Eğitim Sisteminde Öğretmenin Rolü

Öğretmen, eğitim sisteminin en temel unsurlarından biridir. Öğretmen olmadan bir okulun işleyişini sürdürmesi mümkün değildir. Eğitim teknolojilerindeki gelişmelerle birlikte, bu araçların öğretmenin yerini alıp alamayacağı sorusu gündeme gelmiştir. Ancak deneyimler göstermiştir ki, teknolojinin ilerlemesi ne kadar büyük olursa olsun, hiçbir araç öğretmenin yerini tutamaz. Aksine, teknolojinin gelişmesi, öğretmenlerin bu araçlardan etkili bir şekilde faydalanabilmesi için daha fazla çaba göstermesini gerektirmektedir.

Ülkemizde öğretmenlik mesleği, bazı insanlar tarafından yalnızca ders vermekten ibaret bir iş olarak görülmektedir. Yaz tatillerinin uzun olması sebebiyle rahat, yarı zamanlı bir meslek olarak algılanmakta ve bu özellikleri nedeniyle kız çocukları için uygun bir meslek olarak tanıtılmaktadır. Oysa öğretmenlik, okul içinde birçok farklı görevi de beraberinde getiren, oldukça sorumluluk isteyen bir meslektir. Bu görevler ülkemizde yönetmeliklerle belirlenmiştir. Yönetmeliklere göre öğretmenlerin temel sorumlulukları şunlardır:

1. Derslerle İlgili Görevler

• Öğretmenler, sorumlu oldukları dersleri okutmak ve bu derslerle ilgili uygulamaları ve deneyleri yapmakla yükümlüdür.
• Serbest çalışma saatlerinde öğrencileri gözlemler ve eğitim, öğretim ile yönetim işlerine aktif şekilde katılırlar.
• Öğrencilerin gelişimi için her fırsatı değerlendirmeli, öğrenim süreçlerinde onlara rehberlik etmeli ve tutum ve davranışlarıyla örnek olmalıdırlar.

2. Öğretim Görevleri

• Ders yılı başında müfredat ve uygulama planlarını hazırlayarak okul yönetimine sunarlar.
• Derslere hazırlıklı girer, ders araçlarını ve kütüphane kaynaklarını kullanarak öğrencilerin faydalanmasını sağlarlar.
• Öğrencileri bireysel çalışmalara teşvik eder ve çeşitli etkinliklerden yararlanarak öğrenim süreçlerini desteklerler.
• Aynı ders veya sınıfta görev yapan öğretmenlerle iş birliği yapar ve yıllık planları gözden geçirirler.
• Yazılı ve sözlü ödevler verir, değerlendirmelerini yaparak öğrencilere geri bildirimde bulunurlar.
• Sınavlara katılır, sınav sonuçlarını değerlendirir ve ders defterine düzenli kayıt tutarlar.

3. Eğitim Görevleri

• Haftada bir gün nöbet tutar ve nöbet sırasında okul düzenini sağlarlar.
• Kendilerine verilen öğrenci kurullarını yönetir ve eğitim çalışmalarına katılırlar.
• Sınıflarındaki öğrencilerin bireysel özelliklerini inceleyerek eğitim süreçlerini bu doğrultuda yönlendirirler. Öğrencilerin hem okul içi hem de dışındaki durumlarıyla yakından ilgilenirler.

4. Yönetim Görevleri

• Disiplin ve onur kurulu gibi çeşitli okul kurullarında görev alır, toplantılara katılır ve okul yönetimine destek verirler.
• Müdürün belirlediği şekilde diğer yönetim işlerine katkıda bulunurlar.
• Tebliğler dergisini düzenli olarak takip ederler.

Sonuç olarak, öğretmenlik, düşünüldüğü gibi çalışma süresi kısa ve tatili bol bir meslek değildir. Öğretmenlik, pek çok farklı görevi yerine getiren, yoğun emek ve sıkı çalışma gerektiren, kimi zaman mesainin eve taşındığı bir meslektir. Bu görevlerin başarılı bir şekilde yerine getirilebilmesi için öğretmenlerin belirli niteliklere sahip olması önemlidir.

