SANAT TARİHİ 1. ÜNİTE
*Yazı ilk kez Sümerliler tarafından bulundu
*Yazı Anadoluya Asur ticaret kolonileri vasıtasıyla MÖ 1950 yıllarda girerek kullanıldı
*Taş Devri MÖ 2,5 milyon-MÖ 5500
*Maden Devri: Bakır (Kalkolotik) MÖ 3500-3000 / Tunç MÖ 3000-1200 / Demir Devri MÖ 2000
*Taş Devri: Dünyanın en uzun evresini kapsar. Avcılık ve toplayıcılık etkindir. Taş en temel kültürel üretim objesidir
*Litik: Zamanları tanımlayan kavramların sonundaki –litik eki litostan gelir. Bu yüzden Taş Çağları olarak adlandırılır
*Taş Devri: Paleolitik (Eski) – Mezolitik (Orta) – Neolitik (Yeni) olarak 3 e ayrılır
*Paleolitik Devir: İnsanın üretime geçmediği doğada bulduklarıyla geçindiği dönemdir. Ateş bu devirte keşfedilmiştir
*Mezolitik Devir: Avcılık göçebelik yaşam tarzı iklim doğa koşulları sonucu yerini mevsimlik ve kalıcı yerleşime bıraktı
*Mezolitik Devir:Dönemin sonunda gıda birikimine başlandı. Köpek evcilleştirildi
*Neolitik Devir: Yeni Taş ve Odsidiyen aletlerin geliştirildiği ilk anıtsal boyutlarda heykel ve kabartmaların yapıldığı dönem
*Höyük: Farklı zamanlarda oluşan kültür katmanlarının toprakla üstlerinin örtülmesi ile oluşan doğal tepecikler
*Taş Devri mağara duvar resimleri: Fransa=Lascaux / İspanya Altamira Mağarası. Hayvan üslubu olarak nitelendirilir
*Resme konu olan hayvanlar: Bizon Mamut Ayı At Geyik Keçi Balık
*Taş Devrine ait en eski anıtlar Neolitik dönemde görülmeye başlar
*Ritüel: Bir inancı oluşturan hareket ve malzemeler
*Dikilitaş veya Menhir: Ölü kültü ve insan üstü tanrısal güçleri ifade eden anıtsal simgeler
*Menhir: Ruha devamlı bir barınak sağlamak amacıyla dikilen taşlar. İnsanla doğayı birleştirir. 3/2 si toprak altındadır.
*Dolmenler: Mezar olarak kullanılmış 2 yada daha fazla dikilitaşla bunların üzerine yatay konulmuş yassı yapılar
*Kromlekler: 3 yada daha fazla dikili taşın sunak çevresinde dairesel ve iç sıralar halinde dikildiği yapılar
* En ünlü kromlek İngiltere’de ki Stonehenge’dir.
*Maden Devri: Bakır Devri=Kalkolitik / Tunç Devri / Demir Devri
*Tarih öncesi çağların sona ermesi: Yazının Anadolu’ya Asur ticaret kolonileri vasıtasıyla girmesiyle olmuştur
* Paleolitik Devir: MÖ 40000-10000 / Mezolitik Devir: MÖ 10000-90000 / Neolitik Devir: MÖ 9000-7000
*Paleolitik (Eski Taş) Devri: İki yada tek taraflı el baltasının, yaprak biçimde bıçakların yapıldığı. Kemikten iğnelerin mızrak uçlarının kullanıldığı, ince uzun delici aletlerin, zıpkın yada oltaların üretildiği, taştan fildişinden heykelciklerin mağara resimlerinin yapıldığı dönem
*Paleolitik devrin En önemli yerleşimleri: Antalya Karain Beldibi Belbaşı Kadini Isparta Kapalıin Hatay Üçağızlı Mağara
*Mezolitik (Orta Taş) Devri: Biriş mezarlığı, Söğüt tarlası, Antalya Öküzini mağarası
*Neolitik (Yeni Taş Devri): Yerleşik köyle oluşmuş. Tarıma başlanmış. Hayvalar evcilleştirilmiş. Odisiyen aletler geliştirilmiş. İlk kez kilden çanak çömlek yapılmış. Anıtsal boyutlarda heykeller ve kabartmalar yapılmıştır
*Neolitik devirde İnsanoğlu ilk kez yerleşik kültüre ve üretime geçmiştir
*Obsidiyen: Volkanik püskürtmelerle ortaya çıkmış, Özellikle Neolitik devirde alet yapımında kullanılan volkanik cam
*Çanak çömleksiz Neolitik: MÖ 10000-7000 / Çanak Çömlekli Neolitik: MÖ 7000
*Kerpiç: Balçıktan yapılan ve kalıplanarak güneşte kurutulan çiğ tuğla
*Kült: İnanç sistemiyle ilgili yapı ve uymgulamaların tümüne verilen isim
*Stel: Yekpare taştan dikilmiş anıt. Yunan ve Romalılar dinsel yazı ve ölü portresi taşıyan sütun yada taş levhalar
*Tapınak: İçinde ibadet edilen yapı. İslami yapılar için kullanılmaz
*Figürün: Kilden taştan yapılmış insan yada hayvan biçimli heykelcikler
*Kalkolitik (Bronz Bakır) yerleşimler: Orta Anadolu Köşk Höyük, Hacılar, Alişar, Çamlıbel tarlası, İç Batı Anadolu Orman fidanlığı, Kardeniz İkiztepe, Marmara Ege, Şanlı Urfa Kazane K.Maraş Domuztepe
*Tunç Devri: Kalay ve bakır karışımından oluşan tunç Anadolu Kalkolitik devri sonlarında görülür
*Tunç Devri: 4 tekeli araba kullanıldı. Kentleşme erken tunç devrin 2. Yarısında görülür.
