise Tiflis'te aşırı, terör, isyan, mücadele ve bağımsızlık yanlısı Taşnak Komiteleri ortaya çıkmıştır. Bu komitelere, "Anadolu topraklarının ve Osmanlı Ermenilerinin kurtarılması" hedef olarak gösterilmiştir. İstanbul'da örgütlenen ve Avrupa devletlerinin dikkatlerini Ermeni meselesine çekerek Osmanlı Ermenilerini kışkırtmayı hedefleyen Hınçakların başlattığı ayaklanma girişimlerini, aralarında siyasi mücadele başlayan Taşnaklarınki izlemiştir. Bu ayaklanma girişimlerinin ortak özellikleri; Osmanlı ülkesine dışarıdan gelen komitelerce planlanmış ve yönlendirilmiş olmaları ile örgütlenme faaliyetlerinde Anadolu'ya yayılan misyonerlerin büyük katkısının bulunmasıdır. İlk isyan 1890'daki Erzurum'da gerçekleşmiştir. Bunu, yine aynı yıl meydana gelen Kumkapı gösterisi, 1892-93'te Kayseri, Yozgat, Çorum ve Merzifon olayları, 1894'te Sasun isyanı, Babıali gösterisi ve Zeytun isyanı, 1896'da Van isyanı ve Osmanlı Bankası'nın işgali, 1903'te ikinci Sasun isyanı, 1905'te Sultan Abdülhamid'e suikast girişimi ve nihayet 1909'da gerçekleşen Adana isyanı izlemiştir. 1914'de Zeytun'da 100, 1915 Van olaylarında 3.000 ve 1914-1915 Muş olaylarında 20.000 Türk, Ermeni mezalimi sonucu hayatlarını kaybetmiştir. İsyanların Osmanlı kuvvetlerince bastırılması, dünya kamuoyuna propaganda maksatlı olarak "Müslümanlar Hıristiyanları katlediyor" mesajıyla yansıtılmış ve Ermeni sorunu giderek uluslararası bir sorun niteliği kazanmıştır. Nitekim, döneme ait İngiliz ve Rus diplomatik temsilciliklerinin raporları, "Ermeni ihtilalcilerin hedefinin karışıklıklar çıkararak Osmanlıların karşılık vermesini ve böylece yabancı ülkelerin duruma müdahalesini sağlamak" olduğunu kaydetmektedir. Öte yandan sömürgeci devletlerin diplomatik temsilcilikleri Anadolu'ya dağılmış Hıristiyan misyonerler ile birlikte Ermeni propagandasının Batı kamuoyuna iletilmesinde ve benimsetilmesinde büyük rol oynamışlardır. Ermeniler, Türk halkına en büyük zararı, Birinci Dünya Savaşı sırasında giriştikleri katliamlarla vermişlerdir. Bu dönemde Ermeniler; Ruslar hesabına casusluk yapmış, seferberlik gereği yapılan askere alma çağrısına uymaksızın askerden kaçmış, askere gelip silah altına alınanlar ise silahları ile birlikte Rus ordusu saflarına geçerek, "vatana ihanet" suçunu topluca işlemişlerdir. Daha seferberliğin başlangıcında, Türk birliklerine karşı saldırıya geçen Ermeni çeteleri, büyük katliamlara girişmiş, Türk köylerine baskınlar düzenlemek suretiyle sivil halka büyük zararlar vermişlerdir. Örneğin Van'ın Zeve Köyü'nün bütün halkı, kadın, çocuk ve yaşlı demeden, Ermeniler tarafından öldürülmüştür.

ERMENİ SORUNUNUN NASIL ORTAYA ÇIKTI

admin — Wed, 14 May 2008 11:39:39 +0000

ERMENİ SORUNUNUN ORTAYA ÇIKIŞIOsmanlı Devleti zayıflamaya başlayıp, hemen her konuda Avrupa'nın müdahalesine maruz kalınca, Türk - Ermeni ilişkilerinde de bir bozulma devri başlamıştır. Batılı ülkeler Osmanlı Devleti'ni bölerek bölgesel çıkarlarına ulaşabilmek için Ermenileri Türk toplumundan koparmayı hedeflemişlerdir. Özellikle Avrupa'nın bazı büyük devletleri "ıslahat" adı altında bir yandan Osmanlı Devleti'nin iç işlerine karışırken, bir yandan da Ermenileri, Osmanlı yönetimine karşı teşkilatlandırmışlardır. Böylece ülke içinde ve dışında teşkilatlanan ve silahlanan Ermeni komiteleri ile Ermeni Kiliseleri'nin kışkırtıcı faaliyetleri sonucunda, Ermeni toplumu yavaş yavaş Türklerden uzaklaşmaya başlamıştır. Türklerin iyi tutumuna karşın, yabancı devletlerle ittifak etmek suretiyle Türklerle mücadeleye başlayan Ermeniler, Batının desteğini alabilmek için kendilerini "ezilen bir toplum" olarak göstermeye ve "Anadolu üzerindeki egemenlik haklarını Türklerin gasp ettiği" iddiasını dile getirmeye başlamışlardır. Islahat Fermanı ile Müslümanlar ve Gayr-i Müslimler eşit statüye getirilince ayrıcalıklarını kaybeden Ermeniler, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonunda, Rusya'dan "işgal ettiği Doğu Anadolu topraklarından çekilmemesini, bölgeye özerklik verilmesini veya Ermeniler lehine ıslahat yapılmasını" talep etmişlerdir. Bu isteklerle birlikte Ermeni sorunu ilk kez ortaya çıkmaya ve uluslararası bir şekil almaya başlamıştır. 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Ayastefanos Anlaşması'nın Osmanlı Devleti'nce kabullenilmek zorunda kalınan 16. maddesi şöyledir: "Ermenistan'dan Rusya askerinin istilası altında bulunup Osmanlı Devleti'ne verilmesi gereken yerlerin boşaltılması oralarda iki devletin dostane ilişkilerinde zararlı karışıklıklara yol açabileceğinden, Osmanlı Devleti Ermenilerin barındığı eyaletlerde mahalli menfaatlerin gerektirdiği ıslahat ve düzenlemeyi vakit kaybetmeksizin yapmayı ve Ermenilerin Kürtlere ve Çerkezlere karşı güvenliklerini sağlamayı garanti eder". Anlaşmanın bu hükmü, esas itibariyle bağımsızlık kazanmak isteyen Ermenileri tam anlamıyla tatmin etmemiş olsa dahi "Ermeni Sorunu"nun tarihte ilk kez bir uluslararası belgeye yansıması ve "Ermenistan" diye bir bölgenin varlığından söz edilmesi yönünden büyük önem taşımaktadır. 1878 yılında toplanan Berlin Kongresi sonucunda imzalanan Berlin Antlaşması'nın 61. maddesi de Ayastefanos Anlaşması'nın 16. maddesi yerine şu hükmü getirmiştir: "Osmanlı Hükümeti, halkı Ermeni olan eyaletlerde mahalli ihtiyaçların gerektirdiği ıslahatı yapmayı ve Ermenilerin Çerkez ve Kürtlere karşı huzur ve güvenliklerini garanti etmeyi taahhüt eder ve bu konuda alınacak tedbirleri devletlere bildireceğinden, bu devletler söz konusu tedbirlerin uygulanmasını gözeteceklerdir". Berlin Antlaşması'nın bu hükmü ile Türk-Ermeni ilişkilerine yabancı güçlerin müdahale edebilmesi hakkı tanınmış olmaktadır. Böylece Ermeniler, Ruslar ve İngilizler tarafından kullanılmaya başlanmış ve İngiltere'nin elinde Rus yayılmacılığına karşı bir ileri karakol vazifesi görmüşlerdir. İngiltere ve Rusya tarafından tarih sahnesine sunulan Ermeni Sorunu, aslında emperyalizmin Osmanlı Devleti'ni yıkma ve paylaşma politikasının bir uzantısıdır. Sözde Ermeni soykırımı iddiaları ve yalanları da işte bu politikanın propaganda ürünüdür!..

Asılsız iddiaya karşı sesinizi duyurabileceğimiz,tepki vereceğimiz adresler burada Birlik olacağımız günlerden birisi daha arkadaşlar.Bu asılsız iddialara karşı Türk Milletinin sesi buradan yükselmeye başlasın.Kayıtsız kalmadığımızı duyuralım!İsviçre Konsolosluğu 1.Levent Plaza, A-Blok Kat: 3 Büyükdere Cad. No. 173 34394 Levent / Istanbul Tel: (212) 283 12 82, 283 12 98 Faks: (212) 283 12 97 E-posta: vertretung@ist.rep.admin.ch İsviçre Büyükelçiliği Atatürk Bulvarı No: 247 Kavaklıdere - Ankara Tel: (312) 467 55 55/6 Faks: (312) 467 11 99 E-posta: vertretung@ank.rep.admin.ch İsviçre Konsolosluğu - Antalya c/o Pamfilya Tourism Inc. Işıklar Caddesi No. 57 07100 Antalya Tel: (242) 243 15 00 / 10 Faks: (242) 242 14 00 / 01 E-posta: antalya@pamfilya.com.tr Mission Genf UNOG / Genova Misyonu UNOG Mission suisse auprès de l'ONUG 9-11 Rue de Varembé 1202 Genève / Switzerland Tel: 0041 22 749 24 24 Faks: 0041 22 749 24 37 E-posta: mission-geneve-oi@eda.admin.ch İsviçre Büyükelçiliği - Tiflis (Ermenistan büyükelçiliği Tiflis'te!?!) Krtsanisi 11 380014 Tbilisi / Georgia Tel: 00995 32 75 30 01 / 02 Faks: 00995 32 75 30 06 E-posta: vertretung@tif.rep.admin.ch İsviçre Uluslararası İlişkiler Federal Kurumu / İnsan Hakları Departmanı DFA - Political Affairs Division IV - Human security Bundesgasse 32 CH-3003 Berne Tel: 0041 031 322 30 50 Faks: 0041 031 323 89 22 E-posta: PA4@eda.admin.ch İsviçre Uluslararası İlişkiler Federal Kurumu / Politik İlişkiler-Avrupa Bölümü DFA - Political Affairs Division I - Europe, Council of Europe, OSCE Bundeshaus West CH-3003 Berne Tel: 0041 031 322 36 12 Faks: 0041 031 324 95 55 E-posta: PA1@eda.admin.ch İsviçre Federal Kurum - Basın ve Bilgi Servisi DFA - Press and Information Service Bundeshaus West CH-3003 Berne Tel: 0041 031 322 31 53 Faks: 0041 031 324 90 47 / 48 E-posta: info@eda.admin.ch İsviçre Federal Kurumu - Genel Sekreterlik FDA - General Secretariat Bundeshaus West CH-3003 Berne Tel: 0041 031 322 30 03 Faks: 0041 031 322 59 94 E-posta: generalsekretaer@eda.admin.ch İsviçre Hükümet Sekreterliği Office of the State Secretary Mr. Michael AMBUHL Bundeshaus West CH-3003 Berne Tel: 0041 031 322 30 24 Faks: 0041 031 322 49 69İsviçre Federal Şanyölyesi FCh Federal Chancellery Ms.Annemarie Huber-Hotz Information Service Parliament Building West, 3003 Berne Tel: 0041 031 322 21 11 Faks: 0041 031 322 37 06 E-posta: webmaster@admin.ch webmaster@admin.ch

GEZİ DÜZENLEME DİLEKÇE ÖRNEĞİ

admin — Wed, 14 May 2008 11:51:25 +0000

Özal Mahallesi İlköğretim Okulu Müdürlüğüne,

Yenice

Turizm Haftası Kutlama Etkinlikleri çerçevesinde 17/04/2008 Perşembe günü Karabük-Safranbolu’ya gezi düzenlemek istiyorum. Gezi planı, gezi krokisi, veli izin belgesi ve geziye katılacak öğrenci isimleri ekte sunulmuştur.

Gereğini bilgilerinize arz ederim. 10/04/2008

..........................

Adres:

Özal Mahallesi İlköğretim Okulu

Tel:0 ...................................

O L U R

10/04/2008

..............................

Okul Müdürü

Özal Mahallesi İlköğretim Okulu 17/04/2008 Karabük-Safranbolu Gezisi Öğrenci Listesi

S:N.	Okul No	Sınıfı	Adı Soyadı	Cinsiyet	Düşünceler

...................................

Gezi İnceleme ve Turizm Kulübü

Rehber Öğretmeni

..............................

Okul Müdürü

TUTANAK

.................... kafile başkanlığında Özal Mahallesi İlköğretim Okulu 4,5,6,7,8. sınıf öğrencilerinin katılımı ile gerçekleştirilecek olan Karabük-Safranbolu gezisinde sorumluluğu aşağıda yazılı öğretmelerle kabul ediyoruz.

......................... ..............................

Rehber Öğretmen Müdür Yardımcısı

Gezi Güzergâhı:

09:00 Yeniceden Kalkış

09:45 Karabük’e varış

10:00 Safranbolu’ya varış

10:00 – 12:00 Gezi

12:00 – 13:00 Öğle Yemeği

13:00 – 16:00 Gezi

14:00 Safranbolu’dan Hareket

15:00 Yenice’ye varış

MÜSLÜMAN BİLİM ADAMLARI HAKKINDA BİLGİLER

admin — Wed, 14 May 2008 12:04:19 +0000

Eleştirel Düşünmenin Öğretimi

admin — Wed, 14 May 2008 15:18:21 +0000

Eleştirel Düşünmenin Öğretimi

Eleştirel düşünmenin ne olduğu hakkında çeşitli tanım ve açıklamalar yapılmıştır. Bu alanın öncülerinden Enis (1991) eleştirel düşünmeyi neye inanılacağı ve hangi eylemde bulunulacağına karar verme süreci olarak tanımlamıştır, Fisher (1995) ise eleştirel düşünmeyi, önceki deneyimleri, bilgi ve düşünceleri inceleyip, farklı görüş ve bilgileri tarttıktan sonra dengeli bir yargıya varma sm reci olarak görmektedir.

Doğanay ve Ünal (tarihsiz) eleştirel düşünmeyle ilgili farklı tanım «d yaklaşımları inceledikten sonra, eleştirel düşünmenin temel niteliklerini şu şej kilde özetlemişlerdir. Eleştirel düşünme gerçeği nesnel bir şekilde algılama sürecidir. Yalnız bazen gerçekler göründüğü gibi olmayabilir. Bu nedenle bize göl rünen ve görünmeyen yönlerin de araştırılıp yargıya varılması gerekir. Bir başla anlatımla eleştirel düşünme bilgiye dayalı akıl yürütme sürecidir. Ancak bilgilenme süreci kritik bir süreçtir. Bu süreçte bilgilerin kaynaklarının sorgulanma sı, ulaşılan bilgilerle ilgili sayıltı ve önyargıların belirlenmesi gerekir. Eleştirdi düşünmeyi belirleyen önemli kavramlardan biri de bağımsız ve özgür düşünmedir. Eleştirel düşünen kişi başkalarının görüş ve düşüncelerini pasif bir şekilde kabul etmez, aksine onları analiz ederek bağımsız bir şekilde kendi düşüncesini oluşturur. Bu bağımsızlık ta kişinin zihnini, kalbini ve eylemlerini özgürleştirir.

Burbules ve Berk (1999) eleştirel düşünen bireyleri bilginin eleştirel tüketicilerine benzetmektedirler. Eleştirel bir tüketici nasıl satın alacağı bir malı ini celeyip, benzerleriyle karşılaştırıyor ve karar veriyorsa; eleştirel düşünen bir birey de neye inanacağı ya da ne yapacağına karar vermeden önce bilgilenmeyi çalışır. Bu bilgilenme sürecinde ise bir eleştirel tüketici titizliğiyle, bilgiler.-, neden ve kanıtlarını sorgulayarak, kararını en doğru ve nesnel bilgi temelinde vermeye çalışır.

Eleştirel düşünmenin öğretiminde, çeşitli öğretim materyalleri aracılığıyla sunulan görüş ve düşüncelerin eleştirel olarak incelenmesine kılavuzluk edilmelidir. Sunulan öğretim materyali ders kitabı ya da yardımcı kaynaklardaki bi| bilgi, gazete ya da dergilerde sunulan haber ya da makaleler, sosyal yaşamla ilgili görsel medyada sunulan program ya da haberler, her türlü resim, karika." vb. materyaller olabilir.

Eleştirel Düşünmenin Aşamaları

• Değerlendirilecek, yargılanacak, eleştirilecek konuyu belirleme. Örneğin Türkiye'nin Avrupa Birliğine girmesi.

• Kullanılacak standart ya da ölçütleri belirleme. Örneğin, Avrupa Birliğine girmenin ekonomik, siyasal ve kültürel boyutları.

• Güvenilir kaynaklardan bilgi toplama. Bilgilerin ilgililiğini ve doğruluğunu kontrol etme. Olgusal ve görüşe dayalı bilgileri ayırt etme. Mümkün olduğunca farklı kaynaklardan farklı görüş açılarını yansıtan bilgiler toplama. Örneğin, Avrupa Birliğine girmenin ekonomik, siyasal ve kültürel açıdan getireceği doğurgulara ilişkin farklı görüşleri yansıtan kaynaklardan bilgiler toplama. Bu bilgilerin doğruluğunu ve güvenirliğini kontrol etme.

• Bilgilerdeki tutarsızlıkları, önyargı ve kalıp yargıları ile duygusal önermeleri ayırma. Örneğin, Avrupa Biriliği ile ilgili toplanan bilgilerdeki olası önyargı ve kalıp yargıları ayırt etme, duygusal tonu ağır basan yargılan inceleme.

• Olgu ile görüşleri ve nedenle sonuçlan birbirinden ayırt etme. Örneğin, toplanan bilgilerde olgusal ve görüşe dayalı bilgiler nelerdir? Hangi bilgiler hangi nedenle ileri sürülmüştür? Bu nedenler gerçekten bu sonucun olası nedenleri midirler?

Toplanan bilgilerdeki olumlu ve olumsuz yönleri inceledikten sonra, ilgili kanıt ve sağlam gerekçeler temelinde bir yargıya varma. Örneğin, Avrupa Birliğinin ekonomik, siyasal ve kültürel boyutlarda olumlu ve olumsuz getiri - götürülerini inceledikten sonra, elde edilen kanıtlar ve nedenler doğrultusunda bir karara varma. Bu süreç sonunda varılan kararın ya hep ya hiç anlayışından öte, analitik olarak yapılan düşünme sonucuna dayalı olarak dengeli bir yargı olması beklenir. Örneğin Avrupa Birliğine girmek ya da girmemek tamamen doğru ya da yanlış ne, ekonomik açıdan şu olumlu ve olumsuz yönleri; siyasal açıdan yine aynı şekilde olumlu t olumsuz yönleri belirtilerek bir yargıya varılabilir. Böylece eleştirel düşünme insanları ak ya | da kara, evet-hayır mantığından uzaklaştırarak neden ve kanıtlara dayalı yargılama yapmayı etir.

Eleştirel düşünme sürecinde kullanılabilecek yöntemlerden biri soru sormadır. Neil ve Kari (2000) eleştirel düşünmenin öğretildiği sınıfların en önemli ayırt edici özelliklerinden birinin sürekli sorular sorulan sınıflar olduğunu belirtmektedirler. İçinde yaşadıkları dünyayı anlamak için eleştirel düşünenler sürekli aşağıdakilere benzer sorular sorarlar. Bu ne anlama gelmektedir? Bunun doğası nedir? Buna başka türlü bakmanın yollan var mıdır? Bu niçin böyle oluyor? Bunun kanıtları nelerdir? Bunun doğruluğundan nasıl emin olabilirim? (King, 1995). Beyer (1998) ve Fisher (1995) düşünmeyi sağlayıcı iyi bir soru-«m. düşünmeyi teşvik eden ve yeni sorulara yol açan bir soru olduğunu belirtmektedirler. Aşağıda eleştirel düşünmeyi sağlayıcı soru kalıpları ve bunların fcngi eleştirel düşünme becerilerinin geliştirilmesine katkı yaptığını gösteren ür liste sunulmuştur.

YARATICI DÜŞÜNME YÖNTEMİ ÖĞRETİMİ

admin — Wed, 14 May 2008 15:25:32 +0000

Yaratıcı Düşünmenin Öğretimi

Piaget (aktaran Fisher, 1995) eğitimin temel amacını, eski kuşakların yaptıklarını yalnızca tekrar eden değil, yeni şeyler yaratabilme gücünde olan insanlar yetiştirmek olarak belirtmiştir. Piaget'nin vurguladığı amacın gerçekleşebilmesi için eğitim etkinliklerinin yaratıcı düşünmeyi geliştirecek şekilde planlanması ve uygulanması gereği açıktır. Tüm dersler için önemli olmakla birlikte, yaratıcı düşünmenin sosyal bilgiler için ayrıca bir önemi vardır. Sosyal bilgilerin temel amacı etkin, demokratik yurttaşlar yetiştirmeye katkı sağlamaktır. Etkin, demokratik bir yurttaşın ise, insanlann diğer insanlarla ve çevreleriyle etkileşiminin örüntüsünü anlayıp, bu bağlamda karşılaştığı sorunlara yeni, yaratıcı çözümler bularak, yaşamı ve kültürü geliştirmesi beklenir.

Ravvlinson (1995: 20) yaratıcı düşünmeyi "daha önce aralarında ilişki kurulmamış nesneler ya da düşünceler arasında ilişki kurulması" olarak tanımlamıştır. Yıldırım (1998) da benzer bir şekilde yaratıcılığı, kavramların arasındaki ilişkilerden yeni kavramlar ya da düşünceler üretmek olarak tanımlamıştır. Görüldüğü gibi yaratıcı düşünme daha çok özgün bir düşünce, kavram ya da ürün oluşturmayla ilgili bir süreçtir.

Haris (1998) yaratıcılığı bir yetenek, bir tutum ve bir süreç olarak üç boyutta ele almıştır. Harris'e göre yaratıcılık yeni bir şey üretme ya da hayal etme yeteneğidir. Düşünceleri birleştirerek ya da yeniden uygulayarak yeni düşünceler oluşturma yeteneği. Yaratıcılık ayrıca, değişimi ve yeniliği kabul etme, olasılıklar ve düşüncelerle oynama eğilimi, esneklik, mevcut durum ve düşünceleri jgeliştirmeye eğilimli olma gibi tutumları da kapsamaktadır. Yaratıcı düşünme ayrıca, bir üründen çok, o ürünü oluşturma sürecidir. Fisher (1995) de yaratıcı düşünceden söz ederken, aslında çoğu zaman şu dört öğe üzerinde durduğumu-ım belirtmektedir. (1) yaratılan düşünce ya da ürün, (2) yaratım süreci, (3) yararlan kişi ve (4) yaratıcı ortam. Bu bağlamda yaratıcılığı, yaratıcı bir kişinin, yararcılığa uygun bir ortamda yeni bir ürün ya da düşünce geliştirmesi olarak göre-iiriz.

