*T. Izutsu: İslamın gelişiyle varlıklar arasında yeni bir ilişkinin kurulduğu ve kavramların yüklendikleri anlamlarla birlikte birbirleriyle tamamen farklı ilişkilendirildiği yeni bir sistem yeni bir evren anlayışının ortaya çıktığını savunur
*İslama göre evren kavrayışı: Yanlızca yaratıcı Allahtır. Yoktan var eder-Herşey yaratılmıştır-Herşey Allaha boyun eğer
*Mutluluk: Platon’un devletinde-Aristo’nun Nikamakhos’a Etikinde ve politikasında gösterdikleri yollarla akıl bilgelik ve bunlar üzerinde temellendirilen yollarla sağlanır
*Evren Kavrayışı Farabi: İnsandaki nihai mükemmellik mutluluktur.-İnsanların mutluluğa ulaşmak için birbirine yardım eden toplum ve Böyle bir toplumu amaçlayan şehir mükemmeldir-İnsanın varoluş amacı dünya ahiret mutluluktur
* İnsanın varoluş amacı İbni Sina: Metafizik nitelikli İnsan Allah ilişkisine göndermede bulunmuştur. Ruh Kasidesi yapıtında insanın yaratılışını dünyaya gelişini kutsal kitaplar ve kendi felsefesine göre yorumlamıştır. Ten Kafesine Konul olan ruhun akıl gözüyle bakanlara göre varlığı apaçık ,duyularıyla hareket edenler içinse sır olduğunu söyler
*Gazali: İnsan dünyada kalıcı değildir. Gerek duyduğundan fazlasını istememeli. Kazancını hak yolunda harcamalı
*İslama göre toplum yapısını temellendirdiği ilke zayıfın güçlüye karşı varlığını güvence altına alması ve Adalet
*Bu güvencenin en önemli uygulama alanı Ekonomi olmuştur
*İslam medeniyetinde bilgi El İsfahaniye göre ilim ve akıl ile gerçeği yakalama şekliyle ilişkilendirilmiştir
*Harezmi ilimleri sınıflarken Fiziği aşağı Matematiği orta metafiziği de yüce olarak nitelemiş İbni Sinayı etkilemiştir
*Harezmide ilk gruba Dil-Fıkıh-Tatih-Edebiyat 2. Gruba ise: Felsefe doğa bilimleri tıp dahil edilmiştir
*İslam düşünürleri ilimleri sınıflandırırken Ontolojik (Varlık Temelli) Epistemolojik (Bilgi Temelli olarak) ölçütlendirir
*Meşşai: Metafizik ilimler akledilir alanın-Fizik doğa duyulur alanın bilgisini verir.
*Farabi Siyaseti El Medeniyye: İlimler sınıflandırmasında ontolojik temelin yada ilişkisinin ortaya konulduğu yapıt
*Ülken’e göre ilimler sınıflamasında İbni Sina Aristo ve Farabinin etkisinde kalmış ilimleri madde ve şeklin ilişkisi açısından 3’e ayırmıştır 1) Doğa ilimleri 2)Metafizik ve Mantık yani yüksek ilimler 3)Matematik
*Farabiye göre ilimler 5 sınıfa ayrılır: Dil (Nahiv gramer / Sarf mprfoloji)-Mantık-Matematik-Fizik ve Medeni ilimler
*İhvanus Sefa: Dini hükümleri kendisine yetecek kadar bilmeyenlerin felsefeyle uğraşmasını yasaklar
*Gazali El Müstasfa eserinde ilimleri 3’e ayırır Salt Akli/Salt Nakli/Hem Akli hem Nakli
*Matematik mantık doğa bilimleri ve felsefeyi kapsayan akli ilimleri hakikate ulaşmada yetersiz bulmuştur
*İbni Esire göre tarih geçmişe ilişkin önemli olaylaın detaylarıyla aktarılmasıdır
*İbni Esire göre tarihin yararları: 1)Ölümsüzlüğü seven insanı geçmişle tanıştırır 2)Hükümdarlar geçmişten ders alır 3)İnsanlar geçmişten ders alır yararlanır 4)Kişilerin ahlak duygularını canlandırır iyiyi benimser kötüyü reddeder
*Müslümanların ilk tarih yazımı: Peygamberin yaşayışı kişiliği kendi dönem ve sonrasında olan olaylar
*Siyer-Sire:İslam dünyasında Peygamberin biyografisi için kullanılan addır
*Meğazi:Peygamberin savaşlarına verilen addır.
