İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| A | ||
| Açık sözlülüğü | Düşüncelerini açıkça milletçe paylaşması | |
| Açık sayım | Kullanılan oylar sayılırken herkesin gözü önünde sayılmasıdır. | |
| Açık oy | Vatandaş oyunu herkesin gözü önünde kullanmasıdır. | |
| Ajans | Haber toplama, yayma ve üyelerine dağıtma işiyle uğraşan kuruluş. | |
| Alaturka | Eski Türk gelenek görenek töre ve hayatına uygun Doğuluca alafranga karşıtı. | |
| Alay | Genellikle üç tabur ve bunlara bağlı birliklerden oluşan asker topluluğu. | |
| Aleyhine | Bir şeyin karşısında zararına olma. | |
| Alsas Loren | Fransa’nın 1871 Sedan savasında Almanya’ya kaptırdığı zengin kömür havzası. Fransa burayı Almanya’dan almak için İngiltere’ye yanaşmıştır. | |
| Amiral Bristol Raporu | İzmir’in işgalinin haksızlığını ve Türk milli mücadelesinin haklılığını ortaya koyan ilk uluslararası belgedir. | |
| Ana Muhalefet | İktidar partisinden sonra en fazla oyu alan parti ikinci parti. | |
| Anadolu Ajansı | Türklere karşı yapılan haksızlıkları Dünya Kamuoyuna duyurmak ve halka doğru bilgi vermek için Mustafa KEMAL’İN desteğiyle Halide Edip ne Yunus Nadi tarafından kurulan haber ajansı. | |
| Anayasa | Bir devletin dayandığı temel esasları ve ana kuruluşunu gösteren belgedir. | |
| Anıtkabir | Mustafa Kemal ATATÜRK’ÜN naaşı bulunduğu anıt mezar. | |
| Antant | Anlaşma, uyuşma, uzlaşma, mutabakat. | |
| Antlaşma | İki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta iş birliği vb. konularda kararlaştırdıkları ilkelere uygun davranmayı kabul etmeleri durumu, ahit, pakt. | |
| Anzak | I. Dünya Savaşına katılan Avustralya ve Yeni Zelanda askeri birliklerinin ortak adı. | |
| Arnavutluk | Osmanlı devletinden ayrılan son Balkan ülkesidir. I.Balkan savasından sonra ayrıldı. | |
| Arşın | Eskiden kullanılan, yaklaşık 68 santimetreye eşit olan uzunluk ölçüsü. | |
| Asayiş | Bir yerin düzen ve güvenlik içinde bulunması durumu,düzenlilik, güvenlik. | |
| Asi | Devlet yasalarına karşı gelen, isyan eden | |
| Asimilasyon | İki veya daha fazla sayıda toplum ya da grubun kültürlerinin giderek bütünleşmesi veya kültürlerin erimesi. Kültürel yok oluş | |
| Askeri | Ordu, düzenli ordu, fetih, fetihler, onlu sistem, donanma, silah, silahlanma, savaşlar, silahlanma yarışı, zafer, yenilgi, cephe, saldırı, taarruz, ateşkes, ordunun terhis edilmesi, Haçlı Seferleri, I. Dünya Savaşı v.b. | |
| Asri | Çağdaş, medeni, batıcı. | |
| Aşar vergisi | Tarım ürünlerinden alınan onda bir oranındaki vergidir. | |
| Ateşe | Bir elçiliğe bağlı askeri uzman, elçilik uzmanı. | |
| Ateşkes(Mütakere) antlaşması | Savaşan iki tarafın, yaralılarını, ölülerini kaldırmak ya da barış görüşmelerinde bulunmak üzere anlaşarak, çarpışmaları durdurmasıdır. Mondros ATEŞKESİ. | |
| Ateşe-militer | Bir ulusun yabancı ülkelerdeki elçiliklerinde görevli askerî uzman. | |
| Aydın | Okumuş bilgi sahibi eğitimli kültürlü kişi. | |
| Aydınlanma Çağı | Aklın ve bilimin ön plana çıktığı bu dönemde bilim ve teknoloji alanında önemli gelişmeler yaşandı. | |
| Azınlıklar | İçinde yaşadıkları toplumda nüfusun büyük bir bölümünü oluşturan gruptan(din, dil) etnik köken gibi özellikleriyle farklı olan kesimdir. Azolan kesim. | |
| Azimli ve Kararlı oluşu | Pes etmez yaptığı işlerde azimli ve kararlıdır. | |
B İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Bab -ı Âli | Osmanlı Devleti’nin yönetildiği binaya verilen ad. (Hükümet merkezi) | |
| Bab -ı Âli Baskını: | I. Balkan Savaşından sonra Londra’da barış görüşmeleri devam ederken İttihatçı subaylardan Enver Paşa, yanındaki askerlerle hükümetin toplantı yaptığı Bab -ı Âli salonu bastı ve Sadrazam’ı istifaya zorladı (1913). Tarihe Bâb-ı Âli Baskını diye geçen bu olaydan sonra devletin yönetimi tamamen İttihatçıların kontrolüne geçti. | |
| Bağımsızlık(istiklal) | Bir devletin başka bir devlete muhtaç kalmadan, kendi kararlarını kendi alabilmesi. | |
| Bağnaz | Yeniliklere karşı olan yenilikleri benimsemeyen kişi ve kişiler. | |
| Bahriye Nazırı | Osmanlı Devleti’nde deniz bakanı. | |
| Balkan (I. ) Savaşı (1912) | Fransız ihtilalinin yaydığı milliyetçilik akımı, Rusya’nın Panslavizm politikası gereği; Türklerin Balkanlardan tamamen atmak için Balkan ülkeleri olan(Yunanistan, Bulgaristan, Sırbistan, Karadağ) dört ülkenin Osmanlı Devleti’ne saldırmasıyla başlayan savaştır. Osmanlı yenildi. Trakya ve İstanbul hariç tüm balkanlar kaybedildi. En fazla toprağı Bulgaristan aldı. Mustafa Kemal I. Balkan Savaşı sırasında Gelibolu Yarımadası’nda Çanakkale Boğazı’nın korunmasında görev aldı.Bu görev esnasında bölgeyi tanıması onun Çanakkale Savaşlarında başarılı olmasında etkili olacaktır. | |
| Balkan (II) Savaşı (1913) | Bulgaristan’ın diğer Balkan devletlerinden daha fazla toprak alması sonucu Balkan ülkeleri kendi aralarında savaşmışlardır. Bu savaşa Romanya’da katılmıştır. Dört balkan ülkesi (Yunanistan, Romanya, Sırbistan, Karadağ)Bulgaristan’a karşı savaşmıştır. Savası kaybeden Bulgaristan dört balkan ülkesine ve Osmanlıya toprak vermiştir. Mustafa Kemal II. Balkan Savaşı sırasında Bolayır Kolordusu kurmay başkanı olarak görev yaptı. Edirne ve Kırklareli’nin geri alınmasında etkili oldu. | |
| Balkanlar | Balkan Yarımadası da denilen, Hırvatistan, Sırbistan, Slovenya, Karadağ, Makedonya, Bosna-Hersek, Arnavutluk, Romanya, Bulgaristan, Yunanistan ve Trakya’yı içine alan bölgedir. | |
| Barış Anlaşması | Kalıcı barışı sağlamak için yapılan antlaşma Ateşkesten antlaşmasından farklıdır. | |
| Başıbozuk | Düzensiz, dağınık, kendi başına hareket etme. | |
| Başkomutan | Savaşta bütün ordulara komutanlık yapma yetkisi | |
| Başkomutanlık yasası | Kütahya ve Eskişehir yenilgisinden sonra 5 Ağustos 1921’de kabul edilen Başkomutanlık Kanunuyla, Mustafa Kemal Paşa’ya Meclisin tüm yetkileri verilerek (yasama, yürütme, yargı), üç aylık bir süre için Başkomutan seçilmesi. | |
| Batarya | Ordu da En küçük topçu birliği. | |
| Batıcılık (Garpçılık) | Devleti dağılmaktan kurtarmak için batının ilim ve teknolojisinden faydalanılmalıdır fikrini savunmuştur. Günümüzde dahi batıyı örnek alıyoruz. | |
| Bayındır | Gelişip güzelleşmesi, hayat şartlarının uygun duruma getirilmesi için üzerinde çalışma, bakımlı ve imar edilmiş hale getirme. Medeni düzenli kent, şehir,bina. | |
| Bayındırlık-imar | Yol, köprü, cami, medrese, han, hamam, kervansaray vb. eserlerin yapılması | |
| Benlik | Bir kimsenin öz varlığı, kişiliği, onu kendisi yapan şey, kendilik, şahsiyet. | |
| Beynelmilel | Uluslararası.Uluslararası rakamların kabulü. | |
| Bilfiil | İş olarak, iş edinerek, gerçekten, eylemli olarak. | |
| Bilimsel | İcatlar, rasathane, astronomi, takvim, ay takvimi, güneş takvimi, dünyanın yuvarlaklığı, pusulanın geliştirilmesi, teknoloji, Aydınlanma Çağı, | |
| Bitap | Bitkin, yorgun. | |
| Blok | Politik çıkar sebebi birlik kuran devletler. İtilaf ve İttifak bloğu. | |