Yaratıcı düşünmenin geliştirilmesi için neler yapılmalı sorusunun yanıtı-geçmeden önce, yaratıcılığı betimleyen özelliklerin belirtilmesi yararlı dair. Perkins 1991 (aktaran Doğanay 2002) bu nitelikleri şöyle sıralamıştır.

Yaratıcılık yoğun bir istek ve çaba gerektirir. Yaratıcı ürünler genellikle Jgun bir istek ve hazırlığın sonunda ortaya çıkar. Yaratıcılıkta hayal ve esin kaynağı gerekliyse de, istek ve çaba olmaksızın sonuca ulaşmak olanaklı değildir.

Yaratıcılık dışsal güdülenmeden çok içsel güdülenme gerektirir. Dışsal uyarıcı ve ödüllerin başarı üzerindeki etkisi çok az ve geçicidir. Örneğin, daha yaratıcı ürünler genelde yarışmalar sonunda değil, özgür ortamlarda oluşur. İçsel güdülenme, insanın içindeki görünmez enerjiyi bir amaç doğrultusunda daha etkili ve sürekli olarak harekete geçirebilir.

Yaratıcılık düşüncelerin yeniden şekillendirilmesini gerektirir. Yaratıcı ürünler genelde daha önce görülmemiş ilişkilerin görülmesi ve yeniden kurulmasıyla oluşur. Bazen yaratıcı ürünler birbirinin karşıtı olan anti tezlerin birleşiminden doğabilir. Bu yüzden, yaratıcı kişilerin zihinlerinde sınırlayıcı bir kalıplaşma olmamalıdır.

Yaratıcılık bazen yoğun çalışmaların sonunda, zihnin serbest olduğu bir anda oluşabilir. Yoğun bir çalışmanın sonunda, zihnin başka sorunlarla uğraşmadığı ve yalnız kalınan bir ortamda yaratıcı düşüncelerin akışı gerçekleşebilir. Örneğin, Arşimed suyun kaldırma gücüyle ilgili bilimsel yasayı hamamda bulmuştur.

Yaratıcılık zihnin orta noktasından çok uç kısmında çalışmayı gerektirir. Zihnin çözümüne alışık olduğu ve kolaylıkla baş edebileceği sorunlar genellikle yaratıcılığı doğurmaz. Tersine çözümü güç olan ya da olası olmayan sorunlar yaratıcılığın gelişimine katkı sağlarlar.

Fisher (1995) yaratıcılığın dört boyutu olduğunu bildirmektedir. Bunlar akıcılık, esneklik, özgünlük ve ayrıntılamadır. Akıcılık bellekte sakladığımız bilgilerin gereksinim anında hızlı ve akıcı bir şekilde kullanılmasıdır. Örneğin, Avustralya sözcüğünden ne kadar farklı sözcük üretebiliriz? Esneklik bir sorunu çözerken zihindeki kalıpları yıkıp, özgün düşünebilmeyi ifade etmektedir. Belleğimize gönderdiğimiz bilgilerin birleşerek yeni bilgiler oluşturabilmesi zihnin katı değil esnek olmasına bağlıdır.

Özgünlük bir soruna alışılmadık ya da farklı çözümler üretebilmektir. Örneğin, boş bir konserve kutusunu hangi amaçlar için kullanabiliriz? Ayrıntılama ise, basit bir uyarıcıya yeni eklemeler yaparak geliştirme işidir. Örneğin, ders kitaplarını daha kullanışlı hale getirmek için neler ekleyebiliriz?

Yaratıcı sürecin hangi aşamalardan oluştuğu, farklı bilim adamlarınca farklı olarak adlandırılmasına karşın, içerdiği aşamalar genellikle birbirine benzerdir. Burada Fisher'in (1995) belirttiği aşamalar temel alınarak, aşağıda Tablo 8.6. da kısaca açıklanmıştır.

Kaynak: Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi

PROBLEM ÇÖZME VE ARAŞTIRMA BECERİSİNİN ÖĞRETİMİ

admin — Wed, 14 May 2008 16:09:11 +0000

Problem Çözme ve Araştırma Becerilerinin Öğretimi

Eğitimciler öğrenme sürecine farklı perspektiflerden bakmaktadırlar. Bazıları öğrenme sürecini bir ürün olarak bazıları da bir süreç olarak görmektedirler. Öğrenme sürecine bir ürün olarak bakıldığında, bilimsel araştırma sürecinin bir ürünü olarak ortaya konulan olgu, kavram ve genellemelerin öğrencilere sunulması ve bu bilgilerin anlaşılması ön plana çıkmaktadır. Süreç odaklı yaklaşım ise problem çözme ve araştırma incelemeyi temele alarak, bilgi üretim sürecine ağırlık vermektedir.

Bilgi diğer insanlarla ve çevreyle etkileşimimiz sonucu oluşur. Öğrenciler deneyimleriyle elde ettikleri bilgileri daha önce sahip oldukları ön bilgileriyle birleştirerek yeni bir Sosyal Bilgiler bilgisi oluştururlar (Sunal ve Haas, 2005). Bu süreç yaşam devam ettikçe sürer. Bu nedenle, öğrencilerin okuldan sonraki yaşama daha etkili bir şekilde hazırlanabilmeleri, onların okulda deneyimlerini bilgiye dönüştürme yollarını öğrenmesine bağlıdır.

Bilgi üretmenin temel yolu bilimsel araştırma sürecidir. Bilim adamları bu süreci kullanarak bilimsel bilgi üretirler. Bazı eğitimciler bu sürecin öğrenme süreci olarak ta kullanılması gerektiğini belirtmişlerdir. Bu sürece odaklanmış bir öğrenme eyleminin birden çok doğurgusu olacaktır. Öncelikle bu yaklaşım öğrenmenin kalıcılığını ve anlamlılığını artıracaktır. Öğrenme ve hatırlama konusunda yapılan araştırmalar, öğrencilerin en iyi, öğrenme sürecine katılarak öğrendiklerini ortaya koymaktadır. Öğrenciler öğrenecekleri konuları bir problem olarak algılayıp, onu yanıtlama amacıyla konuyu çalıştıklarında daha iyi öğrenmektedirler. Böylece öğrenme sürecine etkin olarak katılıp, araştırarak, inceleyerek öğrenen öğrenciler hem bir ürün olarak bilgiye değil bilgi üretme sürecine odaklanmakta hem de kendi kendine deneyimlerinden anlam çıkarmayı öğrenmektedirler (Gardner, Demirtaş ve Doğanay, 1997). Böylece bilginin anlamlı olarak öğrenilmesinin ötesinde, yaşam boyu gerekli olacak araştırma ve problem çözme becerileri de kazanılmış olmaktadır.

Burada araştırma ve problem çözme süreci birlikte ele alınmıştır. Çünkü bu iki sürecin basamakları aynıdır. Ancak araştırma-inceleme yalnızca problem

çözmeyle sınırlı değildir. Problem çözme bir güçlüğü çözüme kavuşturmak için başvurulan bir düşünme stratejisidir (Sunal ve Haas, 2005). Öğrenciler araştır-ma-inceleme sürecini herhangi bir konuyu derinlemesine incelemek amacıyla da kullanabilirler. Örneğin, Japon kültürü hakkında bilgi edinmek isteyen bir öğrenci, önce Japon kültürü hakkında neleri bilmek istediğini listeler. Daha sonra bununla ilgili tahminlerde bulunur. Tahminleriyle ilgili bilgi toplar, bu bilgileri analiz ederek sonuca ulaşabilir. Şimdi problem çözme ve araştırma-inceleme sürecinin aşamalarına biraz daha ayrıntılı bakalım.

Tablo 8.8. Problem Çözme ve Araştırma -İncelemenin Basamakları

• Problemin hissedilerek önemli boyutlarının belirlenmesi ve tanımlanması.

• Probleme olası çözüm yolları (dönenceler) önerilmesi.

• Olası çözüm yollarına ilişkin bilgi toplanması.

• Toplanan bilgilerin analiz edilmesi.

• Sonucun formüle edilmesi.

Problemin hissedilmesi ve tanımlanması: Araştırma süreci bir problemin varlığıyla başlar. Ancak problemin varlığının algılanması gerekir. Öncelikle durumun bir problematik durum olarak algılanması gerekir. Bazen problem vardır ancak farkında olmayabiliriz. Bazen de bir problem farklı kişileri farklı şekilde etkilediği için farklı problem olarak algılanabilir. Örneğin, bir ırmak üzerinde baraj yapımı, köyleri ve arazileri baraj suları altında kalacak köylüler için başka, ırmaktan taşımacılıkta yararlanan köylüler için başka bir problem oluşturur. Daha sonra problemin herkes tarafından aynı şekilde anlaşılacak ve çözülebilecek bir duruma getirilerek sınırlandırılması gerekir. Bu süreçte öğretmenin öğrencilere yardımcı olması beklenir. Örneğin, iklim ve insan ilişkileri konu olarak seçilmişse, problemi belirlemek ve sınırlandırmak için öğretmen gazetelerdeki kuraklık haberleri, sel taşkınları, çığ felaketi vb. haber ve resimleri sınıfa getirip tartışabilir.

Probleme olası çözüm yolları belirleme: Bu aşamada, belirlenen probleme olası çözüm yolları önerilir. Bu çözüm yollan, o konuda bilinenler yardımıyla bilinmeyenleri tahmin etme işidir. Bilimsel araştırma sürecinde denence (hipotez) olarak adlandırılan bu süreç, bilgi toplamaya ve incelemeye yön verir. Bu nedenle öğretmen yardımıyla çözüm yollarının belirlenmesi gerekir. Öğretmen öğrencilere kazandıracağı amacı dikkate alarak çözüm yollarını oluşturmaya yardımcı olmalıdır.

KAYNAK:sosyal bilgiler ve hayat bilgiler öğretimi

KARAR VERME SÜRECİNİN EĞİTİMİ

admin — Wed, 14 May 2008 16:15:36 +0000

Karar Verme Sürecinin Öğretimi

Yaşamın her aşamasında irili ufaklı birçok kararlar veririz. Bu kararlarımız yaşamımızın kalitesini belirler. Bu kararlardan bazıları, örneğin meslek seçimi, yaşamın kilometre taşlarını oluşturacak türden kararlardır. Bu tür kararlar, yaşamımızın ondan sonraki sürecini etkiler. Bu nedenle karar verme bir düşünme süreci olarak öğrenilmesi gereken en önemli yaşam becerilerinden biridir.

Karar verme süreç olarak problem çözme ve araştırma-incelemeye benzemektedir. Ancak karar vermede odak noktası ikilem içinde bulunulan bir durumda en uygun seçeneği seçmedir (Baron, 1997). Swartz ve Parks (1994) günümüzde insanların karar vermeyle ilgili önemli sorunlar yaşadığını belirtmektedirler. Bu sorunların başında hızlı karar verme alışkanlığı gelmektedir. İnsanlar seçenekleri düşünmeden, ilk akla gelen seçeneği karar olarak seçme eğilimindedirler. Karar vermeyle ilgili diğer bir sorun da, kararlan yeterince bilgiye dayalı olmadan verme eğilimidir. İnsanlar vereceği kararla ilgili seçenekleri ve bu seçeneklerin olası doğurgularını hesaba katmamaktadırlar. Kendilerine sunulan sınırlı bilgi ve seçeneğe dayalı olarak karar verme eğilimindedirler. Svvartz ve Parks'a (1994) göre karar vermeyle ilgili diğer sorunlardan biri de, verilen kararlar hakkındaki düşüncelerin bir bütünlükten ve netlikten yoksun olmasıdır. İnsanlar bilgi ve seçeneklerin değerlendirilmesine dayalı olarak karar vermedikleri için, kararlarını çabucak değiştirebilmektedirler.

Karar vermeyle ilgili bu sorunlar, kişilerin bireysel yaşamlarını etkilediği gibi, bundan çok daha öte, toplumsal yaşamı da etkilemektedir. Ülke yönetimiyle ilgili ekonomik, siyasal, kültürel kararları da insanlar vermektedir. Bu kararların doğruluk düzeyi de, elbette bu kararları alanların bilimsel karar verme konusundaki becerilerine bağlıdır. O halde, hem bireysel hem de toplumsal yaşamımızı bu denli etkileyen karar verme sürecini sosyal bilgiler öğretiminin bir parçası olarak nasıl öğretebiliriz? Svvartz ve Parks (1994) karar verme becerisinin öğretimine rehberlik etmesi amacıyla şu soru listesini oluşturmuşlardır.

• Bu konuda karar vermek niçin gereklidir? Bu kararın verilmesini gerektiren neden ve gereksinimler nelerdir?

• Olası seçenekler nelerdir? İlk başta göze çarpan seçeneklerin dışında da seçenekler var mıdır?

• Bu seçeneklerin olası doğurguları nelerdir? Her bir seçeneğin uzun vadeli, diğerleri açısından ya da ilk bakışta hesaba katılmayan doğurguları neler olabilir?

• Bu doğurguların olma olasılığı nedir? Bu doğurguların olabilmesini destekleyen kanıt ve bilgiler nelerdir? Bu bilgi ve kanıtlar ne derece güvenilirdir?

• Bu seçeneklerin olumlu ve olumsuz yönleri nelerdir?

• Bu seçenekler ve doğurguları benim için ve bundan etkilenenler için ne derece önemlidir?

• Seçenekleri toplanan bilgiler doğrultusunda değerlendirdiğimde hangi seçenek en iyi seçenektir?

• Bu seçeneği nasıl uygulayabilirim?

Kaynak: hayat bilgisi ve sosyal bilgiler

ZİHNİ USTALAŞTIRMAK

admin — Wed, 14 May 2008 16:33:37 +0000

Şimdiye kadar yaşamınızı değiştirmek için neleri değiştirmeniz gerektiğinden, hangi durumların sizi güçlendireceğinden, ne tür durumların sizi güçsüz kılacağından söz ettik. Bu bölümde, istediğiniz zaman istediğinizi üretebilmeniz için durumlarınızı nasıl değiştireceğinizi öğreneceksiniz. İnsanlar genellikle yeterli kaynağa sahiptirler, fakat onları kontrol edemezler. Nasıl kontrollü olacağınızı, yaşamdan nasıl daha çok tat alacağınızı, durumlarınızı ve eylemlerinizi nasıl kontrol edebileceğinizi, nasıl değiştirebileceğinizi ve bu sonuçları vücudunuzda nasıl üreteceğinizi bu bölümde açıklayacağız. Tüm bunlar çok kısa bir sürede gerçekleştirilebilir

Size değişimi öğreteceğim model ve SDP'nin öğretim yöntemi, terapi okullarının bir çoğunda kullanılanlardan çok farklıdır. Bir dizi okulun uyguladığı terapi yöntemleri birbirine o kadar çok benzer ki, artık bu yöntemler kültürel bir totem olmuştur. Birçok terapici, değişim için içinize yerleşmiş negatif deneyimlere geri dönerek, bunları tekrarlamak zorunda olduğunuzu söyler. Bu fikir de negatif deneyime sahip kişilerin bu deneyimlerini ancak koyacak yer kalmayıncaya kadar içlerinde bir sıvı gibi tutmaları sonucu dışan taşırılarak veya yakılarak atılabileceği inanışından gelmektedir. Terapiciler bu nedenle, söz konusu süreçle temas edebilmenin tek yolunun, olayların deneyimini tekrarlamak ve tüm acılan tekrar duymak ve hepsini bir anda dışarıya atmak olduğunu söylerler.

Tüm deneyimlerim, bu yöntemin insanlara yardım etmek için en etkisiz yollardan biri olduğunu göstermektedir. Öncelikle insanlardan korkunç bir rahatsızlığı tekrar denemelerini istemek, onları olabilecekleri en acılı ve en beceriksiz duruma sokmak demektir. Birilerini beceriksiz duruma soktuğunuzda, onların yeni becerikli davranışlar ve sonuçlar üretme olasılıklarını büyük oranda azaltıyorsunuz demektir. Gerçekte bu yaklaşım, acılı ve beceriksiz paterni daha da güçlendirebilir. Sürekli olarak sınırlama ve acı sinirsel durumuna ulaşılırsa, gelecekte bu durumları tetiklemek çok daha kolay hale gelecektir. Bir deneyimi tekrar canlandırdıkça, onu tekrar kullanma olasılığınız artar. Bu da niçin geleneksel terapicilerin çok uzun sürede sonuç alabildiklerini açıklar.

İyi arkadaş olduğum terapiciler var. Onlar, hastalarıyla içtenlikle ilgilenmektedir. Bir fark yarattıklarına inanıyorlar. Doğrudur. Geleneksel terapi sonuçlar üretmektedir. Bununla birlikte buradaki sorun, bu sonuçların hem hastaya daha az acı vererek, hem de daha kısa sürede elde edilip edilemeyeceğidir? Bandler ve Grinder'in yaptığı gibi, dünyadaki en etkili terapicilerin eylemlerini modellersek; bu sorunun cevabı evettir. Gerçekten de beyninizin nasıl çalıştığını anlamada ustalaşırsanız,

kendi kendinizin terapicisi ve danışmanı olabilirsiniz. Hatta çok kısa bir süre içinde davranışlarınızı, duygularınızı, nişlerinizi değiştirme yeteneği kazanarak; terapinin de ötesine geçebilirsiniz.

Etkili sonuçlar üretmede değişim sürecinin, yeni bir model yaratmakla başlayacağına inanıyorum. Problemlerinizin taşın-caya kadar içinizde birikeceğine inanıyorsanız, deneyeceğiniz şey de aynen öyle olacaktır. Sinir sistemimiz bana göre bir müzik kutusuna benzer. Öldürücü bir sıvı gibi içimizde acı biriktirmek yerine, sistemin bu özelliğinden yararlanmamız gerekir. İnsan önceden kaydedilmiş deneyimleri tekrarlamaya devam ederse gerçekten ne olur? Biz onları, müzik kutusundaki plaklar gibi beynimizde biriktiririz. Yine onlar gibi beynimizdeki kayıtlar da çevremizdeki uygun uyarıcılar tetiklendiğinde, doğru düğmeye basıldığında herhangi bir anda tekrar çalınabi-lir.

Bu nedenle biz, mutlu ve neşeli deneyimlerimizi hatırlayabilir ya da bunları ifade eden şarkıları çalacak düğmeye basabiliriz. Terapik planınızda tekrar acı getirecek düğmeye basmak varsa; değiştirmeyi istediğiniz negatif durumu güçlendiriyor olabilirsiniz.

Buradaki önemli nokta çalınmayan plakların ortaya çıkmayacağıdır. Bu, anlamsız bir şeydir. Beceriksiz his ve duygularınızı yaratan yolları değiştirmek, müzik kutusunu tekrar programlamak kadar kolaydır. Durumunuzu değiştirmek için acılarınızı tekrar denemek zorunda değilsiniz. Yapmak zorunda olduğunuz şey, iç temsilinizi negatiften pozitife değiştirmektir. Pozitif iç temsil de otomatik olarak tetiklenir ve daha etkin sonuçlar üretmenize neden olur. Coşkunluk akımını hızlandırmak ve devredeki acı akımını kesmek zorundasınız.

SDP insan deneyiminin kapsamına değil, yapısına bakar. Kişisel açıdan neşeli ve sempatik olabiliyorsanız, neler olduğu üzerinde durmayın. Daha çok zihniniz ve nasıl bir sonuç oluşturduğunuz üzerinde durunuz. Çöküntü ve coşku durumlarınızm üretiminde ne gibi farklılıklar vardır? Buradaki ana fark, iç temsillerinizi yapılandırma şeklindedir

İç temsillerimizi beş duyumuzla yapılandırırız. Bunlar da; görme, işitme, dokunma, tatma, koklamadır. Diğer bir anlatımla dünya deneyimimiz görsel, işitsel, dokunsal, tatsal ve kokusaldır. Bu nedenle zihnimizde hangi deneyimleri biriktirirsek biriktirelim; onlar, bu duyular aracılığıyla, özellikle üç alt biçem olan görsel, işitsel ve dokunsal mesajlar aracılığıyla temsil edilirler.İç temsilleri oluştururken bu biçemlerden çok fazla sayıda gruplar oluşturulabilir. Beş duyunuzu ya da temsil sisteminizi, deneyim ya da sonuçlarınızı oluştururken kullandığınız karışım maddeleri olarak düşünebilirsiniz. Herhangi bir kimse özel bir sonucu üretebiliyorsa; bu sonuç belirli fiziksel ve zihinsel eylemlerle yaratılır. Aynı eylemleri tam olarak taklit edebilirseniz, bu kişinin ürettiği sonuçlan üretebilirsiniz. Bir sonuç üretebilmek için hangi karışımların gerekli olduğunu bilmelisiniz. Tüm deneyimlerimiz beş duyumuzdan ya da biçemlerden türetilir. Bununla birlikte, sadece hangi karışımların gerekli olduğunu bilmek yeterli değildir. Tam istediğiniz sonucu üretebilmek için kesin olarak hangi karışımdan ne kadar gerekli olduğunu bilmek zorundasınız. Herhangi bir karışımdan daha az ya da ilaha fazla koyarsanız; istediğiniz sonucu tür ve kalite olarak elde edemezsiniz.

İnsanlar bazı şeyleri değiştirmek istediğinde; genellikle bir ya da iki şeyi birlikte değiştirmeyi düşünüyorlar. Hislerini, yani durumlarını veya davranışlarını; ya da hem hislerini, hem de davranışlarını birlikte değiştirmek istiyorlar. Örneğin bir sigara tiryakisi fiziksel ve duygusal hislerini (durum) ve aynı zaman-

da sigara üstüne sigara yakan davranış patentini değiştirmek istiyor. Durumun gücü bölümünde, davranış ve durumları değiştirmenin iki yolu olduğunu açıklamıştık. Ya his ve davranışlarınızı değiştiren fizyolojinizi ya da iç temsillerinizi değiştireceksiniz. Bu bölümde özellikle nesneleri temsil şeklinizi nasıl değiştirebileceğinizi öğreneceksiniz. Bu da, amaçlarımıza ulaşmada bizi destekleyecek davranışları üretme ve hissetme gücü verecektir.

İç temsilimizle ilgili olarak değiştirebileceğimiz iki şey vardır. Temsil ettiğimiz şeyi değiştirebiliriz. Örneğin en kötü senaryoyu hayal ediyorsak; olası en iyi senaryoyu görüntüleyerek değişiklik yapabiliriz. Ya da bazı şeyleri temsil şeklimizi değiştirebiliriz. Birçoğumuzun zihninde beyni özel bir şekilde cevap vermeye tetikleyecek belirli anahtarlar vardır. Örneğin bazıları için bir şeyi görüntülemek çok büyük bir güdüleyicidir. Diğer bazıları da bir şey hakkında kendi kendilerine konuşurlarken kullandıkları sesin tonunun güdülemelerinde farklılık yaptığını kabul ederler. Hemen hepimiz kendi içimizde ani cevapları te-tikleyen anahtar alt biçemlere sahibizdir. Nesneleri temsil etmenin inceliklerini ve onların bizi etkileme şekillerini bir kere keşfettiğimizde; zihnimize sorumluluk vermeye ve nesneleri bizi zayıflatacak şekilde değil, güçlendirecek şekilde temsil etmeye başlanz.