ETKİLİ BİR ÖĞRETMENİN ÖZELLİKLERİ

Geçmişte hepimiz üzerinde derin etkiler bırakan birkaç öğretmenle karşılaşmışızdır. Bu öğretmenler, kişilikleri, ders anlatma yöntemleri ve bize yaklaşım tarzlarıyla iz bırakmıştır. İyi bir öğretmen tanımı bireyden bireye değişiklik gösterebilir. Öğrenciler genellikle eğlenceli ve kolay not veren öğretmenleri iyi olarak nitelendirirken, veliler iyi iletişim kurabilen ve nazik öğretmenleri tercih eder. Yöneticiler ise uyumlu ve verilen görevleri eksiksiz yerine getiren öğretmenlere değer verir. Ancak etkili bir öğretmen, öğrencilerin öğrenme sürecine gerçek anlamda katkı sağlayan, eğitim hedeflerine ulaşmalarını destekleyen kişidir.

Öğretmenlik mesleğinde etkili olabilmek için iki temel nitelik öne çıkar: kişisel özellikler ve mesleki yetkinlikler. Aşağıda, etkili bir öğretmende bulunması gereken kişisel nitelikler özetlenmiştir.

1. Hoşgörülü ve Sabırlı Olma

İlkokul öğrencileri doğruyu yanlıştan ayırt etmekte zorlanabilir, ergenlik çağındakiler ise kimliklerini kanıtlama çabası içinde çeşitli olumsuz davranışlar sergileyebilir. Öğretmen, bu gibi durumlarda sabırlı ve hoşgörülü olmalıdır. Farklı görüşlere açık, demokratik bir ortam yaratmak için öğrencilerin hatalarına karşı anlayışla yaklaşması önemlidir. Sabırsız ve sinirli bir tutum, sınıf ortamında gerginlik yaratabilir.

2. Açık Fikirli, Esnek ve Uyarlayıcı Olma

Toplumun hızla değiştiği, bilim ve teknolojinin ilerlediği günümüzde, öğretmenler açık fikirli ve yeniliklere açık olmalıdır. Öğrencilerin ihtiyaçlarına göre öğretim yöntemlerini uyarlayabilmeli, farklı fikir ve görüşlere saygı göstermelidir. Kendi fikirlerini tek doğru olarak gören öğretmenler, sınıfta çatışmalara ve tek yönlü bir eğitim anlayışına yol açabilir.

3. Sevecen, Anlayışlı ve Esprili Olma

Sevgi, öğrencilerin okul ve derslere karşı olumlu tutum geliştirmesinde önemli bir faktördür. Öğretmen, öğrencilerine sevgi ve anlayışla yaklaşmalı, onların bireysel farklılıklarına saygı göstermelidir. Ayrıca espri anlayışına sahip bir öğretmen, sınıf ortamında sıcak ve eğlenceli bir atmosfer yaratabilir. Bu, öğrenmenin pekişmesini ve disiplin sorunlarının azalmasını sağlar.

4. Yüksek Başarı Beklentisi

Öğrencilerin başarısı, öğretmenin onlardan beklediği başarıyla yakından ilişkilidir. Öğretmen, öğrencilerinin öğrenebileceğine inanmalı ve onları desteklemelidir. Beklentisi yüksek olan öğretmenler, öğrencilere daha fazla zaman ve emek ayırarak onların özgüvenini ve akademik başarılarını artırabilir.

5. Cesaretlendirici ve Destekleyici Olma

Etkili bir öğretmen, öğrencilerini öğrenme konusunda cesaretlendirir ve onlara destek olur. Öğrencilerin yeteneklerine güvenen ve saygı duyan bir öğretmen, onların potansiyellerini ortaya çıkarabilir. Bu tür bir yaklaşım, öğrencilerin öğrenme sürecine daha istekli katılmalarını sağlar.

Sonuç olarak, etkili bir öğretmen olmak, kişisel niteliklerle mesleki yeterliliklerin dengeli bir şekilde bir araya gelmesini gerektirir. Sevgi, hoşgörü ve yüksek beklenti gibi özellikler, öğrencilerin akademik ve sosyal başarılarına doğrudan katkı sağlar.

Meslekî Nitelikler

Öğretmenin temel görevi, öğrenmeyi sağlamaktır. Bu görevi başarıyla yerine getirebilmesi için öğretmenin meslekî niteliklere sahip olması gereklidir. Meslekî yeterlilik, genel kültür bilgisi, konu alanı bilgisi ve öğretmenlik meslek bilgisi ve becerilerini içermektedir. Kişisel özellikler ne kadar olumlu olursa olsun, bu meslekî niteliklerden yoksun bir öğretmenin etkili olması mümkün değildir.

