OSMANLI DEVLETİNDE YENİLİK (ISLAHAT) HAREKETLERİ

OSMANLIDA  YENİLEŞME HAREKETLERİ

Osmanlıda yenileşme hareketleri konusunda tarihçiler tam anlamı ile görüş birliği yapmış değildir.Bazı tarihçiler yenileşme hareketlerinin başlangıcı olarak Lale Devrini alırken, bazı tarihçiler ise tanzimat fermanını baz almaktadır.

Osmanlıda Yenileşme Hareketleri

1. Batı örnek alınarak yapılan yenileşme hareketleri
2. Gelenekçi sistemle yapılan yenileşme hareketleri

Olmak üzere 2 fikri çıkışı vardır.

1. Gelenekçi yaklaşımla Osmanlı yenileşme hareketleri

Bu görüşe göre Osmanlı devletinin geri kalmasının nedeni ordunun ve kanunların bozulmasına bağlanıyordu. Bu durumdan çıkabilecek güce ve devlet adamlarının varlığına inanılıyordu.  Devlet iyi yönetilir, kanunlarda değişiklik yapılır ve işin ehli Türk devlet adamları iş başına gelmesi ile sorunun çözüleceği düşünülüyordu.  Bu düşünce de askeri sistemi düzeltmekle ilgilidir.  II. Osman (1618-1622), IV. Murat (1623-1640) ve Köprülüler devri bu tip reformların örnekleridir.

• II.Osman yenilikçi bir padişahtı. Yeni çerilerin daha yeni yeni devlete zarar verdikleri yıllarda.Yeniçeri ocağını kaldırmak için girişimde bulundu.Fakat çıkan isyan ile öldürüldü. İlk defa saray dışından bir kadın ile evlenmiş ve sarayı halka açmıştır.
• IV Murat ıslahat çalışmaları yapmıştır. Yaptığı ıslahatları şiddet uygulayarak uygulaması ile bilinir. Tütün içki yasağı getirmiştir. Saray ağalarının ve saray kadınların devletteki yönetmedeki gücüne son verdi. Devlet sorunlarının tespiti için Koçi Bey’e rapor hazırlatmıştır.Fakat raporu uygulayamadan ölmüştür.
• Tarhuncu Ahmet Paşa : ilk kez devlet bütçesi hazırlamıştır. Harcamalarda kesintiye gidilmesini sağlamıştır.
• Köprülü Mehmet Paşa :Farklı bir sadrazamdır. Sadrazam olması istenmiştir.Fakat Mehmet paşa görevi ancak ileri sürdüğü şartların kabul edilmesi ile kabul edeceğini söyler.Şartları kabul edilir ve kendisi sadrazam olur. bazı şartlar sunarak göreve gelen ilk ve tek sadrazamdır. sarayın devlet işlerine karışmamasını, devlet memurluklarına kendi istediği kişileri ataması gibi şartlar ileri sürmüştür. İsyanları bastırmış, askeri disiplin altına almıştır.

Bu dönemdeki yapılan ıslahat çalışmalarından Avrupa örnek alınmamıştır. Köklü ıslahatlar olmayıp günü birlik ve bireysel ıslahat hareketleridir.

Osmanlı Devleti 18.yy’dan itibaren Avrupa’nın gerisinde kaldığını anlamış ve batı tarzında yenilikler yapmaya başlamıştır. ıslahat =yenilik anlamına gelir. Osmanlı devletinde yenilik hareketleri şu alanlarda olmuştur: *yönetim, *ordu, *eğitim, *ekonomi, *kültür. Osmanlı devletinde yenilik hareketleri şu padişah dönemlerinde olmuştur :
III.SELİM DÖNEMİ: Bu dönemde yapılan yenilik hareketlerinin genel adı NİZAM-I CEDİT’TİR. III. selim dönemindeki bazı yenilikler şunlardır :
* Osmanlıda yenileşme hareketleri arasında Avrupa’da sürekli elçilikler kuruldu. *kara mühendishanesi kuruldu.(mühendishane-i berr-i hümayun) *yerli malı ürünler kullanılması teşvik edildi.
* NİZAM-I CEDİT adlı ordu kuruldu. * nizam-ı cedit ordusunun ihtiyaçları için İRAD-I CEDİT hazinesi oluşturuldu.
Not: III. Selim dönemi Kabakçı Mustafa ayaklanması ile sona erdi.(1807)

LALA DEVRİ

Osmanlıda yenileşme hareketlerinin başlangıcıdır diyebiliriz.Lale devrine kadar Osmanlı Devleti kendisinin Avrupa’nın gerisinde kaldığına tam anlamı ile inanmıyordu. Lale devri ile beraber Osmanlı Devleri her alanda Avrupa’nın gerisinde kaldığına inandı ve bir takım yenilikler gerçekleştirmeye başladı.

• Avrupa’daki gelişmeleri yakından incelemek için geçici elçiler gönderildi.
• Lale devrinde  çini, kağıt  ve kumaş fabrikası açıldı.
• O dönemde salgın bir hastalık olan çiçek hastalığı için aşı geliştirildi.
• İstanbul daki büyük yangınların önlemini almak için ilk kez itfaiye kuruldu.
• Sivil mimari gelişmiş olup Barok tarzında III. Ahmet Çeşmesi yapılmıştır.
• O dönemdeki belki de en büyük gelime ilk matbaanın Avrupa’dan getirilmesidir.