Birileri bizim modellemek istediğimiz bir sonucu üretirse; biz onun zihninde neler görüntülediği ve kendi kendisine neler söylediği gerçeğinden daha çok şey bilmeliyiz. Zihinde neler olup bittiğine gerçekten ulaşabilmek için daha keskin araçlara ihtiyacımız var. İşte burada altbiçemler devreye girer. Onlar bir sonucu yaratmak için gerekli olan kanşımların kesin miktarlan-na benzerler. Altbiçemler, insan deneyiminin yapısını oluşturan en küçük ve en kesin yapım bloklarıdır. Görsel bir deneyimi anlayabilmek ve kontrol edebilmek için onun hakkında daha çok şey bilmeliyiz. Parlak mı, koyu mu; renkli ya da siyah beyaz mı; hareketli mi ya da durağan mı olduğunu bilmeliyiz.

Bir diğer önemli ayırım da hayalin ilgili ya da ilgisiz olmasıdır. İlgili bir hayal, gerçekten oradaymışsınız gibi olan deneyi-minizdir. Gerçekten o zaman ve yerde tüm benliğinizi siz varmışsınız gibi görür, işitir ve hissedersiniz. İlgisiz bir hayal ise; sizin dışınızda olan bir şeyi seyrediyormuş gibi oluşturduğunuz bir deneyimdir. İlgisiz bir hayalinizi görürseniz; o kendi kendinizi filmde seyretmeye benzer.

Son zamanlarda sahip olduğunuz hoş bir deneyiminizi hatırlamak için bir dakikanızı ayırın. O deneyimin içine gerçekten girin. Gözlerinizle; olaylar, hayaller, renkler, parlaklıklar vb. şeyleri görün. İnsan sesini, diğer sesleri vb. işitin. Duygulan, sıcaklığı vb. hissedin. Deneyim buna benzer. Şimdi de vücudunuzdan aynlın ve bulunduğunuz koşullardan nişlerinizi uzaklaştırın ve deneyimi yaptığınız yerde kendinizi hâlâ görebilecek bir yere yerleşin. Kendinizi sinemada deneyiminizi seyrediyormuş gibi hayal edin. Hislerinizdeki fark nedir? Duygularınız birincisinde mi ikincisinde mi daha yoğundu? Bunlar arasındaki farklar, ilgili ve ilgisiz deneyimler arasındaki farklardır.

İlgili, ilgisiz gibi altbiçem aynmlannı kullanarak, yaşam deneyiminizi kökünden değiştirebilirsiniz. Unutmayın; davranışlarınız içinde bulunduğunuz durumun sonucudur ve bu davranışlarınız nesneleri görüntülemeniz, kendi kendinize söylemeniz vb. şeylerden oluşan iç temsiliniz tarafından yaratılır. Film yönetmeni fikrin izleyiciler üzerindeki etkisini nasıl değiştire-biliyorsa; siz de herhangi bir deneyimin yaşamınız üzerindeki etkisini değiştirebilirsiniz. Yönetmen seyircileri istediği duruma sokabilmek için kamera açısını, müziğin tipini ve sesinin şiddetini, hareketlerin miktar ve hızını, hayalin kalitesini ve rengini değiştirebilir. En üst düzeydeki amaçlannızı ve ihtiyaçlarınızı destekleyecek davranış ya da durumu yaratmak için, siz de beyninizi aynı şekilde yönetebilirsiniz.

Bunun nasıl başanlacağmı göstereyim. Aşağıdaki alıştırmaları yapmanız son derecede önemlidir. Bu nedenle bir alıştırmayı okuduğunuzda durup alıştırmayı yaptıktan sonra diğer alıştırmayı okumaya başlamalısınız. Bu alıştırmaları bir başka kişiyle birlikte yapmak eğlenceli olabilir. Sırayla ipuçlarını vererek onlara cevap verin.

Çok hoş bir anınızı düşünmenizi istiyorum. Yakın ya da uzak geçmişteki bir anınız olabilir. Sadece gözlerinizi kapayın, gevşeyin ve onu düşünün. Hayalinizi düşünün ve onu parlak ve daha parlak hale getirin. Hayaliniz parlaklaşhkca durumunuzun nasıl değiştiğine dikkat edin. Bundan sonra sizden istediğim zihinsel görüntüyü kendinize yaklaştırmanızdır. Şimdi durun ve onu büyütün. Hayalinizde bu işlemleri yapınca, ne oldu? Deneyimin yoğunluğu değişmedi mi? İnsanların büyük çoğunluğu için hoş bir anıyı daha parlak, daha yakın ve daha büyük yapmak, çok daha güçlü bir hayal ve çok daha hoş bir durum yaratır. O iç temsilin neşesini ve gücünü artıracaktır. Sizi çok daha güçlü ve çok daha neşeli bir duruma sokacaktır.

Herkes görsel, işitsel, dokunsal altbiçemlerine ya da temsil sistemlerine ulaşır. Fakat farklı temsil sistemlerine farklı derecelerde bağlanırlar. Birçok kimse beynine daha çok görsel çerçeveyle ulaşır. Onlar kafalarındaki görüntülere tepki gösterirler. Bazıları işitsel, bazıları da dokunsal olarak ulaşırlar. Bunlar da işittikleri ya da hissettiklerine daha kuvvetli tepki gösterirler. Bu nedenle görsel çerçevelerinizi değiştirdikten sonra, aynı şeyi diğer temsil sistemleriyle yapmaya çalışın.

Şimdiye kadar üzerinde çalıştığınız, neşeli anınızı geri getirin. İşittiğiniz seslerin şiddetini yükseltin. Ona daha çok ritm, daha çok baslık verin ve rengini değiştirin. Onları daha kuvvetli ve olumlu yapın. Şimdi de aynı şeyi dokunsal altbiçemlerle gerçekleştirin. Belleğinizi daha öncekinden daha ılık, daha yumuşak ve daha düzgün yapın. Şimdi deneyiminiz hakkındaki hislerinize ne oldu?

Tüm insanların cevapları aynı şekilde olmaz. Özellikle dokunsal ipuçları, değişik insanlarda değişik cevaplar açığa çıkarır. Muhtemelen çoğunuz onun hayalini daha büyük ve daha parlak hale getirmişsinizdir. O; sizin iç temsilinizi daha yoğun, daha cazip ve en önemlisi daha olumlu, daha becerikli bir duruma sokmuştur. Danışma oturumlarında bu alıştırmaları yaptığımda kişinin sadece fizyolojisine bakarak zihninde neler olduğunu tam olarak görebiliyorum. Derin nefes almaya başlar, omuzları düzleşir, yüzü gevşer ve tüm vücudu daha hazır hale gelmiş gibi görünür.

Aynı şeyi negatif hayalle yapalım. Sizi alt üst eden ve acı duymanıza neden olan bir şeyi düşünmenizi istiyorum. Şimdi o hayali alın ve daha parlak hale getirin. Kendinize yaklaştırın ve büyütün. Beyninizde neler oluyor? Daha önce hissettiği kötü hisler, öncekilerden çok daha güçlü bir hale gelmektedir. Şimdi hayali daha önce bulunduğu yere koyun. Onu daha küçük daha donuk yapar ve daha uzağa koyarsanız ne olur? Deneyin ve hislerinizdeki farka dikkat edin. Negatif nişlerinizin gücünü kaybettiğini göreceksiniz.

Benzer şeyi diğer biçemlerle deneyiniz. İç sesinizi dinleyin ya da yüksek, kesik kesik tonda deneyiminize neler olduğuna bakın. Deneyiminizi tam ve kesin olarak hissedin. Büyük bir olasılıkla benzer şekilde negatif hisler yoğunlaşacakhr. Tekrar ediyorum; bunları akademik bir şekilde anlamanızı istemiyorum. Bu alıştırmaları sizi hangi biçem ve altbiçemlerin daha çok güçlendirdiğine dikkat ederek, yoğun ve kendinizi vererek yapmanızı istiyorum. Hayaldeki değişikliklerin nişlerinizi nasıl değiştirdiğine dikkat ederek bu adımları zihninizde tekrar uygulamalısınız.

Az önceki negatif hayalinizi şimdi küçültün. Hayal büzül-dükçe neler olduğuna dikkat edin. Onu bulanıklaştırarak, do-nuklaşhrarak ve görülmesi çok zor bir yere atarak üzerindeki dikkatinizi dağıtın. Şimdi onu kendinizden iyice uzaklaştırın. Sonuç olarak, hayali bir daha göremeyeceğiniz bir şekilde güneşe gönderin. Onu dünyadan uzaklaştırdıktan sonra; ne işittiğinize, ne gördüğünüze ve ne hissettiğinize dikkat edin.

Aynı şeyleri işitsel biçem için yapın. İşittiğiniz sesin şiddetini azaltın. Onu daha uyuşuk bir hale getirin. Ritmini ve sıkıntısını yok edin.

FACEBOOK' A BÜYÜK RAKİP GELİYOR GOOGLE

admin — Wed, 14 May 2008 19:09:15 +0000

Google artık aldı başını gidiyor.İlk ve rakip tanımıyor.Yahoo youtube derken şimdi sıra geldi facebooka.Artık google ye sadece arama motoru demek haksızlık olur.Reklam yayıncısı webmasterlere istatistik vb yardımlarda bulunan youtebe benzeri video gösterimi.Yakında kapanan gruplar ve bir sürü hizmet.Yakında internet Googleden sorulacak Dünyanın en büyük arama motoru Google, kullanıcıları arkadaşlarıyla iletişim halinde tutacak yeni bir hizmet başlatarak, Facebook ve MySpace gibi popüler sosyalleşme sitelerinin yolunu izliyor. Google, "Friend Connect" adlı yeni yazılımıyla, kullanıcıların kişisel profil ve uygulamalarını diğer web sitelerine taşıma olanağı sağlıyor. Şirketin mühendislik direktörü David Glazer, henüz geliştirilme aşamasında bulunan uygulama ile her web sitesi sahibinin, sitesine küçük bir parça kod ekleyerek, karmaşık bir program yazmak zorunda kalmadan yeni sosyal uygulamalar elde edebileceğini belirtti. Örneğin bir kullanıcının kendi web sitesinden ayrılmadan diğer arkadaşları veya kişiler ile iletişim halinde olabileceğini belirten şirket yetkilileri, kullanıcının web sitesini ziyaret edenlerin diğerlerinin yorumlarını okuyabileceklerini, kendi profillerine müzik ekleyebileceklerini ya da web sitesinin duvarında yazılı mesajları görebileceklerini kaydettiler. Friend Connect'in Data Availability uygulaması da, kullanıcılara Yahoo, PhotoBucket, Twitter ve eBay aracılığıyla bilgi paylaşımı sağlayacak.

Kamu kurumlarına bu ay içinde 4 bin 263 yeni memur alınıyor.

admin — Thu, 15 May 2008 10:09:37 +0000

Kamu kurumlarına bu ay içinde 4 bin 263 yeni memur alınıyor. Devlet Bakanı Murat Başesgioğlu, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) Başkanlığına gönderdiği yazıyla, yeni memur alım sürecini resmen başlattı. Yazıda, Kamu Görevlerine İlk Defa Atanacaklar İçin Yapılacak Sınavlar Hakkında Genel Yönetmelik uyarınca, Kamu Personel Seçme Sınavını yapma ve yerleştirme işlemlerinin ÖSYM'ye verildiği, açıktan atama kadroları için yüksek öğretim kurumlarının YÖK'e, mahalli idarelerin İçişleri Bakanlığına, diğer kamu kurum ve kuruluşlarının da Devlet Personel Başkanlığına başvurmalarının öngörüldüğü hatırlatıldı. Kamu kuruluşlarının, boş kadro ve pozisyonlara ilişkin taleplerini Devlet Personel Başkanlığına ilettikleri, Başkanlığın da buna ilişkin değerlendirmelerini tamamladığı bildirildi. Söz konusu yazıyla birlikte, yerleştirme yapılacak kadro ve pozisyonlara ait sınıf, unvan, derece, sayı, öğrenim durumu ve diğer şartlar da ÖSYM'ye iletildi. 4 BİN 263 KADROYA YERLEŞTİRME YAPILACAK Bu arada, yeni yerleştirmelere ilişkin hazırlanan bilgi notunda da, 4 bin 263 kadroya bu ay içinde yerleştirme yapılacağı belirtildi. Yerleştirme yapılacak kadrolara ilişkin bilgilerin ÖSYM'ye gönderilmesinin ardından, Başkanlığın KPSS Tercih Kılavuzlarıyla kadro ve pozisyonları ilan edeceği vurgulanan bilgi notunda, adayların tercihlerini yapmalarının ardından da ÖSYM'nin en yüksek puanlı olandan başlamak üzere yerleştirme yapacağına işaret edildi. Daha sonraki süreç hakkında da şu bilgilere yer verildi: “KPSS Yerleştirme Kılavuzunda yer alan kadro ve pozisyonlara ÖSYM Başkanlığınca yerleştirilen adayların, yerleştirildikleri kadro ve pozisyonun niteliklerini taşıdıklarının, ilgili kurumda oluşturulan Sınav Değerlendirme Komisyonunca tespit edilmesi üzerine atamaları yapılmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşları, toplam 4 bin 263 adet kadro ve pozisyonlarına yerleştirme talep etmişlerdir. Bu çerçevede 2008 yılının birinci merkezi yerleştirme işlemi olarak, Devlet Personel Başkanlığı tarafından incelenen söz konusu taleplerin ÖSYM Başkanlığına intikal ettirilmesini müteakip, söz konusu Başkanlıkça hazırlanacak KPSS Yerleştirme Kılavuzu ile bu kadro ve pozisyonlara Mayıs ayı içerisinde yeni bir yerleştirme gerçekleştirilecek.” EN FAZLA KADRO İÇİŞLERİ BAKANLIĞINA VERİLDİ ÖSYM'ye iletilen kadro listesine göre, yerleştirmelerle sırasında 11'i mahalli idare, 14'ü KİT, 24'ü de 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararname Kapsamında bulunun kuruluşlar olmak üzere, kamuda 49 kuruluşa yeni eleman alınacak. İçişleri Bakanlığı, bin 300 kadro ile en fazla yerleştirme yapılacak kurum olarak belirlenirken, İçişlerini 590 kadro ile Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü, 480 kadro ile Emniyet Genel Müdürlüğü, 238 kadro ile Devlet Hava Meydanları İşletmesi, 228 kadro ile de Bayındırlık ve İskan Bakanlığı izliyor. Öğrenim durumlarına göre de, yerleştirme yapılacak kadroların bin 944'ü dört yıllık üniversite mezunları, bin 269'u iki yıllık yüksekokul, bin 50'si de lise mezunları arasından seçilecek. Yeni yerleştirmelerle ilgili kadro bilgileri şöyle: Yerleştirme yapılacak kuruluşlar Kadro Sayısı Aksaray Üniversitesi 2 Atatürk Üniversitesi 12 Basın Yayın ve Enformasyon G.M 5 Bayındırlık ve İskan Bakanlığı 228 Devlet Meteoroloji İşleri G.M 45 Devlet Opera ve Balesi G.M 10 Dışışleri Bakanlığı 5 Düzce Üniversitesi 7 Emniyet Genel Müdürlüğü 480 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı 16 Hacettepe Üniversitesi 109 İçişleri Bakanlığı 1.300 İller Bankası G.M 26 Karayolları G.M 27 Maden Tetkik ve Arama G.M 51 Milli Piyango İdaresi G.M 4 Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı 9 Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma G.M 3 Tapu ve Kadastro G.M 590 Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 172 Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başk. 10 Türkiye İş Kurumu 100 Uludağ Üniversitesi 23 Yüksek Öğretim Kredi ve Yurtlar Kurumu 131 Toplam 3.365 KİT'LER Çay İşletmeleri G.M 24 Devlet Hava Meydanları İşletmesi G.M 238 Elektrik Üretim A.Ş 128 Eti Maden İşletmeleri G.M 27 Hamitabat Elektrik Üretim ve Tic. A.Ş 3 Kemerköy Elektrik Üretim ve Tic. A.Ş 6 Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu 85 Soma Elektrik Üretim ve Tic. A.Ş 2 Tarım İşletmeleri G.M 43 Türkiye Elektrik İletim A.Ş 110 Türkiye Kömür İşletmeleri G.M 20 Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii 7 Türkiye Taşkömürü Kurumu 10 Yeniköy Elektrik Üretim ve Tic. A.Ş 9 Toplam 712 MAHALLİ İDARELER Malatya-Akçadağ Sulama Birliği 1 Antalya-ASAT G.M 96 Afyonkarahisar-Bolvadin Belediyesi 3 Erzincan-Geçit Belediyesi 1 Elazığ İl Özel İdaresi 18 Hatay İl Özel İdaresi 42 İzmir İl Özel İdaresi 20 Yozgat İl Özel İdaresi 1 Konya İslik Belediyesi 2 Erzurum Kazımkarabekir Belediyesi 1 Antalya-Kınık Belediyesi 1 Toplam 186 Genel Toplam 4.263 memurlar.net

YAPILANDIRMACI ÖĞRENME

admin — Thu, 15 May 2008 17:54:11 +0000

Yeni bilgiler önceden yapılanmış bilgilerin üzerine bina edilir.

Yapılandırmacı öğrenme, var olanlarla yeni olan öğrenmeler arasında bağ kurma ve her yeni bilgiyi var olanlarla bütünleştirme sürecidir.

Yapılandırmacılık Nedir?

Sosyal bilgiler öğretiminde yeni eğitim sistemimiz çerçevesinde öğrencilerimize nasıl faydalı olabiliriz bunun amacı doğrultusunda önümüze ne geliyorsa okumalıyız.Aşağıda da bu başta sosyal bilgiler öğretmenleri olmak üzere bütün öğretmen arkadaşlara faydalı olabilecek makale bulunmaktadır.Faydalanmanız temennisiyle

Sürekli değişim içinde bulunan dünya, yenilikleri ve gelişmeyi kavrayan, bunun yanında kendi üzerine düşen görevlerin de farkında olan bireylere ihtiyaç duymaktadır. Bir toplumun çağdaş toplumlar düzeyine ulaşması için; bilgilerin, inançların ve duyguların bireylere doğrudan aktarılması yeterli değildir.

Günümüzde bireylerden, bilgi tüketmekten çok bilgi üretmeleri beklenmektedir. Çağdaş dünyanın kabul ettiği birey, kendisine aktarılan bilgileri aynen kabul eden, yönlendirilmeyi ve biçimlendirilmeyi bekleyen değil, bilgiyi yorumlayarak anlamın yaratılması sürecine etkin olarak katılanlardır (Yıldırım ve Şimşek, 1999: 9).

Bilgini doğası ve öğrenme, yapılandırmacılığın temel dayanağı olmuştur (Brooks ve Brooks, 1993 :23>. Yapılandırmacılık,öğretimle ilgili bir kuram değil,bilgi ve öğrenme ile ilgili bir kuramdır.Bu kuram bilgiyi temelden kurmaya dayanır (Demirel 2000:233) Özünde, öğrenin bilgiyi yapılandırması ve uygulamaya koyması vardır (Perkins,1999: 8).

Öğrenenlerin bilgiyi nasıl öğrendiklerine ilişkin bir kuram olarak gelişmeye başlayan yapılandırmacılık zamanla öğrenenlerin bilgiyi nasıl yapılandırdıklarına ilişkin bir yaklaşım halini almıştır. Yapılandırmacılıkta bilginin tekrarı değil, bilginin transferi ve yeniden yapılandırılması söz konusudur(Perkins, 1999:8).

Yapılandırmacı eğitimin en önemli özelliği,öğrenenin bilgiyi yapılandırmasına, oluşturmasına, yorumlamasına ve geliştirmesine fırsat vermesidir. Alışılmış yöntemde öğretmen bilgiyi verebilir ya da öğrenenler bilgiyi kitaplardan veya başka kaynaklardan edinebilirler. Ama bilgiyi algılamak, bilgiyi yapılandırmak ile eş anlamlı değildir Öğrenen, yeni bir bilgi ile karşılaştığında, dünyayı tanımlama ve açık ama için önceden oluşturduğu kurallarını kullanır veya algıladığı bilgiyi açıklamak için yeni kurallar oluşturur (Brooks ve Brooks, 1993: 9). Bir başka deyişle yapılandırmacılık cevre ile insan beyni arasında güçlü bir bağ kurmadır.

Yapılandırmacı öğrenmede temele alınanlar aşağıdaki gibi özetlenebilir.

1 Bilgiyi araştırma yorumlama ve analiz etme.

2. Bilgiyi ve düşündürme sürecini geliştirme.

3. Geçmişteki yaşantılarla yeni yaşantıları bütünleştirme.

Öğrenenin etkin rol aldığı yapılandırmacı öğrenmede sadece okumak ve dinlemek yerine tartışma,fikirleri savunma,hipotez kurma,sorgulama ve fikirler paylaşma gibi öğrenme sürecine etkin katılım yoluyla öğrenme gerçekleştirir. Bireylerin etkileşimi önemlidir. Öğrenenler, bilgiyi olduğu gibi kabul etmezler, bilgiyi yaratır ya da tekrar keşfederler(Perkins, 1999: 7).

Her kazanılan bilgiyi bir sonraki bilgiyi yapılandırmaya zemin hazırlarlar.Çünkü, yeni bilgiler önceden yapılanmış üzerine bina edilir.Böylece yapılandırmacı öğrenme var olanlarla yeni olan öğrenmeler arasında bağ kurma ve her yeni bilgiyi var olanlarla bütünleştirme sürecidir. Ancak bu süreç, sadece bilgilerin üst üste yığılması olarak algılanmamalıdır. Birey bilgiyi gerçekten yapı!andırmışsa kendi yorumunu yapacak ve bilgiyi temelden kuracaktır. Yapılandırmacılık, bilginin biriktirilmesi ve ezberlenmesi değil, düşünme ve analiz etme ile ilgilidir.

Yapılandırmacı öğrenmede asıl olan bilginin öğrenen tarafından alınıp kabul görmesi değil, bireyin bilgiden nasıl bir anlam çıkardığıdır. Bilgi, öğrenenin varolan değer yargıları ve yaşantıları tarafından üretilir. Yapılandırmacılıkta bütün çaba, öğrenmelerin kalıcılığının sağlamasının ve üst düzey bilişsel becerilerin oluşturulmasına katkı getirmektir.

Yapılandırmacı yaklaşım temele alınarak gerçekleştirilen öğrenme-öğretme süreçleri geleneksel yaklaşımlara göre bazı farklılıklar gösterir. Bu farklılıklar öğretim programının öğelerinde de ortaya çıkar.

Hedefler

Yapılandırmacı yaklaşımı temel alan eğitim programı, öğrenmenin kalıcılığını sağlayacak ve üst düzey bilişsel becerilerini geliştirecek şekilde tasarlanır, Böyle bir yaklaşımda merkezde öğrenci vardır

Yapılandırmacılık, öğrenenlere öğrenmeyi öğretmekte ve onlar için bilgiyi anlamlı kılmaktadır. Eğitimin yeni hedefi; bilgiyi nasıl ve nerede kullanacağını bilen, kendi öğrenme yöntemlerini tanıyıp etkili bir biçimde kullanan ve yeni bilgiler üretmede önceki bilgilerinden yararlanan bir insan modeli yaratmadır. Bu hedefe ulaşmada yapılandırmacı yaklaşım önemli bir rol oynamaktadır (Abbott, 1999: 68).