1. Genel Kültür
Öğretmenin sosyalleşme ve toplumsal kültürü öğrenciye aktarma görevi, içinde yaşadığı toplumun kültürel ve sosyal yapısını iyi bilmesini gerektirir. Yaşadığı yerin özelliklerini, ailelerin değer ve normlarını bilmeyen bir öğretmen, öğrencileri ve aileleriyle çatışma yaşayabilir. Ayrıca, öğretmen hem yerel hem de toplumsal değerleri öğrencilerine aktararak onları doğru bilgilendirmelidir. Güncel olayları takip etmesi de öğretmenin görevleri arasındadır.

2. Konu Alanı Bilgisi
Öğretmen, verdiği dersin içeriğine hâkim olmalı ve alanındaki gelişmeleri yakından takip etmelidir. Kendi alanında uzman olan bir öğretmen, öğrencilerden gelen soruları yanıtlayabilir ve gerektiğinde bilgisini yenileyerek gelişimini sürdürebilir.

3. Meslekî Beceri ve Yeterlilikler
Meslekî başarı, öğretmenin sahip olduğu bilgileri öğrencilere etkin bir şekilde aktarabilme becerisiyle ilişkilidir. Bu beceri, öğretmen yetiştirme programları, deneyimler ve hizmet içi eğitimlerle gelişir. Meslekî becerilere sahip öğretmen, hem öğretim sürecini planlar hem de sınıf ortamını etkili bir şekilde yönetir.

• Öğretim Sürecini Planlama: Derslerin giriş, gelişme ve değerlendirme aşamalarını iyi planlayan bir öğretmen, öğrenmeyi daha etkili hale getirir.
• Çeşitlilik Getirme: Derslerde yenilikçi ve yaratıcı yöntemler kullanarak tekdüzeliği önler ve öğrencilerin ilgisini canlı tutar.
• Öğretim Süresini Etkin Kullanma: Akademik sürenin verimli geçirilmesi için zaman yönetimi önemlidir.
• Katılımcı Öğretim Ortamı Düzenleme: Öğrencilerin öğrenme sürecine etkin katılımını sağlamak, öğrenmenin kalıcılığına katkıda bulunur.
• Öğrencilerdeki Gelişimi İzleme: Öğretmen, öğrencilerin öğrenme düzeylerini sürekli izleyerek eksikleri tamamlar ve olumlu davranışları ödüllendirir.

Sonuç olarak, etkili bir öğretmen, hem kişisel hem de meslekî nitelikleriyle öğrenciler üzerinde kalıcı bir etki bırakabilir.

Metne bağlı kalarak öğretmenlik mesleğini detaylıca açıklayabilirim. İşte bu metin çerçevesinde öğretmenlik mesleği hakkında detaylı bir açıklama:

Öğretmenlik Mesleğinin Tanımı ve Özellikleri

Öğretmenlik, köklü bir uğraş alanı olmasına rağmen, profesyonel bir meslek olarak kabul edilmesi görece yenidir. Günümüzde öğretmenlik, yalnızca bilgi sahibi kişilerin yerine getirebileceği bir görev olarak değil, akademik çalışma ve mesleki formasyon gerektiren, uzmanlaşmış bir alan olarak değerlendirilmektedir. Öğretmenlik mesleği, Milli Eğitim Temel Kanunu’na göre, eğitim, öğretim ve yönetimle ilgili görevleri üstlenen bir ihtisas mesleği olarak tanımlanır.

Mesleğin kapsamı, bireylerin eğitim ve öğretim süreçlerinde bilgi ve beceri kazandırmanın ötesinde, kültürel aktarımı ve toplumsallaşmayı sağlamayı da içerir. Bu nedenle öğretmenlik, yalnızca bilgi aktarımını değil, aynı zamanda eğitsel, sosyal ve ahlaki değerlerin öğrencilere kazandırılmasını da hedefler.

