Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Teorisi, bireylerin ahlaki düşünce ve değerlerinin zaman içinde nasıl geliştiğini açıklayan önemli bir teoridir. Kohlberg, insanların ahlaki kararlarını üç ana düzeyde, altı evrede açıklar. Bu evrelerin her biri, daha karmaşık ve soyut ahlaki düşünce biçimlerine doğru bir ilerlemeyi temsil eder. Sorularda bu evreleri ayırt etmek için, evrelerin temel özelliklerini ve hangi ahlaki gelişim seviyelerine ait olduklarını anlamak önemlidir.
Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Evreleri:
1. Prekonvansiyonel Düzey (Konvansiyonel Değerlere Bağlı Olmayan)
Bu düzey, çocukların ve ergenlerin ahlaki gelişimlerinin erken evresine denk gelir. Burada bireyler, cezadan kaçınmak ve ödüller elde etmek gibi somut ve dışsal motivasyonlarla hareket ederler. Ahlaki düşünceler daha çok bireysel çıkarlarla ilgilidir.
- Evre 1: Ceza ve itaati belirleyici yaklaşım
- Özellikler: Bu evredeki bireyler, doğruyu ve yanlışı, dışsal ceza veya ödüllerle tanımlar. Ahlaki davranış, cezadan kaçınmak ve otoriteye itaat etme üzerine kuruludur.
- Anahtar İpucu: Sorularda, bir kişinin eylemlerinin cezalardan kaçınmak amacıyla yapıldığı veya bir otoritenin emirlerine uyma ile ilgili ifadeler varsa, bu evreye işaret eder.
- Evre 2: Bireysel çıkarlar ve değiş tokuş
- Özellikler: Bu evrede bireyler, başkalarının ihtiyaçlarını ve isteklerini dikkate almazlar; daha çok kendi çıkarlarını ve ödülleri düşünürler. Ahlaki değer, karşılıklı çıkarlar ve bireysel kazançla ilişkilidir.
- Anahtar İpucu: Sorularda, bir kişinin başkalarına iyilik yapmasının karşılık almak, çıkar sağlamak amacıyla yapıldığı vurgulanıyorsa, bu evreye işaret eder.
2. Konvansiyonel Düzey (Toplumsal Onay ve Normlar)
Bu düzey, ergenlik dönemi ile genç yetişkinlikte daha belirgin hale gelir. İnsanlar, toplumdaki kurallara ve sosyal normlara uymak için doğruyu ve yanlışı değerlendirirler. Bu evredeki bireyler, toplumun onayını kazanmak ve başkalarına zarar vermemek adına etik seçimler yaparlar.
- Evre 3: İyi çocuk olma yaklaşımı
- Özellikler: Bu evrede, bireyler başkalarının beğenisini kazanmak, sevilmek ve kabul edilmek amacıyla doğruyu yaparlar. Ahlaki değer, başkalarıyla iyi ilişkiler kurmaya, toplumsal kabul görmeye dayalıdır.
- Anahtar İpucu: Sorularda, bir kişinin başkalarına yardım etmesinin amacı olarak başkalarını memnun etme, kabul görme ya da olumlu bir imaj oluşturma vurgulanıyorsa, bu evreye işaret eder.
- Evre 4: Hukuk ve düzen yaklaşımı
- Özellikler: Bu evrede bireyler, toplumun yasalarına ve kurallarına uymanın doğru olduğunu düşünürler. Ahlaki değer, toplumun düzeninin korunmasına, yasaların ve otoritenin saygı görmesine dayanır.
- Anahtar İpucu: Sorularda, bir kişinin ahlaki kararlarını yasalara ve toplumun genel düzenine saygı gösterme ile ilişkilendiren ifadeler varsa, bu evreye işaret eder.
3. Postkonvansiyonel Düzey (Evrensel İlkeler ve Ahlaki Değerler)
Bu düzey, daha gelişmiş bir ahlaki düşünceyi ifade eder. Bireyler, toplumun ötesinde evrensel ilkeler ve insani değerler doğrultusunda kararlar verirler. Bu evrede, toplumdaki normların ötesine geçilerek, evrensel etik ilkeler gözetilir.
- Evre 5: Toplum sözleşmesi ve bireysel haklar
- Özellikler: Bu evrede bireyler, toplumun hukuk sistemini, bireysel hakların korunması ve toplumun ortak yararı doğrultusunda değerlendirirler. Ahlak, bireylerin haklarını ve özgürlüklerini koruma amacı güder.