Yapılandırmacı eğitim ortamında hedef, öğrenenin bilgiyi temelden kurmasıdır. Öğrenenler sınıfa yaşantılarıyla gelirler ve öğrenmeye etkin katılarak bilgiyi zihinsel olarak yapılandırırlar. Bu bağlamda öğrenenler kendi düşünce ve yorumlarını geliştirirler. Öğrenme aktarılan belirli bir bilgi kümesini almayı değil, öğrenenlerin etkili düşünme, usa vurma, sorun çözme ve öğrenme becerilerini kazanmasını içerir (Alkan ve diğerleri, 1995: 57).

Yapılandırmacı öğrenmeyi temele alan program tasarımcıları “bireylere ne öğretilmeli sorusu yerine nen nasıl öğrenir?’ sorusuyla ilgilenirler. Yapılandırmacı tasarımcılar, program geliştirmeye bireylenin var olan bilgilerini ortaya çıkarmalarına yardımcı olacak bir çalışma ile başlarlar (Seiley, 1999: 16).

Yapılandırmacı öğrenmede amaç, öğrenenlerin önceden belli bir hiyerarşiye göre belirlenmiş hedeflere ulaşmalarına yardımcı olmak değil, öğrenenlerin bilgiyi zihinsel olarak anlamlandırmaları için öğrenme fırsatları sağlamaktır (Wilson, 1996: 208).

Öğrenenlerin sahip olduğu bilgi birikimi farklılık gösterdiğinden, yapılandırmacılıkta tek doğru yerine, iki birey aynı kavrama farklı anlamlar yükleyebilir. Bu nedenle hedefler kesin olarak belirlenemez. sadece öğrenenlerin ulaşmaları beklenen genel hedefler vardır. Davranışlar daha genel bir şekilde hedef ifadelerinin içinde yer almaktadır (Holloway, 1999: 85).

Hedefler öğretmen ve öğrencinin ortak kararı ile belirlenir. Bu kararlara öğrencilerin katılması, öğrenenin hedefe ulaşması isteğini arttırır (Ülgen, 1994: 174).

Öğrenme Yaşantıları

Öğrenme yaşantıları eğitim durumlarının öğrenci a düzenlenmesi, kazandırılması planlanan öğrenme yaşantılarının bir düzeneğe göre sıralanmasıdır.

Program geliştirme sürecinde, yapılandırmacı tasarımcılar, öğretmeden çok öğrenme ortamlarını tasarımlamaya odaklandıklarından, öğrenme yaşantılarının düzenlenmesine daha fazla önem veriler (Erdem, 2001: 37).

Yapılandırmacı yaklaşımda eğitim programında içerik olup olmamasından çok öğrenenin süreç içinde içerik ile etkileşimde bulunma ve onu anlamlandırabilmesi önemlidir. Öğrenenlerin ortak ilgilerinden ortak içerik belirlenir. Öğrenme yaşantıları konuların ya da alanların önceden belirlenmiş şekline göre değil, bireyin içinde bulunduğu bağlama göre düzenlenir (Erdem, 2001: 41).

Yapılandırmacı öğrenmede, kullanılan stratejiler şunlardır: Drama, proje çalışmaları, tasarımlayarak öğrenme, öğreterek öğrenme, işbirlikli öğrenme (Wilson, 1997: 8).

Öğrenenler yeni öğrendikleri ile geçmiş yaşantılarında kazandıkları bilgileri bütünleştirmek ve bilgiyi anlamlandırmak için tekrar, anlamlandırma ve örgütleme stratejilerinden yararlanabilirler.

Yapılandırmacı öğrenme ortamının temel öğesi öğrenendir. Öğrenenle. demokratik bir sınıf ortamında günlük yaşam problemlerinin karmaşıklığını çözerek yaşam boyu kullanacakları bilgilerini oluştururlar. Yapılandırmacı yaklaşımda sınıf ortamı, öğrenenleri öğrenmeye motive etmek ve öğrenenlerin konuya ilgisini çekmek için öğrenmeye uygun olarak düzenlenir. Bu düzenlemenin nasıl olacağına öğretmen ve öğrenen!er birlikte karar veriler.

Yapılandırmacı yaklaşımda eğitim ortamı bilgilerin aktarıldığı bir yer değildir. Öğrenmenin öğrencinin entelektüel etkinlikleriyle sağlandığı, sorgulamaların ve araştırmalarının yapıldığı, düşünme, uslamlama, sorun çözme ve öğrenme becerilerinin geliştirildiği bir yerdir.

Öğrencilerin bağımsız düşünme ve problem çözme yeteneklerini geliştirmek amacıyla öğrenme-öğretme sürecinde özel bir iletişim biçimi benimsenir. Bu iletişim biçiminde öğrencilere ‘Bu konu ile ilgili olarak ne düşürüyorsunuz?, ‘Niçin böyle düşünüyorsunuz?”, “Nasıl bu sonuca ulaştınız gibi sorular yöneltilir. Öğrencilere “evet’ ve “hayır yanıtı gerektiren sorulan yöneltmekten özellikle kaçınılır.

Yapılandırmacı eğitim ortamları, bireylerin öğrenme ortamıyla daha fazla etkileşimde bulunmalarına, dolayısıyla zengin öğrenme yaşantıları geçirmelerine olanak sağlayacak şekilde düzenlenmelidir. Böylece bireyler, daha önceki öğrendiklerini sınama, yanlışlarını düzeltme ve hatta önceki bilgilerinden vazgeçerek yerine yenilerini koyma fırsatı elde ederler (Yaşar, 1998: 596).

Yapılandırmacı anlayış bilinçli, yaratıcı, araştıran, soruşturan, neyi, nereden ve niçin öğrendiğini bilen, kendi teknolojisini üretebilen öğrenenleri gerektirir. Yapılandırmacılıkta teknoloji etkin öğrenme, amaçlı öğrenme, özgün öğrenme ve işbirlikli öğrenme amacıyla kullanılır (Jonassen, Peck and Wilsom, 1999: 218).

Etkinlik, hedef davranışlara ulaşma amacıyla öğrenme öğretme sürecini zenginleştiren ve öğrenmelerin kalıcılığını artıran sınıf içi-dışı faaliyetlerdir (Şahan, 2000: 4 ).Öğrenenler, bilgiyi yapılandırmada her konuya, alana ya da öğrenene göre düzenlenmiş olan farklı etkinliklerde yer alırlar.

Yapılandırmacılık yaklaşımında amaç, öğrenenlerin ne yapacaklarını önceden belirlemek değil, bireylere araçlar ve öğrenme materyalleri ile öğrenmeye kendi istekleri doğrultusunda yön vermeleri için fırsat vermektir (Erdem, 2001: 58).

Sınama Durumları

Yapılandırmacı öğrenmede hedeflerin ve öğrenme yaşantılarının belirlenmesinde olduğu gibi, sınama durumlarında da öğretmen - öğrenci işbirliği esastır. Bu yaklaşımda sınama durumlarının işlevi, öğrenene yardımcı olmaktır.

Yapılandırmacı değerlendirmede ,değerlendirme yapılsa da öğrenme devam eder. Geleneksel ö’ araçları yerine, önceki öğrenmelerin yeni durumlara uygulanması değerlendirilir. Bu noktada ezberlenen bilgiler değil, özümsenen bilgiler değerlendirilir (Brooks ve Brooks, 1993: 96-97).

Yapılandırmacı değerlendirmede ürün değil süreç değerlendirilir. Özgün, performans ve tümel değerlendirme gibi değerlendirme teknikleri kullanılır.

Yapılandırmacı değerlendirme, öğrenenleri birbirleri ile karşılaştırmak ye yerine onlara öğrenmelerini paylaşmaları ve daha fazla öğrenmeleri için fırsat verir.

Öğretmenin Rolü

Yapılandırmacı öğrenmeyi temel alan bir eğit in programının başarılı olabilmesi için, program uygulayarak öğretmenlerin birtakım niteliklere sahip olması gerekir.

Yapılandırmacı öğretmen açık fikirli, çağdaş, kendini yenileyebilen, bireysel farklılıkları dikkate alan ve alana da çok iyi olmanın yanında, bilgiyi aktaran değil uygun öğrenme yaşantılarını sağlayan ve öğrenenlerle birlikte öğrenen olmalıdır(Selley, 1999:22).

Yapılandırmacı öğretmen; bireye uygun etkinlikler yaratma, öğrenenlerin hem birbirleri ile hem de kendisi ile i!e kurmalarını cesaretlendirme, işbirliğini teşvik etme, öğrenenlerin fikir ve sorularını açıkça ifade edecekleri ortamları oluşturma gibi rolleri yerine getirmek durumundadır (Brooks ve Brooks, 1999:21).

Öğretmen, öğrenenlerin bireysel farklılıklarına uygun seçenekler sunar, yönergeler verir, her öğrenenin kendi kararını kendisinin oluşturmasına yardımcı olur. Bu noktada öğretmen- yol gösterici ve rehberdir. Öğretmenler, problemi öğrenenler için çözmek yerine öğrencinin çözümlemesi için ortam hazırlarlar (Brooks ve Brooks, 1999: 23).

Öğretmen düşündürücü sorular sorarak öğrenenleri araştırmaya ve problem çözmeye teşvik eder. Öğretmen, öğrenene soru sorar ama neyi ya da nasıl düşüneceğini söylemez. Yapılandırmacı öğretmen kuzey yıldızı gibidir, öğrencinin nereye gideceğini söylemez fakat yolunu bulmasına yardımcı olur (Brooks ve Brooks, 1999: 23).

Öğretmen otorite değil sınıf içinde gözlemcidir. Yapılandırmacılıkta sınıf yönetimi emir verme ya da zor kullanma ile yapılmaz. Denetim dolaylı, duygusal ve zihinseldir.

Öğrenenin Roİü

Yapılandırmacı öğrenme, öğrenenin kendi yetenekleri, güdüleri, inançları, tutumu ve tecrübelerinden edindikleri ile oluşan bir karar verme sürecidir. Birey öğrenme sürecinde seçici, yapıcı ve etkindir (Ülgen, 1994: 144).

Öğrenmenin kontrolü bireydedir. Öğrenmeye öğretmeniyle birlikte yön verir. Öğrenenlerin önceki yaşantıları, öğrenme stilleri, bakış açıları ve hazır bulunuşluk düzeyleri öğrenmelerine yön veren etmenlerdendir. Öğrenen kendi kararlarını kendi alır (Brouks ve Brooks, 1993: 10).

Birey, zihinsel özerkliğini kullanarak öğrenme sürecinde etkili rol almak için eleştirel ve yapıcı sorular sorar, diğer öğrenenlerle ve öğretmenle iletişim kurar, fikirleri tartışır. Öğrenen, öğrenme ortamlarındaki öğretici sorularıyla diğer bireylerin gelişiminede de katkıda bulunur

( Lin ve diğerleri, 1996: 211).

Yapılandırma sürecinde birey, zihninde bilgiyle ilgili anlam oluşturmaya ve oluşturduğu anlamı kendisine mal etmeye çalışır. Bir başka deyişle, bireyler öğrenmeyi kendilerine sunulan biçimiyle değil, zihinlerinde yapılandırdıkları biçimiyle oluştururlar (Yaşar, 1998: 695).

Mücadeleci, meraklı, girişimci ve sabırlı olmak, yapılandırmacı öğrenmede bulunması gereken kişisel özelliklerdir.

Öğrenenler bilgiyi araştırıp keşfederek, yaratarak, yorumlayarak ve çevre ile etkileşim kurarak yapılandırır. Böylece, içerik ve süreci aynı zamanda öğrenirler.

Yapılandırıcı öğrenme ortamlarında sorumluluğunu yerine getiren bireylerin girişimci olma, kendini ifade etme, iletişim kurma, eleştirel gözle bakma, plan yapma, öğrendiklerini yaşamda kullanma gibi özelliklere sahip olması beklenir (Marlowe ve Page, 1998: 32).

Sonuç

Yapılandırmacı yaklaşıma göre tüm öğrenmeler zihinde bir yapılandırma sonucu oluşmaktadır. Yapılandırma eğitim ortamlarında bireylerin çevreleriyle daha fazla etkileşimde bulunmalarına olanak sağlayan işbirliğine dayalı öğrenme ve probleme dayalı öğrenme gibi öğrenenleri aktif kılan öğrenme yaklaşımlarından yararlanılır. Böylece öğrenenlerin problem çözme yetenekleri ve yaratıcılıklarının gelişmesi beklenir.

Bu süreçte öğretmen daha çok öğrenme ortamını düzenleme ve danışmanlık rollerini üstlenir. Bu yaklaşımda asıl olan, öğrenenin öğrenme sürecinde aktif olması ve öğrendiklerini var olan bilgileri ile yapılandırıp anlamlandırmasıdır..

Yapılandırmacı yaklaşımın bu özellikleri eğitim alanında yeni gelişmelere önderlik edebilir. Öncelikle bu özelliklerin, öğrencileri öğrenme ortamında pasiflikten kurtarıp, bağımsız düşünebilen ve problem çözebilen bireyler haline getirmesi beklenir. Bireyler ezbere ve hazır bilgileri kullanmaya değil, düşünmeye yönlendirildiğinden bilişsel yönü gelişir; böylece, öğrenen öğrenmeyi aşılması zor yüksek bir duvar olarak değil, keşfedilmeyi bekleyen gizemli bir dünya olarak görür. Bu da öğrencilerin motivasyonunu artırarak bireyleri yeni öğrenme etkinliklerine yönlendirir.

Araş. Gör. Hasan H. Şaşan

Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim Dalı

Yaz kılık kıyafet uygulaması hakkında açıklama yapıldı

admin — Thu, 15 May 2008 18:26:44 +0000

Genelgede, “Yaz mevsiminin başlaması ve hava sıcaklıklarının artması sebebiyle öğrencilerin olumsuz etkilenmemesi” için başlatılan uygulama kapsamında, bölgelerin iklim şartları da dikkate alınarak, belirlenen kurallar çerçevesinde “yaz dönemi kıyafetine” geçilmesi istendi. Genelgede yer alan kurallar şöyle: “- Erkek öğrencilerin ceket giymesi ve kravat takması zorunlu olmayacak. Erkek öğrenciler, öğrenciye yakışır, sade, kollu/yarım kollu gömlek veya tişört giyebilecekler, - Kız öğrenciler şeffaf olmayan, vücut hatlarını belli etmeyen, badi, streç ve benzeri darlıkta kıyafet olmayacak şekilde, öğrenciye yakışır, sade, kollu/yarım kollu gömlek veya tişört giyebilecekler, - Kıyafetlerin pedagojik esaslara uygun olmasına özen gösterilecek. Kot, streç, tayt gibi pantolonlar ile okulca belirlenenlerin dışında simge, sembol, şekil ve yazıların yer aldığı, vücut hatlarını belli eden darlık ve türde yakasız, kolsuz kıyafetler giyilmeyecek.” Okullarda yaz dönemi kıyafeti uygulaması bundan böyle her yıl Mayıs ayı başından başlayarak yeni eğitim-öğretim yılına kadar devam edecek. Genelgede ayrıca, “Okullarda düzenlenen mezuniyet günü etkinliklerinin, velilere ekonomik yüz getirmeyecek şekilde, öğrenci, veli, öğretmen ve yöneticilerin katılımının sağlanacağı, başka mekanlar yerine eğitim kurumlarında daha anlamlı ve coşkulu şekilde kutlanması” istendi.

YENİ MÜFREDATTAN BEKLENENLER

admin — Fri, 16 May 2008 09:32:08 +0000

Yeni müfredat yeni bir çağ mı?

Prof. Dr. Osman Çakmak

Acaba hiç düşündük mü? Öğrenciye, ne deniyorsa onu yapmasını öğreten, memura salla başını al maaşını dedirten, politikacıyı takılmış plak gibi aynı tekerlemeleri söyleten, milletvekilini, parti liderine kayıtsız şartsız bağımlı kılan kimlik ve kişilik özellikleri nasıl doğuyor? Problemlerin etrafında dolaşan ama onu çözemeyen bireyler haline neden geldik? Aklın ve bilimin değil tabuların yönlendirdiği ve yönettiği bir toplum haline gelmemizin asıl sebebi nedir?

İnsanın düşünce sistemi uygulanan eğitime göre şekillenir. Mevcut sistemin nasıl bir insan tipi oluşturduğu konusunda maalesef çalışmalar yok. Eğitimin amacına ulaşmadığı ama amaçlanmayanların oluştuğunu; sorgulayan, haklarının farkında ve becerileri gelişmiş insan tipi çıkarmadığını gösteren bir deneyi yıllar önce Nokta Dergisi yapmıştı.

İlginç bir deney

Tiyatro sanatçısı Ezel Akay, elinde bir megafon koyu renk elbise ve siyah pardesü giyen ekibiyle İstanbul Yeni Camii’nin arkasındaki parka gider. Çevredeki insanlara megafonla sert bir emir verir: “Herkes ayağa kalksın!” Sesi duyan, Akay’ı ve ekibini gören herkes istisnasız derhal ayağa kalkar. Aynı şeyi bu kez Eminönü İskelesi’nde dener: “Herkes yere çöksün!” Gemiden inenler, bilet kuyruğunda bekleyenler, simitçiler, işportacılar emri duyar duymaz yere çöker. Aynı manzara bu kez Mecidiyeköy’deki stadyumun önünde tekrarlanır. “Herkes ellerini kaldırıp duvara yaslansın!” emrini duyanlar sesini çıkarmadan denileni yerine getirir.

Daha sonra ekip bir fabrikanın önüne gider. Mesai saati başlamak üzeredir. Fabrikanın girişine bir masa koyup üzerine düzmece bir evrak yerleştirir. İşçilere, “Herkes içeriye girerken bu kâğıtlara parmak basacak!” diye emreder. Herkes parmağını basarken sormak kimsenin aklına gelmez “Hemşehrim siz kimsiniz, neden bu kâğıtlara parmak basıyoruz?” diye…

Benzer tavır son olarak Beyoğlu’ndaki İstiklal Caddesi’nde tekrarlanır. Kalabalık, “Herkes sıraya girsin, arama var!” emriyle koyun sürüsü gibi sessizce sıraya girer. Ancak caddedeki bir çift bu emre uymaz. Ekiptekilerden biri onlara bağırır: “Hey siz ikiniz! Emri duymadınız mı?” Kendilerine seslenildiğini anlayan adam İngilizce cevap verir: “Who are you? What is happening here?” Sıradakilerden takım elbiseli bir bey ekibe yardımcı olmanın verdiği gururla lafa karışır: “Adam turist, İngilizce konuşuyor.” Ekip elemanı gülmemek için kendisini zor tutar:

-Ne diyor peki?

-Siz kimsiniz, burada neler oluyor?

O iki turistin haricinde hiç kimse neler olup bittiğini, kendilerine böyle gün ortasında emirler yağdırıp sıraya sokanların kim olduğunu sormaz ya da soramaz.

Peki bu örnek neyin resmi?

Mevcut eğitim yapısının insanımızı eğitme yerine “eğip büktüğü”, beceri ve sorgulama yeteneklerini; hatta kimlik ve kişiliğini elinden aldığını gösteriyor bütün bu örnekler. Uygulanan eğitimin anatomisine bir göz atıldığında bu sonuçların çıkması hiç de şaşırtıcı değil aslında. Zira mevcut eğitimin özünde “kişilerin seçme haklarının elinden alındığı, kişiye rağmen tanımlanan ‘doğruların’ öğretici yoluyla dikte ettirildiği kolayca görülebilir. Gözlem, deney, proje temelli ve senaryo destekli uygulamalardan uzak, gerçek hayattan kopuk sürdürülen derslerle, kişiye ulaşan bilgiler akıl yoluyla irdelenmeden, nedenleri sorgulanmadan mutlak doğrular olarak kabul edilmektedir. Neyi, nasıl ve ne zaman yapacağı sürekli “öğretici” tarafından empoze edilmektedir. Şüphesiz bu “emredici” yapı dehayı körelten bir davranıştır. Bu durumda ayakları üzerinde durmayı öğrenemeyen, kendisini değerli hissetmeyen ve özgüveni olmayan bir kişiliğin ortaya çıkmasından daha doğal ne olabilir ki? Böyle yetişen tipler karşılaştığı problemleri çözemeyecek, yeni şeyler üretemeyecektir. Ne olmak istediğini, ne de hayattan beklediğini bilebilecektir.

Bu yapının diğer bir yan ürünü ise dogmatik zihniyeti yansıtan “tek doğrulu” bakış açısında ve “Sorma! Düşünme! Körü körüne inan!” anlayışında fertler yetiştirmesidir. Zihnî boyuttan (muhakeme, akıl yürütme, yorumlama vb.) uzak bir şekilde, daha önceki bilgilerle ilişkilendirilmeden yürütülen eğitim süreci öğrenciyi, yalnızca ‘evet-hayır’ kesinliğiyle hâdiseleri ele almaya teşvik etmekte, öğrencilerin fıtraten sahip oldukları şüphe ve merak hislerini dumura uğratmaktadır. Böyle olunca da okuduğu her yazıya, duyduğu her söze ve ileri sürülen her fikre düşünmeden inanması istenen öğrenci, hür düşünmeyi, düşünce üretmeyi, başka fikir ve görüşlere karşı saygılı olmayı öğrenememektedir. Öğretmenin dediği, kitabın yazdığı doğru anlayışı ile ikili mantığın çemberinden geçen insanımız, kendisine öğretilenler konusunda kuşkusu bulunmayan, bilgilerinin dayanağı sadece onları öğretene duydukları güvenden ibaret şahsiyet teşekkül ettirmektedir.

Yeni müfredatın vaat ettikleri

Bu noktada Milli Eğitim Bakanlığı’nın yeni müfredatına değinmekte fayda var. Bakan Hüseyin Çelik, ekip halinde bakanlık tarihinde şimdiye kadar görülmedik bir uygulama ile bugünlerde il il dolaşarak bu öğretim yılında ilköğretimlerde uygulamaya konulan müfredatla ilgili gelişmeleri yerinde takip ediyor. Aslında pek farkında olunmasa da yeni müfredatla birlikte eğitim dünyamız sessiz bir değişiklik yaşıyor. “Yeni müfredat” mevcut Millî Eğitim’in felsefesinin değişmesi anlamına geliyor bir bakıma.

Öğrencilere nelerin öğretileceği konusunda devletçi anlayış yeni sistemde yine ağırlığını sürdürse de uygulanan müfredat öğrenciye neyi nasıl öğreneceği konusunda kısmî serbestlik veriyor. Bunun en önemli yanı öğretmenlerin “öğretici” konumdan kısmen çıkarılmaya çalışılması belki de… Yeni sistemde öğretmen esasen ders konusunu anlatmayacak. Yeni sistem, daha ziyade öğrencinin yaparak, yaşayarak öğrenmesini, iş birliği yapmasını, proje üretmesini esas alıyor; bilginin nedenini sorgulayarak kavramasını ve beceri kazanmasını istiyor. Sonuçta öğrenci, doğruların değişebileceğini öğrenerek, üretici ve mucit düşüncelere, problem çözme yeteneğine sahip kılınıyor.