* Eskişehir Küllüoba Anadoludaki en eski kent oluşumuna örnektir. Hattiler bu dönemde yaşamıştır
*Megaron:Erken Tunç Çağında 2 odadan oluşan ev tipidir. Girişte küçük ön oda arkada ocaklı uzun bir oda vardır
*Güneş Kursu: Hattilere aittir. Güneşi simgeleyen dairesel biçimin etrafına yerleştirilmiştir. Geyik kuş ağaç simgeleri
*HİTİT: Orta Anadolu – URARTU: Doğu Anadolu – GEÇ HİTİT: Güney ve Güneydoğu Anadolu – FRİG: Orta Anadolu Sakarya LİDYA: Batı Anadolu
*HATTİ: Hititlerden önce Anadoluda bulunan Anadolunun yerli halkıdır. Başkenti Hattuşaştır(Boğazköy)
*Anadoluda anıtsal heykel sanatı Hititler ile başlamıştır.
*Sfenks: Boğaz köyde insan başlı aslan vücutlu kanatlı hayali yaratık.
*Ortostad: Duvarların alt bölümlerindeki kabartma ile süslü taş kaplama
*URARTU: Van gölü çevresinde kuruldu Doğu Anadolu Transkafkasya Kuzeybatı İran Bölgelerinde egemenlik sürdü
*Urartu Uygarlığı: Zengin maden yataklarına sahip altın gümüş bronz ve demirden miğfer silah kalkan ok ucu at koşum takımları adak levhaları tabaklar bakraçlar kemerler ziynet eşyaları fibulalar gibi maden eşyalarına sahiptirler
*Sitadel: Yüksek kayalıklara kurulmuş çevresi surlarla örülü içinde saray tapınak depo ve atölyelerin bulunduğu yer
*Fibula: MÖ 9. Yyda Frig uygarlığında gelişen çengelli iğnenin atası sayılan takı
*Urartu tek renkli parlak kırmızı renkte çanak çömlekler, vazo maşrapa kadeh ryhton kaplar vardır
*FRİGLER:Balkan kökenli MÖ 750de kurulan Midas döneminde Orta ve G.Doğu Anadoluya egemen olan krallık
*Friglerin kentleşme ve mizeyin en iyi örneklendiği yerleşim birimi GORDİONdur
*Frigler Megaron planlı, Taş temelli kerpiç duvarlı ahşap yapılar yapılar inşa etmiştir
*Frig yerleşimlerinin en özgünleri: Kütahya Afyon Eskişehir çevresinde bulunur
*En özgün Frik kaleleri: Midas, Pişmiş Kale, Akpara, Kümber Asar kale,Yapıldak Asarkaya
*Firiglerin en özgün sanat dalını ahşap işçiliği ve mobilyacılık oluşturur.
*TÜMÜLÜS: Bir mezar odasının üstüne taş toprak yığılarak yapılan tepeler
*Gri siyah kaplı çömlekler üretilmiş geometrik motiflerin yanısıra hayvan figürleride kullanılmıştır
*LİDYA:Gediz ve K.Menderes vadileri arasında bulunan Lidyanın başkenti SARDES
*Elektron adı verilen parayıı icat ettiler.Altın ve Gümüş sikkeler Kral Kroios yzamanında basıldı.