Horovtize göre İslamda hertürlü yazıcılığın noktasını oluşturan kaynak: Siyer Meğazi literatürü
*Mesudi, Murucuz Zehebde Siyer Mağazi yazarları:İlk tarih yazarları: Vehb Münebbih-Muhammed İbn İshak-El Vakidi
*S. Humpreys Taberinin kendi adına konuşmama tercihini Erken dönemdeki İslam kültürü bilgi anlayışına bağlar
*Taberi İslam tairihinden önceki dönemler için Sasani kaynaklarından yararlanır
*İbni Esirin tarih yazımında izlediği yol: 1) Olaylar bütünlüğünden koparılamaz detaylandırılır 2)Aktarımda Zamandizin sırası korunur 3)Daha az önemli olaylar arka sıraya konulur 4)Yıl sonunda ölen bilginler önde gelen kimseler bildirilir
*El Belazuri: İslam fetihlerini anlattığı tarih yapıtı Fütubul Buldan /
*Ensabul Eşraf İslam Tarihi: diğer kitaplardan ayıran Zamandizinsel tarih bilgileri içermesi
*Tabakat: İçeriği özel sınırlarla belirlenen Peygamber ve yakın çevresinin başına gelen önemli olayları aktaran eser
*Hodgon: Moğol istilaları sonraı İslam toplumu kültürel duraklama gerileme ve çöküşü yaşamıştır
*Mağrip:Lübya Tunus Fas a kadar uzanan Kuzey Afrika batı bölgesine verilmiş Arapça isim
*Meşrık:Mısır Kuzey Afrika’nın doğusu için kullanılan doğu anlamına gelen isim
*Kuzey Afrika şehir devletleri: Bicaye-Tilimsan-Fas
*İbni Haldun Mukaddimenin girşinde tarih ilmine ilişkin değerlendirmelerde bulunur
*Mukaddime 1. Kitap:Dünyadaki umranın doğası-bedevilik-hadarilik-tagallüb-kazanç-geçim-ilimler-sanatlar
*Mukaddime 1. Bölüm:İnsana ait medeniyetin sınıflarının dünya üzerinde kapladığı yerlerin ne kadar olduğu
*2.Bölüm:Geçimlerini tarımdan hayvancılıktan ilke biçimde sağlayan arazide yaşayan kabileler vahşi topluluklar
*3.Bölüm:Devletler hanedanlıklar hilafet yönetii devlet örgütlenmesindeki aşamaları
*4.Bölüm:Şehirdeki toplulukların medeniyetlerini (hadari umran) memleketler şehirler üzerine görüşleri
*5.Bölüm:İlimler sanatlar geçim kazanç kazanç yolları üzerine tartışmalar
*6.Bölüm:İlimleri ilimlerin elde edilmesi öğrenilmesini konu alır
*Asabiyet:Korunmaya varlığını sürdürmeye duyarlı insan toplum halinde yaşamasına dayanışma ruhuna denir
*Asabiyetin temelinde iyiliği kötülüğü insanlara işleyen Allah vardır
*Umran, inşa etmek, mamur hale getirmek, yerleşik düzende yaşamak anlamlarına gelir. Sosyoloji de denir
*GABRİELİ: İbni Haldunun asabiyet kavramını tarihi yorumlarken devlet modelini temellendirirken kullandığını söyler
*Kalıcı bir egemenliğin temelinde yakın kan bağı olan yada aynı amaca hizmet eden insanların dayanışması vardır
*Bir devletin varlığı için sağlam bir asabiyet kadar toplumun gereksinimlerini sağlayan sağlam siyasete sahip olmalı
*2. Kitapta:Araplar Süryaniler Kıptiler İsrailoğulları Farslar Roma Türkler Franlar yer alır
*Berberi: Kuzey Afrikada özellikle Mağrip bölgesinde yaşayan kabileler
*Trivium:Ortaçağda gramer retorik ve mantıktan oluşan bilgi alanları grubu için kullanılan terim
*Hitti: 14yyda Kuzey Afrikanın parçalanmış bir siyasi görünümü olduğunu vurgulayan düşünür
*İbni Haldunun günümüze ulaşan eserleri Mukaddime-Kitabul İlber Lubabul Muhassal Fi Usulüddin-Şifaus Sail
*İbni Haldunun kendi yaşamını deneyimlerini anlatan kitap:EtTarif bi İbni Haldun-Rıhletuhu Garban ve Şarkan
*Rönesans: Fransızcada yeniden doğuş anlamına gelir. Avrupanın Antikça Yunan kültürünü yeniden inşa etmesi
