SSCB’NİN KURULUŞU VE ORTA ASYA TÜRKLERİ
1900’lü yılların başından beri fakir köylülerin ve işçilerin Çarlık rejimine karşı giriştikleri çalışmalar, özellikle Vladimir İlyiç Lenin’in
çabaları ile ülke geneline yayılmıştı.
1905’te ayaklanmış olan işçiler ve köylüler Petersburg’da ve Moskova’da İşçi Meclisleri’ni kurmayı başarmışlardı.
Rusya’nın İtilaf Devletleri’nden gereken yardımı alamaması ve Çanakkale Savaşları’nın İtilaf Devletleri’nin yenilgisi ile sonuçlanması üzerine
daha da güçlenen muhalefet, 8 Mart 1917’de ayaklanmalar başlatmıştır.
Çar II. Nikola 16 Mart’ta yönetimden çekilmiş, Duma (Meclis) açılarak Ufa Müslümanlarının temsilcisi olarak Z. V. Togan katılmıştır.
Rusya, Lenin’in başkanlığındaki Bolşevik Partisi’nin 1917’de iktidarı ele geçirmesinden sonra 1918’de Brest-Litowsk Antlaşması ile
savaştan çekilmiş, iç politikada ise Bolşeviklerin güçlenmesi için 1921’de NEP (Novaya Ekonomiçeskaya Politika) adı verilen ekonomi
politikasını ilan etmiştir. Bu politika ile; Tarım ürünlerine el koymaktan vazgeçilerek, küçük esnafa ve tüccara kolaylıklar sağlanmıştır. Küçük
sanayi işletmelerinin devletleştirilmesinden vazgeçilmiştir. Yabancı sermayeye çeşitli imkânlar sağlanmıştır. Buna karşılık devlet; bankalar,
büyük sanayi kuruluşları ve ulaşım üzerindeki egemenliğini koruyarak ekonominin hızla düzelmesini sağlamıştır.
Bolşevikler; Monarşik yönetimi yeniden kurmak isteyen Beyazlar, Meşrutiyetçiler, Menşevik Partisi’nden Sosyalistler gibi siyasî rakipleriyle
mücadeleye başlamış, eski rejimin imtiyazlıları olan Kazaklar da çeşitli bölgelerde ayaklanmışlardır. Bunun üzerine Bolşevikl er Aralık
1917’de ÇEKA Örgütü’nü kurarak sistemli terör hareketlerine girişmişlerdir.
1924’te Lenin’in ölümünden sonra iktidar mücadelesini kazanan Joseph Stalin döneminde uygulamaya konulan Kolektifleştirme Politikası
huzursuzluk yaratmıştır. Nitekim bu politika tarımsal üretimi azaltırken, sanayinin ve teknolojinin gelişmesini sağlamış, bu da tepkilere yol
açmıştır.
XX. yüzyılın hemen başında Çarlık yönetiminin baskıcı idaresi Türklerden başka Rus olmayan diğer milletleri de harekete geçirmiş ve 1905
İhtilâli çıkmıştır.
İhtilâldan sonra Türkler millî kültürlerini geliştirme imkânı bulmuş, Yusuf Akçura ve İsmail Gaspıralı 15 Ağustos 1905’te gayr-i resmî
olarak “Rusya Müslümanları I. Kongresi” toplamış, bu çalışmalar sonucunda da Müslüman Birliği Partisi kurularak Duma’ya temsilciler
gönderilmiştir.
Artan Rus baskılarına karşı Türkler de “Rusya Müslüman Türk Kavimlerinin Haklarını Koruma Cemiyeti”ni kurarak uluslararası alanda
haklılıklarını duyurmaya çalışmışlar; Politik ve kültürel alandaki çalışmalarını hızlandıran Türkler, 1-11 Mayıs 1917 tarihleri arasında “Bütün
Rusya Müslümanlarının I. Kurultayı”nı toplamışlardır.
Siyasî ve kültürel haklarının verilmesini isteyen Türkler, bu istekleri reddedilince 1916’da Türkistan Millî İstiklâl Ayaklanması’nı
başlatmışlardır.
Basmacı Hareketi
Baskın yapan, hücum eden anlamındaki bu tabir, Çarlık döneminde Ruslar tarafından Türkmenistan, Başkurdistan ve Kırım’da faaliyet
gösteren Türkler için kullanılarak onları dünyaya haydut gibi göstermek istemiştir. Bu harekatın orijinal ismi Türkistan Millî İstiklâl
Ayaklanması’dır.
Basmacı Hareketi, 1918’de Hokand şehrinde Korbaşı Ergaş liderliğinde başlamıştır. Enver Paşa’nın 8 Kasım 1921’de Türkistan’a gelip
başa geçmesiyle daha da şiddetlenmiştir. Enver Paşa’nın ölümüyle Basmacı hareketleri devam etmişse de, Ruslar 1935 yılında
Basmacı Hareketi’ne kesin olarak son vermiştir.
Basmacı Hareketi’nin başarıya ulaşamamasında; Korbaşı denen liderlerin kendi aralarında düzenli bir birlik ve merkezî bir otorite
kuramamaları, Basmacıların dışarıdan herhangi bir yardım alamamaları ve Savaşlarda tank, uçak, top ve zehirli gaz gibi silâhlar kullanan
Ruslara karşı mücahitlerin makineli tüfeklerinin bile olmayışı etkili olmuştur
Kaynak: İbrahim beyter