OSMANLIDA YENİLEŞME HAREKETLERİ : II. MAHMUT DÖNEMİ YENİLİKLERİ

ASKERİ ALANDA YÖNETİM ALANINDA EĞİTİM-KÜLTÜR ALANINDA

• Osmanlıda yenileşme hareketleri arasında belkide yeniliklerin önünde en büyük engel olan 1826- YENİÇERİ OCAĞI ASKERİ kaldırılması olabilir. Devlet otoritesine karşı koyan yeniçeri ocağının kaldırılmasıyla padişah otoritesi güçlendi.
• Yeniçeri ocağı yerine ASAKİR-İ MANSURE-İ MUHAMMEDİYE adlı ordu kuruldu.
• Osmanlıda yenileşme hareketleri  olarak orduya subay yetiştirmek için: HARP OKULU açıldı.
• Ordunun doktor ihtiyacı için: TIBBİYE açıldı. *Divan kaldırıldı yerine NAZIRLIKLAR(BAKANLIKLAR) kuruldu.
* Osmanlıda yenileşme hareketleri  arasında tımar sistemi kaldırıldı yerine devlet memurlarına maaş bağlandı.
*Askeri amaçlı ilk nüfus sayımı yapıldı.
*Osmanlıda yenileşme hareketleri  arasında bir çalışma da POSTA VE POLİS teşkilatı kuruldu.
*Devletin aldığı kararları yayımlamak için ilk resmi gazete TAKVİM-İ VEKAY-İ çıkarıldı.
*Osmanlıda yenileşme hareketleri  devlet memurlarına ceket, pantolon, fes giyme zorunluluğu getirildi.
*Divan-ı ahkam-ı adliye adlı yardımcı danışma meclisi kuruldu.
*İstanbul’da ilköğretim zorunlu hale getirildi.
*Avrupa-i tarzda okullar açılmış ve Avrupa’ya öğrenciler gönderilmiştir.
*Medreselerin yanında batılı tarzında eğitim veren okullar açıldı.
*Ortaokul düzeyinde olan RÜŞTİYELER açıldı.
NOT: II. Mahmut döneminde ayrıca ekonomik gelişme için yerli malı kullanımı teşvik edilmiş; kumaş ve deri atölyeleri açılmıştır.

ABDÜLMECİT DÖNEMİ YENİLİK HAREKETLERİ:

Abdülmecit dönemindeki en önemli yenilikler TANZİMAT VE ISLAHAT FERMANLARI’NIN yayımlanmasıdır. Bu fermanların yayınlama nedenleri şunlardır:
*Avrupalı Devletlerin Osmanlı devletinin içişlerine karışmasını önlemek

*Osmanlı devletinde yaşayan tüm halkların haklarını korumak *Osmanlı devletinin parçalanmasını önlemek.
TANZİMAT FERMANI (GÜLHANE HATT-I HÜMAYUNU)
YAYINLANMA TARİHİ: 1839 (Mustafa reşit paşa tarafından hazırlandı)

ISLAHAT FERMANI
YAYINLANMA TARİHİ: 1856
ÖNEMLİ MADDELERİ:

*Herkes kanunlar önünde eşittir.
*Tüm Osmanlı halkının ırz, namus,mal ve can güvenliği devletin güvencesi altına alınacaktır.
*Herkesten gelirine göre vergi alınacaktır.
*Herkes mal ve mülk hakkına sahiptir; bunları miras bırakabilir.
*Mahkemeler herkese açık olacak; kimse yargılanmadan cezalandırılmayacaktır.

ÖNEMLİ MADDELERİ:

*Azınlıklara din ve mezhep özgürlüğü tanınacak, kilise ve okul açmalarına izin verilecek.
*Gayrimüslimleri(Müslüman olmayan) küçük düşürecek ifadeler kullanılmayacak.
*Gayrimüslimlerde Müslümanlar gibi devlet memuru olabilecek.
*Azınlıklar askerlik hizmetlerini bedelli olarak yapabileceklerdir.
TANZİMAT FERMANIN ÖNEMİ:
*Bu ferman ile padişah ilk kez kanun gücünün üstünlüğünü kabul etmiştir. hukukun üstünlüğü ilkesi kabul edilmiştir. Bu ferman anayasacılık hareketlerinin ilk adımı sayılır.
*can ve mal güvenliği, mülkiyet hakkı yasal güvence altına alındı.
*Bu dönemde batılı aydın ve devlet adamları yetişmiştir.
*Avrupa hukuk kurallarına göre yargılama yapan mahkemeler kuruldu.
*Osmanlı devleti Tanzimat ile birlikte batılılaşma yönünde önemli bir adım attı.

ISLAHAT FERMANININ ÖNEMİ:

*Bu ferman ile daha çok gayrimüslimlerin yani Hristiyan, Yahudi gibi azınlıkların hakları düzenlenmiştir.
*Azınlıklara devlet memuru olma hakkı verilmiştir.
*Azınlıklara verilen geniş haklar Müslüman halkın tepkisini çekmiştir.