ÜST DÜZEY DÜŞÜNME BECERİLERİNİN ÖĞRETİMİ
Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Öğretimi:
Yaratıcılık günümüzde üzerinde durulan ve dikkat edilen konulardan biridir çünkü insanlar problemlerin çözümünde yaratıcılığın büyük payı olduğunu düşünürler ve tanık olurlar. Yaşantımızda olduğu gibi eğitim-öğretimde de yaratıcılığın önemi büyüktür. Buna bağlı olarak piage eğitimin temel amacının eskileri tekrar ettirmek değil yeni bir şeyler yapma gücüne sahip insanlar yetiştirmek olduğunu belitmiş ve bunun ancak ve ancak yaratıcı bir öğrenme-öğretim ortamında mümkün olabileceği üzerinde durmuştur. Bu da eğitimcilere öğretmenler büyük sorumluluklar yükler.
Yaratıcılık Kavramı :
Aslında yaratıcılık bir düşünme sürecidir ve bunun üzerine tanımlamalar yapılmıştır.
De Vito; yaratıcı düşünmeyi geçmişteki deneyimleri harmanlayıp yeni problemlere çözüm üretmek
Rawilson; daha önce ilişkilendirilmemiş nesne veya olayları ilişkilendirmek
Haris; yaratıcılığı; bir yetenek bit tutum ve bir süreç olarak 3 bölümde incelemiştir. Ve ona göre yaratıcılık; bir şey üretme ve hayal etme yeteneğidir.
Yalnız yaratıcılık kavramından bahsederken yaratıcılık-zeka ve yaratıcılık-yetenek kavramlarını birbiriyle karıştırmamak gerekir . zeka düzeyi yüksek olduğu halde yaratıcı olamayan insanlara rastlanabilir ve yine aynı şekilde yetenek yaratıcılığa göre çok daha sürekli bir kavramdır.
Bir ressam ,müzisyen yetenekli olabilir fakat yaratıcı olamayabilir. Önemli olan nokta ise bunların bir araya geldiklerinde destekleyici etki yapacakları ve yaratıcılığı en üst düzeye çıkaracaklardır .
YARATICILIĞIN BOYUTLARI VE YARATICI SÜREÇ
FİSHER yaratıcılığı 4 boyutta ele almıştır . bunlar
• Akıcılık
• Esneklik
• Özgünlük
• Ayrıntılama dır.
Son olarak DE VİTO’ nun yaratıcılık modeli üzerinde duralım; yaratım sürecinde ilk adımda sorun belirlenir . bir nevi sorun analiz edilir. Sorun çok açılı düşünülür ve manüpte edilir. Derin olmayan fikirler üretilmeye çalışılır.
Düşünme sürecinin devamında zihin kendini sorunu çözmeye adar. Diğer taraftan başka düşüncelerle meşguldür. Bu evre yaratım sürecinin en zor evresidir ve en nihayetinde zihin özgür olduğu bir anda çözüm yolunu bulur. Bu; işte buldum! aşamasıdır. Son aşamada da bulunan çözüm doğrulanarak yaratım sürecinin sonuna gelinmiş olunur.
YARATICI DÜŞÜNMENİN GELİŞTİRİLMESİ
Öğretmen A: Çocuklar artık Türkçe kitaplarınızı kapatınız. Matematik dersinde yeni bir konuya başlıyoruz. Umarım bu konuyu seveceksiniz. Matematik kitabınızın seksen beşinci sayfasını açınız.
Öğretmen B: Öğretmen öğrencilere; oturduğunuz sıranızdan çöp kutusuna kaç farklı yoldan gidebilirsiniz? Ölçerek mi, evet bu doğru.Matematik kitabınızda ki bir bölüm ölçümlerle ilgilidir.Buna matematikte geometri diyoruz. Bana kim söyleyebilir, bu bölüm kitabınızın neresindedir?