Bu sistemde öğrencinin kendisini ifade etmesi, bilgiyle yüklenen nesne konumundan bilgiyi kullanan ve üreten özne konumuna çıkarılması esas alındığına göre yıllardır lafta kalan “fikri hür, vicdanı hür ve eleştirel düşünmeye sahip” nesiller artık yetişmeye başlayacak mı? Eğer sistemi dejenere etmeden uygulamayı becerebilirsek “Yeni Müfredat" haklarının farkında, sorgulayan, farklılıklara saygılı insan yetiştirmenin aracı olabileceği gibi "üretememe" ve "çözememe" hastalığımıza da bir çare olabilir. Tabii bunlar başarılırsa Türkiye’nin yeni bir çağın başında olduğunda söylemek kehanet olmaz herhalde.

Müfredatta ne eksik kaldı?

Peki müfredatta eksik kalan ya da asıl tartışılması gereken noktalar yok mu? Buradaki Salı nokta reformun odağında öğretmenin bulunmasıdır. Bakanlık, öğretmeni mesleğinde "profesyonelleştirecek" bir akademik ortam sağlamak için neler yapacak? Halihazırda kaybolmuş imajını maddi-manevi anlamda düzeltecek hangi tedbirleri alacak? Müfredatın hayata geçirilmesi için en büyük engellerden olan, “gerçek bilgiyi” ve beceriyi değil, malumatı esas alan, dolayısıyla yeni sistemi dejenere edecek olan OKS ve ÖSS gibi sınav sistemlerinin yerine alternatif bir yöntem ikame edecek mi?

Belki bu soruların cevapları verilerek, yeni müfredatın yeni bir çağın kapısını aralayıp aralayamadığı anlaşılmış olacak. Kim bilir?

SBS NEDİR ? OKS NEDEN KALDIRILDI

admin — Fri, 16 May 2008 09:37:35 +0000

OKS neden kaldırıldı?

OKS; bugünkü şekliyle amaç haline geldiği için, ilköğretimin çocuğu hayata ve bir üst öğretim kurumuna hazırlamak olan temel görevini yerine getiremez hale gelmesine zemin oluşturmuştur. Özellikle ilköğretim düzeyindeki çocukların hayata hazırlanması vazgeçilmez ve öncelikli öneme sahiptir. OKS; 2004 yılından beri kademeli olarak yenilenen öğretim programlarının ön gördüğü ölçme - değerlendirme vizyonuna uyum sağlayamamaktadır. İlköğretimde kullanılan yeni öğretim programları, sonucu değil süreci ölçen ve değerlendiren farklı yöntemler kullanmayı zaruri kılmaktadır. OKS’ de kullanılan sorular Türkçe, Matematik, Fen Bilimleri ve Sosyal Bilgiler derslerini kapsamaktadır, oysa yıl boyunca öğrencinin öğretim gördüğü diğer dersler kapsam dışı tutularak sınavda soru sorulmamaktadır. Bu durum, “ölçülmeyecek bir öğretimin neden yapıldığı” gibi soruları beraberinde getirmiş, tartışılmasına neden olmuştur. Sonuçta öğrenciler belirli derslere yönelmiş diğer derslerden ve sosyal aktivitelerden uzak kalmıştır. Türkiye’de okul olanaklarının coğrafik, meteorolojik, sosyolojik etkiler gibi koşullara bağlı olarak farklılıklar göstermesi, eş şartlarda yapılan sınavla eşitlik ilkesini zorlamaktadır. Bir de bu çocukların ergenlik dönemine girmiş ya da girmek üzere oldukları düşünüldüğünde sosyal olumsuzluk yaratmak olasılığı yüksek olmaktadır. OKS’nin mevcut olumsuzlukları nedir? Öğrenci başarısının 120 dakikalık ve telafisi olmayan bir sınavla ölçülmesi öğrencilerimizde ve velilerde kaygı, stres, gerilim, tek hedefe kilitlenme gibi psiko-sosyal açıdan olumsuz tutumları berberinde getirmiştir. Ayrıca; gerçek anlamda tüm yönleriyle öğrenci başarısı değerlendirilememektedir. OKS odaklı öğretim süreci öğrenciyi okul dışı kaynaklara itmektedir. Bu olanağı olmayan öğrenciler aleyhine fırsat eşitliği bozulmaktadır. Türkiye’deki gelir dağılımları dikkate alındığında yüksek maliyetli okul dışı kaynaklardan her öğrenci yararlanamamaktadır. OKS odaklı süreç okul içi performansı azaltmış, disiplini olumsuz etkilemiş, öğretmeni yetkinsiz kılmıştır Ortaöğretime Geçiş Sistemi nedir? İlköğretim 6,7 ve 8inci sınıf öğrencilerinin yıllara yayılan seviye ve performans ölçümüyle alacakları puanlara göre ortaöğretim kurumlarına yerleştirilmelerini esas alan Seviye Belirleme Sınavı (SBS), Yılsonu Başarı Puanı (YBP), Davranış Puanı (DP) olmak üzere üç ana unsura dayanan öğrenci odaklı yeni bir sistemdir. Ortaöğretime Geçiş Sistemi kapsamı nelerden oluşmaktadır? Seviye Belirleme Sınavı, Yıl Sonu Başarı Puanı, Davranış Puanı olmak üzere üç unsurdan oluşmaktadır. Ortaöğretime Geçiş Sistemi tam olarak ne zaman işlerlik kazanacak? Ortaöğretime Geçiş Sisteminin tam olarak işlerlik kazanması 2009–2010 yılında olacaktır. Ortaöğretime geçiş neden değiştiriliyor? İlköğretimde öğrenci performansını daha doğru ve çok yönlü olarak ölçen, ilköğretim düzeyinde sürdürülen eğitim ve öğretimin temel ruhu ile bağdaşan ve ortaöğretim kurumlarına doğru yönlendirilmiş geçişler için zemin sağlayan yeni bir modele günümüz eğitim anlayışlarında ihtiyaç duyulmaktadır. Ortaöğretime Geçiş Sisteminin eğitim sistemimize nasıl bir katkısı olacak? Yeni bir anlayışla sunulan ortaöğretime geçiş modelinden öğrenciler adına, eğitim adına, gelecek adına beklentiler geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. İlköğretim programlarının öğretilmesi ön plana çıkarılarak öğrencilerin muhakeme ve yorum yapma yetenekleri gelişecektir. Öğrencilerin bireysel gelişimleri, yetenekleri, ilgi alanları, farklılıkları, bilgi ve becerileri tam ve güvenilir olarak ölçülmüş olacaktır. Öğrencilerin ilköğretim süresince gerçekleştirmiş oldukları davranışlar ile yöneltme yönergesi çerçevesinde belirlenen yetenek ve ilgileri ortaöğretime geçişte değerlendirilmiş olacaktır. Okullar ve veliler öğrencilerin bilişsel ve davranışsal gelişim düzeyini her yıl düzenli olarak takip edebilecek, gereken önlemleri zamanında alma olanağı bulacaklardır. Eğitim sistemi, bir kereye mahsus yapılan tek oturumda yapılan ve bir sınav olan OKS’ ye odaklı olmaktan kurtulacaktır. Genel liselerin eğitim kalitelerinin artırılmasına katkı sağlayacaktır. Sınavların zamana yayılması ile öğrencilerin ve velilerin yaşadığı sınav stresi optimal noktada (olması gereken düzeyde) tutulacaktır. Yılsonu başarı puanının değerlendirmeye katılması, okulda yapılan sınavların da önemini artıracak ve öğrenci tüm derslere aynı ilgi ve gayreti gösterecektir. Okul dışı kurumlara olan bağımlılık azalacaktır. Ortaöğretime geçişte sürece dayalı ve objektif bir yerleştirme sistemi gelişecektir. Okul kültürü, öğretmenin etkinliği bağlamında daha güçlü hâle gelecektir. Okula yönelme artacak devamsızlık azalacaktır. Öğrencilerin yetenek ve ilgi alanlarının ortaöğrenime geçişte değerlendirilmesine imkân verilecektir. Okulda sunulan eğitim ve öğretim güçlendirilecek, daha anlamlı hâle gelecektir. 6, 7 ve 8inci sınıflarda yapılan sınavların herhangi birisinde çeşitli nedenlerle başarısız olan öğrencilere diğer sınavlardaki başarılarıyla değerlendirilmiş olup bir anlamda öğrencilere telafi imkânı verilecektir. Eğitim ve öğretimin sınav merkezli olmaktan çıkarak öğrenci ve okul merkezli olması sağlanacaktır. Ergenlik döneminin coğrafi farklılıklar nedeniyle değişik yaş gruplarında yaşanması ve bu dönemde sınava giren öğrencilerin olumsuz etkilenmeleri, her sınıf ve yaş kademesinde değerlendirmenin yapılacak olması sebebiyle en az düzeye indirgenecektir. Mesleki eğitime bilinçli yönelme artırılacaktır. Okulların, yöneticilerin, öğretmenlerin, öğrencilerin ülke genelinde ayrıntı düzeyleri belirlenebilecek, görülen eksikliklerin giderilmesi sağlanacaktır. Ortaöğretime Geçiş Sisteminin değiştirilmesiyle dershanelere yönelim artacak mı? Ortaöğretime geçişte uygulanacak yeni model sürece dayalı ve çok yönlü olarak öğrenci başarısını ölçmeye yönelik bir sistem olduğu için dershanelere bir yönelim sağlamayacak. Sistemin unsurlarından sadece biri olan Seviye Belirleme Sınavı, öğrencinin derste gördüğü konulardan temel düzeyde ve zor olmayan sorulardan oluşmaktadır. Müfredat dışı soru sorulmayacağından derslerle sorular birbiriyle örtüşecektir. 6 ve 7inci sınıflarda SBS yapılacağından okul dışı kurumlarca SBS yapılmayacak; süreci veli göreceğinden 8inci sınıfta yığılmalar olmayacak ve okul dışı kurumlara olan talep azalacaktır. Seviye Belirleme Sınavı (SBS) nedir? İlköğretimin 6, 7 ve 8inci sınıflarında öğrencinin derslerden, o yılın müfredatında belirtilen kazanımları elde etme seviyesinin ölçüleceği Millî Eğitim Bakanlığı tarafından her yıl haziran ayında ders kesiminden sonra düzenlenen merkezi sistem sınavlarıdır. Seviye Belirleme Sınavı zorunlu bir sınav mıdır? Seviye Belirleme Sınavı zorunlu bir sınav değildir. Ancak; merkezi sistemle öğrenci alan ortaöğretim kurumlarına yerleştirmede kullanılacak puana etkisi bakımından öğrencilerin bu sınavlara girmesi tavsiye edilmektedir. Seviye Belirleme Sınavı yılda kaç kez yapılacak? Seviye Belirleme Sınavı yılda bir kez yapılacak, tüm merkezi sistem sınavlarının mantığına uygun olarak telafisi ya da not yükseltmesi gibi ek herhangi bir sınavı olmayacaktır. Seviye Belirleme Sınavı hangi sınıflarda yapılacak? 2007–2008 Öğretim yılı sonunda 6 ve 7inci sınıflara, 2008–2009 Öğretim yılından sonra ise 6, 7 ve 8inci sınıflara Seviye Belirleme Sınavları uygulanacaktır. Seviye Belirleme Sınavı ne zaman yapılacak? Ortaöğretime geçiş kapsamında Seviye Belirleme Sınavları her yıl Haziran ayında okulların ders bitiminden sonraki haftalarda yapılacaktır. 2008 yılı için; 6ıncı sınıflar 21 Haziran 2008 7inci sınıflar 22 Haziran 2008 tarihlerinde Seviye Belirleme Sınavları yapılması planlanmaktadır. Seviye Belirleme Sınavı kimler katılacak? 2008 yılı için 6ıncı ve 7inci sınıf öğrencilerine yapılacaktır. 2009 yılından itibaren 6ıncı, 7inci ve 8inci sınıf öğrencilerine yapılacaktır. Seviye Belirleme Sınavı sonuçları nerelerde kullanılabilecek? Seviye Belirleme Sınav sonuçları yalnızca ortaöğretim kurumlarına geçişte kullanılabilecektir. Sınıf geçmeye herhangi bir etkisi olmayacaktır.

Seviye Belirleme Sınavı OKS benzeri yeni bir sınav türü müdür? Seviye Belirleme Sınavları Orta öğretime Geçiş Sistemini oluşturan unsurlarından sadece biridir. Seviye Belirleme Sınavları özellikleri açısından yeni bir sınav sistemi olarak algılanmamalıdır. Yeni sistemin değerlendirme unsurlarından biridir.

Açık İlköğretim Okulu öğrencileri Seviye Belirleme Sınavı ya da OKS’ye girebilecek mi?

Açık İlköğretim Okulu öğrencileri yaşları itibariyle ortaöğretim nüfus çağını geçmemeleri koşuluyla dilerlerse Seviye Belirleme Sınavlarına ya da OKS’ ye girebilecektir. Yıl Sonu Başarı Puanı(YBP) nedir? İlköğretimin 6, 7 ve 8inci sınıflarda, öğrencinin o yıl derslerden aldığı yılsonu puanlarının haftalık ders saati ile çarpılarak elde edilen ağırlıklı puan toplamının, haftalık ders saati toplamına bölümü ile hesaplanan puandır. Yıl Sonu Başarı Puanı (YBP) nasıl hesaplanacak? Öğrencinin, öğretim sürecinde elde ettiği kazanımları 100 tam puan üzerinden verilecektir. Puanlama daha sonra 500 tam puana dönüştürülerek Yıl Sonu Başarı Puanı hesaplanacaktır. Ortaöğretime Yerleştirme Puanı (OYP) nedir? 6ıncı sınıf puanı (SP6) %25, 7inci sınıf puanı (SP7) %35 ve 8inci sınıf puanı (SP8) %40 oranında hesaplanmasıyla elde edilen puandır. Davranış Puanı (DP) nedir? İlköğretim okullarında; öğrencilerin tavır, davranış ve yetenekleri ile ilgili olarak belirlenen kriterlere göre derslerine fiilen giren öğretmenlerin ayrı ayrı verecekleri puanların aritmetik ortalamasından sistem tarafından otomatik olarak elde edilen puandır. Davranış Puanı hesaplanırken objektiflik sağlanabilecek mi? Davranış Puanı hesaplanırken birden çok öğretmenin katılımı zorunlu olduğundan sübjektif değerlendirmeler olmayacak, sosyalleşme, saygı, sevgi, hoşgörü, insan ilişkilerindeki gelişme, okulu ve çevreyi korumakta gösterilen gayret, yurt sevgisi, kendisini geliştirme çabası buraya yansıyacaktır. Her öğretmen 100 üzerinden puanlama yapacaktır. Davranış Puanı (DP) nasıl hesaplanacak? 6, 7 ve 8inci sınıflarda öğrencinin davranışlar ile yönlendirme yönergesinin verileri dikkate alınarak yapılan değerlendirmelere göre sistem tarafından otomatik olarak belirlenecektir.

Sınıf Puanı nedir?

İlköğretim 6, 7 ve 8inci sınıflar için Seviye Belirleme Sınavı Puanı (% 70), Yıl Sonu Başarı Puanı (%25) ile Davranış Puanlarını (% 5) her 3 puan türün için ayrı ayrı hesaplanarak yerleştirmede kullanılacak olan puandır. Seviye Belirleme Sınavına girmeyen öğrencinin Ortaöğretime Yerleştirme Puanı nasıl hesaplanacak? Herhangi bir sebeple Seviye Belirleme Sınavına katılamayan öğrencinin sınava girmediği yıla ait Seviye Belirleme Sınavı puanı o yılın en düşük SBS puanı olarak kabul edilecektir. Örneğin: 6ıncı sınıfta sınava girmeyen öğrenci 7inci sınıfta sınava girdiğinde 6ıncı sınıf puanı en düşük puan olarak alınacaktır. Sınıflara göre sınıf puanı hesaplanırken SBS, YBP, DP ağırlıkları nasıl olacak? 6inci, 7inci ve 8inci sınıflar için Seviye Belirleme Sınavı Puanı % 70, Yıl Sonu Başarı Puanı %25 ile Davranış Puanı % 5 oranında hesaplanacaktır. Seviye Belirleme Sınavının testlerin ağırlık katsayıları ne olacak? Seviye Belirleme Sınavında Türkçe test ağırlık katsayısı 4, Matematik test ağırlık katsayısı 4, Fen Bilgisi test ağırlık katsayısı 3, Sosyal Bilgiler test ağırlık katsayısı 3, Yabancı Dil test ağırlık katsayısı 1 olacaktır. Seviye Belirleme Sınavının soru içeriği nasıl olacak? Seviye Belirleme Sınavlarında soru içeriğinin öğretim programları odaklı olması, okulda sunulan eğitim ve öğretime dayalı olarak hazırlanması esas alınacaktır. Sorular öğrencinin öğrenim gördüğü yıla ait olacak ve geçmiş yılları kapsamayacaktır. Seviye Belirleme Sınavında hangi derslerden soru sorulacak Seviye Belirleme Sınavlarında Türkçe, Matematik, Fen ve Teknoloji, Sosyal Bilgiler, Yabancı Dil, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinden soru sorulacaktır. Seviye Belirleme Sınavında hangi derslerden soru sorulmayacak? Seviye Belirleme Sınavında Müzik, Beden Eğitimi, Resim İş ve Seçmeli Dersler ile Rehberlik ve Sosyal etkinliklerden soru sorulmayacaktır Seviye Belirleme Sınavında soru sayısı ne olacak? 6ıncı sınıflarda 80 adet 7inci sınıflarda 90 adet 8inci sınıflarda 100 adet (2009 yılından sonra) gibi öğrencinin psikolojik ve fiziksel gelişimi dikkate alınarak farklı sayılarda soru sorulması düşünülmektedir.

2008 yılında OKS yapılacak mı?

2007–2008 Öğretim yılı sonunda OKS son kez uygulanacaktır. Seviye Belirleme Sınavının OKS’den farkı nedir? OKS; kazanma odaklı sınav olmasıyla öğrencinin genel başarısını ölçen yapıdan uzaklaşmıştır. Seviye Belirleme Sınavı sürece ve çok yönlü başarı ölçmeye dayalı olduğu için öğrencinin genel başarısını ölçmektedir. OKS; kazanma ya da kazanamama ikilemi arasında sıkışıp kaldığı için eğitsel nitelikleri ve sosyal etkileri açısından toplumda sıkıntı yaratmıştır. Seviye Belirleme Sınavı sürece dayalı ölçme yaptığı için anlık ya da dönemsel başarılardan çok genel başarıları ölçmektedir. Bundan dolayı eğitsel nitelikleri daha kapsamlı olup sosyal etki açısından öğrenciyi yıpratmamaktadır. Seviye Belirleme Sınavında özel yetenek liseleri için uygulama nasıl olacak? Özel yetenek gerektiren liselere ( Spor ve Güzel Sanatlar Liseleri) öğrenci alımı halen uygulanan sistemdeki şekliyle devam edecektir. Seviye Belirleme Sınavının ÖSS’ye katkısı olacak mı? Öğrenciler, ortaöğretimden başlayarak bilinçli olarak yönlendirileceği için temel eğitimlerini almış, ön hazır oluşlarını tamamlamış olan bir öğrenci kitlesi ÖSS’de ve üniversite başarısında olumlu etkilerde bulunacaktır. 6,7 ve 8inci sınıftan DPY-B sınavına giren öğrenciler 2008’de ayrıca DPY- B sınavına girecek mi? İlköğretimin 6 ve 7inci sınıflarında okuyan ilköğretim öğrencilerinin Devlet Parasız Yatılılık ve Bursluluk Sınavı(DPY-B) Seviye Belirleme Sınavıyla birlikte, 8inci sınıfların Devlet Parasız Yatılılık ve Bursluluk Sınavı ise OKS ile birlikte yapılacaktır. Ancak; 5,9,10 ve 11inci sınıflarda okuyan öğrenciler ise 04 Mayıs 2008 tarihinde yapılacak olan Devlet Parasız Yatılılık ve Bursluluk Sınavına isterlerse girecektir. Ortaöğretim kurumlarına yerleştirme işlemleri nasıl yapılacak? Ortaöğretim kurumlarına, yerleştirme işlemi Orta Öğretime Yerleştirme Puanına göre yapılacaktır. Eğitim Teknolojileri Genel Müdürlüğü tarafından 8inci sınıfın sonunda tercih başvuruları alınmak suretiyle, puan üstünlüğü esasına dayalı olarak önceden belirlenmiş kontenjanlara göre yerleştirme yapılacaktır. 2008 yılında ilk kez Seviye Belirleme Sınavına girecek adayların 2009 yılında ortaöğretim kurumlarına yerleştirilmeleri nasıl olacak? 2008 yılında 7inci sınıfta eğitim gören öğrenciler 7 ve 8inci sınıf orta öğretime geçiş puanı ile yerleştirme işlemleri yapılacaktır. 2008 ve 2009 yılında Seviye Belirleme Sınavına girecek olan adayların orta öğretime geçiş puanı hesaplaması hangi oranlarda olacaktır? Orta öğretim geçiş puanlarının hesaplanmasında 7inci sınıf %40, 8inci sınıf %60 oranında hesaplamaya dâhil edilecektir.

Fen Liseleri, Anadolu Liseleri, Sosyal Bilimler ve Öğretmen Liselerine yerleştirme nasıl yapılacak?

Fen Liseleri, Anadolu Liseleri, Sosyal Bilimler ve Öğretmen Liseleri; öğrencilerin Ortaöğretime Yerleştirme Puanı, Bakanlık tarafından belirlenen baraj düzeyini geçmiş olmaları şartı ve tercih sıralamalarına göre yapılacaktır. Seviye Belirleme Sınavının başvuruları nasıl yapılacak? Aday bankaya sınav ücretini yatırdıktan sonra e-okul sisteminde kayıtlı olduğu için otomatik olarak başvurusu yapılmış olacaktır. Seviye Belirleme Sınavından ücret alınacak mı? Seviye Belirleme Sınavında tüm öğrenciler için ücretli olacaktır. Sınav ücreti 10 YTL olarak belirlenmiştir. Seviye Belirleme Sınavında 2828 kapsamındaki öğrencilerden de ücret alınacak mı? 2828 kapsamındaki öğrenciler Devlet korumasında Çocuk Esirgeme Kurumunda kalan öğrenciler olduğu için bunlardan ücret alınmayacaktır. Seviye Belirleme Sınavı nerelerde yapılacak? Yurt genelinde tüm il merkezleri ile uygun olan ilçelerde yapılacaktır. Ayrıca; aday olması durumunda Bakanlığa bağlı ilköğretim okullarının bulunduğu bazı yurt dışındaki sınav merkezlerinde de yapılabilecektir. Seviye Belirleme Sınav başvuruları ne zaman olacak? Seviye Belirleme Sınavı başvurusu ve ücret yatırma tarihi daha sonra duyurulacaktır. Seviye Belirleme Sınavında Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden sorusu sorulacak mı? Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi sorusu Sosyal Bilgiler sorularının içinde yer alacaktır. Ancak bu dersten muaf olan öğrencilerle bunları cevaplamak istemeyenler için alternatif sosyal bilgiler soruları yer alacaktır. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden muaf olan ilköğretim öğrencileri Seviye Belirleme Sınavında ne yapacak? Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinden muaf olan öğrenciler için Sosyal Bilgiler sorularının içinde alternatif soru hazırlanacak. Bu öğrencilerin sınav değerlendirmeleri buna göre yapılacaktır.