*Mezopotamya: Sümer-Akkad-Babil-Asur
*Mezopotamya’da kentleşme, uluslar arası ticaret, devletin ortaya yıkışı yazının geliştirilmesi
*Mezopotamyada insan varlığına Paleolitih devirde rastlanır
* Çakmak taşı ve obsidiyen yapılmış, ilk taş aletleri üretilmiş, ilk defa köpek evcilleştirilmiş
*İklim farklılığı hayvan çeşitleri değişikliği avcılık sistemini değiştirmiş MİKROLİT isimli minik taşlar ortaya çıkmıştı
*Neolitik Çağ: Çanak çömleksiz neolitik / Çanak çömlekli neolitik
*İdöl: İlkel kavimlerde tapınılan küçük heykeller
*Hassuna: Çok mekanlı duvar yapımında kerpicin kullanıldığı mimari açıdan çok gelişmiş dönemi temsil eder
*Hassuna döneminde ham bakırdan dövülmek suretiyle takı gibi çeşitli eşyalar yapılmıştır
*Samarra:MÖ 5300-5100 de Orta Mezopotamyada Bağdatın 90 km kuzeyinde ortaya çıkmıştır
*Samarra: Kendine özgün boyası İyi pişirilmiş çanak çömlek üzerinde stilize insan ve hayvan motifleri görülür
*Halaf: MÖ 500-4800 Adını Suriyenin Halaf Höyüğünden alır. Çanak çömlek üzerinde geometrik motifler Tanrı simgesi boğa başı figürü vardır. Ana tanrıça nitelendirilen dinsel inanlarla bağlantılı idöller bulunmuştur
*Obeyd/Ubaid Kültürü: MÖ 5900/4300 Sümer yerleşimi Ur Höyüğü yakınında Tel Ubaid höyüğünde rastlanır.Yavaş dönen el çarkları kullanılmıştır. Seramikler üzerinde kare daire üçgen gibi geometrik motifler yer alır
*Sümer Uygarlığı: Dicle Fırat nehirleri arasında Bağdattan Basra körfezine kadarki bölgede yaşamışlar
*Sümer uyarlığının en eski merkezi Uruktur.
*Ziggurat: Birbirlerine rampalarla bağlanan katlardan meydana gelen tepesi kesik piramit biçiminde olan tapınak
*Zigguratların ilk örneklerinden biri badanalı tuğla duvarlı Uruktaki Beyaz Tapınaktır
*Bir diğer ziggurat ise Ur kentindeki Nannar zigguratıdır.
*Çivi yazısı Akkad Babil Pers Hitit ve Urartu gibi bir çok toplum tarafından kullanıldı.
*Çivi yazısı Sümerliler tarafından bulundu. Kilden levhalar üzerine yazılır sonra pişirilir. Bu levhalara tablet denir.
*Akad Uygarlığı: Akkad krallığı MÖ 2350-2150 Asur ve Babil gibi Sami kökenli krallıkların öncüsüdür
*Akad krallığının kurusucu Sargon MÖ 2334’de Agade merkezini kurarak krallığını ilan etti
*Akad kralları Evrenin Kralı ve Akad’ın Tanrısı gibi ünvanlar kullanmıştır
*Dikili Taş: Öneml bir olayın anısı için dikilmiş. Granitten kare veya dikdörtgen kesitli tepesine doğru incelen piramit
*Asur: K. Irak Musul civarında Dicle kıyısında yer alan Asur Şarkat Kalesi ve kenti çevresinde yaşayan Sami topluluğu
*Eski Asur: 2. Bin yılın ilk yarısı / Orta Asur: 2. Bin yılın 2. Yarısı / Yeni Asur: MÖ 1000-612
*Eski Asur döneminin en önemli gelişmesi Anadolu Kervan Ticareti aracılığıyla hem Mezopotamyanın lüks tüketim mallarıyla hem de yazıyla tanışmıştır
*Eski Asur’un en önemli sarayları: Nimrud’da Kuzey Batı Sarayı-Horsabad Sarayı-Ninova’da GüneyBatı ve Kuzey Sarayı
*Saray duvarında ortostadlar dönemin tasvir sanatının en güzel örneklerindendir
* Nimrud’da Kuzey Batı Sarayını Kral 2. Aşurnasirpalin yaptırdı.
* Nimrud’da K. Batı Sarayının kabartmalarında kralın düşmanlarına karşı yürüttüğü askeri sahneler kötü ruhlardan korunmak için gerçekleştirilen ritüeller ve Eski Mezopotamyada kraliyet sporu olan avcılık ile ilgili sahneler yer alır
*Lamaşşu: Yeni Asur’da insan başlı hayvan gövdeli kanatlı ve tek parça taştan yapılmış 40 tonluk anıtsal heykeller
*Babil Uygarlığı: Eski Babil / Orta Babil / Yeni Babil
*Hammurabi: Eski Babil’in en önemli gücünü siyah bazalt taştan yapılmış bir stel ile simgeleyen Eski Babil Kralı
*Toplumda düzenin nasıl sağlandığı suç ve cezaları ayrıntılı olarak anlatıldığı kanunlar
*Orta Babil: Siyasi egemenliği elinde bulunduran Kasitlerin adıyla anılır.