| Bolşevik ihtilal | Rusya’da 20. Yüzyıl başlarında doğan ve Lenin tarafından geliştirilen komünist hareket. Bu ihtilal sonucu çarık Rusya yıkılmış yerine Sovyet Rusya kurulmuştur. | |
| Bölgesel | Sadece bulunduğu bölge yer ile ilgili olan kararlar. | |
C İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Cemiyet | Bir amacı gerçekleştirmek için ir araya gelen insanların oluşturdukları topluluk. | |
| Cenup | Güney. | |
| Cephe | Savaşın sürdüğü yerdir. Cepheyi kazanmak savaşı kazanmak anlamına gelmiyor. | |
| Cihan | Dünya. | |
| Cihat | Din uğruna yapılan savaş. | |
| Coğrafi Keşifler | Avrupalıların yeni yerler bulmasıdır. Keşiflerle zenginleşen ve ekonomik olarak gelişen Avrupa’da sanat, edebiyat ve bilime ilgi arttı. | |
| Cumhuriyet | Milletin, egemenliği kendi elinde tuttuğu ve bunu belirli süreler için seçtiği milletvekilleri aracılığıyla kullandığı yönetim biçimidir. Cumhuriyet aynı zamanda ATATÜRK’ÜN en büyük eseridir. | |
| Cumhuriyet Halk Fırkası(Partisi) | Mustafa Kemal ve yakın arkadaşları 9 Eylül 1923’te kurmuştur. Türkiye Cumhuriyetinin ilk siyasi partisidir.1950 yılına kadar ülkemizi yönetmiştir. Atatürk ölünceye kadar bu partinin başkanlığını yapmıştır. | |
| Ç | ||
| Çar | Rus imparatorlarına ya da Bulgar krallarına verilen unvan. | |
| Çarık | İşlenmemiş sığır derisinden yapılan ve deliklerine geçirilen şeritle sıkıca bağlanan ayakkabı. | |
| Çarlık Rusya | 1917 Bolşevik ihtilal sonucu yıkılan devlet. Yerine Sovyet Rusya kurulmuştur. | |
| Çeki | İki yüz elli kiloya eşit olan,odun,kireç vb.şeyleri tartmakta kullanılan ağırlık ölçüsü. | |
| Çete | Ordu birliklerinden olmayan silahlı küçük birlik. | |
| Çoğulcu Demokrasi | Bir ülkedeki baskın bir grup.(parti,Sünni,sağ v.b.)o grubun istek ve ihtiyaçlarını tüm ülkeye kabul ettirmesi. | |
| Çoğunlukçu demokrasi | Bir ülkedeki tüm grupların(dini,ırkı,siyasi görüş ayrımı olmadan)demokrasiye katmak.Hepsinin istek ve ihtiyaçlarını dikkate almak. | |
| Çok Partili Hayat | Ülkede birden fazla partinin olması durumu. Demokratik yönetim de birden fazla parti olması şarttır. | |
| Çok uluslu | Birden fazla milletin bir arada yaşaması. (Türk,Rum,Bulgar,Arnavut v.b) | |
| Çok Yönlülük | Bir kişinin farklı alanlarda yeteneğe sahip olması, faaliyet göstermesi | |
D İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Darbe | Bir ülkede baskı kurarak zor kullanarak demokrasiye aykırı yollarla hükümeti devirip yönetimi ele geçirme. | |
| Darülfünun | Eskiden üniversitelere verilen isim. | |
| Delege | Bir devlet veya bir kurul adına bir işi sonuçlandırmak üzere gönderilen kişi. | |
| Demokrat Parti | Adnan MENDERES,Celal BAYAR,Fuat KÖPRÜLÜ, Refik KORALTAN tarafından kurulan partidir.bu partinin kurulmasıyla Türkiye Çok partili hayata geçmiş oldu. 1950 yılında seçimleri kazanarak iktidar partisi oldu. | |
| Derviş | Bir tarikata girmiş, onun yasa ve törelerine bağlı kimse. | |
| Devlet | Toplu halde yaşayan insanların kendi aralarındaki sosyal,kültürel,ekonomik,hukuki düzeni kurmak ve sürdürmek için oluşturdukları siyasi güçtür. | |
| Devletçilik | Bir ülkenin kalkınmasının, modern devlet olmasını gelişmesinin devlet girişimiyle, devlet eliyle olabileceğini öne süren görüş. Devletin, ekonomik yaşama doğrudan doğruya el attığı sisteme verilen ad. Halkın yapamadığı yatırımı devlet yapması. | |
| Devrim | Bir kurumun ya da toplumsal sistemi genellikle zor kullanarak yıkıp, yerine eskisinden farklı bir kurum yada toplumsal sistem yaratma.Yenilik ,inkılap. | |
| Dış Politika | Başka ülkelerle yapılan siyasi, hukuki, ticari girişimler. | |
| Dinamik | Durağan olmayan, yenilikçi, inkılapçı, çağdaş. | |
| Dinamizm | Hareketli gelişme gösteren ilerici Atatürkçülüğün özelliklerinden biri. | |
| Dini | Çok tanrılı inanç, tanrı, tanrıça, putperestlik, şaman inancı, kutsal yerler, ibadet, dini yaymak, mezhepler, mezhep savaşları, Reform, mabetler, Mekke, Kabe, Kudüs, Vatikan, endülüjans, Musevilik, Hristiyanlık, Müslümanlık, İslamcılık, | |
| Diplomasi | Milletlerarası ilişkileri düzenleyen antlaşmalar bütünü, yabancı bir ülkede ve milletlerarası toplantılarda ülkesini temsil etme işi ve sanatı. | |
| Diplomatik Zafer | Başka bir ülke veya ülkelerle yapılan anlaşmada kazançlı olma durumu | |
| Dirhem | 3,25 gram gelen bir ağırlık ölçüsü. | |
| Dispanser | Verem hastalığıyla savaşan sağlık kuruluşları. | |
| Dogma | Belli bir konuda ileri sürülen bir görüşün sorgulanamaz, tartışılamaz gerçek olarak kabul edilmesi. | |
| Dogmatizm | (Sorgulanamayan düşünce) Otoritelerce ileri sürülen düşünce ve prensipleri değişmez kurallar olarak kabul eden görüş. | |
| Doğu Anadolu cemiyeti | Doğu Anadolu bölgesini korumak için kurulan cemiyet. | |
| Duyarsız | Olup biteni umursamayan durumu kabullenen. | |
| Duyun-u umumiye | (Avrupalı devletler Osmanlı Devleti’ne verdikleri borçlara karşılık Düyunu Umumiye (Genel Borçlar) İdaresini kurdular ve Osmanlı Devleti’nin gelir kaynaklarına el koydular. (1881) Bu durum Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını kaybettiğinin göstergesidir. | |
| Düzenli Ordu | Düzenli ve disiplinli askeri komuta kademesi tarafından yönetilen askeri birliklerdir. | |
E İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Ebediyen | Sonsuz olarak sonsuzluğa kadar. | |
| Ecdat | Geçmişteki büyükler, atalar. | |
| Egemen Devlet | Hiçbir kurala, kişiye ve devlete bağlı kalmadan karar verebilme gücüne sahip devlettir. Egemen devlet bağımsız devlettir. | |
| Egemenlik | Egemen (hâkim) olma durumu, yönetme ve karar verme gücüdür. Milletin ve devletin yetkilerini elinde bulundurma gücüdür. | |
| Ekmek Karnesi | İkinci Dünya Savaşının devam ettiği yıllarda yoksulluk nedeniyle halkın ekmeğini alabilmesi için verilen karne. | |
| Ekonomik (iktisat) | Ticaret, mali, iktisadi, iktisat, kervansaray, ticaret yolu, Kral Yolu, İpek Yolu, Baharat Yolu, Hint Deniz Yolu, kapitülasyonlar, fabrika, hammadde, Pazar, Pazar rekabeti, Pazar arayışı, sömürgecilik, ekonomik faaliyetler, vergiler, para, paranın icadı, sanayi, liman, yeraltı ve yerüstü kaynakları, sömürgecilik yarışı, sömürge rekabeti, savaş tazminatı, Coğrafi Keşifler, Sanayi İnkılabı, Düyun-u Umumiye, Ekonomik kavramı; iktisadî, malî, ticarî kelimeleri ile de ilişkilendirilir. | |
| Elvele-i selase | Kars,Ardahan, Batum (Artvin) illeridir. | |
| Emperyalist | Emperyalizm yanlısı olan, yayılmacı, yayılımcı. Emperyalizmi uygulayan. | |
| Emperyalizm | Bir milletin sömürü temeline dayanarak başka bir milleti siyasi ve ekonomik egemenliği altına alıp yayılması veya yayılması istemesi yayılmacılık. | |
| Enstitü | Bir üniversiteye bağlı ya da bağımsız bir kuruluş olarak genellikle araştırma yapan ve kimi durumlarda öğretimede yer veren eğitim kurumu. | |
| Erkânı harbiye vekaleti | Osmanlı devletinde Savaş Bakanlığı. | |
| Ermeni Hınçak ve Taşnak cemiyeti | Doğu Anadolu da büyük bir Ermenistan devleti kurmak amacıyla kurulan cemiyet. | |
| Erzak | Uzun süre saklanabilen yiyeceklerin genel adı. | |
