Etiket arşivi: göktürkler

Türklerin İslamiyet Öncesi Kültür ve Medeniyeti Özet

İSLAMİYET ÖNCESİ KÜLTÜR VE MEDENİYET

A) DEVLET YÖNETİMİ:

En küçük sosyal yapı ailedir. Aileler obaları, obalar oymakları, oymaklar Boyları meydana getirirdi. Bütün boyların birleşmesi milleti meydana getirirdi. Bir boyun diğer boyları hakimiyet altına alması ile devlet oluşuyordu. Devlete il yada el deniyordu. Devletin başında han, hakan, kağan, şanyü, idilkut unvanlarıyla anılan hükümdar bulunuyordu. Devlet yönetme yetkisi Gök tanrı tarafından veriliyordu. Buna kut denirdi. Ülke hükümdar ailesinin ortak malı sayılırdı. Ülke doğu ve batı olarak ikili teşkilat şeklinde yönetilirdi. Hakan Ötükende otururdu. Hanedan üyelerinden erkek üyelere tiğin denirdi. Bunlardan biri yabgu ünvanı ile ülkenin batısını yönetirdi. Önemli devlet işleri Kurultay denilen meclislerde görüşülürdü.

B) ORDU:

Ordu

Eli silah tutan herkes asker sayılırdı. Bu sebeple Türk ordusu ordu-millet özelliği taşırdı. Tamamen atlı birliklerden oluşmuş ve onluk sisteme göre düzenlenmiştir. Orduya hakan komuta ederdi. En büyük birlik tümen olup on bin kişiden oluşuyordu. Bu onlu sistem birçok devlet tarafından örnek alınmıştır. En yaygın savaş taktiği turan taktiğidir. (sahte geri çekilme) başlıca silahları; ok, yay, mızrak, kılıçtır.

C) YAZI, EDEBİYAT, BİLİM VE SANAT:

İlk ürünler yazısız edebiyat ürünü olan destanlardır. Başlıcaları; İskitlerde Şu ve Alper Tunga, Hunlarda Oğuz Kağan, Göktürklerde Ergenekon (Bozkurt=Türeyiş), Kırgızlarda Manas destanıdır. Türklerin hayat tarzlarını anlatan savlar, ölen büyükler için söylenen sagular, akınlarda, savaşlarda ve eğlencelerde söylenen koşuklar diğer sözlü edebiyat ürünleridir.
Göktürk ve Uygur alfabeleri kullanılmıştır. En eski kitabeler Yenisey Kitabeleridir. Orhun kitabeleri; Bilge Kağan, Kültiğin ve vezir Tonyukuk’a aittir.
On iki hayvanlı Türk takvimini kullandılar. Sanat eserleri taşınabilir malzemedendi. Uygurlar mimari eseri bırakmıştır.
Minyatür sanatını bulanlar Uygurlardır. Milli çalgımız kopuzdur.
D) DİN VE İNANIŞ:

En yaygın inanç Gök Tanrı dinidir. Tek tanrılı bir dindir. İslamiyet’e benzer özellikleri vardır. Şamanizm diğer inançtır. İyi ve kötü ruhlara inanırlar. Din adamlarına şaman, baksi, kam gibi unvanlar verilmiştir.

Ölümden sonra ahirete inanırlar. Ölen kişileri kıymetli eşyalarıyla birlikte gömerler. Cenaze törenlerine yuğ denir. Hayattayken öldürdüğü kadar insanı temsilen taş dikilir buna balbal denirdi. Cenaze töreninden sonra ölü aşı denilen yemek verilirdi.

E) HUKUK:

Töre adı verilen yazısız hukuk kuralları uygulanmaktaydı. Hükümdar dahil hiç kimse töreye aykırı davranamazdı. Aykırı davrananlar cezalandırılırdı. Yargan denilen yargıçlar mahkemede görev yapardı. Hapis cezaları en fazla 10 gündü.

Göktürkler ve Uygurlar

2 Yanıt

GÖKTÜRKLER

GÖKTÜRK DEVLETİ(552-658)

Orta Asya’da Avar hakimiyetine son veren Bumin Kağan tarafından Ötüken merkez olarak kurulur. Türk adını ilk kez bir devlet adı olarak kullanmışlardır. Bumin Kağan ikili teşkilat geleneğine uygun olarak devletin batı tarafını kardeşi İstemi Yabgu’nun idaresine bıraktı. Türkler Göktürkler döneminde ikinci kez bir bayrak altında birleşti. İpek yolunun hakimiyeti konusunda Sasanilerle arası açılınca Bizans’la Sasanilere karşı ittifak kurdu. İstemi Kağandan sonra oğlu Tardu ülkenin başına geçti ve Çinlilerin kışkırtmasıyla Doğu Göktürkleri tanımadığını açıkladı. Böylece devlet ikiye ayrıldı. Çinliler daha sonra ikisini de ortadan kaldırdı.