*Hümanizm: Daha çok insan daha az tanrı. Ulusların birey olma bireysellik kazanma çabalarını içeren akım
*Hümanizm sürecinin sonucunda Protestan mezhebi oluşmuştur
* Matematiğin ve Fiziğin ilerlemesi 1) Doğanın yapısının matematikle anlaşılıp çözümleneceği 2) Doğanın kedisi yerine zihinden türetilmiş kesin kavramlara dayanarakdoğa yasalarının bulunabileceği düşüncelerini hazırladı
*Rönesans 4 ana nokta:1)Çok seslilik 2)Bireysellik 3)Araştırmacı felsefecilerin kimlikleri 4)Ulusal dillerde yapıt yazımı
*Rönesans Ortaçağın tek boyutlu dünya anlayışından bu anlayış karşısında insan edilgenliğinden kurtulma
*Makrokosmos:Rönesansta insanın evreninin merkezine yerleştirilen kavram
*Yeniçağ Avrupa da insanın denetimini Tanrı yerine doğaya teslim etmesi anlayışının temelleri Rönesansta atılmıştır
*Epistemoloji: Episteme (sağlam temelli hakiki bilgi) ile Logos’un (bilim araştırma yasa açıklama kuram) birleşimidir
*Epistemoloji ismi Yeni Çağda John Locke tarafından konulmuştur
*Maccihiavelli: Tarih yazıcılığının ahlak dersi verme ve kıssadan hisse çıkarmaya yönelik tutumundan vazgeçip olayları gerçek nedenleriyle anlatması gerektiğini ileri süren ilk düşünür
* Maccihiavelli: Tarih yazıcılığının devletler arasındaki düşmanlığın nedenlerini siyasi açıdan araştırılmasını istemişti
* Maccihiavelli siyasi tarihin kurucusudur
*Hugo Grotius: Pozitif hukukun ancak konulduğu zaman yer ve urumdaki insan toplum koşullarının bilinmesiyle yani tarihsel zemnde kavranabileceğini savunan düşünür
*Hugo Grotius: De Iure Belli et Pacis eserinde pozitif hukuk ile doğal hukuk arasında bağlantı kurar
*Hugo Grotius:Hukuk felsefesinde önemli bir milat kabule edilen eseri De Iure Belli et Pacis (Savaş ve Barış hukuku)
*16yy 3 türlü Historiadan söz edilir 1)H.Divina yani Tanrısal tarih 2)H.Naturalis Doğa olayları 3)H.Civilis İnsan Toplum
*Historia Civilis:Kentler devletler önemli kişiler tarihi yada biyografi sanat tarihi yazıcılarının genel adıdır
*Historianın bilgi kuramsal anlamında bir yere oturtulması yönündeki ilk ciddi girişim Francis Bacon’dur
*İnsan tininin algılanan olgularla ilişkisi sırasında hep etkin olan US-İMGELEM-ANIMSAMA
*Bacona göre Felsefe usa’a-Şiir imgileme -geçmişte olup bitenler yani tarihte Anımsamaya dayanır
*Thomas Hobbes:Historik bilgiyi 1)Doğanın etkileri (Effects of natüre) 2) insanın toplu yaşam içindeki istençli eylemler (voluntary actions of men im commonwalth) diye ikiye ayırır
*Hobbes: Historik bilgi (Historia Civilis) düzenli bilgiler içermeyen theoria etkinliğine uygu olmayan yalnızca ahlakve eğitim açısından dersler çıkarılma üzere tarih yazılcıları tarafından yönlendirilmiş düzensiz malzeme yığını
*17 yyıl Avruğada belirgin ölçüde bir USÇULUK (Rationalism) yüzyılı olmuştur
*17. Yyıla damgasını vuran sentezci yönleriyle Modern Felsefesinin Babası Rene Descartes’tir
*17.yyıl Rönesansın elde ettiği kazanımları derleyip düzenleyen bu kazanımlarla birlik bütünlük taşıyan farklı dünya görüşünü hedefleyen bir yüzyıl olarak DURAKLAMA dönemidir. Rönesansa göre tek sesli dönemdir
*Usçuluk (felsefe sözlüğüne göre) yaşama yön vermede biricik araç olarak usun doğru ve gereği gibi çalışmasıın öngören usa uygun yaşamı tek doğru yol gören anlayış yada yaşam felsefesidir.