| Eşkıya: | Dağda, kırda yol kesen hırsızlar, haydutlar. | |
| Eşit oy | Her vatandaşın tek bir oy kullanmasıdır. | |
| Etabli | Bir yere yerleşmiş, vatan tutmuş. İstanbul’da yerleşmiş Rumlar ve Batı Trakya’da yerleşmiş Türkler için kullanılan kavramdır. | |
| Etnik | Herhangi bir kültüre ait olma(Türk, Rum, Bulgar, Arnavut v.b) | |
| Etniki Eterya cemiyeti | Rumlar tarafından kuruldu Anadolu da Bizansı tekrar canlandırmak için kurulmuştur. | |
| Etnografya müzesi | Anıtkabir inşa edilinceye kadar Mustafa Kemal ATATÜRK’ÜN naaşı Etnografya Müzesine geçici olarak bırakılmıştır. | |
| Evkaf | Osmanlıda vakıf mallarını yöneten kuruluş. | |
| Evrensel | Tüm insanlığı ilgilendiren. Dünya ölçüsünde,dünya çapında. | |
| F
|
||
| Faşizm | Demokratik düzenin yerine aşırı ulusçuluk, baskı düzeni kurmayı amaçlayan öğreti. | |
| Felah-ı Vatan Grubu | Kurtuluş, selamet anlamına gelir.Son Osmanlı Mebuslar Meclisinde Misak-i milli kararlarını kabul ettiren grup. | |
| Ferman | Padişahlar tarafından herhangi bir konuda yayımlanan yazılı emir, kanun. | |
| Fetva | İslam hukuku ile ilgili bir sorunun dinî hukuk kurallarına göre çözümünü açıklayan, şeyhülislam veya müftü tarafından verilebilen belge. | |
| Fırka | Parti. Siyasal topluluk. | |
| Fiilen sona erme | Bir devletin topraklarının işgal edilmesiyle, devlet işlevini kaybetmesidir. | |
| Fikir akımları (Düşünce akımları) | Osmanlı Devletin Dağılmaktan Kurtarmak için genelde Osmanlı aydınları ve devlet adamları tarafından ortaya atılmış düşünce akımlarıdır. | |
| Fransız ihtilali | 1789 yılında Fransa’da meydana gelen bir halk hareketidir / ayaklanmasıdır. | |
G İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Garp | Batı | |
| Gasp Etmek | Zorla elinden almak. | |
| Gayrimüslim | Osmanlı Devletin de Müslüman olmayan halka verilen ad. | |
| Gazi | Savaştan sağ ve zafer kazanmış olarak dönen kimse. | |
| Geleneksel | Eski yöntemlerle yapılan.Eğitim. | |
| Genel neden | İkiden fazla ülke arasınca sorun oluyorsa genel neden. | |
| Genelge | Yasa ve yönetmenliklerin uygulanmasında yol göstermek, herhangi bir konuda aydınlatmak, dikkat çekmek üzere ilgililere gönderilen yazı, tamim. | |
| General Harbord Raporu | ABD Başkanı Wilson, Ermeni sorunu ve manda konusunu araştırması için General Harbord’u görevlendirmiş, General yaptığı araştırma sonucunda bir rapor hazırlamıştır. Bu rapor Doğu Anadolu’da Ermenilerin çoğunlukta olmadığını, Türklerin Ermenileri katletmediğini ve Anadolu’nun Amerika’nın ihtiyaçlarını karşılayacak zenginlikte olmadığını belgeleyen bir rapordur. | |
| Gizli oy | Vatandaş oyunu perdenin arkasında veya kabinde kimsenin göremeyeceği yerde kullanmasıdır. | |
| Gizli sayım | Kullanılan oylar sayılırken gizli sayılmasıdır. | |
| Goben ve Breslav | I.Dnya savaşı sırasında İtilaf devletlerinden kaçıp Osmanlı devletine sığınan iki Alman gemisi. Osmanlı bu iki geminin adını Yavuz ve Midilli olarak değiştirmiştir. | |
| Gururu ve ümitsizliğe yer vermemesi | Yaptığı işlerle gururlanmaz. Örneğin; Kurtuluş savasını Türk milleti kazandı demesi. | |
| Güçler Ayrılığı (Kuvvetler Ayrılığı) | Yasama yürütme yargı organlarının ayrı ayrı temsil edilmesidir. Demokratik ülkelerde güçler ayrılığı şarttır. | |
| Güçler Birliği (kuvvetler birliği) | Yasama. Yürütme. Yargı yetilerinin bir meclis tarafından kullanılması. Savaş dönemlerinde hızlı karar alma için çıkarılır. | |
| Güdüm | Yönetme işi, idare. | |
| H
|
||
| Hakikati Arama Gücü | Gerçekleri araştırmasıdır. | |
| Hakimiyeti Milliye | TBMM’nin açılmasıyla Ankara’da çıkarılan milli gazete. | |
| Halife | Peygamber vekili anlamına gelir. Hz. Muhammed’den sonra İslam dünyasının dini ve siyasi liderliğini yapan kişi. Osmanlı padişahları aynı zamanda halifedir. | |
| Halk Oylaması (refarandum) | Halkın türlü siyasi ve toplumsal sorunlar karşısında olumlu veya olumsuz görüşünü belirlemek için başvurulan oylama, plebisit, referandum. | |
| Halkçılık | Toplumun bireyleri arasında eşitlik gözetmek,toplum içinde hiçbir kişiye, topluluğa ayrıcalık verilmesini kabul etmemek, halk denilen bireyleri tek ve eşit bir varlık tanımak, onun yararına çalışmak | |
| Hanedan | Bir devleti yöneten soy ya da aile. Osmanlı devletini yöneten OSMANOĞULLARI. | |
| Hareket Ordusu | Mustafa Kemal kurmay yüzbaşı olarak görev aldığı; Selanik’te bulunan Hareket Ordusu İstanbul’a gelerek 31 Mart ayaklanmasını bastırdı. Böylece II. Meşrutiyet yönetimi korundu. Rejime yönelik çıkan ilk isyan önlendi. Ordu yenilikleri korumuş. Ordunun komutanı Mahmut Şevket Paşadır. | |
| Hasan Tahsin | İzmir’in işgalin de Yunanlara ilk kurşunu sıkan gazeteci. | |
| Hat | Çizgi, sınır. | |
| Heyet | Birkaç kişiden oluşan Kurul. | |
| Heyet-i Temsiliye | TBMM kurulana kadar ulus(millet) adına Kurtuluş Savaşı’nı yürüten kuruldur. | |
| Hezimet | Yenilgi. | |
| Hıfzıssıhha | Osmanlıda sağlık işlerini düzenleyen kurum. Halkın Sağlığını koruma. | |
| Hıyanet | Kutsal sayılan şeylere karşı el uzatma, kötülük etme veya karşı davranma.Hainlik. | |
| Hıyaneti Vataniye Kanunu | Milli mücadele döneminde vatana ihanet edilenlerin savaştan kaçanların ve TBMM karşı ayaklananların yargılanması kanunu. | |
| Hilafet | Halifelik. Osmanlı padişahları aynı zamanda halifedir. | |
| Hitabet | Etkili söz söyleme sanatı. | |
| Hukuk Devleti | Bir devletin bütün uygulamalarında kanunlara göre hareket etmesi | |
| Hurafe | Dine sonradan girmiş yanlış inanç.Batıl inançlar. | |
| Hürriyet ve itilaf fırkası | İngiliz mandasını savunan siyasi parti. | |
| I
|
||
| Islahat | Düzeltme veya iyileştirme çalışmalarıdır. Yüzeysel yeniliktir. | |
| Islahat fermanı | İlan edilmesin de amaç Avrupalı devletlerin desteğini almak, Avrupalıların azınlıkları bahane ederek içişlerimize karışmalarını önlemektir. Azınlık hakları genişletilmiş ve Müslümanlarla eşit hale getirilmiştir | |
| İ İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü | ||
| İcap | Gerek. | |
| İcra | Yapma, yerine getirme, bir işi yürütme. | |
| İç Politika | Bir devletin kendi sınırları içinde kamu işlerinin örgütlenmesine ve yönetime ilişkin uyguladığı siyaset | |
| İdadi | Lise derecesindeki okul. | |
| İdealistliği | Bir ideale, bir davaya, bir ülküye bağlı olan; kendini ona göre yönlendiren | |
| İdman | Spor. | |
| İhtilal | Bir devletin siyasi teşkilatını kanuni şekillere riayet etmeden değiştirmek üzere zorla yapılan halk hareketidir. | |
| İktidar partisi | Hükümet yönetimini elinde bulunduran parti en fazla oyu alıp ülkeyi yöneten parti. | |
| İktisat | Ekonomi, mali. | |
| İleri görüşlüğü | İleride olabilecekler hakkında varsayımlarda bulunabilme becerisi. Tahmin etme. | |
| İlhak(işgal etme) | Egemenliği altına alma. | |
| İmtiyaz(ayrıcalık) | Başkalarına tanınmayan özel, kişisel hak veya şart, ayrıcalık. | |
| İnfial | Kızgınlık, öfke. | |
| İngiliz Muhipler Cemiyeti | İngilizleri seven İngiliz yanlısı İngiliz mandasını isteyen cemiyet. | |