- Anahtar İpucu: Sorularda, bir kişinin eylemlerini, bireysel haklar ve özgürlükleri savunarak toplumsal sözleşmeye dayandırması vurgulanıyorsa, bu evreye işaret eder.
- Evre 6: Evrensel ahlaki ilkeler ve adalet
- Özellikler: Bu evrede bireyler, evrensel etik ilkeler, adalet ve insan hakları gibi soyut değerlere dayanarak kararlar alırlar. Ahlaki düşünceler, tüm insanların eşit haklara sahip olması, adalet ve insan onuru gibi temel evrensel ilkelere dayanır.
- Anahtar İpucu: Sorularda, bir kişinin evrensel haklar, adalet, insan onuru gibi temel ilkelerle hareket ettiğini vurgulayan ifadeler varsa, bu evreye işaret eder.
Sorularda Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Evrelerini Ayırt Etme Yöntemleri:
- Prekonvansiyonel Düzey: Eğer soruda, bir kişinin doğruyu yapma nedeni olarak dışsal ödüller (ödül alma, ceza almama) veya bireysel çıkarlar (kişisel kazanç, çıkar sağlama) öne çıkıyorsa, bu prekonvansiyonel düzeyne işaret eder.
- Konvansiyonel Düzey: Eğer bir kişi doğruyu yapmayı, başkalarını memnun etmek veya toplumsal düzeni korumak için yapıyorsa, bu konvansiyonel düzeydeki bir yaklaşımı ifade eder.
- Postkonvansiyonel Düzey: Eğer soruda, bireyin evrensel ilkeler, adalet veya insan hakları gibi soyut değerler doğrultusunda karar verdiği belirtiliyorsa, bu postkonvansiyonel düzeyne işaret eder.
Özetle:
- Evre 1 (Ceza ve İtaat): Ceza ve ödüllere dayalı düşünme, dışsal otoriteye itaat.
- Evre 2 (Bireysel çıkarlar): Kendi çıkarlarını gözetme, karşılıklı değiş tokuş.
- Evre 3 (İyi çocuk olma): Toplumun beğenisini kazanma, başkalarına iyi görünme.
- Evre 4 (Hukuk ve düzen): Toplumsal kurallara ve yasalarına saygı gösterme.
- Evre 5 (Toplum sözleşmesi): Bireysel haklar ve toplumun ortak yararı.
- Evre 6 (Evrensel ahlaki ilkeler): Evrensel adalet ve insan haklarına dayalı düşünme.
Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Kuramı hakkında örnek sorular, genellikle bireylerin ahlaki düşüncelerini ve kararlarını hangi gelişim düzeyine dayandırarak aldıklarını anlamaya yönelik olur. İşte Kohlberg’in evrelerine dayanarak hazırlanmış bazı örnek sorular:
1. Prekonvansiyonel Düzey (Konvansiyonel Değerlere Bağlı Olmayan)
Soru 1:
Ahmet, öğretmeninin ona verdiği ceza yüzünden kurallara uymaktadır. Eğer kurallara uymazsa cezalandırılacağına inandığı için, sınavı hile yapmadan geçmeye karar vermiştir. Ahmet’in ahlaki gelişim evresine göre hangi düzeyde olduğu söylenebilir?
- A) Prekonvansiyonel, Evre 1 (Ceza ve İtaat)
- B) Prekonvansiyonel, Evre 2 (Bireysel Çıkarlar)
- C) Konvansiyonel, Evre 3 (İyi Çocuk Olma)
- D) Konvansiyonel, Evre 4 (Hukuk ve Düzen)
Cevap: A) Prekonvansiyonel, Evre 1 (Ceza ve İtaat)
Açıklama: Ahmet’in davranışı, ceza almaktan kaçınmaya yönelik ve dışsal otoriteye itaat etme temeline dayanmaktadır. Bu, prekonvansiyonel düzeyin birinci evresine işaret eder.
2. Konvansiyonel Düzey (Toplumsal Onay ve Normlar)
Soru 2:
Zeynep, arkadaşlarının kendisini onaylamasını ve sevmesini istiyor. Bu nedenle okulda sık sık arkadaşlarına yardım eder, onları mutlu etmeye çalışır. Zeynep’in davranışı, hangi ahlaki gelişim evresine dayanır?
