BAĞIMSIZLIĞIN TEMİNATI LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI (24 TEMMUZ 1923)
Kalıcı bir barışın sağlanması için yapılacak görüşmeler İsviçre’nin Lozan kentinde başladı. Görüşmelere İtilaf Devletleri tarafından TBMM Hükümeti ve İstanbul Hükümeti davet edildi. Amaç ikilik çıkarıp milli birliği bozmaktı. Bunun üzerine TBMM kararı ile saltanat kaldırıldı. (1 Kasım 1922)
TBMM adına İsmet Paşa başkanlığında, Dr. Rıza Bey (Nur) ve Hasan Bey’den oluşan üç kişilik bir heyet ve bu heyete yardımcı olacak bir danışmanlar kurulu ile katıldı. Mustafa Kemal bu heyetten “Türk Devleti’nin bağımsızlığının tanınması, Ermenilere toprak verilmemesi ve Kapitülasyonların kaldırılması” konularında kesinlikle taviz verilmemesini istemiştir.
Konferansa ayrıca SSCB, Bulgaristan, Ukrayna ve Gürcistan Boğazlarla ilgili görüşmelere katılmak üzere konferansa çağrıldı. Gözlemci olan ABD’nin yanı sıra Belçika ve Portekiz de konferansta hazır bulundu.
Konferans 20 Kasım 1922’de başladı. İtilaf Devletleri’nin uzlaşmaz tutumu konferansın kesintiye uğramasına neden oldu4 Şubat 1923’te. Görüşmeler yeni bir savaş istenmediğinden dolayı (23 Nisan 1923) tekrar başlamış ve sonunda Lozan Barış Antlaşması imzalanmıştır. ( 24 Temmuz 1923)
Antlaşma 23 Ağustos 1923’te de TBMM’de onaylandı. 6 Ekim 1923’te İtilaf Devletleri’ne ait son askerler de halkın sevinç gösterileri arasında İstanbul’dan ayrıldı.
Lozan Barış Antlaşması’nın Bazı Maddeleri
- Türkiye ile Yunanistan arasında Meriç Nehri sınır olacaktır. Yunanistan, savaş tazminatı olarak Karaağaç’ı Türkiye’ye verecektir.
- Boğazlar, başkanı Türk olan uluslararası bir komisyon tarafından yönetilecektir.
- Azınlıklar Tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edilecektir.
- Doğu Trakya’daki Türklerle Anadolu’daki Rumlar karşılıklı yer değiştirecektir. (Mübadele)
- Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırılacaktır.
- Genel Borçlar İdaresi (Duyunu Umumiye) kaldırıldı. Osmanlı’dan kalan borçlar Osmanlı Devleti’nden ayrılan diğer devletlerle bölüşüldü. Türkiye’ye düşen kısmın kâğıt para üzerinden taksitle ödenmesine karar verildi.
- Rum Patrikhanesi’nin İstanbul’da kalmasına izin verildi. Patrikhane’nin siyasi yetkilerine ve evrensel (bütün Ortodoksların Liderliği) statüsüne son verildi.
- Yabancı okullar Türk yasalarına tabi olacaklar ve genel kültür dersleri Türk öğretmenler tarafından Türkçe okutulacaktır.
- Adalar Çanakkale’nin güvenliği için Bozcaada ve Gökçeada Türkiye’ye verilecektir. Ege Adaları Yunanistan’da, Rodos ve On iki Ada, İtalya’da Kıbrıs ise İngiltere’de kalacaktı. Yunanistan Ege adalarında asker bulunduramayacaktı.
- Suriye Sınırı Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması aynen kabul edildi. İskenderun ve Hatay sınırlarımız dışında kaldı.
- Irak Sınırı Musul üzerine anlaşma olmadı bu konu ileride İngilizlerle görüşülecekti. İkili görüşmelerden sonuç alınamazsa sorun Milletler Cemiyeti’ne götürülecekti.
-
Lozan Barış Antlaşması’nın Önemi
- Yeni Türk Devleti’nin varlığı ve bağımsızlığı uluslararası alanda tanınmıştır.
- Sömürge altındaki devletler için umut ışığı olmuştur.
- Sevr barış Antlaşması uluslararası alanda geçersiz kılınmış ve İtilaf Devletleri Misak-ı Milli’yi kabul etmişlerdir.
- Kapitülasyonlar ve azınlıklar Misak-ı Milli’ye uygun çözülmüştür.
- Hatay, Boğazlar ve Ege Adaları konularında TBMM’nin talepleri büyük oranda gerçekleştirilememiştir.
- Üzerinde uzlaşma sağlanamayan tek konu “Irak Sınır (Musul Meselesi)” olmuştur.
- Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan ve hala yürürlükte olan tek antlaşmadır.
Kaynak:Mehmet ÇELİK