| İnkılap | Toplum düzenini ve yapısını daha iyi duruma getirmek için yapılan köklü değişikliklerdir. Eski düzeni yıkıp yerine yeni düzen kurmaktır. | |
| İnkılapçı oluşu | Yeni oluşumlar sağlamsı yeniliğe önem vermesidir. (DEVRİMCİ OLUŞU) | |
| İnkılâpçılık | Zamana göre geri kalmış bütün kurumların ortadan kaldırılması ve yerine ilerlemeyi gelişmeyi kolaylaştıracak olan kurumların getirilmesidir.sürekli yenilik yapma, dinamiklik,durağan olmama. | |
| İrade: | Bir şeyi yapıp yapmamaya karar verme gücü. | |
| İrade-i Milliye | Sivas Kongresi’nde halka doğru bilgi vermek için çıkarılan milli gazete. | |
| İrtibat kurma | İletişim sağlama | |
| İrtica: | Mevcut devlet düzenini dini esaslara göre yürütmeyi amaçlayan hareket. Şeyh Sait isyanı temel amacı cumhuriyeti ortadan kaldırıp devleti dini esaslara göre yönetmekti | |
| İskan | Yurtlandırma bir bir topluluğu bir bölgeye yerleştirme. | |
| İslamcılık (ümmetçilik) | Devleti ve milleti bir arada tutan en önemli bağın din olduğu düşünülerek tüm Müslümanları halifenin etrafında toplamayı amaçlamıştır.Diğer adı Panisalmizmdir. | |
| İstanbul Harp Akademisi | Başarılarından dolayı Harp Akademisine girmeye hak kazanan Mustafa Kemal, 1905 yılında Akademiden kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. | |
| İstanbul Harp Okulu | 1899 yılında İstanbul’da bulunan Harp Okuluna başlayan Mustafa Kemal 1902’de teğmen rütbesiyle bu okuldan mezun oldu. | |
| İstihkâm: | Düşman saldırısını durdurmak,düşmana karşı savunma yapmak amacıyla düzenlenmiş yer. | |
| İstikamet | Tutulan, izlenen yol. | |
| İstiklal mahkemeleri | Kurtuluş savaşı döneminde TBMM kendisine karşı çıkan ayaklamaları bastırmak ve suçluları yargılamak için milletvekillerinden oluşan mahkeme. | |
| İstiklal Marşı | Bağımsızlığın sembolüdür.724 şiir arasında Mehmet Akif ERSOY’ UN şiiri kabul edilmiş. İlk bestecisi Osman Zeki ÜNGÖR dür.İstiklal(bağımsızlık) Marşıdır. | |
| İtidal: | Aşırı olmama durumu, ılımlılık, ölçülülük. Soğukkanlılık. | |
| İtilaf(Antlaşma): | Avrupa’da İngiltere, Fransa ve Rusya’nın Almanya ve müttefiklerine karşı oluşturduğu güç birliği | |
| İttifak(Bağlaşma) | Almanya-Avusturya-Macaristan ve İtalya’nın, İngiltere ve müttefiklerine karşı oluşturduğu güç birliği | |
| İttihat ve Terakki cemiyeti | II. Meşrutiyetin ilanında İttihat ve Terakki Cemiyeti etkili olmuştu. Mustafa Kemal bu cemiyetin üyesidir. Fakat sonradan istifa etmiştir. Daha sonra bu cemiyet partiye dönüşmüştür. Osmanlıda kurulan ilk siyasi partidir. | |
| İzmir İktisat Kongresi | Milli mücadele sonrası ülkenin ekonomik politikasını belirlemek için İzmir’de toplanılmış kongre. | |
| J
|
||
| Jeopolitik | Coğrafya, ekonomi, nüfus vb. bir devletin politikası üzerindeki etkisi. Bir devlette bir bölgede uygulanan politikayla o yerin coğrafyası arasındaki ilişki.. | |
| Jön Türkler | Avrupa’yı gezip görmüş olan oradaki yenilikleri takip etmiş olan aydınlardır. I. Meşrutiyetin ilanında etkili olan aydınlar Jön Türklerdir. (Namık KEMAL, Mithat Paşa, Ziya PAŞA, Şinasi) | |
K İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Kabine Sistemi | Yürütme gücünün başında cumhurbaşkanının bulunduğu, halkın oylarıyla seçilen başbakanın birlikte çalışacağı bakanları bizzat seçmesiyle ve cumhurbaşkanının onayıyla kurulan hükümet şekli. Meclis hükümeti sistemine göre daha işlevseldir. | |
| Kabine: | Bakanlar Kurulu, hükümet. | |
| Kabotaj hakkı | Denizlerde ,limanlarda ticaret yapma hakkı Türk devletine verilmesi. | |
| Kafkasya | Hazar denizi ile Karadeniz arasında bulunan bölge (Gürcistan ,Ermenistan, Azerbeycan )devletlerinin bulunduğu yer. | |
| Kanuni Esasi | İlk Osmanlı anayasasıdır.(1876) | |
| Kapitülasyonlar (ayrıcalıklar) | Bir devletin başka bir devlete vermiş olduğu ticari ayrıcalık, imtiyaz. Osmanlı ekonomisini olumsuz etkiledi. | |
| Karargâh | Bir birlik ve kurumun, kumandan ile yardımcı şube ve bölümlerinden oluşan kuruluş. | |
| Karartma | Savaş durumunda düşman uçaklarından korunmak amacıyla ışıkları örtme veya söndürme biçiminde alınan önlemlerin bütünü. | |
| Katafalk | Önünden geçilerek kendisine saygı gösterilmek istenen ölünün tabutunun konulması için yapılmış yer. | |
| Kile | Genellikle tahıl ölçmede kullanılan belirli hacimde ki kap. | |
| Kilikya | İlk çağda Adana ve çevresine verilen ad. | |
| Kilikyalılar cemiyeti | Adana, Çukurova ve çevresini korumak için kurulan milli cemiyet. | |
| Kisve | Kılık kıyafet,giysi. | |
| Kolağası | Osmanlı ordusunda yüzbaşı ile binbaşı arasında yer alan rütbe. | |
| Kolağası Mehmet Tevfik Bilge Bey | Mustafa Kemal’de tarih sevgisinin oluşmasında Manastır Askerî İdadisinde Tarih Öğretmeni Kolağası Mehmet Tevfik Bey’in önemli rolü oldu. | |
| Kolordu | Değişik sayıda tümen ve savaş destek birliklerinden kurulu büyük askeri birlik. | |
| Komite | Siyasi bir amaca ulaşmak için silah kullanan gizli topluluk. Ermeni, Rum komiteleri. | |
| Komplo | Topluca ve gizlice yürütülen herhangi bir plan. | |
| Komünizm: | Bütün malların ortaklaşa kullanıldığı ve özel mülkiyetin olmadığı toplum düzeni. Böyle bir düzenin kurulmasını amaçlayan siyasi, ekonomik ve toplumsal öğreti. | |
| Konferans | Topluluğa bir konuda bilgi vermek amacıyla yapılan konuşma. Uluslararası bir sorunun çözümü için yapılan toplantı. | |
| Kongre | Çeşitli yerlerden yöneticilerin, elçilerin, delegelerin katılmasıyla yapılan toplantı. | |
| Konjonktür | Geçerli durum. Her türlü durumun ve şartın ortaya çıkardığı sonuç. | |
| Kulaç | Gerilerek açılmış iki kolun parmak uçları arasındaki uzaklık. | |
| Kurucu Meclis | Yeni bir anayasa hazırlayan meclistir. | |
| Kutsal Cihat (Cihadı Ekber) | Osmanlı devleti ı.Dünya savaşına girince padişah dünyadaki tüm müslmanları savaşa çağırmak için Kutsal Cihat ilan etmiştir. | |
| KutülAmera | Irak Cephesinde 18.000 İngiliz askerinin esir alındığı yer. | |
| Kuvayı İnzibatiye | Kurtuluş Savaşı’nda İstanbul Hükümeti’nin Kuvayımilliye’ye karşı kurduğu, yarı resmi askeri örgüt.Diğer adı Hilafet ordusudur. | |
| Kuvay-ı milliye (milis kuvvetler) | İtilaf Devletleri’nin Mondros Ateşkes Antlaşmasının 7. Maddesine dayanarak Anadolu’da başlattıkları işgallere karşı, vatansever Türk halkının vatanı korumak amacıyla kurduğu silahlı direniş örgütlerine Kuvayı Milliye denir. | |
| Kuzey Afrika | Günümüzde Cezayir, Fas,Tunus,Libya(Trablusgarp),Mısır ülkelerinin bulunduğu yerdir. Kuzey Afrika topraklarını sömürgecilik nedeniyle kaybettik. | |
| Kültürel | Toplumun yaşam şekline kültür denir. Sanat,edebiyat,eğitim,dil tarih, Yazı, çivi yazısı, alfabe, kağıt, matbaa, kütüphaneler, medrese, Beyt’ül Hikme, Rönesans, fikir akımları, düşünce akımları, basın yayın organları, dergi-gazete, gazeteler, | |
| Kürt teali cemiyeti | Doğu ve Güneydoğu da İngiliz destekli bir Kürt devleti kurmak isteyen cemiyet. | |
| L | ||
| Lağvetmek | Bir kuruluşu kaldırmak, işleyişine son vermek. | |