Seviye Belirleme Sınavında yabancı dil sorusu sorulacak mı?

İlköğretim okullarımızda zorunlu yabancı dil olarak okutulan İngilizce, Almanca ve Fransızca derslerinden soru sorulacaktır. Seviye Belirleme Sınavında seçmeli yabancı dillerden sorusu sorulacak mı? İlköğretim okullarımızda seçmeli olarak okutulan yabancı dil derslerinden soru sorulmayacaktır. Seviye Belirleme Sınavında yabancı dil sorusu sorulacak olması özel okullarda öğrenim gören öğrencilere avantaj sağlamayacak mıdır? Seviye Belirleme Sınavlarında sorulacak yabancı dil sorularının düzeyi ve ağırlık katsayıları düşük tutulduğu için böyle bir avantaj sağlamayacaktır. Yabancı dil soruları temel bilgileri ve okuduğunu anlamayı ölçen sorular olacağından özel okullara ek kazanım sağlamayacaktır. İlköğretimde değişen yeni not sistemi nasıl olacak? İlköğretim Kurumları Yönetmeliğindeki değişikliğe esas olarak 05 Ekim 2007 tarihinden itibaren 100’lük not sistemine geçilmiştir. Seviye Belirleme Sınavında nasıl bir puan türü hesaplanacak? Seviye Belirleme Sınavında tek puan türü hesaplanacaktır. Seviye Belirleme Sınavı ve OKS kılavuzları nasıl erişilebilecek? Kılavuzlar; http://www.meb.gov.tr ve http://oges.meb.gov.tr internet adreslerinden yayımlanacaktır. Yurt dışında okuyan öğrenciler Seviye Belirleme Sınavının girebilecek midir? Yurtdışında Millî Eğitim Bakanlığına bağlı herhangi bir eğitim kurumunda öğrenim gören öğrenciler isterlerse seviye belirleme sınavlarına katılabilecektir. Yurt dışında Seviye Belirleme Sınavı nerelerde yapılacak? Bakanlıkça sınav yapılan Lefkoşa, Trablus, Riyad, Medine, Cidde, Bakü, Aşgabat ve Taşkent’te yapılacaktır. Ayrıca öğrenci olması halinde Bakanlığa bağlı ilköğretim okullarının bulunduğu bazı yurt dışı sınav merkezlerinde de yapılacaktır.

Yurt dışında Seviye Belirleme Sınavı yapılmayan ülkelerden Seviye Belirleme Sınavına katılmak isteyen öğrenciler nerede sınav girecektir?

Yurt dışında Seviye Belirleme Sınavı yapılmayan ülkelerden Seviye Belirleme Sınavına katılmak isteyen öğrenciler yurt içi sınav merkezlerinin birinde sınava katılabilecektir. Seviye Belirleme Sınavı ve OKS kılavuzları ne zaman yayımlanacak? Seviye Belirleme Sınavı kılavuzları ve OKS kılavuzları daha sonraki bir tarihte duyurulacaktır. Yılsonunda sınıf tekrarına kalan öğrenciler Seviye Belirleme Sınavına girebilecek mi? Sınava isteyen tüm öğrenciler katılacaktır. Öğrencinin aldığı en yüksek SBS puanı değerlendirilecektir. 2008 yılından sonra askeri okullara, polis kolejine ve özel okullara sınavla giriş nasıl olacak? Bu okullara giriş, kendi kurumlarınca belirlenen usul ve esaslara göre yürütülecektir. Öğretmenler Davranış Puanı (DP) verirken subjektif olabilecek mi? Davranış puanı öğrencinin derslerine giren tüm öğretmenler tarafından 100lük sistemde verileceği ve sistem tarafından otomatik olarak hesaplanacağı için öznel olması düşünülmemektedir. Ayrıca; 2007 OKS’de uygulanan öğrenci başarı puanlarının hesaplanması gündemde olduğu zamanda benzer kaygılar yaşanmıştır. Sınav sonuçları açıklandıktan sonra öğrenci başarı notları ve sınav sonuçları arasında yapılan korelasyon hesaplamaları böyle bir kaygıya gerek olmadığını göstermiştir. SBS sorularının müfredata uygunluğunu test etmek için pilot uygulama yapılacak mı? 2008 yılında ilk defa uygulanacak olan SBS soruları daha önce herhangi bir sınavda uygulanmadığı için test edilerek bilimsel anlamada ön değerlendirmesi yapılacaktır. Bunun için, Aralık ayında en az 150 okulda programların ilk dört aylık bölümlerini kapsayan pilot bir SBS uygulaması yapılarak soru tipleri test edilecektir. Sınav sorularının hazırlanmasında öğretmenlerin katkısı olacak mı? Okullarda görevli olan öğretmenlerimiz de http://www.meb.gov.tr ve http://oges.meb.gov.tr internet adreslerinde yer alan e-posta adreslerimize hazırladıkları soruları gönderebilirler. Genel Müdürlüğümüze ulaşan sorular incelenerek değerlendirilecektir. Okulun genel başarı ortalaması sınav sonuçlarına yansıyacak mı? Okulun genel başarı ortalaması SBS sonuçlarına yansımayacaktır. SBS o yılın müfredatına dayandırılarak yapılan öğrencinin seviyesini ölçen bir sınavdır.

KARİYER PLANLAMA NASIL YAPILIR?

admin — Fri, 16 May 2008 09:46:25 +0000

Sosyal bilimlerde öğrenme ve öğretme nasıl olmalıya cevap

admin — Fri, 16 May 2008 19:01:29 +0000

Sosyal bilgiler öğretiminde karşılaştığımız sorunlara ve sosyal bilgilerin öğretiminin amacına cevap olabilecek bir makale.

1.1 Terimlerin açıklanması

İşe başlamadan önce öğreteceğimiz ‘sosyal bilgiler ve sosyal bilimler’ kavramlarını açıklamamız gerekiyor. Bazen bu iki kavram sanki aynıymış gibi kullanılıyor. Aslında anlam olarak birbirlerine benzemelerine rağmen, birbirlerinin yerine kullanılamazlar.

Sosyal bilgiler kavramı (genelde tekil kullanılır) öğrencileri çevre, topluma ve insanlığa karşı sorumlu birer vatandaş olarak yetiştirme girişimleri anlamına gelir. Esas amacı vatandaşlık konularıyla doğrudan ilgili bilgi, beceri ve tutumları kazandırmaktır.

Sosyal bilimler ise, bilimsel bir tutumla toplumların incelendiği disiplinlerdir; ilgilendiği esas konu gruplar içinde oluşan insan etkinliğidir; amaç beşeri anlayışın gelişmesidir.

Bu iki grup arasındaki ana farklılıklar şunlardır:

1 Sosyal bilgiler dersinin en önemli hedefi iyi vatandaşların yetiştirilmesidir. Bunun için konular sosyal bilimlerden alınacağı gibi din, ahlak, arkeoloji ve doğal bilimlerden de alınabilir. Sosyal bilimlerle uğraşan sosyal bilimcilerin esas işi toplumlarla ilgili yeni bilgi ve fikirler üretmektir. Sosyal bilimciler, aynı zamanda iyi vatandaşların yetişmesi konusuyla ve ortaokul ve liselerde okuyan öğrencilere verilecek, yaşadıkları demokratik toplumda yararlı olabilecek bir dizi önemli bilgiyle de ilgilenirler.

2 Sosyal bilgiler, konu ve temalarının öğretilmesinde, sosyal bilimlerden daha çok kullanılır; sosyal bilimler daha çok (hemen hemen her zaman) ayrı disiplinler olarak öğretilir.

3 Sosyal bilgiler daha çok ilkokullarda verilir; sosyal bilimler ise ortaöğretim kurumları ve üniversitelerde öğretilir.

Bu farklılıklar önemli mi? Bazılarına göre önemlidir. Sosyal bilgiler ve bilimler derslerinin amaçları aynı olmasına rağmen, bu iki kavram birbiriyle bağlantılı olup ikisi de vatandaşlık eğitimine önem verip, insanların davranışlarını göz önünde bulundurarak iyi vatandaş olabilme yollarını dener. Sosyal bilgiler programları konular arasındaki bağı belirginleştirir. Sosyal bilimler yaklaşımı olan konular, disiplinlerin teker teker birlikteliği üzerinde durur. Aslında bu farklılıklar sorun yaratacak kadar çok değildir. Esas olan vurgudur.

Hepimizin bildiği gibi, sizlerin okutacağı ders ‘sosyal bilimler’ adını taşımaktadır. Türkiye’deki ortaokul ve liselerde okutulan ders de ‘sosyal bilimler’ diye adlandırılır ve dokuzuncu, onuncu, onbirinci sınıfta, tarih, coğrafya ve Atatürk İlkeleri adları altında verilir. Resmi eğitim programında ‘sosyal bilgiler’ diye adı geçen ders, sadece ilk okulun dördüncü ve beşinci yılında okutulmakta ve ilk üç yılda da hayat bilgisi adı altında okutulmaktadır.

Üzerinde düşünülüp, tartışılacak sorular

1 Kısa özetini yazarak ya da bir arkadaşınıza anlatarak ‘sosyal bilgiler’ ve ‘sosyal bilimler’ arasındaki farkı anlamış olduğunuzu gösterin.

2 Açıkça görülüyor ki, bu bölümü yazan kişiye göre bu iki terim, lise programında uygulanması açısından büyük farklılıklar taşımamaktadır. Siz ne düşünüyorsunuz? Sizce bu farklılıklar yazarın düşündüğünden daha da mı önemli?

3 Sizce Türkiye’deki orta öğretimde, ağırlık sosyal bilimlerden, sosyal bilgilere mi kaymalı? Fikrinizi destekleyen sebepler nelerdir?

Öğrenci etkinliği

Genellikle, sosyal bilimler konularının bizden uzakta olduğunu ve onların üniversitede uzmanlık alanları olduğunu düşünürüz. Ama, aslında hayatınız, her bir disiplindeki fikirlerle bağlantılıdır. Bunu, bazı kişisel bilgileri sorarak göstermeye çalışalım. Kendi kişisel geçmişinizle ilgili önemli olayları gösteren üç ya da dört cümle yazın.

Kişisel coğrafyanız yani, nerede oturduğunuzu ve de sizin için önem taşıyan birinin yaşadığı yeri belirten bir harita çizin.

Kişisel psikolojiniz yani, kişiliğinizi anlatan yedi ya da sekiz kelime yazın.

Kendi sosyolojiniz yani, ait olduğunuz grupları (resmi ya da gayri resmi) sıralayın.

Kendi siyasi görüşünüz yani, kısaca, politik katılım düzeyinizi ve kendinizin politik tanımını yapın.

Şimdi de çıkardığınız sonuçları belirtin. Kendinizle ilgili bir çok bilgi kaydettiniz; sizin hakkınızda genel bir bilgi verecek cümleler yazın.

1.2 Sebebini bilmek

‘Sosyal bilimler’ ve ‘sosyal bilgiler’ kavramlarının açıklamasını yapmanın yanı sıra, okullarımızda neden sosyal bilimler ve sosyal bilgiler derslerini okuttuğumuz konusuyla da ilgilenmeliyiz. Neden her hafta birkaç saat, insanların nasıl davrandıklarıyla ilgili konuları öğrencilerimize öğretmeliyiz?

Bunlar cevap isteyen sorular. Bu sorulara çeşitli olası cevaplar vereceğiz. Birincisi, okul sisteminin bakış açısı olan ‘resmi’ görüş diye adlandırılabilir. Buna göre milli tarih ve coğrafya öğretiminin en önemli sebebi devlet ve millete bağlılığı sağlamasıdır. Aslında, bütün dünyada, sosyal bilimler ve özellikle tarih öğretiminin sadık ve iyi vatandaş oluşumuna yardım ettiğine inanmayan bir devlet bulmak zordur. Bazılarına göre bu konuları işlemenin sebebi öğrencilere inanmak zorunda oldukları şeyleri empoze etmektir. Ama bu sosyal bilimler öğretmeninin yapmaması gereken bir davranıştır. Onun yerine öğrencileri nasıl iyi bir vatandaş olabilecekleri konusunda yönlendirmek ve ‘iyi bir vatandaş olmanın temelini’ kazandırmaktır. Bu sosyal dersleri öğretme sebeplerinden birisidir.

Sosyal bilimleri öğretmenin diğer bir sebebi, biraz daha kişiseldir ve insanların zamanlarını nasıl geçirdikleriyle ilgilidir. Eğer herkes, her gün ne yaptığını ve davranışlarını gözleyip, analiz ederse, hemen hemen hepimizin insanlarla iletişim kurmaya, çalışmaya ve onları anlamaya çalıştığımızı fark ederiz. İnsanlarla iletişimimiz, insan olarak varlığımızın sebebidir. Toplum, kültür ve milletlerin üyeleri olarak bizlerin, insanları anlayabilmek için bu disiplinleri öğrenmemiz, sizce de anlam taşımıyor mu?

Her zaman öne sürülen bir başka sebep de sosyal bilimlerin bize zengin bilgi kaynağı sağlaması ve dünya üzerinde yaşayan insanlar ve bu gezegenin onlara getirdikleri hakkında fikir vermesidir. Sosyal bilimlerin hepsi - ekonomi, antropoloji, sosyoloji, psikoloji, tarih ve coğrafya- bize başka bir yerde bulamayacağımız, insanların yaşam koşulları hakkında sezgiler geliştirir. Bütün bunlar bizim dünyaya bakışımız ve dünya üzerindeki yerimizle, diğer yerler ve kültürlerdeki insanların çocuklarını nasıl yetiştirip, eğittikleri, doğanın gücünü nasıl kontrol ettikleri, nasıl konuşmayı, plan yapmayı ve düşünmeyi öğrendiklerine dair bilgi verir. Sosyal bilimlerden alınan fikirler, insanlığın mirasına ait inanılmaz bilgiler verir; bunların bazıları ortaöğretim çağındaki öğrencilere kesinlikle öğretilmelidir.

Bu gerekçeleri dikkatle düşünürseniz, çok önemli bir şeyi farkına varırsınız: Sosyal bilimlerdeki bütün konular bu amaçlara ulaşmak için eşit derecede yararlı olmayabilir. Yani sosyal bilimler içindeki ufacık bir bilgi, iyi vatandaşlar yetiştirmeye ya da insanların refahı için bugüne kadar yine insanların medeniyete katkılarını takdir etmeye yarayacak, anlamına gelir. Öğretmen ve eğitim programı geliştirenlerin en önemli işlerinden biri, en önemli hedeflere ulaşabilecek güçlü konuları seçmektir. Bu, ulaşılması güç bir iştir. Aslında, bir sonraki öğretimin özel amaçlarının verileceği bölümde, bu işe başlayacağız.

1.2.1 Sosyal bilimler öğretiminin amaçları

Artık ‘neden’ sosyal bilimler öğretmemiz gerektiği sorusunun önemli bir konu olduğunun farkına vardınız. Bu bölümde, alanda belirlenmiş amaçlara göz atıp, sizce en önemli olanları saptamanızı isteyeceğiz.

İşe, ‘amaçlar’ ile ‘hedefler’ arasındaki farkı belirlemekle başlayalım. Genellikle amaçlar ders için belirlenmiş geniş hedefleri gösterir; bunlar, her ders ya da ünite için belirlenmiş hedeflere

ayrılır. Başka bir deyişle, her belirlenmiş hedef, dersin amaçlarından birine uymak zorundadır.

Bu amaçlar neler olmalıdır? Bu sorunun cevabına ilişkin birçok görüş vardır. Ne düşündüğümüzü görmek için, bu amaçları şöyle ele alabiliriz.

Sosyal bilimler

1 Öğrencilerin, geçmişteki olayları, kişileri ve bunların günümüzü etkileyen olaylardaki rollerini anlamalarını sağlamalıdır.

2 Öğrencilerin, diğer insanlara önem vermesini ve farklı yaşam biçimi ve kültürden gelen insanlara saygı göstermesini teşvik etmelidir.

3 Ekonomi, devlet ve kültür gibi alanlardaki insan sistemleri ile ilgili anlayış kazandırmalıdır.

4 Problemleri bağımsız ve işbirliğine dayalı bir yöntemle çözme becerisi ve başkaları tarafından önerilen çözümlere eleştirisel ve yaratıcı bir şekilde karşılık vermeyi öğretmelidir.

5 Yaratıcı ifade ve problem çözme yoluyla insanların bugünler için sarfettikleri çabaları takdir etmeyi sağlamalıdır.

6 İnsanların nerede ve nasıl yaşadıklarını ve fiziki ve kültürel çevreleriyle nasıl iletişim kurduklarını anlamalarını sağlamalıdır.

7 İnsanların etkileşimlerinde karar verme işleminin takdir edilmesini ve karar verici kişiler olabilmek için gerekli beceri ve değerleri edinmelerini sağlamalıdır.

8 Gelecek bilinci ve geleceği şekillendirmede üzerlerine düşecek görevin farkına varmalarını sağlamalıdır.

9 Bütün insanların potansiyellerine karşı duyarlı ve onların iyi yaşamalarına yardımcı olma isteği duymalarını sağlamalıdır.

10 Öğrencilerin kendi kültürel mirasına saygı ve buna kişisel potansiyelleriyle katılımlarını

aşılamalıdır.

Öğrenci etkinliği - gruplar halinde çalışma

1 Grubunuzda, bu bölümde anlatıldığı üzere sosyal bilimler öğretiminin üç ana sebebini tartışın. Sizce gerekçeler tam ve yeterli mi? Fikrinizi savunun.

2 Yukarıda sıralanan on amaçtan hangisi sosyal bilimler disiplinlerinde vurgulanıyor? Bunlardan hangisi sosyal bilgilerin amaçlarını vurguluyor? Bu listede, sosyal bilimlerin amaçlarında mı yoksa sosyal bilgilerin amaçlarında mı çok fazla vurgu var?

3 Ortaöğretim sosyal bilimler dersinde öğretilmesi gereken başka amaçlar varsa ekleyin. Diğer öğrencilerin tepkilerini ölçmek için, bunu sınıfa sunun.

4 Milli Eğitim Bakanlığı’nca belirlenmiş, orta öğretimde sosyal bilimler öğretiminin genel amaçlarını yukardaki amaçlarla karşılaştırın. Eklenmesi gereken amaçlar olup olmadığını tartışın.

5 Grubunuzda, listelenmiş on amaçtan ya da sizin grubunuzun eklediği amaçlardan bazılarını seçin. Grubunuzda bu amaçların hangi disiplinlerin içeriğinin yardımıyla gerçekleştirileceğini tartışın.

1.3 Bazı sorunlar

Bu konuda, sosyal bilimler öğretmenlerinin karşılaştıkları iki ezeli sorunu tartışacağız. Bu sorunlarla sosyal bilimlerin öğretildiği dünyanın her yerinde karşılaşıldığı için, bunların evrensel olduğuna ilişkin çok fazla endişe duymamıza gerek yoktur.

Birincisi sosyal bilimler dersinin, çoğu derslerden daha kolay öğrenildiği şeklindeki yaygın görüştür. Dünyanın çeşitli yerlerinden gelen insanların sosyal bilimler hakkında söylediklerine göz atalım:

Ankaralı bir esnaf: ‘Sosyal bilimler benim için çok kolaydı çünkü çok iyi ezber yeteneğim vardı. Bir keresinde bütün Selçuklu sultanlarının isimlerini sırasına göre ezberlemiştim.’

Mısır’da bir eğitimci: ‘Okullarımızdaki fizik laboratuvarlarını yaygınlaştırmalıyız. Arapça ve tarih gibi bazı derslerin aksine, uygun malzemeler olmadan fizik öğretemeyiz.’

İngiltere’de bir müdürden coğrafya zümre başkanına: ‘Öğretmenleriniz arazi gezileriyle fazla vakit harcıyorlar; coğrafya böyle şeyler olmadan da öğretilebilir. Önemli olan, öğrencilerin ülke ve başkentlerin yerini bilmesidir. Bunun için onları gezilere götürmeye gerek yoktur.’

Amerika’da bir okul müdürü genç bir öğretmene: ‘Biliyorum siz fen dersi öğretmenisiniz ama sizden Amerikan tarihini öğretmenizi istiyorum çünkü başka kimse yok. Aslında herkes tarih öğretebilir, kolay bir iştir.’

Bu tür yorumlar sosyal bilimler öğretmenlerini çok kızdırır, çünkü onlar uygun olmayan konuların açığa çıkması için bir takım yollar düşünürler. Tarih sadece isim veya olaylar listesi değildir; coğrafya da aynı şekilde sadece birtakım şehirlerin yerlerinin bilinmesi değildir. Sosyal bilimlerin öğrenilmesi kolay değildir; bu ders de diğerleri kadar karmaşıktır. Bu dersi iyi hazırlanmamış birisinin gerekli ekipmanı olmadan öğretmesi mümkün değildir.

Sosyal bilimler, neden öğrenmesi zor bir derstir? Öncelikle, bu derslerde okutulan olaylar çok uzun zaman önce ve uzaklarda meydana gelmiştir. Eğitim psikolojisinden de bildiğimiz gibi, bir olayın eskiliği uzun zaman önce olması öğrenci açısından zorluk yaratır. Öğrencinin bildiği ve öğretmenin öğretmeye çalıştığı konular arasında bağlantı kurulmadıkça, çok az şey öğrenilebilir. Ayrıca, sosyal bilimler kolay elde edilebilen model, nesne veya fenomenlerin sıkıntısını çeker. Bir biyolog, dolaşım sistemini göstermek için bir kurbağa keser ve içini görür. Müzisyen, öğrendiğini ya da öğreteceği şeyi çalar, sanatçı da çizer, yapar. Ama tarih ve coğrafyada bu iş o kadar kolay değildir, çünkü konular geçmişte olmuş olayları anlatır. Haritalar bir coğrafyacının temel malzemesidir. Ancak gerçeği olduğu gibi gösteremez, gerçeğin soyut sunuluşudur.

Bir diğer konu da, sosyal bilimler kavramlarının çok karmaşık olmasıdır. Bir şeyi birçok farklı düzeyde bilebiliriz. Endüstri devrimi kavramını; insan ve hayvan gücünün kullanımından, çeşitli yakıtların kullanımına geçiş şeklinde açıklayabiliriz. Bu doğru bir tanımdır ama aynı zamanda birçok şeyi dışarıda bırakır. Bu kavram anlayışını, endüstri devriminin önemli bölümleri olan seri üretim teknikleri, iş bölümü gibi yeni yollar bulmak şeklinde de sağlayabiliriz. Aynı zamanda bütün bunların insanlar üzerindeki etkilerini öğrenmek de önemlidir. Bu devrim sayesinde insanların yaşamları nasıl değişti? Kesinlikle bu ve bunun gibi birçok kavram fizik, kimya veya matematikteki kavramlar kadar karmaşıktır.