GÖKTÜRK DEVLETİ ( 682-745)

Çinliler I. Göktürkleri yıktıktan sonra Türkleri Çinlileştirme politikası izledi. Esaret 50 yıl kadar sürdü. Türkler bu politika ile daha çok milli benliklerini korumuşlar ve ayaklanmışlardır. (Kürşat ihtilali). Bumin Kağan’ın soyundan gelen Kutluk ile Tonyukuk Çin’e karşı bağımsızlık savaşına başlar ve İlteriş unvanı ile II. Göktürk (Kutluk) devletini kurar. Kapğan Kağan zamanında Orta Asya Türk birliği üçüncü kez sağlanır. Çin vergiye bağlanır. En parlak dönemi Bilge Kağan zamanıdır.

Türk diliyle yazılan ilk yazılı belge olan Orhun Kitabeleri; Kültiğin ve Tonyukuk adına dikilmiştir. 38 Harfli Orhun Alfabesini kullandılar. Bilge Kağan’ın ölümü üzerine zayıflayan Göktürkler Basmil, Karluk ve Uygur Türklerinin baskıları sonucu yıkılır.

UYGURLAR

Göktürk Devletini yıkılmasından sonra Ötüken’de kurulur. Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan’dır. Ordubalık adıyla bilinen Karabalgasun’u başkent yaptılar.

Böğü Kağan döneminde Manihaizm dinini kabul ettiler. Mani dini Uygurların yerleşik hayata geçmesinde ve mimari eserlerin yapılmasında etkili olmuş. Et yemeyi ve kan dökmeyi yasakladığı için Uygurların savaşçı özelliklerinin azalmasına yol açmıştır. Uygurlar 14-18 harfli Uygur alfabesini kullandılar. Klişe matbaayı geliştirdiler. İlk Türkçe kitaplar bastılar. Ötüken Uygurları Kırgızlar tarafından yıkıldı. Turfan Uygurları Sarı Uygurlar olarak 13. yüzyıla kadar bağımsızlıklarını korudular. Moğollar tarafından yıkıldılar.

Göktürk Devletleri

1 Yanıt

I. KÖKTÜRK DEVLETİ:

Asya Hun devleti yıkıldıktan sonra, Orta Asya bir süre Çin hâkimiyetinde kaldı. Daha sonra Avar devleti kuruldu. Göktürkler Avarlara bağlı olarak Altay Dağları civarında yaşıyorlardı. Başlarında buluna Bumin Kağan 552 yılında Avar devletini ortadan kaldırarak Ötüken merkez olmak üzere Köktürk devletini kurdu.

NOT: Tarihte Türk adını taşıyan ilk devlet Köktürklerdir. İkincisi ise Türkiye Cumhuriyeti’dir.

Ülke Türk devlet geleneğine göre doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı. Bumin Kağan doğu bölgesinde, kardeşi İstemi Kağan Batı bölgesinde yönetimi sürdürdü.

NOT: Türk geleneklerine göre ilk defa iki kardeş birlikte devleti yönetmişlerdir.

II. KÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ) (682–745)

Çinliler I. Göktürk Devleti’ne son verdikten sonra yeni bir politika izlemeye başladılar. Birçok Türk boyunu Çine götürerek Çinlileştirmek (asimile etmek) istediler. Türkler Çin’de 50 yıl esir tutularak bu politikaya maruz kaldılar. Bu uygulamayla Türkleri Çinlileştirmeyi başaramadılar. Aksine Türklerde milli duyguları güçlendirdiler.

Bumin Kağan’ın soyundan gelen Kutluk Kağan ve Tonyukuk Çine karşı bağımsızlık savaşına girdiler. Türkleri bir araya toplamayı başardılar ve Çine karşı bağımsızlıklarını kazanarak II. Köktürk Devleti’ni kurdular.

Kutluk Kağan’a İl-Teriş (devlet kuran) unvanını verdiler. Vezirliğe de Tonyukuk getirildi. Tonyukuk II. Göktürk Devleti için önemli bir devlet adamıdır. İl-Teriş Kağan öldükten sonra çocukları küçük olduğu için yerine kardeşi Kapgan Kağan geçti. Kapgan Kağan’ın vezirliğine de Tonyukuk devam etti. Kapgan Kağan zamanında Türk birliği tekrar sağlanarak Çin vergiye bağlandı. Kapgan Kağan’dan sonra Kutluk’un Oğlu Bilge kağan oldu. Kardeşi Kültigin ordu komutanı olarak ülkeyi birlikte yönetmişlerdir. Vezirleri Tonyukuk’tur. Devletin en parlak dönemidir.

Okumaya devam et →