| Laiklik | Din ve devlet işlerinin ayrı olması durumu, devletin,vatandaşlarıyla olan ilişkilerinde inançlara göre ayrım yapmaması özelliklede bir toplumda egemen olan inancın,aynı toplumda azınlıkların benimsediği inançlara baskı yapmasını önlemesi | |
| Lehine | Bir şeyin yanında yararına olma. | |
| Liberalizm | Hürriyet ve serbestlikle ilgili. Serbest ekonomiden yana olan kimse. Serbestlik. | |
| Lider önder | Kitleleri yönlendirme, etkileme becerisi olan kişi. | |
| Liyakat | Bir kimsenin, kendisine iş verilmeye uygunluk, yaraşırdık durumu. | |
| Lojistik | Askerlerin silah, kurşun, yiyecek vb. ihtiyaçlarının karşılanması. | |
| Lojistik | Askeri birliklerin hareketlerinde haberleşme, ikmal ve yol gibi hizmetleri sağlayan askeri bölüm. | |
| Lozan Barış Antlaşması | Kurtuluş savaşından sonra imzalanan barış Antlaşmasıdır. Yabancı ülkelerin bağımsızlığımızı tanıdığı antlaşmadır. | |
M İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Maarif | Öğretim ve eğitim sistemi. | |
| Maarif Kongresi | Eskişehir-Kütahya savaşı sürerken Türk devletinin eğitim politikasının belirlendiği kongre. Mustafa Kemal katılmıştır. | |
| Maarif vekaleti | Eğitim Bakanlığı. | |
| Mahalle mektebi | Mustafa Kemal annesinin isteği üzerine ilk olarak geleneksel eğitim yapan Hafız Mehmet Efendi Mahalle Mektebine başlamıştır | |
| Makus | Kötü giden talih. Milletin kötü günleri. | |
| Mamur | Gelişip güzelleşmesi, hayat şartlarının uygun duruma getirilmesi için üzerinde çalışılmış olan, bakımlı. | |
| Manastır Askeri idadisi (lisesi) | Manastır günümüzde Makedonya sınırları için de yer alır. Bu okulda sınıf arkadaşı Ömer Naci sayesinde edebiyata ve hitabete ilgi duydu. Fransızca özel dersleri aldı. Tarih Öğretmeni Kolağası Tevfik Bey’den tarih bilinci edindi | |
| Manda ve Himaye | I. Dünya Savaşı’ndan sonra bazı az gelişmiş ülkeleri, kendi kendilerini yönetecek düzeye eriştirip bağımsızlığa kavuşturuncaya kadar Birleşmiş Milletler Cemiyeti adına yönetmek için bazı büyük devletlere verilen vekillik. | |
| Mandater: | Mandacı. | |
| Mantıkçılığı | Yaptığı işlerde mantık kurallarına uymasıdır. | |
| Mareşal | Askerlikte en yüksek aşama, en büyük rütbe. Sakarya savaşından sonra Mustafa KEMAL’E bu rütbe verilmiştir. | |
| Mart (31) vakası(1909) | Osmanlı Devleti’nin başkenti İstanbul’da meşrutiyet karşıtları tarafından büyük bir isyan çıkarıldı. Rejime yönelik çıkan bu isyanı Hareket Ordusu bastırdı. | |
| Matem | Hüzün, yas. Ölüm veya bir felaketten doğan acıve bu acıyı belirten davranışlar. | |
| Mavri mira cemiyeti | Rumlar tarafından kuruldu Anadolu da Bizansı tekrar canlandırmak için kurulmuştur. | |
| Mazlum | Zulüm görmüş, kendisine zulmedilmiş. | |
| Mazlum Millet | Sömürge altında olan milletler. Bağımsız olmamış ve geri kalmış milletler. | |
| Mebus: | Milletvekili. | |
| Mecelle: | Osmanlı döneminde yapılan medeni kanun.Kadın ve erkek hakları ile ilgili düzenleme. | |
| Meclis Hükümeti Sistemi | Meclisin başkanının aynı zamanda hükümetin de başkanı (başbakan) olduğu, hükümetin bakanlarının meclis içerisinden oylama ile tek tek seçilerek kurulan hükümet şekli. | |
| Meclisi Mebusan: | Meşrutiyet döneminde Osmanlı Devleti’nin Meclisi. | |
| Meczup | Allah aşkıyla aklını yitirmiş kimse. | |
| Medeni Kanun | Evlenme, boşanma, ailenin işleyişi, miras ve benzeri her turlu ilişkileri düzenleyen, toplumsal hayatin düzenlenmesinde önemli rol oyalayan kanundur. | |
| Megali İdea (Büyük fikir) | Yunanistan’ın İstanbul’u alarak eski Bizans imparatorluğunu canlandırma fikri. | |
| Meşrutiyet | Hükümdarla yönetilen bir ülkede hükümdarın başkanlığı altında parlamento(meclis) yönetimine dayanan hükümet biçimi. | |
| Meşrutiyet (I)ilanı | 1876 yılında II. Abdülhamit tarafından ilan edilmiştir. Meşrutiyet padişah ve meclisli yönetim şeklidir.1877-78 Osmanlı -Rus savaşı nedeniyle padişah II. Abdülhamit meclisi kapattı. | |
| Meşrutiyet(II) ilanı | Meşrutiyet yanlısı aydınlar İttihat ve Terakki adında bir cemiyet kurarak subaylar ve aydınlar arasında örgütlendiler. Selanik’te çıkardıkları isyan büyüyünce padişah 2. Abdülhamit meşrutiyeti ikinci kez ilan etmek zorunda kaldı. Anayasa yürürlüğe girdi, meclis yeniden açıldı. (1908) Bu dönemde ilk siyasi partiler kurulmuştur | |
| Metrepolit: | Ortodokslarda patrikten sonra gelen ve bir bölgenin din işlerine başkanlık eden din adamı. | |
| Mevzi | Savaşta bir askerî birliğin savunduğu yer parçası veya bu birlik tarafından ele geçirilen bölge. | |
| Mihver devletler (Bağlaşma Devletleri) | İkinci Dünya Savaşında müttefik devletler bloğuna karşı Almanya, İtalya ve Japonya’nın oluşturduğu blok. | |
| Milis | Savaş sırasında orduya yardımcı olarak toplanan silahlı halk gücü. | |
| Millet Mektepleri | Harf inkılâbından sonra okul çağı dışına çıkmış vatandaşlara yeni alfabeyi öğretmek için açılan okul. | |
| Milletler Cemiyeti (Cemiyeti Akvam) | I.Dünya savaşından sonra Wilson ilkeleri doğrultusunda Dünya Barışını korumak için Paris Barış Kolerasında kurulan cemiyet. | |
| Milli Egemenlik (ulusal egemenlik) | Yönetme ve karar verme gücü ve yetkisinin milletin elinde olmasıdır. Bir ülkede milli egemenliğin olması için, milletin kendi yöneticilerini kendisi seçmesi ve kendi kanunlarını (seçtiği temsilciler vasıtasıyla) kendisinin yapmasıdır.Diğer adı | |
| Milli güç unsurları | Devletin gerek savaş döneminde gerekse barış döneminde hedeflerine ulaşmak için kullandıkları güçtür.(askeri,sosyal,kültürel,ekonomik,siyasi güçtür.) | |
| Milli İrade | Milletin karar verme gücü. | |
| Milli korunma kanunu | İkinci Dünya Savaşı sırasında ülke ekonomisini korumak için çıkarılan kanun. | |
| Millî kültür | Bir millete kimlik kazandıran, diğer milletlerle arasındaki farkı belirlemeye yarayan, tarih boyunca meydana getirilen o millete ait maddî ve manevî değerlerin uyumlu bir bütünüdür. Dil, tarih, sanat, inanç, değerler eğitim birer kültürdür. | |
| Milliyetçilik | Fransız İhtilali ile ortaya çıkan milliyetçilik akımı her milletin kendi devletini kurmasını öngörüyordu. Bu düşünce Osmanlı gibi çok uluslu devletlerde azınlık isyanlarının çıkmasına neden oldu. | |
| Minber | Mustafa Kemal yakın arkadaşı Fethi Beyle çıkardığı gazete. | |
| Misak | And, antlaşma, bağlaşma, sözleşme. | |
| Misakı İktisadi | Ekonomik yönden yapılacak olan çalışmaları belirlemek ve milli ekonomiyi kurmak amacıyla İzmir İktisat Kongresinde kabul edilen ekonomi programıdır. | |
| Misak-i Milli (milli yemin) | 28 Ocak 1920’de Son Osmanlı Mebusan Meclisi’nde kabul edilen ulusal sınırlarımızı çizen belge. | |
| Miting: | Gösteri amacıyla veya bir olaya dikkati çekmek için genellikle açık yerlerde yapılan toplantı. | |
| Mizan | Terazi, ölçü, tartı. | |
| Modern | Çağa uygun. | |
| Monarşi | Miras yoluyla iktidarı elinde bulunduran kişi ve ona bağlı kimselerce devletin yönetildiği rejim. | |
| Muallim | Öğretmen | |
| Muasır medeniyet | Çağdaş medeniyet, batı,medeni. | |
| Mudanya Ateşkes Antlaşması | Kurtuluş savaşının askeri safhasını bitiren ateşkes Antlaşmasıdır. | |
| Muhafaza | Koruma. Koruma altına alma. | |