*Usçular 1)Dünyanın anlaşılır ve düzenli bir yapısı olduğuna 2)İnsan usunun kavrama yeteneğine iman etme düzeyinde bel bağlamış son durağında yeryüzü cenneti olan çizgisel tarih tasarımının belirlediği iyimser düşünürlerdir
*Usçular bilgi sorunlarıyla ilgili olarak 1)Doğuştan gelen bazı doğrulukların olduğu 2)Bilimin ve malzemesinin tümdengelimle türetildiği 3)Gerçek ve kesin bilginin matematikte görülen modeli temel alarak edinebileceğini söyler
*Us Çağı: 19.yyılın ilk yarısının sonuna (1650-1850) uzanan zaman dilimidir
*Us Çağında: 1)Sonsuz doğruluklardan oluşan ussa bir düzen vardır 2)İnsan usunun anlığının (mens) bu doğrularla bilgi edinmede yetkindir 3)Bu doğru bilgilerin rehberliğinde eyleme istekli ve uygun bir istenci ön kabulleri benimser
*Us çağında: Us sahibi insandan doğa bilimleri temel alarak bilimlerin ortaya koyduğu doğruları gündelik yaşama uygulaması beklenir.
*Descartes tarihin bir bilgi Salı olduğuna inanmaz
*Descartesin düşünce alanındaki matematik ve fizik yönelimi tarihteki yanlış yöntemleri düzeltme kaygısını vermiştir
*Collingwood tarih ilişkisinde ayrılmasında yarar gördüğü 4 nokta: 1)Tarihsel kaçakçılık 2)Tarihsel kuşkuculuk/Pyrrbonculuk 3)Faydacılığa göre tarih tasarımı 4)Düş kurma/Phantasia
* Tarihsel kaçakçılık: Tarihçi yurdundan uzak yaşarken kendi çağına yabancılaşan gezgindir
* Tarihsel kuşkuculuk/Pyrrbonculuk:Tarihsel alıntılar geçmişe ilişkin güvenilir açıklamalar değildir
* Faydacılığa göre tarih tasarımı.Güvenilmez alıntılar gerçekte neyin olanaklı olduğunu anlamamıza yardımcı olmaz
*Hegel Tarih Felsefesine giriş yapıtında: Tarihten öğrenilecek en temel ders tarihten hiçbir şekilde ders alınmadığıdır
*Düş kurma/Phantasia:En iyi tarihçiler bile olduğundan daha görkemli göstermek için tarihi çarpırtırlar
*Descartese göre her tarihsel haber kuşku götürür çünkü historik bilgi seçilmiş tarihsel olayların bilgisidir
*Descartesci tarih okulunun temel bakış açısı:Yazılı oteritelerin tanıklığı olmadan eleştiriden geçmeden kabul edilmez
*Okulun kuralları: 1) Gerçekleşmesinin olanaksız olduğu şeylere inanmaya zorlanamaz 2) Farklı oteritelerin birbirleriyle karşılaştırılarak uyumlu kılınması kuralı 3)Edebi olmayan kanıtlar yazılı otoritercilerce sınanması gerekir
*Descartci tarih yazımı okuluna iki örnek 1)Tillemont 2) Bollandistler
*Tillemont: Roma İmp.arı Tarihi farklı otoritelerin nir araya getirmek için Roma Tarihini yazmaya yönelik ilk girişim
*Bollandistler: Bütün abartılı öğeleri devre dışı bırakarak kendi zamanlarından da derine inerek azizleri eleştirmek
*Nicholas Malebranche: Historik bilgiye yüzeysel bilgi yakıştırması yapar.Ademin tarihinin gereksizliğinden sözeder
* Malebranche: 1)Tarihçiler kendilerini düşünmektense başkalarının ne düşündüğünü 2)Ademin tarihi bilmemesine karşın mükemmel bir bilgiye sahip olduğunu 3)Mükemmel bilginin tarihten ibaret olmadığını tarihin de mükemmel bilginin kaynağı olamayacağını 4)Doğruluğun doğru bilginin bir tarih sorunu değil metafizik sorunu olduğunu söyler