*Orta Babil sanatı: Diyorit ve kireçtaşından yapılmış sınır taşı olarak tanımlanan stel biçimindeki kudurrular
*Orta Babil Krallığına damgasını vuran krallar: Nabopolassar ve Nebukadnezzar
*Babil’in resmi tanrısı: Marduk
*İştar Kapısı:Adını aşk ve savaş tanrısından alır. MÖ 575 de Nebukadnezzar yaptırmıştır.
*İştar Kapısı 12 m yüksekliğinde kapının ve çevresindeki surların üzerinde mavi ve sarı sırlı tuğlalardan yapılmıştır
*Eski Mısır Uygarlığı yazının keşfiyle başlar MÖ 332de Büyük İskenderin Mısırı ele geçirmesiyle sona erer
*Mısır uygarlığının izleri Bizans İmp. Iustinianosun Philaidaki İsis tapınağını kapatmasıyla son buldu
*Mısır Tarihi: Eski krallık MÖ 3100-2150 / Orta Krallık MÖ 2050-1650 / Yeni Krallık MÖ 1570-935 /Geç Dönem 935-343
*Mısıra 31 farklı sülaleden gelen firavun hanedanlıkları egemen olmuştur
*Mısır Uygarlığının 3000 yıldan fazla aynı bölgede kültürel sürecini devam ettirmesinin sebebi Coğrafi özelliklerdir
*Eski Krallık: Mısır piramitlerinin inşa edildiği dönemdir
*Firavun: Eski Mısırda kendilerini tanrı olarak gören hükümdarlar
*Hiyeroglif: Kelime hece ya da sesi ifade eden nesnelerin resmi. Demotik halkın anlayabileceği şekilde sadeleştirilmiş halk yazısı
*Rosette (Reşit Taşı): Mısır yazısının okunmasını sağlayan yazılı taşın adı
*Hayvan formlu Mısır tanrıları: Çakal Başlı Anubis/Doğan Horus/İnek Hator/Timsah Sebek/Aslan başlı Sekhet/Domuz Başlı Set
*Papirüs: Mısırda Nil kıyısında yetişen bitkinin yapraklarından preslenerek yapılan yazı levhası
*Mısır kültürünü anlamada en önemli birincil belgeler Mısır Papirüsleridir. Mısır inancının yazılı olduğu papirüsler: Ölüler Kitabı
*Mastaba: Arapçada tahta sıra anlamındaki kelimeden gelmektedir ve yatay kesitli piramit mimarisini anımsatmaktadır
*Mısırın ilk anıtsal mezarı İmhotepin inşa ettiği görüntüsünden dolayı Merdiveni andıran Basamaklı Piramit
*Kutup Yıldızına ve güneşin dikey eksenine kusursuzca hizalanan Giza Üçlüsü piramit yapımının doruk noktasıdır
*Giza Üçlüsünün en büyüğü Herodotesin Keops dediği 2. Fravun Khufu için yapılan piramittir
*Giza üçlüsünün 2. Büyük piramidi Herodotosun Kefren dediği 3. Firavun oğlu Khafre tarafından yaptırıldı
*Giza üçlüsünün 3. Ve en küçük Piramidini ise Herodotosun Mycerinus dediği Khafre oğlu Mankare yaptırdı
*İnsanoğlunun inşa ettiği en büyük piramit 231 metre genişlik 146 m yüksekliği olan KEOPS piramidir.
*Mezar Tapınaklarının en eskisi mimar Senmut tarafından inşa edilen Kraliçe Hatshepsut’a ait olanıdır
*Mısırın tek kadın kraliçesi Hatshepsut
*Obeliks:Tek taş bloktan yapılan belirli bir kişi yada olayı simgelemek için dikilen ucu piramidal formda sivriltilmiş uzun taş anıtlar
*Pilon: Dünyevi yaşamla uhrevi yaşamı birleştiren ve ayıran Büyük Kapı. Ruhun bir bölgeden diğerine geçişini kolaylaştırır
*Peristil: Tapınak yada iç avluların sütunlarla çevrelenmişlerine peristil denir
*Hipostil: Taşıyıcı sütunların eş aralıklarla dizilmesiyle oluşturulmuş salonlar
*Yeni Krallıkta 4. Amenhotep firavun olunca baş tanrı Amon’un yerine Atonu geçirmiş tek tanrı inancını kabul etmiştir
*Mısır heykellerinde sert taşlar granit ve porfir kullanılmış ender olarak ahşaptan heykeller yapılmıştır
*Heykeller çoğunlukla ayakta frontal duruşlu kollar sarkık eller rulo tutuluyormuş gibi yumruk şeklinde yontulmuştur
*Mısır heykellerinin kurallarına bağlı kalınmadan yapılmış en tanınmış halk sanatı örneği oturak katip heykeli Şeyh El Beled