| Muhalefet | İktidar partisi dışındaki partilere verilen isim. | |
| Muhalif | Bir tutuma, bir görüşe, bir davranışa karşı olan,aykırı olan kimse. Aykırı. | |
| Muharebe | Savaş ve savaşmak. | |
| Muhip | Seven, sevgi besleyen, dost. İngilizleri seven (İngiliz Muhipleri) cemiyet. | |
| Mukavemet | Dayanma, karşı durma, karşı koyma, direnç,dayanırlık. | |
| Murit | Bir tarikat şeyhine bağlı ondan tasavvufu öğrenen kimse öğrenci. | |
| Mustafa Kemal’i etkileyen olaylar | Fransız İhtilali,1897 Osmanlı-Yunan savaşı,31 Mart Olayı, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşı, I.Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı | |
| Mustafa Kemal’i etkileyen Türk düşünürler | Namık Kemal, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul ve Tevfik Fikret | |
| Mustafa Kemal’i etkileyen yabancı düşünürler | Fransız yazarlar Jean Jacques Rousseau, Montesquieu ve Voltaire’dir. | |
| Mustafa Kemal’in fikir hayatını etkileyen şehirler | Selanik, Manastır, İstanbul ve Sofya | |
| Mutasarrıf | Osmanlı yönetim örgütünde sancakların yöneticisine verilen ad. | |
| Mutlakiyet | Tek bir kişinin yönetimine dayalı yönetim şekli. Padişah,krallık v.b. | |
| Mübadele | Değiş tokuş etmek. Karşılıklı değiştirme. | |
| Müdafaa | Savunma. Bulunduğu yeri savunma. | |
| Müdafaa-i Hukuk | Anadolu da kurulan milli cemiyetlerin genel adı. | |
| Müdafaa-i Hukuk Grubu | TBMM’de Mustafa Kemal’e muhalefet artınca Mustafa Kemal ve unu savunan milletvekili arkadaşları I.TBMM’de oluşturdukları gruptur. | |
| Müfreze | Türlü askeri görev ve hizmetlerin yapılması amacıyla küçük birliklerden, belli bir kuruluşa bağlı kalmadan geçici olarak oluşturulan grup. | |
| Müftü | İl ve ilçelerde Müslümanların din işlerine bakan görevli. Fetva veren din adamı. | |
| Mühimmat | Savaş gereçleri. | |
| Mülki İdare | İl ve ilçe yönetimi.(Vali Kaymakam) | |
| Mülkiye: | Devlet yönetimindeki sivil görevliler sınıfı. | |
| Müreffeh | Refah ve varlık içinde yaşayan. | |
| Mürit | Bir tarikat şeyhine bağlanarak ondan tasavvufunyollarını öğrenen kişi. | |
| Müspet | Olumlu. | |
| Müstevli | Bir yeri istila eden, yönetimi altına alan (kimse,devlet, ordu vb.) | |
| Mütareke (Ateşkes) | İki tarafın anlaşarak geçici bir süre için savaşı bırakmaları, silah bırakma, ateşkes. | |
| Mütekabilliyet (karşılıklı) | Devletlerarası ilişkilerde ülkenin çıkarlarını diğer devletlere karşı koruma ilkesi. Dış politikada devletlerarası ilişkilerde karşılıklı eşit haklara sahip olma. | |
| Müttefik | Biriyle söz ve güç birliği yapmış, antlaşma ile bağlı. | |
| Müttefik | Aralarında anlaşma veya sözleşme yapmış devletlere denir. | |
| Müttefik devletler (bağlaşma devletleri) | İkinci Dünya Savaşında Fransa,İngiltere, ABD,Sovyet Rusya oluşturdukları blok. | |
N İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Naaş | Ölen insanın vücudu, ceset. | |
| Naçiz | Değersiz, önemsiz. | |
| Nazır | Bakan . | |
| Nizam | Düzen. Kural. | |
| Nutuk | Mustafa Kemal ATATÜRK’ÜN yazmış olduğu eserdir. Kurtuluş savaşı ve ilk dönem yapılan inkılapları anlatır. Öğüt verici bir eserdir. | |
| Nüfus mübadelesi | Türkiye ve Yunanistan arasında olmuş. Yunanistan’da yasayan Türkler ve Türkiye de yaşayan Yunanlılar karşılıklı olarak değiştirilmiştir. | |
| Nüfuz | Otorite , etkileme gücü. | |
| O | ||
| Osmanlıcılık | Osmanlı imparatorluğu sınırları içinde yaşayan herkesi din, ırk ve mezhep ayrımı gözetmeksizin “Osmanlı” sayma düşüncesi. | |
| Ö | ||
| Ödün (taviz) | Taviz verme. Misak-ı milli sınırlarına ilk taviz Batum’un; Gürcistan’a bırakılması. | |
| Ömer Naci | Manastır Askerî İdadisinde sınıf arkadaşı Ömer Naci’nin etkisiyle edebiyata ve güzel konuşma sanatına da ilgi duymaya başladı.(Hitabet sanatı ) | |
| Öngörü | Bir işin ilerisini kestirme veya bir işin nasıl bir yol alacağını önceden anlayabilme ve ona göre davranma. İleri görüşlülük | |
| Örgütleyicilik (Teşkilatçılık) | Bireyin bir hedef uğruna bir ortamda bir araya gelerek, hedefe yönelik çalışmalar yapması. Mustafa Kemal’in Trablusgarp’ta halkı İtalyanlara karşı örgütlemesi | |
| Özel neden | Eğer iki ülke arsında sorun oluyorsa özel neden | |
| Özel Sektör | Devletten bağımsız kişilerin kendine ait kurduğu işletmeler. Halkın fabrika açması. | |
| Özerklik | Bir topluluğun kendisini bazı koşullar altında idare etme hakkı. Genelde ana devlete bağlı fakat kendi kurallarını da uygulayabilme özelliği | |
P İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Pakt | Antlaşma. İki veya daha çok devletin saldırmazlık, savaşta ittifak gibi konularda üstlenmelerini belirttikleri belge. | |
| Pangermenizm | Avusturya-Macaristan imparatorluğunun tüm Balkanlara hakim olma politikası. | |
| Panislamizm
(İslamcılık) |
Bütün Müslümanları aynı yönetim altında toplama amacını güden politik akım ve hareket. | |
| Panslavizm | Rusya;Balkanlarda yaşayan Slav ırkından olan Ortodoksları bir çatı altında toplamak ve İstanbul ve Boğazları ele geçirerek Akdeniz’e açılmak için izlediği politika. | |
| Pantürkizm | Türkçülük. Bütün Türkleri birleştirme düşüncesi | |
| Paris Barış Konferansı | I.Dünya savaşında galip gelen itilaf devletleri savaşta yenilen ittifak devletleri ile imzalayacakları barış anlaşmaları hazırlamak için topladıkları konferans. | |
| Parlamento | Yasama gücüne sahip meclis | |
| Patrik | Ortodoks ve bazı doğu kiliselerin başkanı. | |
| Patrikhane | Patriğin görev yaptığı bina. | |
| Payidar | Kalıcı, sonsuza kadar yaşayacak olan. | |
| Payitaht | Başkent | |
| Perver | Yetiştiren, koruyan. | |
| Picardi Manevraları | Mustafa Kemal Fransa’da düzenlenen askeri tatbikatlara gözlemci olarak katılmış, gelecekte hava kuvvetlerinin önemine vurgu yapmıştır. | |
| Pontus Rum cemiyeti | Karadeniz bölgesindeki eski Trabzon Rum imp. Canlandırmak için kurulmuştur | |
| Protesto | Bir davranışı, bir düşünceyi, bir uygulamayı haksız, yersiz, gereksiz bularak karşı çıkma, kabul etmeme. Davranışı onaylanmadığını bildiren resmî açıklama. | |
| Protokol | Bir toplantı sonunda yapılan iki tarafça imzalanan, ilerde yapılacak bir anlaşmaya, sözleşmeye dayanak olacak belge. | |
| R | ||
| Referandum | Halk oylaması. | |
| Reform | Katolik Kilisesinde yapılan değişiklikler ile kilisenin bilim ve eğitim üzerindeki baskısı sona erdi. Skolastik (dogmatik)düşünce yıkıldı. | |
| Rejim | Bir devletin yönetim biçimidir.cumhuriyet,meşrutiyet, mutalkiyet birer rejimdir. | |
| Resmen sona erme | Bir devletin yıkılması, yerine başka bir devletin kurulmasıdır. | |
| Resmen Tanıma (Hukuken Tanıma) | İki devletin birbirleriyle yazılı ve diplomat iki ilişki kurması. | |
| Ricat | Cephe alanında Gerileme, geri çekilme, geri kaçma. | |
| Rönesans | Avrupa’nın sanat, edebiyat ve bilim alanında yaşanan gelişmelerdir. Rönesans ile dogmatik düşünce sorgulanmaya başladı. | |
| Rüştiye (Ortaokul) | Ortaokul derecesinde olan eğitim kurumu. | |
| Saban | Toprağı kazarak altüst etmeye, tarlayı ekilebilecek duruma getirmeye yarayan demir bir ucu bulunan ve çift süren hayvanlarca çekilen bir tarım aracı. | |
S İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Saltanat | Babadan oğula geçen yönetim şekli, padişahlık. | |
| Saltanat Şurası | Savaş, barış gibi fevkalade konularda devlet adamlarıyla ilim irfan sahibi insanların görüşlerini almak üzere bizzat padişahın da hazır bulunduğu üst düzey toplantıdır. SEVR ANTLAŞMASINI imzalayan Saltanat Şurasıdır.TBMM bu antlaşmayı imzalayan herkes vatan haini ilan edilmiştir. | |
| Sanatoryum | Özellikle veremli hastaların iyileştirilmesi için kurulmuş sağlık kuruluşu. | |
| Sanayi inkılabı | 1750’li yıllarda İngiltere’de buhar gücünün makineye uygulanması ile başlayan teknolojik gelişmelere denir. İnsan ve hayvan gücünden makine gücüne geçiştir. | |
| Sanayi-i Nefise mektebi | Osmanlı devletinde 1882’de Osman Hamdi Bey’in kurduğu ve bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi adıyla eğitime devam eden sanat okuludur. Günümüzde güzel sanatlar okuludur. | |
| Satıh | Yüzey, alan. | |
| Savarona | Mustaf Kemal ATATÜRK’ÜN yatı. | |
| Savaş tazminatı | Yenen devlet yenilen devletten para veya toprak alması. | |
| Seferberlik | Bir ülkenin silahlı kuvvetlerini savaşı hazır duruma getiren, ülkenin ekonomisini, yönetimini ve savaş gereklerine uyacak duruma sokan hazırlık ve önlemlerin tümü. Bu durumun ilan edildiği veya savaşın sürdüğü dönem. | |
| Selanik | Mustafa Kemal in doğduğu şehirdir. Günümüzde Yunanistan sınırları içinde yer alır. | |
| Selanik Askeri Rüştiyesi | Sınavlarına girerek kazandığı bu okulda, zekâsı ve üstün yetenekleriyle öğretmenlerinin sevgisini kazandı. Kemal adını, bu okuldaki Matematik Öğretmeni Yüzbaşı Mustafa’dan almıştır. | |
| Selanik Mülkiye Rüştiyesi | Sivil ortaokuldur yönetici memur yetiştiren okuldur. Bu okulda okurken çevresinde gördüğü subaylardan etkilenerek asker olmaya karar vermiş ve gizlice askeri okulun sınavlarına girmiş ve kazanmıştır. | |
| Sen Remo Konferansı | İtilaf devletleri Osmanlı ile imzalayacakları Sevr Antlaşmasının taslağını hazırladıkları konferans. | |
| Serbest Cumhuriyet fırkası ( partisi) | Çok partili hayata geçmek için kurulan ikinci partidir. Cumhuriyet karşıtları bu partiye yerleştikleri için Fethi bey bu partiyi kendisi kapatmıştır.Sonradan İzmir Menemen de çıkan Menemen isyanı Fethi beyi haklı çıkarmıştır. | |
| Sermaye | Bir ticaret işinin kurulması, yürütülmesi için gereken anapara ve paraya çevrilebilir malların tamamı. Fabrika kurmaya yarayan aletler. | |
| Serpuş | Başlık. | |
| Sıkıyönetim | Olağanüstü zamanlarda ve durumlarda ülkede güvenliğin sağlanması için ordunun yardımıyla gerçekleştirilen yönetim. | |
| Sine-i millete dönmek | Görevinden ayrılıp, milletin kendisine,onun bağrına, sinesine dönmek, halkın arasına karışmak. | |
| Siper | Askerlerin savaşta vurulmamaları ve rahat ateş edebilmeleri için kazılmış, üstü açık hendek. | |
| Siyasal Parti (Fıkra) | Bir toplumda devletin yönetimini siyasal iktidarını ele geçirmek amacıyla kurulan örgüt fırka. | |
| Siyasi | Devlet, sınırlar, toprak, fetih, fetihler, diplomatik ilişkiler, yönetim, idare etme, başkent, boylar arasındaki mücadeleler, feodalite, krallık, şehir devletleri, kurultay, divan, antlaşma, ateşkes, diplomasi, elçilikler, devletlerarası bloklaşma, Panslavizm, egemenlik kurma, bağımsızlık, azınlık isyanları, azınlık hakları, ittifak arayışı, imparatorlukların parçalanması, bir devletin yıkılması ya da kurulması, milliyetçilik akımı, toprak bütünlüğü, Fransız İhtilali, meclis, seçimlerin yapılması, anayasa, genelgeler, kongreler, TBMM’nin açılması, Siyasi kavramı; yönetim ve idari kelimeleri ile de ilişkilendirilir. | |
| Skolastik düşünce | Orta çağ boyunca Katolik kilisesinin egemenliği altında olan, bilime kapalı dine dayalı düşünce. Deney ve gözlemin yasaklandığı düşüncedir.dogmatik düşünce | |
| Sofya Askeri Ataşesi (1913) | Balkan Savaşlarından sonra Sofya’da askeri ataşe olarak bulunmuş, Bulgaristan’daki Türklerin sorunlarıyla ilgilenmiş ve Bulgar meclisinin çalışmalarını takip etmiştir. | |
| Sosyal (toplumsal) | Toplumla(halkla) ilgili olan toplumsal olan her şey. Çok ulusluluk, birçok millet, farklı kültürler, halk, toplum yapısı, nüfus yapısı, toplumsal, göç, nüfusun artması, sınıflara ayrılma, burjuva, | |
| Sosyal Devlet | Halkıyla ilgilenen ve onların yaşam düzeyini geliştirmeye yönelik önlem alan devlet.(eğitim,sağlık ,gıda v.b) | |
| Sömürgecilik | Bir devletin, kendi ülkesinin sınırları dışında, başka ulusları, devletleri, toplulukları siyasal ve ekonomik egemenliği altına alarak yayılması. | |
| Söylev (NUTUK) | Bir topluluğa düşünceler, duygular aşılamak ve öğüt vermek amacıyla söylenen uzunca coşkulu ve güzel söz, nutuk,hitabe. | |
| Statik | Sabit ve gelenekçi tutum yenilik benimsememe gibi. | |
| Statü | Bir kimsenin, bir kurum veya bir toplum içindeki durumu. Kadro bakımından bağlı olduğu durum, pozisyon. | |
| Statüko | Bir durumun devam etmesi.. | |
| Statükocu | Süregelen durumu korumaya meyilli olan. Değişime direnen. | |
| Stratejik | Elinde bulundurana büyük ayrıcalıklar ve üstünlükler sağlayan yer ya da bölge. | |
| Stratejik | Önemli değeri fazla olan bölge. | |
| Suikast | Gizlice cana kıyma ve kötülük etmeye kalkışma. | |
| Sulh | Barış. | |
| Sulh Selameti Osmaniye cemiyeti | Osmanlı devletinin selameti ve iyiliği barış cemiyeti | |
| Sükûnet | Sessizlik. | |
| Süveyş Kanalı | Kızıldeniz ve Akdeniz’i birleştiren kanaldır. Osmanlı devleti açmıştır. | |
| Ş | ||
| Şam 5.ordu Komutanlığı | Mustafa Kemal, 1905’te kurmay yüzbaşı rütbesiyle ilk görev yeri olan Şam’daki 5. Orduya atandı. | |
| Şarapnel | Patladığında etrafa küçük parçalar saçan bir tür top mermisi. | |
| Şark | Doğu. | |
| Şemsi efendi ilkokulu | Mustafa Kemal babasının isteği dikkate alınarak yeni açılan ve modern yöntemlerle eğitim yapan Şemsi Efendi Okuluna gitmiştir | |
| Şerait | Şartlar, koşullar. Temeli dine dayanan yasalar anlamındadır. | |
| Şeriye | İslam hukukuyla ilgili. | |
T İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Taarruz (saldırı) | Bir yeri ele geçirmek ve düşmanı yok etmek için düşmana hücum etme durumudur. | |
| Taassup | Bağnazlık. | |
| Takrir | Yerleştirme, yerleştirilme. | |
| Takrir-i Sükun kanunu | 4 Mart 1925’te II.TBMM tarafından cumhuriyete karşı çıkan Şeyh Sait İsyanı bastırmak için çıkarılan ceza yasası. | |
| Talim | Uygulamalı olarak yapılan askerlik eğitimi. | |
| Tam Bağımsızlık
(Ulusal Bağımsızlık) (Milli Bağımsızlık) |
Sosyal, siyasal, hukuk ve ekonomik gibi her alanda bir devletin kendi kararlarını verebilmesi. Bir devletin iç işlerinde ve dış işlerinde başka bir devletin baskısı ve etkisinde kalmadan, milli menfaatleri doğrultusunda istediği gibi davranabilmesidir. | |
| Tampon bölge | Devletlerin güvenliklerini sağlamak amacıyla oluşturdukları ara bölge. | |
| Tanıma | Bir devletin varlığını başka devletlerin de kabul etmesi. Tanımadan sonra devletlerarasında siyasal ilişkiler kurulur. | |