Sosyal bilimler öğretmenlerinin karşılaştıkları bir diğer sorun da, okul ve üniversitelerdeki öğrencilerin bu disiplinlerin konularını sıkıcı ve gereksiz bulmalarıdır. Öğrencilere göre sosyal bilimler diğer derslerden daha sıkıcıdır.

Bunun böyle olduğunu nereden biliyoruz? Çünkü bunu öğrencilere sorduğumuzda, bu cevabı alıyoruz. İngiltere ve Amerika’daki bazı öğrencilerin bu konuda ne düşündüklerine bir göz atalım.

Bir grup İngiliz lise öğrencisi neden sosyal bilimleri seçtikleri sorusuna karşılık şöyle bir yorumda bulunuyor:

‘ Sosyal bilgilerin ne olduğunu bilmiyordum, bilseydim seçmezdim.’

‘ Bu dersi ben seçmedim, onlar beni bu sınıfa yerleştirdiler.’

‘ Bundan daha kötü birşey olamaz’.

‘ Bilmiyorum. Şu anda hiç bir şey ifade etmiyor.’

‘ Bundan başka yapabileceğim bir şey yoktu.’

‘ Sanırım bu kolay bir ders. Matematik daha zor.’

‘ Çok fazla işe yarayacağını sanmıyorum, ama en azından zor değil.’

Bir araştırmada da, Amerikalı ortaokul öğrencilerine en ilginç ve önemli derslerin listesini yapmaları söylenmiştir. Sonuçta, öğrencilerin aşağıdaki gibi bir sıralama yaptıkları görülmüştür.

En ilginçten az ilginç olana doğru

Beden eğitimi

Fen

Matematik

Coğrafya

Ev ekonomisi

Tarih

En önemliden önemsiz olana doğru

Matematik

Ev ekonomisi

Fen

Beden eğitimi

Tarih

Coğrafya

Görüldüğü gibi sosyal bilimler (tarih-coğrafya) dersleri öğrenciler tarafından en az ilginç ve en önemsiz dersler olarak algılanmaktadır. Durumu inanılmaz kılan şey, aynı öğrencilere okulda neler öğrenmek istedikleri sorulduğunda, insanla iletişim kurmak, başka kültürdeki insanları tanımak ve başka yer ve ülkeleri öğrenmek, cevabı alınmaktadır. Bütün bunlar sosyal bilimlerin konusudur. Görünen o ki, başlıklar popüler ve yararlı, ama dersler hiç de öyle değildir.

Bizler, sosyal bilimler öğretenleri olarak farklı bir görüşe sahibiz. Bize göre sosyal bilimler ilginç ve çok yararlı bir derstir. Bu yüzden başkalarının bizden farklı düşünmelerini anlamak zor. İnsanların sosyal bilimleri sıkıcı ve gereksiz görmelerinin sebepleri neler olabilir?

Bunun en iyi açıklaması öğrencilerin ders konularıyla kendileri arasında bağlantı kuramamalarıdır. Bunun da sosyal bilimler dersinin öğretiliş şekliyle bir ilgisi vardır. Genelde bu dersin öğretimi iyi yapılmıyor. Öğretmenler bu derste öğrenilecek fikirlerin alıştırmasını yapmayı unutuyorlar. Bu da öğretilen konuya öğrencinin katılımı sayesinde, en iyi öğrenmenin gerçekleşmesidir. Bu sayede daha çok şey hatırlanır ve ders daha ilginç hale gelir.

Üzerinde düşünülüp tartışılacak sorular

1 Anlatılanlardan da anlaşılacağı gibi sosyal bilimler, İngiliz ve Amerikalı öğrenciler arasında pek popüler değil. Sosyal bilimler üzerinde uzmanlaşmayan bazı arkadaşlarınıza lisedeyken bu dersi sevip sevmediklerini sorun. Sonra cevaplarını toparlayıp, diğer gruplarla veya sınıfla paylaşın.

2 Bu soruyu düşünün: öğrencilerin sosyal bilimleri ilginç veya yararlı bulup bulmadıkları çok fark eder mi? Öğrencilerin bu dersi işe yaramaz diye düşünmelerinde içeriğin önemi olabilir mi? Cevaplarınızı sebepleriyle birlikte verin.

3 Biz, sizin lisedeyken sosyal bilimleri sıkıcı bir ders olarak görmediğinizi varsaydık. Öğretmenlerinizi düşünün, dersi ilginç kılabilmek için ne gibi teknikler kullanırlardı?

1.4 Öğrenme psikolojisi ve sosyal bilimler öğretimi

Bu bölümde ‘öğrenme’ ile ilgili fikirleri gözden geçireceğiz. Öğrenme insanların olguları ezberlemesi, alışkanlıklar kazanması ve karmaşık fikirleri anlaması sürecidir.

Bu konuya, dünyada sosyal bilimlerin nasıl öğretilmesi ile ilgili süregelen bir tartışmayla giriş yapacağız. Bu tartışmayla ilgili temel iki görüş vardır. Kimileri sosyal bilimler öğretiminin şöyle olması gerektiğini savunuyor: Bu iş öğretmenin kontrolünde olacak ve yönetilecektir. Öğretmenin görevi öğretilecek konuya karar verip, bu bilgileri kendince karar verilecek en iyi yolla düzenlemesidir. Etkinliğin esas şekli öğretmenin konuyu anlatmasıdır. Öğrenci de öğretmenden ve diğer kaynaklardan aktarılan bilgiyi almalıdır. Temelde öğrenci pasif durumdadır.

Kimileri de, Sosyal bilimler öğretmenlerinin öğrencilere doğrudan açıklama yapmasından çok, onlara kılavuzluk yapması gerektiğini savunur. Her zaman değilse bile genelde, öğretme/ öğrenme işi öğrencilerin elinde olmalıdır. Öğrencinin, öğreneceği konulara karar vermede söz hakkı olup, bu bilgilerin düzenlenmesinde rol oynaması gerekir. Öğretmenin bu etkinlikteki rolü rehberlik ve danışmanlıktır. Öğrenciden de problemi çözmesi veya bilgiyi keşfetmesi beklenir. Böylece öğrenci aktif durumda olacaktır.

Sosyal bilimlerin nasıl öğretilmesi gerektiğine ilişkin bu iki görüş de, insanların en iyi nasıl öğrendikleri tezine dayanır. Bu fikirler ya da kuramlar temelde, birçok farklı öğrenme kuramının kaynağı olan psikolojiden çıkar. Bunun gibi çalışmamızı sınırlayabileceğimiz birçok konu vardır ama bahsettiğimiz bu iki konuyu incelememiz gerekiyor.

1.4.1 Davranışçılık

Önce, yirminci yüzyılda baskın bir kuram olan ‘davranışçılık’ı tanımlayacağız. Bu kuram yirminci yüzyılın ilk yıllarında çıkmıştır. Bu dönemde psikoloji bilim haline ve psikologlar fikirlerini test etmek için spekülasyondan çok deneyleri kullanmaya başladılar. Bu önemli kuramın temel yönleri nelerdir?

Bunları dört ana noktada toplayabiliriz:

1 Davranışçı psikologlar, evrimin savunucularıydı (ve hala da öyledirler). Onlar insanlar da dahil olmak üzere, organizmaların zaman içinde çevrelerine uyum sağlayarak evrimden geçtiğine inanırlar. Evrim kuramı davranış bilimcilerin, organizmaların dış güçler tarafından değişime uğratıldıklarına inanmalarını sağladı - yani, organizmaların dışında olan şeyler onların değişmelerine sebep oldu. Davranışcılara göre öğrenme, ‘davranıştaki nisbeten kalıcı değişiklik’tir.

2 Daha önce de belirttiğimiz gibi, davranış bilimciler sorularının cevaplarını bulma konusunda özel bir yöntem kullandıkları için, kendilerini bilim adamı gibi görürlerdi. Evrim öğretisi ile bağlantılı olarak, davranışçı psikologlar insanların fizyoloji, biyokimya ve anatomileri açısından hayvanlara benzediklerine inanırlardı. Bu nedenle, hayvanları incelerlerse insan davranışı hakkında bilgi edinebileceklerini düşündüler. Böylece, araştırmacılar çeşitli konularda deney yapmak için laboratuvarlar kurdular. Bu yüzden de onlara güvercin, hayvan ya da fare psikologları adı verildi. Hayvanlar üzerinde çalışmak, insanlar hakkında bilgi toplamak için garip bir yol olarak düşünüldü ama hayvan davranışlarını izleyerek, insan davranışları hakkında bilgi edinilebileceği kanıtlandı, çünkü laboratuvardaki hayvanları kontrol altında tutmak daha kolaydı.

3 Davranış bilimciler sadece yeni bilginin nasıl kazanıldığıyla ilgilenmiyorlardı. Esas üzerinde durdukları konu, davranışın nasıl kazanıldığıydı. Böylece, onlar insanların, örneğin, Einstein’ın görecelik kuramını nasıl anladıklarıyla ilgilenmediler. Onun yerine, insanları bir şeyler yapabilmeleri için çeşitli yollarla davranmaya nasıl yönlendirebilecekleri konusuyla ilgilendiler. (Einstein’ın teorisini açıklayabilmek gibi.)

4 Ama, insanların bilgiyi nasıl kazandıklarıyla ilgilenmezlerse, insanların öğrenip öğrenmediğini nasıl düşünürler.

Davranış bilimciler bu soruyu ‘şartlanma’ dedikleri kavramla cevapladılar. Bu, öğrenmenin altında yatan bir unsurdu. İki çeşit şartlanmadan bahsettiler. Birincisi, Rus Ivan Pavlov tarafından şans eseri bulunan klasik şartlanma idi. Pavlov köpeklerin sindirim sistemi üzerine deneyler yaparken, o köpekleri aç bırakıp ne olduğunu gözledi. Farketti ki, köpekler ne zaman beslense, o zaman salgı salgılıyorlardı. Ayrıca, köpekleri beslerken aynı anda bir zil çaldığında, yine salgı ürettiklerini de (birçok tekrardan sonra) farketti. Sonra anladı ki (bu büyük buluştu), yemek olmasa bile, zil çaldığında yine salgı üretiyorlardı.

Pavlov önemli birtakım gerçekleri öğrendi. Yiyecek bir şey olduğunda (doğal uyarıcı), insan, köpek ve diğer hayvanlarla salgı üretimine sebep olan refleks hareketi diye adlandırılan bir mekanizma oluşmuştu. Ayrıca, başka bir uyarıcı köpek ya da bir insanın yiyecek olmasa bile şartlı uyarıcı doğal uyarıyla birlikte olduğu sürece, ağzını sulandırabiliyordu. Daha sonra davranış bilimcileri, şartlanma fikrini birkaç basamak daha ileri götürdüler. Yine, hayvanları laboratuvar deneylerinde kullanarak, organizmaların uyarıcılara belli cevaplar vermek için şartlandıklarını buldular, tabii ki bu hayvanların ödüllendirilmeleri şartıyla gerçekleştirildi. Örneğin, B.F. Skinner adlı bir psikolog, köpeklerin ödüllendirildiği zaman, (verilen ödül genelde yiyecek oluyordu), emredilen her şeyi yapmayı öğretebiliyordu. Aynı tekniği kullanarak, insanlar güvercinlere dans etmeyi ve küçük bowling sahasında topu yuvarlamayı ve farelere de basketbol oynamayı öğrettiler.

Bütün bunlar insanların öğrenmeleri için de geçerli midir? Tabii ki geçerli; insan davranışını ‘şekillendirme’ fikri çok güçlü olup, çeşitli yerlerde de çok yararlıdır; ‘iyi’ davranışın ödüllendirilmesi gerektiği fikri anlaşılabilir ve uygulanabilir. Böylece öğrenciler, ödüllendirilen davranışlarını tekrarlayabilirler.

1.4.2 Keşfederek öğrenme / problem çözme kuramı

Sizin de tahmin edebileceğiniz gibi, davranışçılar eleştirilerden paylarını aldılar ve son zamanlarda oldukça katı hale geldiler. Görüş ve araştırmaları çok çeşitlilik gösterdi. Kohler gibi bazıları hayvanlarla araştırma yaptı. Diğerleri de bilişsel yapılarının gelişimini izlemek için çocukları inceledi (Piaget). Bazıları, grubun insanların öğrenmeleri üzerindeki etkisini görmek için gruplar halindeki çocukları inceledi. Buna sosyal öğrenme denir (Dewey).

Farklılıkları ne olursa olsun, davranışçıların eleştirisi birçok konuda aynıydı.

1 Eleştirmenler insanoğlunun pasif bireyler olduğu fikri konusuna içerlediler. Aksine, insanların öğrenmeye zihinsel ve fiziksel katılımları sırasında aktif halde olduklarına inanıyorlardı. Ayrıca, eleştirmenler öğrenmenin dışarıdan bireylere doğru olduğu, aksine, bireylerin öğrenmeye sebep olmadığı fikrine de karşı çıktılar. Eleştirmenlere göre, öğrenme insanları araştırmaya, problem çözmeye ve deney yapmaya iten aktif bir süreçtir.

2 Öğrenciler her zaman sosyal gruplara aittir ve öğrenme de sosyal bir etkinliktir. Onlar başkalarıyla iletişim içindedir ve bu süre zarfında da öğrenirler. Çözmeleri gereken soru ya da problemleri vardır. Bunu yapabilmek için diğer insanların nasıl konuştuğunu, araba kullanmak ve yarışlara katılmak gibi işleri nasıl yaptıklarını gözlerler. Kitap ve dergiler okuyup, film ve televizyon seyrederler. Böylece çevrelerini inceleyip, diğer insanların benzer sorunları nasıl çözdüklerini öğrenirler. Psikolojide buna başkalarından ‘ipuçları almak’ denir. Bütün bu yollar sayesinde problemleri çözerler, öğrenirler.

3 Peki bu eleştirmenler insanların nasıl öğrendiği konusunda ne düşünürler? Süreç nedir? Aktif öğrenmenin savunucularının bu sorular üzerinde pek çok görüşleri olmasına rağmen, çoğu şuna katılmaktadır. Öğrenme, algılama yetisi, araştırma, bulma gibi birçok isim altında oluşur, bunların hepsi de ‘problem çözme’ başlığı altında toplanır. İnsan zekası yaratıcı ve esnektir. Öğrenciler öğrenmelerine yardım edecek çeşitli ortam ve deneyimlere maruz bırakıldığında problemler çözülür ve düşünme gerçekleşir.

Problem çözme işi yıllarca incelenmiştir ve bu işlemin bütün yönleri bilinmemesine rağmen, araştırmacılar bu işlemin şu şekilde işlediği kanısındadırlar. Problem (konu, başlık) öğrenciye ilginç ve hatta onu tedirgin edici bile olsa gerekli olmalıdır. Kafa, bu problemle uğraşmaya başlar, böylece hazırda olan bilgiyle problemi anlamaya veya olası çözüm bulmaya çalışır. Sonra problemin çözümüne ilişkin bir plan belirir ve sonunda denenir, sonra da kabul veya reddedilir.

Biraz karmaşık gibi görünebilir. Bunu bir örnekle açıklayabiliriz. ‘Problemin’ daha önce hiç çözülmemiş olması gerekmez. Bu bir insanın şimdiye kadar hiç anlamadığı fakat anlamak istediği bir şey olabilir. Bu bir okul ödevi ya da bireysel bir iş olabilir. Örneğin coğrafya öğretmeninin Batı Anadolu’daki ovaların niçin verimli olduğunu veya İç Anadolu’da neden çok buğday üretildiğini açıklamalarını istediğini düşünün. Öğrenciler böyle bir soruyu daha önce hiç düşünmemişlerdir, fakat düşündükleri zaman hem öğretmenin beğenisini kazanmak ve meraklarını gidermek için bunun cevabını bulmak isterler. Böylece, ellerinde artık bir problemleri olur ve doğru cevabı bulmak için olası çözümler bulmaya çalışırlar.

1.4.3 Kısa özet

Sosyal bilimlerin nasıl öğretileceği ile ilgili bu iki ‘ana’ fikir oldukça farklıdır. Alıcı öğrenmede öğrenciler konuyu ürün olarak öğrenirler; bu da, öğretmenin derste öğretilecek konuyu hazırlama ve bununla ilgili soruları da sonra cevaplaması anlamına gelir.

Keşfederek öğretme ve öğrenme diye adlandırdığımız durumda, içerik, öğrencilere, tamamlanmış şekilde verilmez. Öğrencilerin görevi içeriği bulmak ve problemin çözümüne ulaşmaktır. Keşfederek öğrenme üründen ziyade sürece önem verir.

Bu ikisi arasındaki temel farklar nelerdir? Birincisi alıcı öğrenme, öğrenilen içeriği vurgular, keşfederek öğrenme de konunun öğrenilme şekline, sürecine önem verir. İkinci olarak alıcı öğrenme, uzun bir konunun öğrenilmesinde etkilidir; aynı miktarda, bilgiyi öğrenme, keşfederek öğrenme yoluyla daha uzun zaman alır.

1.4.4 Dersin görüş açısı

‘Bu öğretme/öğrenme stratejilerinden hangisi daha iyidir; öğretirken hangisini kullanmalıyız’ gibi bir soruyu sormak çok anlamlı olacaktır. Bu sorunun cevabını şöyle verebiliriz: iki çeşit öğretme/öğrenme stratejisinin de sosyal bilimlerde çok faydası vardır ve ikisi de kullanılmalıdır. Bu bağlamda, David Ausubel isimli öğrenme psikoloğunun öğrenme kavramını öğretimde çok iyi bir şekilde nasıl kullanabiliriz konusundaki fikirlerinden faydalanmakta yarar gördük.

Ausubel, alıcı ve keşfedici öğrenmeyi savunanların tartışmalarını vakit kaybı olarak düşünür. Bu sav keşfedici öğrenenlerin aktif, araştırmacı, ama alıcı öğrenenlerin ise pasif olduğu var sayımından yola çıkar. Ausubel bunun üzerinde esas olarak durulması gereken bir konu olmadığını düşünür. Aslında, keşfederek öğrenen öğrenciler işe motive olmuş ya da işle çok ilgililer anlamına gelmez. Aynı şekilde alıcı öğrenenler de pasif olmak zorunda değildir. Eğer öğretmenlerinin söyledikleri ilginç gelirse ve bir şekilde karşılık da verirlerse (not almak ya da söylenenleri düşünmek gibi), düz anlatım bile anlamlı ve aktif olabilir.

Ausubel’e göre, hem alıcı hem de keşfedici öğretim öğrencilerin sosyal bilimler konularını öğrenmelerine yardımcı olur. Ona göre (ve bize göre de) öğretmenin görevi açıklayarak, tartışarak, okuyarak, film seyrettirip, resimler göstererek konuyu öğrencilere sunmaktır. Aynı zamanda öğrencilere, keşfedici öğrenmeyi yaşamaları için fırsat verilmesini de savunuyor. Böylece bilginin nasıl oluştuğu ortaya çıkar.

Ausubel’in görüşünü açığa kavuşturmak için, bazı örneklere bakalım. Davranışçılığın ‘öğretmen merkezli’ olduğu düşünülürken, keşfedici öğrenme de daha çok ‘öğrenci merkezli’ olarak düşünülür. Bunlar ne demektir? Bu farklara göz atmanın bir yolu da, öğretmenlerin kullandığı teknikleri sıralamaktır:

Öğretmen merkezli Öğrenci merkezli

(Daha davranışçı) (Daha keşfedici)

Düz anlatım Grup çalışması

Öğrencilere soru sorma Diğer öğrencilere soru sormak

Öğretmenin yönettiği tartışmalar Öğrencinin yönettiği tartışmalar

Otorite olarak öğretmen Otorite olarak kanıt işlemi

Öğretmenin gösterimleri Bireysel araştırma çalışması

Bu tekniklerin, geçmişte sizin öğretmenleriniz tarafından da kullanılmış olduğunu fark etmişsinizdir. Böylece, Ausubel’in her iki çeşit öğrenmenin de önemli ve yararlı olduğunu anlamış oluruz.

Bu iki görüşe bir de şu açıdan bakabiliriz. Aşağıda, bazı öğretim tekniklerini, öğrenme çeşitlerine göre sıraladık.

Öğretmen merkezli Öğrenci merkezli

Düz anlatım Gösterim Öğrenci raporu Araştırma

Tekrar Soru /Cevap Benzetişim Okuma

Alıştırma Görsel araçları Grup çalışması Tartışma

kullanma Alan gezisi

Öğretmenlerin birçoğu çeşitli teknik ve yöntem kullanırlar; bunun sebebi, belli bir kuramı uygulamak değil, aksine aynı şeyleri yapıp öğrencinin ilgisini azaltmamaktır. İleride de göreceğimiz gibi, sınıfta kullanılacak öğretim tekniklerini dengeli bir şekilde planlamak çok işe yarayacaktır.

1.4.5 Bir başka kısa özet

Bu ünitede başından beri bahsettiğimiz noktaları beş madde altında topladık:

1 Hem alıcı hem de keşfedici öğrenme, öğrenciler için heyecan verici olabilir; yine bu iki tip öğrenme sıkıcı ve anlamsız da olabilir. Bu tamamen öğretmene bağlıdır.

2 Öğrencilere, hayatlarını etkileyen ve onlar için gerçek olan problemleri inceleme fırsatı verilmelidir.

3 Öğrencilere, ezberin ötesinde değişik düzeylerde düşünme imkanı sağlanmalıdır. Onlara öğrenecekleri bilgiler sağlam bir yapıda verildiğinde, analiz ve sentez yapıp verilerden sonuca varabileceklerdir.

4 Öğrenciler gözlem, kaydetme ve sonuca varmaya dayalı veri toplama işlemlerini yapabilirler.

5 Öğretmenlerin sınıf içindeki davranışlarına dikkat etmeleri gerekir. Öğrencilerin davranışlarını şekillendirecek kişiler olarak, üst düzey düşünme, diğer insanlara saygı gösterme, hoşgörülü olma ve bilimsel olma gibi konularda model olmalıdırlar.

Üzerinde düşünülüp, tartışılacak sorular

1 Davranışçılık ve keşfederek öğrenmenin farkını bulun. Her birinin temel özellik, avantaj ve dezavantajları nelerdir? Cevabınızı bütün bu anlatılan konular içinde olmayan örneklerle verin.

2 Bu bölümde, öğrencilere keşfedici öğrenme problemine örnek olarak ‘Batı Anadolu ovaları’ ve ‘İç Anadolu’ örnekleri verildi. Aynı örnekler için davranışçılık nasıl kullanılabilir?

3 Grubunuzda 2 no’lu örnekte olduğu gibi en az beş örnek verin. Sonra bu örneklerin davranışçı ve problem çözme yöntemleriyle nasıl öğretilebileceğini araştırın.