- A) Prekonvansiyonel, Evre 1 (Ceza ve İtaat)
- B) Konvansiyonel, Evre 3 (İyi Çocuk Olma)
- C) Postkonvansiyonel, Evre 5 (Toplum Sözleşmesi)
- D) Postkonvansiyonel, Evre 6 (Evrensel Ahlaki İlkeler)
Cevap: B) Konvansiyonel, Evre 3 (İyi Çocuk Olma)
Açıklama: Zeynep’in davranışı, başkalarının onayını kazanmak ve toplum tarafından sevilen bir kişi olmak amacına dayanıyor. Bu, konvansiyonel düzeyin üçüncü evresini yansıtır.
3. Postkonvansiyonel Düzey (Evrensel İlkeler ve Ahlaki Değerler)
Soru 3:
Ali, bir arkadaşını haksız bir şekilde suçlandığında, doğruyu söylemek için toplumun hukuki kurallarını ihlal etmeyi göze alır. Ali’nin davranışı, hangi ahlaki gelişim evresine dayanır?
- A) Prekonvansiyonel, Evre 1 (Ceza ve İtaat)
- B) Konvansiyonel, Evre 4 (Hukuk ve Düzen)
- C) Postkonvansiyonel, Evre 5 (Toplum Sözleşmesi)
- D) Postkonvansiyonel, Evre 6 (Evrensel Ahlaki İlkeler)
Cevap: D) Postkonvansiyonel, Evre 6 (Evrensel Ahlaki İlkeler)
Açıklama: Ali, evrensel bir ahlaki ilkeye, yani doğruluğu savunma ilkesine dayalı olarak, hukukun ötesine geçiyor. Bu durum, postkonvansiyonel düzeyin altıncı evresini yansıtır.
4. Prekonvansiyonel Düzey (Bireysel Çıkarlar)
Soru 4:
Bir öğrenci, sınavı geçebilmek için öğretmenine küçük bir hediye vermeyi düşünür. Hediye vererek sınavdan daha iyi bir not alacağını ummaktadır. Bu durumda öğrenci hangi evredeki ahlaki düşünceyi sergiler?
- A) Prekonvansiyonel, Evre 1 (Ceza ve İtaat)
- B) Prekonvansiyonel, Evre 2 (Bireysel Çıkarlar)
- C) Konvansiyonel, Evre 4 (Hukuk ve Düzen)
- D) Postkonvansiyonel, Evre 5 (Toplum Sözleşmesi)
Cevap: B) Prekonvansiyonel, Evre 2 (Bireysel Çıkarlar)
Açıklama: Öğrenci, ödül almak amacıyla hediyeyi vermeyi planlıyor. Ahlaki motivasyon, bireysel çıkar sağlama temeline dayanmaktadır.
5. Konvansiyonel Düzey (Hukuk ve Düzen)
Soru 5:
Bir kişi, başkalarına zarar vermemek ve toplumsal düzeni korumak için yasalara uyar. Bu kişinin ahlaki düşüncesi hangi evrede yer alır?
- A) Prekonvansiyonel, Evre 2 (Bireysel Çıkarlar)
- B) Konvansiyonel, Evre 3 (İyi Çocuk Olma)
- C) Konvansiyonel, Evre 4 (Hukuk ve Düzen)
- D) Postkonvansiyonel, Evre 5 (Toplum Sözleşmesi)
Cevap: C) Konvansiyonel, Evre 4 (Hukuk ve Düzen)
Açıklama: Bu kişi, toplumun düzenini korumak ve yasaların gerekliliğini kabul etmek üzere doğruyu yapar. Ahlaki düşünce, yasalara ve toplumsal kurallara dayalıdır.
6. Postkonvansiyonel Düzey (Toplum Sözleşmesi ve Bireysel Haklar)
Soru 6:
Bir kişi, toplumdaki adaletsizliklere karşı çıkarak, tüm insanların eşit haklara sahip olmasını savunur ve bunun için toplumsal normları sorgular. Bu kişinin ahlaki gelişim evresi nedir?
- A) Prekonvansiyonel, Evre 2 (Bireysel Çıkarlar)
- B) Konvansiyonel, Evre 3 (İyi Çocuk Olma)
- C) Postkonvansiyonel, Evre 5 (Toplum Sözleşmesi)
- D) Postkonvansiyonel, Evre 6 (Evrensel Ahlaki İlkeler)
Cevap: C) Postkonvansiyonel, Evre 5 (Toplum Sözleşmesi)
Açıklama: Bu kişi, adalet ve bireysel hakları savunarak, toplumun kabul ettiği kuralların ötesinde bir yaklaşım sergiliyor. Bu, postkonvansiyonel düzeyin beşinci evresine işaret eder.