Bir dersin başlangıcından sonuna kadar yaratıcı öğrenmeyi işe koşmanın çok farklı yolları vardır.Harris öğrencilerde yaratıcı düşünmeyi geliştirmenin yollarını beş boyutta belirtmiştir:
EVRİM YÖNTEMİ: Bu yöntemin özü, çözülen her sorunun daha iyi çözülebileceği fikridir.Yeni düşünceler eski düşüncelerin, yeni ürünler eski ürünlerin geliştirilmesiyle olur.Kısaca yeni bir ürün ya da düşünceyi geliştirmenin yolu, ona yeni işlevler yükleyerek değiştirmektir.Örneğin; önceleri televizyon siyah beyazdı, daha sonra renklendi,şimdi de tüpsüz plazma ya da LCD televizyonlar üretildi.
SENTEZ YÖNTEMİ: Yaratıcılığı geliştirmenin diğer bir yolu, iki ya da daha fazla farklı şeyi birleştirerek yeni bir ürün üretmektir.Örneğin: bugün kullandığımız birçok araç birkaç işlevin birleştirilmesiyle üretilmiştir.Cep telefonları telefon, radyo, MP3 çalar, bilgisayar, fotoğraf makinesi vb. aletlerin işlevlerini birleştirilmesiyle oluşmuştur.
DEVRİM YÖNTEMİ: Bazen eski düşünce ya da ürünleri geliştirmek yerine, tamamen farklı özelliklere sahip yeni bir ürün ya da düşünce üretmektedir.Örneğin: elde pamuk toplamak yerine, pamuk toplama makinesinin geliştirilmesi.
YENİDEN UYGULAMA YÖNTEMİ: Bir şeyi farklı amaçlarla ve yollarla kullanmayı deneme yoludur.Bu olay zihin ve düşüncelere, kalıp yargılarımızdan ve önyargılarımızdan, beklentilerimizden sıyrılarak, farklı perspektiflerden bakmayı gerektirir.
YÖN DEĞİŞTİRME: Bir sorun ya da duruma bakışı bir açıdan diğer bir açıya değiştirme. Amaç sorunun çözümü için belirli bir yolu uygulamak değil sorunu çözmektir. Bazen sorunu çözmek için alışılmış bakış açılarının ya da çözüm yollarının dışına çıkmak gerekir.
Sınıfta yaratıcılığı geliştirmenin yollarından biri de ıraksak düşünmeyi geliştirici etkinlikler ve sorular sunmaktır. Başka bir yol ise verilen ödevlerin niteliğiyle yakından ilgilidir.Belirli bir kaynaktan bilgileri olduğu gibi alıp, birleştirerek yapılan ödevlerin öğrencilerin konuyu daha derinliğine anlamak ve konu üzerinde düşünme fırsatı vermesi gibi eğitsel amaçlara hizmet etmeyeceği açıktır.
Sınıfta sorulara ve sorunlara alışılmadık, özgün yanıtlar bulmanın yollarından biri de beyin fırtınası tekniğidir. Beyin fırtınası çok sayıda fikri bir grup insandan elde etmenin yoludur. Beyin fırtınası tekniği özgür bir ortamda, eleştiri olmaksızın kısa bir sürede çok miktarda düşünce üretmeyi amaçladığı için yeni ve farklı düşüncelerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Rawlinson, başarılı bir beyin fırtınası oturumunu altı aşaması olduğunu belirtmektedir.
Kanunun Belirlenmesi ve Tartışılması: Örneğin; çevre kirliliğini önlemek için ne yapılabilir? Sorusu seçilmiş olsun. Kısa bir tartışma sonunda çevre kirliliğinin birçok sebebi olduğu ortaya çıkacaktır.Hava, deniz, sokak ve cadde kirliliği gibi. Sorunun Yeniden Tanımlanması: İkinci aşamada, bu boyutlardan biri seçilir ve sorun yeniden ifade edilir. Örneğin; hava kirliliği.
Yeniden Tanımlanan Sorunun Hangi Yollarla Çözülebileceğinin Sorulması: Örneğin; hava kirliliğini önlemek için neler yapılabilir? Sorusu sorulur.