4 Aşağıda, çok eskiden gelen iki özdeyiş var. Sol taraftaki Arap kültüründen, sağdaki de Kuzey Amerika’daki Lakota Kızılderilileri’nden gelmektedir.

Duyduğumda unuturum Bana söyle, dinlerim

Gördüğümde hatırlarım Bana göster, anlarım

Yaptığımda anlarım. Bana yaptır, öğrenirim.

Bunlar size de aynı şeyleri mi çağrıştırıyor? Tartışın. Sizin için de geçerli mi? Söylenen bir şeyi siz de unutur musunuz? Yaptığınızda öğrenir misiniz? Bunlar, öğretirken size ne ifade ediyor?

SOSYAL BİLGİLER KAPSAMANINDAKİ YER ALAN DERSLER VE NİTELİKLERİ

admin — Fri, 16 May 2008 19:11:18 +0000

Bir toplumda yaşayan insanların, o toplumun yaşayışı, ilişkileri, kültürü, dünya toplumları içindeki yeri, çeşitli uluslarla bağlantıları konusundaki temel ve genel bilgilerinin önemli bir bölümünü "Sosyal Bilgiler" oluşturmaktadır. Ancak, Sosyal Bilgiler; Tarih, Coğrafya, Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi gibi günümüzde ilköğretim programlarında yer alan; aslında "Sosyal Bilimler" denilen Sosyoloji, Ekonomi, Psikoloji, Antropoloji vb. gibi disiplinlerden seçilerek, o yaşlardaki öğrencilerin düzeyine uygun, daha somut ve daha yalın özelliklere sahip duruma getirilen konuları içermektedir. Son yıllarda, toplumsal gelişmelerin hızlanması ve bilimsel bilginin hızla artmasıyla, ortaya çıkan 'bilgi patlaması' sonucu, Sosyal Bilimler içinde yeni yeni disiplinler oluşmukta ve disiplinlerarası çalışmalar giderek önem kazanmaktadır. Sosyal Bilimlerin büyük ölçüde ortak ve birbirini tamamlayıcı yönlere sahip bulunması, disiplinlerarası yaklaşımı desteklemekte, ayrıca bunu gerekli kılmaktadır. İşte Sosyal Bilgiler dersi, daha önce de belirtildiği gibi, böyle bir yaklaşıma olanak tanırken temel kültür öğelerini, birçok alandaki çalışmalardan sağlanan bulgulardan, disiplinlerarası bir yaklaşımla alıp yoğurmakta; ilköğretim düzeyine ve kendi yapısına, kendi doğasına uygun bir anlayışla varlığını bütünleştiren bir ders olarak programdaki yerini almaktadır. Sosyal Bilgilerin kapsadığı alanlar Özellikle ilköğretimde, çocuk toplumsallaştırılırken, sınıfta, değişik bilim dalları ile ilgili ilke ve genellemeler, ayrı ayrı dersler olarak değil, onların ortak noktaları alınarak belirli bir bütün içinde, birbiriyle kaynaştırılmış olarak sunulur. Bütünü görüp anlamak ve ona uygun öğrenme yaşantıları içine girmek daha kolaydır ve böyle bir yaklaşım çocuğun gelişim ve öğrenme ilkelerine de uygun düşmektedir.Öğretimde bütünlük yaklaşımının izlenmesi, öğrencilere önemli yararlar sağlar. Böylece, öğrenciler toplum içindeki yetişkin yurttaş rolüne çok yönlü olarak daha iyi hazırlanabilirler. Ayrıca böyle bir yaklaşım, öğretmenlere daha çok esneklik, hayal gücü ve yaratıcılık olanakları sağlar. Ayrıca, ilköğretimdeki Sosyal Bilgiler dersinin, çocuğun içinde bulunduğu toplumsal yaşamla çok yakından ilgili bulunduğunu da belirtmek gerekir. Bu derste çocuk, özellikle içinde yaşadığı yakın ve uzak toplumsal çevresini, geçmişi, bugünü ve geleceği ile yakından tanıma olanağını bulur. Denilebilir ki bu ders, toplumun ideallerini çocuğa kazandırmakla yükümlüdür. Bu derste, çocuk, toplumsal sorunlarla karşı karşıya bırakılır ve kendisinin toplumsal yaşamla kaynaşması sağlanır. Bu yolla, Sosyal Bilgiler dersi, çocuğun toplumsal kişiliğinin oluşturulması ve geliştirilmesinde önemli bir işlevi yerine getirmiş olur. Çocuğun toplumsal kişiliğinin geliştirilmesinde Sosyal Bilgiler dersinin nasıl bir rolü vardır? Düşünüp arkadaşlarınızla tartışınız. Öte yandan, Atatürk'ün önderliğinde, Cumhuriyet yönetiminin iş başına geldiği 1923 yılından bu yana, Türk Ulusu çağdaş ve demokratik bir yaşam sürme çabası içinde, hızla gelişimini sürdürmektedir. Demokrasiyi yerleştirmek, her şeyden önce bilgiyle, kültürle; hak ve özgürlüklere değer veren bir anlayışla; iyi yurttaş olma özelliklerini kazanma ile olabilir. Türk çocuklarının da bu değerleri öğrenmelerini sağlayarak, demokratik yaşantıların onlara küçük yaşlardan kazandırılmasına çalışmak, Sosyal Bilgiler dersinin ülkemizdeki önemli görevlerinden biridir. Kısaca belirtmek gerekirse, Sosyal Bilgiler dersi, çocuğa "yaşantı" kazandıran bir derstir. Sosyal Bilgiler, bireye toplumsal yaşamla ilgili öğrenme yaşantıları sağlayan ve yaşamsal değeri çok yüksek olan bir ders olarak işlevini gerçekleştirmektedir. "Sosyal Bilgiler, çocuğa yaşantı kazandıran bir derstir" sözünden ne anlıyorsunuz? 5. İlköğretimde So

İlköğretimde Sosyal Bilgiler Öğretimi ve Gelişimi

admin — Fri, 16 May 2008 19:15:53 +0000

Sosyal Bilgiler eğitiminin dünyada ne zaman ve nerede başladığı kesin olarak bilinmemekle birlikte, bu alandaki çalışmalar ve eğitim etkinlikleri oldukça eskilere dayanmaktadır. Eski Mısır ve Perslerde, toplumsal yaşamla ilgili birtakım bilgi ve becerilerin insanlara kazandırılmaya çalışıldığı bilinmektedir. Daha sonraları Antik Roma'da, kimi okullarda Aritmetik ve Geometri ile birlikte Mitoloji, Tarih, Coğrafya, Hukuk ve Felsefe gibi derslerin verildiği görülür. İlk kez "Sosyal Bilgiler" adıyla bir dersin ilk ve ortaokullarda okutulmasını Fransız düşünürü Condercet (1743- 1794) savunmuştur. Amerika'da 18. Yüzyılın sonlarına doğru Ahlak Eğitiminin içinde kimi toplumsal kuralların öğretildiğine tanık olunmaktadır. Ancak, Amerika Birleşik Devletleri'nde Ulusal Eğitim Konseyi 1892 yılında, ülkede "ulusal toplum" anlayışını oluşturmak üzere Tarih, Coğrafya ve Vatandaşlık Bilgisi konularından oluşan bir tür Sosyal Bilgiler dersi içeriğinin okutulmasını kararlaştırmış ve böyle bir dersin öğre- Yaşantı: Bireyin algılayarak ya da doğrudan etkinlik göstererek edindiği bilgi, tutum ve beceriler. Bireyin çevresiyle etkileşimi sırasında, bireyde kalan içerik (bireyde kalan izler). Öğrenme yaşantısı: Bireyin edindiği yaşantılar, bireyde kalıcı izli bir davranış değişmesine yol açıyorsa, o zaman buna "öğrenme yaşantısı" denir. timi böylece başlatılmıştır. Bununla birlikte, Sosyal Bilgiler (Social Studies) terimi Amerika Birleşik Devletleri'nde ilk kez 1916 yılında kullanılmaya başlanmıştır. İlk kez Sosyal Bilgiler dersi ile ilgili bir içerik hangi tarih ve hangi anlayışla ABD'de okutulmaya başlanmış ve Sosyal Bilgiler terimi ilk kez ne zaman kullanılmıştır? Türk Eğitim Tarihinde ise, Türklerin İslamlığı kabul edişlerinden önce, toplumsal yaşamla ilgili birtakım bilgi ve kurallarla gelenek-görenekler çocuk ve gençlere öğretilmeye çalışılmıştır. İslamlığın kabul edilişinden sonra da, daha çok İslam dinine temel olan konuların kazandırılması yoluna gidilmiş; Osmanlılarda, özellikle sıbyan mektepleri ve medreselerde din temeline dayalı bilgiler programlarda ağırlık taşırken, Sosyal Bilimler içinde yer alan kimi dersler, kurumların öğretim düzeylerine uygun biçimde (mekteb-i iptidaiye, rüştiye, idadiye, sultaniye ve darülfünunda) belirli saat ve sürelerle okutulmuştur. Bu durumun, genel olarak Cumhuriyet dönemine dek sürdüğü görülür. Cumhuriyet döneminde ilköğretimle ilgili olarak değişik yıllarda (1926, 1930, 1932, 1936, 1948, 1962, 1968, 1989, 1993 ve 1998) program düzenlemelerine gidilmiştir. 1926 programında, ilkokulların temel amacının, "genç kuşağın çevresine etkin olarak uyumunu sağlamak üzere iyi vatandaşlar yetiştirmek" olduğu vurgulanarak Tarih, Coğrafya ve Yurt Bilgisi adlarıyla, dördüncü ve beşinci sınıflara haftada ikişer saat Sosyal Bilgiler içeriğine uygun dersler konulmuştur. Bu dersler daha sonraki programlarda da, ilkeler, içerik ve haftalık sürelerde yapılan kimi değişikliklerle uzun yıllar yer almıştır. 1952 yılında Öğretmen Okulları programına, daha önce ayrı ayrı dersler olarak okutulan Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisinin yerine, Sosyal Bilgiler adlı yeni bir dersin konulduğu görülür. Öte yandan, 1952 yılında toplanan Beşinci Milli Eğitim Şurasında, Sosyal Bilgiler dersinin ilköğretim ve ortaöğretim kurumlarında da okutulması kararlaştırılmış olmasına karşın, ancak 1962 yılında, sınırlı biçimde uygulamaya konulmuş bulunan İlkokul Program Taslağı'na bu dersin "Toplum ve Ülke İncelemeleri" adıyla girdiği bilinmektedir. Daha sonra, 1968 tarihli yeni İlkokul Programı'nda, aynı ders, "Sosyal Bilgiler" adıyla benimsenmiş; dördüncü ve beşinci sınıflarda haftada beşer saat olarak okutulmuştur. Ülkemizde Sosyal Bilgilerle ilgili gelişmeler nasıl olmuştur? Düşününüz ve özetleyiniz. Ortaokullarda ise (bugünkü ilköğretimin 6., 7. ve 8. sınıfları), 1924 yılından başlayarak 1967 yılına dek değişik tarihlerdeki program düzenlemelerinde Tarih ve Coğrafya dersleri aynı adla fakat zaman zaman değişen haftalık sürelerle (ikişer, üçer ya da birer saat olarak) yer almıştır. Bu derslerin yanında, ayrıca, yine zaman zaman değişen adlarla Malûmat-ı Vataniye, Vatani Malûmat, Yurt Bilgisi, Yurttaşlık Bilgisi, Vatandaşlık Bilgileri (tümü aynı ders), haftada ikişer ya da birer saat olarak uzun yıllar okutulmuştur. Daha sonra, 1967 programında Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi dersleri Sosyal Bilgiler adı altında birleştirilmiş ve bu ders ortaokulların birinci ve ikinci sınıflarında haftada beş saat; üçüncü sınıflarında ise dört saat olarak okutulmuştur. 1985 yılında, ortaokullarda Sosyal Bilgiler eğitimine son verildiğini ve bunun yerine Milli Coğrafya, Milli Tarih derslerinin başlatıldığını görüyoruz. Daha sonra, 1992 yılında da yeni bir Vatandaşlık Bilgileri programı uygulamaya geçirilmiş; 1993'te de Milli Tarih ile Vatandaşlık Bilgileri programlarında kimi değişiklikler yapılmıştır. 1997 yılında sekiz yıllık zorunlu ve kesintisiz ilköğretim uygulaması ile ilgili yasanın yürürlüğe girmesinde sonra, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın 10.09.1997 tarih ve 143 sayılı kararı ile, ilköğretim okullarında okutulan Milli Tarih ve Milli Coğrafya dersleri uygulamadan kaldırılmış; yerlerine Sosyal Bilgiler dersinin konması kararlaştırılmıştır. Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı'nın 02.04.1998 gün ve 62 sayılı kararı ile kabul edilen yeni "Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı" ilköğretim 4., 5., 6. ve 7. sınıflara yönelik olup "öğretimin kalitesini yükseltmek, ezberci bir eğitim yerine, günün ihtiyaçlarına cevap vermek" amacını taşımaktadır. Yeniden düzenlenen Sosyal Bilgiler dersine, programda, ilköğretimin 4., 5., 6. ve 7. sınıflarında haftada üçer saat olarak yer verilmesi öngörülmektedir. "Vatandaşlık ve İnsan Hakları Eğitimi" adlı ders ise, 7. ve 8. sınıflarda birer saattir. Ayrıca, yalnızca 8. sınıfta "T.C.İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük" adıyla haftada iki saatlik bir Tarih dersi daha vardır. Milli Eğitim Bakanlığı tarafından taslak olarak uygulamaya konulduğu belirtilen Sosyal Bilgiler programı üzerinde, geliştirme çalışmalarının da sürdürüldüğü bildirilmektedir. Sosyal Bilgiler dersi, yeni düzenlemede, programa hangi derslerin yerine konmuştur? Hangi dersler Sosyal Bilgiler dersi kapsamında düşünülmemiştir? Nedenlerini düşünüp açıklayınız.

SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETİMİ

admin — Fri, 16 May 2008 20:17:22 +0000

1.1 Terimlerin açıklanması

İşe başlamadan önce öğreteceğimiz ‘sosyal bilgiler ve sosyal bilimler’ kavramlarını açıklamamız gerekiyor. Bazen bu iki kavram sanki aynıymış gibi kullanılıyor. Aslında anlam olarak birbirlerine benzemelerine rağmen, birbirlerinin yerine kullanılamazlar.

Sosyal bilimler ise, bilimsel bir tutumla toplumların incelendiği disiplinlerdir; ilgilendiği esas konu gruplar içinde oluşan insan etkinliğidir; amaç beşeri anlayışın gelişmesidir.

Bu iki grup arasındaki ana farklılıklar şunlardır:

1 Sosyal bilgiler dersinin en önemli hedefi iyi vatandaşların yetiştirilmesidir. Bunun için konular sosyal bilimlerden alınacağı gibi din, ahlak, arkeoloji ve doğal bilimlerden de alınabilir. Sosyal bilimlerle uğraşan sosyal bilimcilerin esas işi toplumlarla ilgili yeni bilgi ve fikirler üretmektir. Sosyal bilimciler, aynı zamanda iyi vatandaşların yetişmesi konusuyla ve ortaokul ve liselerde okuyan öğrencilere verilecek, yaşadıkları demokratik toplumda yararlı olabilecek bir dizi önemli bilgiyle de ilgilenirler.

2 Sosyal bilgiler, konu ve temalarının öğretilmesinde, sosyal bilimlerden daha çok kullanılır; sosyal bilimler daha çok (hemen hemen her zaman) ayrı disiplinler olarak öğretilir.

3 Sosyal bilgiler daha çok ilkokullarda verilir; sosyal bilimler ise ortaöğretim kurumları ve üniversitelerde öğretilir.

Bu farklılıklar önemli mi? Bazılarına göre önemlidir. Sosyal bilgiler ve bilimler derslerinin amaçları aynı olmasına rağmen, bu iki kavram birbiriyle bağlantılı olup ikisi de vatandaşlık eğitimine önem verip, insanların davranışlarını göz önünde bulundurarak iyi vatandaş olabilme yollarını dener. Sosyal bilgiler programları konular arasındaki bağı belirginleştirir. Sosyal bilimler yaklaşımı olan konular, disiplinlerin teker teker birlikteliği üzerinde durur. Aslında bu farklılıklar sorun yaratacak kadar çok değildir. Esas olan vurgudur.

Hepimizin bildiği gibi, sizlerin okutacağı ders ‘sosyal bilimler’ adını taşımaktadır. Türkiye’deki ortaokul ve liselerde okutulan ders de ‘sosyal bilimler’ diye adlandırılır ve dokuzuncu, onuncu, onbirinci sınıfta, tarih, coğrafya ve Atatürk İlkeleri adları altında verilir. Resmi eğitim programında ‘sosyal bilgiler’ diye adı geçen ders, sadece ilk okulun dördüncü ve beşinci yılında okutulmakta ve ilk üç yılda da hayat bilgisi adı altında okutulmaktadır.

Üzerinde düşünülüp, tartışılacak sorular

1 Kısa özetini yazarak ya da bir arkadaşınıza anlatarak ‘sosyal bilgiler’ ve ‘sosyal bilimler’ arasındaki farkı anlamış olduğunuzu gösterin.

3 Sizce Türkiye’deki orta öğretimde, ağırlık sosyal bilimlerden, sosyal bilgilere mi kaymalı? Fikrinizi destekleyen sebepler nelerdir?

Öğrenci etkinliği

Genellikle, sosyal bilimler konularının bizden uzakta olduğunu ve onların üniversitede uzmanlık alanları olduğunu düşünürüz. Ama, aslında hayatınız, her bir disiplindeki fikirlerle bağlantılıdır. Bunu, bazı kişisel bilgileri sorarak göstermeye çalışalım. Kendi kişisel geçmişinizle ilgili önemli olayları gösteren üç ya da dört cümle yazın.

Kişisel coğrafyanız yani, nerede oturduğunuzu ve de sizin için önem taşıyan birinin yaşadığı yeri belirten bir harita çizin.

Kişisel psikolojiniz yani, kişiliğinizi anlatan yedi ya da sekiz kelime yazın.

Kendi sosyolojiniz yani, ait olduğunuz grupları (resmi ya da gayri resmi) sıralayın.

Kendi siyasi görüşünüz yani, kısaca, politik katılım düzeyinizi ve kendinizin politik tanımını yapın.

Şimdi de çıkardığınız sonuçları belirtin. Kendinizle ilgili bir çok bilgi kaydettiniz; sizin hakkınızda genel bir bilgi verecek cümleler yazın.

1.2 Sebebini bilmek

‘Sosyal bilimler’ ve ‘sosyal bilgiler’ kavramlarının açıklamasını yapmanın yanı sıra, okullarımızda neden sosyal bilimler ve sosyal bilgiler derslerini okuttuğumuz konusuyla da ilgilenmeliyiz. Neden her hafta birkaç saat, insanların nasıl davrandıklarıyla ilgili konuları öğrencilerimize öğretmeliyiz?

Bunlar cevap isteyen sorular. Bu sorulara çeşitli olası cevaplar vereceğiz. Birincisi, okul sisteminin bakış açısı olan ‘resmi’ görüş diye adlandırılabilir. Buna göre milli tarih ve coğrafya öğretiminin en önemli sebebi devlet ve millete bağlılığı sağlamasıdır. Aslında, bütün dünyada, sosyal bilimler ve özellikle tarih öğretiminin sadık ve iyi vatandaş oluşumuna yardım ettiğine inanmayan bir devlet bulmak zordur. Bazılarına göre bu konuları işlemenin sebebi öğrencilere inanmak zorunda oldukları şeyleri empoze etmektir. Ama bu sosyal bilimler öğretmeninin yapmaması gereken bir davranıştır. Onun yerine öğrencileri nasıl iyi bir vatandaş olabilecekleri konusunda yönlendirmek ve ‘iyi bir vatandaş olmanın temelini’ kazandırmaktır. Bu sosyal dersleri öğretme sebeplerinden birisidir.

Sosyal bilimleri öğretmenin diğer bir sebebi, biraz daha kişiseldir ve insanların zamanlarını nasıl geçirdikleriyle ilgilidir. Eğer herkes, her gün ne yaptığını ve davranışlarını gözleyip, analiz ederse, hemen hemen hepimizin insanlarla iletişim kurmaya, çalışmaya ve onları anlamaya çalıştığımızı fark ederiz. İnsanlarla iletişimimiz, insan olarak varlığımızın sebebidir. Toplum, kültür ve milletlerin üyeleri olarak bizlerin, insanları anlayabilmek için bu disiplinleri öğrenmemiz, sizce de anlam taşımıyor mu?

Her zaman öne sürülen bir başka sebep de sosyal bilimlerin bize zengin bilgi kaynağı sağlaması ve dünya üzerinde yaşayan insanlar ve bu gezegenin onlara getirdikleri hakkında fikir vermesidir. Sosyal bilimlerin hepsi - ekonomi, antropoloji, sosyoloji, psikoloji, tarih ve coğrafya- bize başka bir yerde bulamayacağımız, insanların yaşam koşulları hakkında sezgiler geliştirir. Bütün bunlar bizim dünyaya bakışımız ve dünya üzerindeki yerimizle, diğer yerler ve kültürlerdeki insanların çocuklarını nasıl yetiştirip, eğittikleri, doğanın gücünü nasıl kontrol ettikleri, nasıl konuşmayı, plan yapmayı ve düşünmeyi öğrendiklerine dair bilgi verir. Sosyal bilimlerden alınan fikirler, insanlığın mirasına ait inanılmaz bilgiler verir; bunların bazıları ortaöğretim çağındaki öğrencilere kesinlikle öğretilmelidir.

Bu gerekçeleri dikkatle düşünürseniz, çok önemli bir şeyi farkına varırsınız: Sosyal bilimlerdeki bütün konular bu amaçlara ulaşmak için eşit derecede yararlı olmayabilir. Yani sosyal bilimler içindeki ufacık bir bilgi, iyi vatandaşlar yetiştirmeye ya da insanların refahı için bugüne kadar yine insanların medeniyete katkılarını takdir etmeye yarayacak, anlamına gelir. Öğretmen ve eğitim programı geliştirenlerin en önemli işlerinden biri, en önemli hedeflere ulaşabilecek güçlü konuları seçmektir. Bu, ulaşılması güç bir iştir. Aslında, bir sonraki öğretimin özel amaçlarının verileceği bölümde, bu işe başlayacağız.

1.2.1 Sosyal bilimler öğretiminin amaçları

Artık ‘neden’ sosyal bilimler öğretmemiz gerektiği sorusunun önemli bir konu olduğunun farkına vardınız. Bu bölümde, alanda belirlenmiş amaçlara göz atıp, sizce en önemli olanları saptamanızı isteyeceğiz.

ayrılır. Başka bir deyişle, her belirlenmiş hedef, dersin amaçlarından birine uymak zorundadır.

Bu amaçlar neler olmalıdır? Bu sorunun cevabına ilişkin birçok görüş vardır. Ne düşündüğümüzü görmek için, bu amaçları şöyle ele alabiliriz.

Sosyal bilimler