*Geulincx ve Malebranche/Occasionalism: Descartes’ın ruh ve beden olarak aşılmaz sınırlarlar ayrıldığı 2 sonlu tözün insanda nasıl bir araya gelebildiğini ve iki tözün birbirini etkilememesi için Tanrıyı bir ara neden olarak göstermişlerdir
*Leibniz: Ussal bilmenin yanında historik bilme de vardır. Historia tekil önermelerden yola çıkar. Bunlar gözleme ilişkindirler.Bunlardan tümevarım yoluyla tümel önermelere geçilir. Historia ve observatio’yu eş anlamlı kabul eder
*Leibniz: Historik bilmenin doğrısını varlığın yalnızca görünümünde bulunduğunu savunan düşünür.
*Descartes Yeniçağ Avrupa Medeniyetinin düşünce açısından çerçevesini çizmiştir.
*Descartesin en bilinen sözü: Düşünüyorsam öyleyse varım
*Usçuluğun ortaya çıkmasını sağlayan düşünürle: Descartes Spinoza Leibniz
*Bacon:Emperiayı 16 yy kadar rastlanmamış öneme ve değere kavuşturan düşünür
*Bacon historiayı: Geçmişte olup bitmiş olayların doğru olarak anlatılması yoluyla edinilen bilgi olarak ortaya çıkardı
*Rönesans: Ortaçağ Yeniçağ arasında köprüdür-Ortaçağın çözüldüğü dönemdir-Yeniçağ düşünce yapısı çıktı-Pek çok düşünce akımını barındırır
*Macit Gökberk: Aydınlanma adlandırmasıyla aydınlanması beklenenin insan aydınlatılması gerekense yaşamı düzeni
*Hazard:Aydınlanmadaki bilimsel ve kültürel atılımların tümünün altında şüphe etme sorgulama eleştiri vardır
*Kant: Aydınlanmayı insanın usunu kendisinin kullanmaya başlamasıdır. Usun kendisinin de sınırları vardır
*Aydınlanma: Tarih felsefesi adı ilk kez kullanıldığı tarihin verdiği bilgilerin değerine dair düşünceleri değiştiği dönem
*Colligwood:Aydınlanmayı düşüncede ve kültürde laikleşme çabası olarak tanımlar. Dinin kendisine başkaldırı içerir
*Colligwood: Bu çabayla aydınlanma insanın kendi usuna,doğa bilimlerinin başarısına duyduğu güvende zirve yapar
*Aydınlanma:Doğayı anlamanın fazlasıyla önemsendiği ve doğa araştırmalarıyla elde edilen deney ve gözlemlerin kesin olduğuna inanılan dönemdir*
Denklikçi doğruluk kuramı:Us ve evren arasında uygunluk-evren yapısı matematik-Nesneler us ile kavranır-Genel geçer bilgiler
*Usçulara göre insan usu ve kavramlarıyla evrendeki nesneler arasında uygunluk vardır. Ancak Matematikle görülür
*İnsan için us:Geleneklerden kendini kurtarması-Kaderini biçimlendirmesi-Özgülük ve mutluluğunun arttırılması
*Deneyciler: Us yalnızca duyu verilerini işleyen düzene oturtan bir işlemcidir.Duyu verileri olmadan evren bilinmez
*Matematiği model alan usçular Descartes Spinoza Leibniz
*Locke Berkeley Hume gibi deneyciler doğa hakkındaki bilgiler duyu verilerinden çıkar. Us evreni bilmekte yetersizdir
*Hume:Tarihsel olaylara nüfuz edebilmek insan doğasını PSİKOLOJİ’yi öne alınmasını gerektirir
*Hume:Tarih psikolojiye bağımlıdır. İnsan da nedensellik yasalarına bağlıdır.