---

Meslekleşme Koşulları

Bir alanın meslek olarak kabul edilmesi için belirli koşulları sağlaması gerekmektedir. Öğretmenlik mesleği, bu koşulların büyük bir kısmını yerine getirmektedir:

1. Tanımlanmış Bir Alanda Hizmet Verme:
   Öğretmenlik, belirli bir hizmet alanına sahiptir. Öğretmenler, okul denilen kurumlarda, belirli programlar çerçevesinde öğrencilerin bilgi ve beceri kazanmasını sağlar. Planlı etkinlikler düzenler ve bu etkinliklerde topluma ve devlete karşı sorumluluk taşır. Bu durum, öğretmenliği diğer informal öğretimden ayırır.
2. Uzmanlık Bilgisi ve Örgün Eğitimden Geçme:
   Öğretmenlik mesleği, bilgi aktarılacak konu alanında uzmanlık ve eğitim bilimleri alanında kuramsal bilgi gerektirir. Öğretmenlik için bireylerin, hem konu uzmanlığı hem de meslek bilgisine sahip olması gerekir. Türkiye’de bu gereksinimi karşılamak için ilköğretim öğretmenleri 4 yıllık, ortaöğretim öğretmenleri ise 5 yıllık lisans veya lisansüstü eğitimden geçmektedir.
3. Mesleki Kültüre Sahip Olma:
   Öğretmenlik, kendine özgü değerler, normlar ve semboller barındırır. Giyim tarzı, davranışlar ve öğretmenler arasındaki dayanışma gibi unsurlar, mesleki kültürün göstergeleridir. Bu kültür, meslektaşlar arasında bir birlik ve kimlik oluşturur.
4. Giriş Denetimi:
   Öğretmenlik mesleğine giriş belirli denetim mekanizmalarından geçer. Türkiye’de bu denetim, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Öğretmen olabilmek için, öğretmenlik formasyonu sertifikasına ve memuriyet için gerekli koşullara sahip olunması gerekmektedir.
5. Meslek Ahlakı:
   Öğretmenlik mesleği, kendine özgü ahlak kurallarını içerir. Zamanında derslere girme, çocuklara eşit davranma, öğrencilerin sırlarını saklama gibi davranışlar, meslek ahlakının temel unsurlarıdır. Ancak bu kurallar, zaman içinde bazı değer kayıplarına uğrayabilmektedir.
6. Meslek Kuruluşları:
   Öğretmenlik mesleği, meslektaşların haklarını koruyan ve mesleğin gelişimini destekleyen kuruluşlar tarafından temsil edilir. Türkiye’de öğretmenler geçmişte çeşitli dernekler altında örgütlenmiş olsa da, tüm öğretmenleri bir arada toplayan güçlü bir mesleki kuruluş bulunmamaktadır.
7. Toplumca Meslek Olarak Tanınma:
   Öğretmenlik, toplum tarafından saygın bir meslek olarak kabul edilmiştir. Toplumun bu mesleğe verdiği değer, öğretmenlerin sorunlarına çözüm arayışında ve mesleğin gelişiminde önemli bir rol oynamaktadır.

---

Öğretmenlik Mesleği ve Günümüz Durumu

Metinde belirtildiği gibi, öğretmenlik mesleği, özellikle gelişmiş ülkelerde profesyonel bir statüye kavuşmuşken, Türkiye’de bu statüye ulaşma süreci devam etmektedir. Milli Eğitim Bakanlığı’nın geçmişte, öğretmenlik formasyonu olmayan kişileri öğretmen olarak ataması, bu mesleğin tam anlamıyla profesyonelleşmesini engellemiştir. Ancak 1997’den itibaren öğretmen yetiştirme alanında atılan adımlar, öğretmenlik mesleğinin profesyonelleşme yolunda ilerlemesini sağlamıştır.

Sonuç olarak, öğretmenlik, yalnızca bilgi aktaran bir meslek değil, aynı zamanda bireylerin toplumsal hayata uyum sağlamasını ve kültürel değerleri benimsemesini destekleyen bir uzmanlık alanıdır. Toplumların gelişiminde ve geleceğinin şekillenmesinde öğretmenlerin rolü büyüktür. Bu nedenle, mesleğin gerektirdiği bilgi, beceri ve değerlerin toplum tarafından daha iyi anlaşılması ve desteklenmesi önem taşımaktadır.

Kaynak:EĞİTİM BİLİMLERİNE GİRİŞ
Prof. Dr. Münire Erden