Isınma Turunun Yapılması: Çeşitli çözüm yollarının ortaya atılmasına başlamadan önce, bazen bir ısınma turu yararlı olacaktır. Bu turda, katılımcıları beyin fırtınasına alıştırmak için herhangi bir şeyin, örneğin bir kibrit kutusunun değişik kullanımları sorulabilir. Böylece zihne hız kazandırır ve katılımcıların kendilerini rahat ve özgür hissetmeleri sağlanır.
Beyin Fırtınasının Gerçekleştirilmesi: Bu aşama da katılan herkes oldukça hızlı bir şekilde aklına ilk gelen çözüm önerisini söyler. Söylenen düşünceler mutlaka kaydedilmeli ve başkalarının düşünceleri kesinlikle eleştirilmemelidir. Bu aşama, yeni bir düşünce çıkmayana kadar devam eder.
En Akla Gelmeyecek Düşüncelerin Üretilmesi: Son aşamada, en akla gelmeyecek düşünce ya da düşünceler seçilerek, onlardan yola çıkarak yeni düşünceler oluşturulmaya başlanır.
Düşünmeyi geliştirmenin yollarından biri de tahmin etmedir. Tahminde bulunarak öğrencilerin dikkatleri ve kavramaları artar. Tahmin etmedeki aşamalar şöyledir:
1-Sınıftaki öğrenciler, seçilen bir konu, resim ya da sözcük hakkında tahminlerde bulunur.
2-Öğretmen tahminleri tahtaya yazar.
3-Daha sonra öğrencilerin tahminlerinin doğruluğunu belirlemek için bölüm okunur.
4-Öğrenciler bölümü okuduktan sonra, her bir ifadeyi gözden geçirir ve tahminlerin doğruluğunu tartışır.
Yaratıcılığı Kolaylaştıran Öğretmen Özellikleri
*Öğrencileri bir birey olarak kabul etme ve öyle davranma
*Öğrenciyi özgür olmaya özendirme.
*Öğrencilere iyi bir model olma
*Heyecanlı olabilme
*Öğrencileri eşit kabul edebilme
*Öğrencileri doğrudan ödüllendirebilme
*Öğrenciye ilgi gösterme
*Sürekli okuyan kişiler olabilme
*İkili ilişkide kolay iletişim kurabilme.
Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen Özellikleri
*Öğrencinin cesaretini kırma
*Güvensizlik
*Aşırı eleştiren
*Davranışlarında bir uçtan diğerine gidip gelen
*Heyecanı olmayan
*Düz okumayı vurgulayan
*Dogmatik ve katı
*Alanla ilişkisini sürdüremeyen
*Genelde yetersiz
*Dar ilgileri olan
*Sınıf dışında tartışma ve konuşma yeteneği olmayan
Yaratıcılık Nelerle İlişkilidir?
1. Kelime akıcılığı; tamamen söz dizimi ile ilgili akıcılıktır,
2. Çağrışım akıcılığı; Verilen bir kelimenin eş anlamlarını bulma . Bu durum anlamsal yetenekle ilgilidir.
3. İfade akıcılığı; ifade edilmek istenen anlamlı farklı söz öbekleri veya cümlelerle ifade edebilme.bu da anlamsal yetenekle ilgilidir.
4. Fikirsel akıcılık; Belli gereksinimi karşılamak için düşünme üretme yeteneğidir. Örneğin bir tuğlanın farklı kullanımlarını bulmak veya kısa bir hikâyeye uygun başlıklar bulabilmek gibi.
5. Yaratıcı Düşüncenin Okulda Geliştirilmesi
Öğretmen, öğrencinin kendini özgür hissedeceği, bir öğrenme (öğretme) ortamı yaratmalıdır. Yaratıcılık, 2–7 yaşlar arasında dramatizasyon, gösterim, yaratıcı drama, rol yapma gibi tekniklerle geliştirilebilir. Bu yaşlar somut işlemler dönemine denk düştüğünden eğitsel oyunlar eğitim ortamında sıkça kullanılmalıdır. 11–15 yaşlarında ise çocuk soyut işlemler dönemine girmiştir. Bu dönemde şiir, öykü, anı yazma, resim yapma, bilimsel düşler kurma ve geliştirme daha baskındır. Bu dönemde de bu tür etkinliklere yer