*Barnes’e göre aydınlanma: Arayış sorgulama kimlik belirleme gibi unsurları bir bütün olarak kapsar
*Aydınlanma. Tarihe yönelik kuşkuculuğun azaldığı hatta özel ilgi gösterilmeye başlandığı dönem
* Barnes’a göre Usçu tarih okulunun en önemli yeniliği tarihi en geniş boyutlara taşıyıp-Kilise ve devlet entirikalarının ötesine geçerek toplumu sanayiyi ticareti medeniyetleri detaylı kapsamlı bir inceleden geçirmiş olmasıdır
*Tanrıcılığı Batı Avrupadaki karşılığı Deizimdir
*Usçu tarih okulunun diğerlerinden en önemli farkı doğanın tarihe etkisini gözönünde bulundurmaları
*Avrupa toplumlarında 18yyda ilerleme inancının yaygınlaşması tarih felsefesinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıştı
*Magnum Opus: Baş yapıt anlamında kullanılır.Vico’nun magnup opusu dilimize Yeni Bilim çevrildi (La Scienza Nuova)
*Sivil:Viconun Yeni Bilim boyunca doğadan ayrı başına insanın varettiği kültür dünyasının tümüne işaret eden kavram
*Theogonia: Varlıktaki tüm unsurların varoluşlarının kökenini Tanrıya bağlayan açıklama tarzı
*Vico: Doğa bilimci bilgi anlayışına ve Descartesci bilim ve felsefeye meydan okuyan ilk düşünür.
*Vico: İnsan yapmadığı şeyi tam olarak bilemez. Buna göre insan doğayı değil ancak toplumlar dünyası tarihini bilir
*Verum et Factum Convertun:İnsanın en iyi kendi yapıp etmelerini bilebileceği düşünceyle birer bir örtüşen sav
*Vico yeni bilimde çağları 3 e ayırır: 1) Tanrılar çağı 2)Kahramanlar çağı 3)İnsanlık çağı
*Tanrılar çağı: Bu çağ Teokratik ve Poetiktir Fala kehanete başvurulur. Paganlık hakimdir
*Kahramanlar çağı:Aristokratik yasaların hüküm sürdüğü çağdır. Mitolojik Poetiktir. Dili simgeseldir
*İnsanlık çağı: İnsanlanrın doğrudan eşitliğine inanan us çağıdır. Dili de dünyevidir
*Vico: Tarih bilgisinin güvenilirliğine gölge düşüren hatalar: Tarihçinin kendini beğenmesi-Ulusların kendini beğenmesi-Kökenler konusundaki yanılgı-Eski çağları gereksiz yere yüceltme
*Vicoya göre insanın tam doğru bilecekleri şeyler:Hukuk kuralları-Savaş tarihleri-Devlet politikaları-Ekonomi
*Viconun zihnindeki aydınlanmacı insan modeli tarih yazıcılığının Filozofça bir etkinliğe gereksindirmiştir
*Voltaire göre tarih tarih felsefesi yapmak en çok nesnel ve doğru bir tarih yazımı için gereklidir.
*Voltaire göre günümüze daha yakın olup hemde eski çağlar hakkında en çok bilgiyi veren belde Arundal Kitabesi