| Tanzimat | Yönetim işlerini düzeltilmesi amacıyla alınan önlemlerin,yapılan uygulamaların tümü | |
| Tanzimat fermanı | İlan edilmesin de amaç Avrupa’nın Osmanlı iç işlerine karışmasını önlemek, milliyetçilik akımının etkilerini azaltmak ve azınlıkların devlete bağlılıklarını arttırmaktır. Önemi: Osmanlı Devleti’nde anayasal düzene geçişin ilk aşamasıdır. Kanun gücünün üstünlüğü kabul edilmiştir. | |
| Tarikat | Aynı dinin içine, tasavvufa dayanan ve kimi ilkelerle birbirinden ayrılan Tanrıya ulaşma yollarından her biri birbirinden ayrı genelde din adamlarına bağlı tarikatlar. | |
| Tatbikat | Asker birliklerini savaşa hazırlamak amacıyla, arazi üzerinde yapılan geniş ölçüde savaş denemesi, manevra. | |
| Taviz: | İstenmeden verilen. Batum’u Gürcistan’a ve Hatayı Suriye’ye bırakmamız. | |
| Teali | Yükselme, yücelme. | |
| Teçhizat | Silah dışındaki savaş araç- gereçleri. | |
| Tehcir Kanunu (Sevk ve iskan kanunu) | 1915’te Doğudaki Ermenilerin zorunlu göçe tabi tutulma yasası. Doğu ANADOLUDAN ALINAN Ermeniler Suriye ve Lübnan’a yerleştirilmişler. | |
| Tehcir: | Göç ettirme, göç etmesine sebep olma, sürme. | |
| Tek Çatı Altında Toplama: | Ayrı ayrı olan unsurları birleştirerek tek merkezden yönetilebilir hale getirme. Erzurum Kongresinde tüm cemiyetlerin birleştirilmesi. | |
| Tekalifi Milliye (Milli Yükümlükler) | Sakarya Savaşı öncesi ordunun ihtiyaçlarını karşılamak üzere çıkarılmış emirler.7-8 Ağustos 1921’de Başkomutan Mustafa Kemal tarafından;ordunun ihtiyaçlarını karşılamak için çıkarılan seferberlik yasası. | |
| Tekke | Tarikattan olanların barındıkları, ibadet ve tören yaptıkları yer. | |
| Terakkiperver | İlerici ileriyi seven anlamına gelmektedir. | |
| Terakkiperver cumhuriyet fırkası (partisi) | Türkiye Cumhuriyetinde ilk muhalefet partisidir. Bu partinin kurulmasıyla çok partili hayata geçişin ilk aşamasıdır.Şeyh Sait isyanı nedeniyie bu parti isyanda rolü olduğu gerekçesiyle Takriri Sukun Kanununa dayanılarak kapatılmıştır. | |
| Terhis | Askerlik görevini bitirenleri ordudan bırakma. Eve gönderme. | |
| Tersane | Gemi yapılan yer . | |
| Teslimiyetçi | Boyun eğen, durumu kabullenen kişi. | |
| Teşebbüs | Girişim. Ekonomik alanda girişimde bulunma.Yatırım yapma. | |
| Teşekkül | Kuruluş. | |
| Teşkilatı Esasiye Kanunu | I.İnönü zaferinden sonra I. TBMM’nin 20 Ocak 1921 tarihinde kabul edilen yeni Türk devletinin ilk anayasasıdır. | |
| c | 1927’de çıkarılan ekonomik kalkınmayı gerçekleştirmek için devletçilik ilkesi doğrultunsunda özel sektörü destekleme yasası. | |
| Tevhid-i Tedrisat Kanunu | (Eğitim-Öğretimde Birlik)3 Mart 1924’te çıkarılan eğitim öğretimi birleştiren yasa.Ülkedeki bütün okullar yabancı okullar dahi Milli Eğitim Bakanlığına bağlandı ve tek bir merkezden yönetildi. | |
| Tevhit | Allah’ın birliğine inanma, bir sayma, bir olarak bakma. Tek tanrıcılık. Birkaç şeyi bir araya getirme, birleştirme. | |
| Topyekün | Hep birlikte, toplu olarak(kadın,çocuk,yaşlı,genç demeden savaşa katılma) | |
| Trablusgarp Savaşı (1911) | Mustafa Kemal İtalya’nın Trablusgarp’a saldırması üzerine gönüllü subay arkadaşları ile birlikte gizlice Trablusgarp’a gitti. Halkı örgütleyerek Derne ve Tobruk Cephelerin de İtalyanlara karşı başarılı savunma savaşları yaptı. Başarılarından dolayı binbaşı yükseldi. Trablusgarp Savaşı, Mustafa Kemal’in ilk askeri başarısıdır. | |
| Trabzon muhafazai hukuk cemiyeti | Trabzon ve çevresini Pontusçu Rumlara karşı korumak için kurulmuştur. | |
| Trakya Paşeli Cemiyeti | Edirne ve çevresini korumak için kurulan milli cemiyet. | |
| Tümen | Tugayla kolordu arasında yer alan birlik, fırka | |
| Türk Dil Kurumu (1932) | Türk dili hakkında araştırma yapmak dilimizi yabancı dillere karşı korumak Türkçeyi geliştirmek için Mustafa Kemal ATATÜRK’ÜN isteğiyle kurulmuştur. | |
| Türk Tarih Kurumu (1931) | Türk tarihini doğru incelemek ve araştırmak için Mustafa Kemal ATATÜRK’ÜN isteğiyle kurulmuştur. | |
| Türkçülük (Turancılık)
(Panturkizm) |
Bütün Türkleri milli bir duygu ile birleştirerek tek bayrak altında toplamayı amaçlamıştır. | |
U İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Ulusal(Milli) | Tüm ülke ile ilgili olan kararlar. | |
| Ulusal İrade (Milli irade) | Bir ulusun bir işin nasıl yapıldığı gerektiği yolunda açığa vurduğu karar. Ulusal irade ancak egemenliğin ulusun tümüne ait olduğu devlet sisteminde belirlenebilir.Ulusal iradenin somutladığı yer parlamentodur. Halkın iradesi kararları egemendir. Halk yöneticileri kendi seçer. | |
| Uluslararası Denklik | Milletlerarası eşit olma durumu. | |
| Ü | ||
| Ültimatom | Bir devletin başka bir devlete verdiği ve hiçbir tartışma veya karşı koymaya yer bırakmaksızın, tanıdığı sürede isteklerinin yerine getirilmesini istediği nota. | |
| Üniforma | Silahlı kuvvetlerin resmi giysisi. Aynı işi yapanların giydikleri tüzükle belirtilmiş bir örnek giysi. | |
| Üniversite Reformu | Modern tarzda yükseköğretim ihtiyacını karşılamayan Darülfünun’un yerine İstanbul Üniversitesi kurulması, bu ihtiyacı karşılayacak okulların kurulmasını amaçlayan çalışmadır. Diğer okullara örnek olmuştur. | |
| Üs | Harekâtın yürütülebilmesi için gerekli birliklerin, her türlü gereçlerin tamamlandığı, teçhizatın toplandığı ve dağıtıldığı yer . | |
| V İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü | ||
| Vatan ve Hürriyet Cemiyeti | Mustafa Kemal’ Şam da İken “Vatan ve Hürriyet Cemiyetini” kurması teşkilatçılık, liderlik ve vatanseverlik kişilik özelliklerinin varlığını gösterir | |
| Vatanseverliği | Ulusu için her Şeyi göze almasıdır. Vatan için gönüllü olarak savaşması. | |
| Veliaht: | Hükümdardan sonra yerine geçecek kimse. | |
| Vilayet | İl,şehir. | |
| Vilayet-i Sitte | 6 Doğu ili. (Erzurum, Van, Diyarbakır, Bitlis,Sivas, Elazığ) | |
| Y | ||
| Yaratıcı Zihniyeti | Yeni fikirler ortaya koyabilmesidir. | |
| Yarbay | Orduda rütbesi binbaşı ile albay arasında olan subay | |
| Yaver | Emir subayı. Mustafa Kemal padişah Vahdettin ile Almanya’yı seyahat ederken padişahın yaveriydi. | |
| Yayılmacılık | Bir devletin veya ulusun başka devlet veya uluslar üzerinde kendi çıkarları doğrultusunda etkide bulunmaya çalışması. Başka uluslara ait olan toprakları alma çalışması. II.Dünya savaşının çıkış sebebi Almanya, İtalya’nın yayaılmacı politikalarıdır. | |
Z İnkılap Tarihi Kavramlar Sözlüğü |
||
| Zanaat | Marangozluk, demircilik, kuyumculuk, terzilik gibi meslek olarak yapılan ve pek çok dalları bulunan, deneyim ve ustalık gerektiren iş | |
| Zaviye | Küçük tekke, ibadethane. | |
| Zümre | Grup, ayrıcalıklı gurup veya kişiler. | |
| W | ||
| Wilson ilkeleri | ABD Başkanı Wilson’un, I. Dünya Savaşı devam ederken, savaş sonunda kalıcı barışı sağlamak, sömürgeciliği sona erdirmek ve ABD’yi dünya siyasetinde ön plana çıkarmak amacıyla yayımladığı ilkelerdir. | |
| Wilson ilkeleri cemiyeti | Amerikan mandasını isteyen cemiyet. | |
Hıfzullah SAVUR
Hasankeyf Ortaokulu