MONDROS'TAN SEVR E ERMENİ SORUNU

[Sosyal Bilgiler1]

MONDROS'TAN SEVR E ERMENİ SORUNU

Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'nı kaybetmesi ve Mondros Ateşkes Anlaşması'nın imzalamasından sonraki dönemde Ermeni göçü ve katliam iddiaları, Avrupalılar tarafından bir harp propagandası olarak ve yapılan işgallere gerekçe anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Yeni bir döneme girilirken Mondros Ateşkes Anlaşması'nın 24. Maddesi Ermeniler için yeni bir hareket noktasını oluşturmuştur. Mondros'un 24. Maddesine göre; Doğu Anadolu'daki altı ilde karışıklık çıktığı takdirde, bu iller İtilaf Devletleri tarafından işgal edilebilecekti. Ermeniler, 30 Kasım 1918'de İtilaf Devletlerine başvurarak bağımsız bir Ermenistan kurulmasını istemişlerdir. 18 Ocak 1919'da toplanan Paris Barış Konferansı'nda da bu isteklerini dile getiren Ermeniler, Paris Barış Konferansı'na iki delegasyonla katılmışlardır. Burada verdikleri muhtırada Kafkas Ermeni Cumhuriyeti arazisi ile beraber Ki-likya ve yedi ilden oluşan bir bağımsız Ermenistan kurulmasını, bunun devletlerden birinin manda yönetimine verilmesini, ayrıca katliama (!) katılmış olanların cezalandırılmalarını istemişlerdir. Millet Mücadele boyunca aynı hedeflere yönelik olarak faaliyetlerine hız vermişlerdir. Öncelikle Fransız işgalinde bulunan Çukurova bölgesiyle Urfa, Antep ve Maraş'ta Türkler üzerinde baskı kurmak istemişler ve Fransızların desteğinde 5000 kişilik bir jandarma birliği oluşturularak Türkler üzerine saldırılar düzenlemişlerdir.
Ermenilerin Doğu Anadolu'da bir devlet kurma girişimlerine karşı Millet Mücadele'nin ilk günlerinden itibaren tedbirler alınmaya başlanmıştır. Mondros'tan hemen sonra Kars'ta 5 Kasım 1918'de toplanan İslam Şürası'nda Ermenilere karşı mücadele etme karan alınmıştır. Mondros Ateşkes Anlaşması'ndan sonra halkın işgallere karşı teşkilatlanmaya başlamasının ilk örneğinin Kars'ta, Ermenilere karşı ortaya çıkması son derece anlamlıdır. Ardından Mustafa Kemal Paşa'nın etkisiyle milli bir niteliğe kavuşmuş olan Erzurum Kongresi ve sonrasında toplanan Sivas Kongresi'nde, Ermeni hedeflerinin önüne set çekilmesi yolunda kararlar alınmıştır.Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'nı kaybetmesi ve Mondros Ateşkes Anlaşması'nın imzalamasından sonraki dönemde Ermeni göçü ve katliam iddiaları, Avrupalılar tarafından bir harp propagandası olarak ve yapılan işgallere gerekçe anlamında kullanılmaya başlanmıştır.
Yeni bir döneme girilirken Mondros Ateşkes Anlaşması'nın 24. Maddesi Ermeniler için yeni bir hareket noktasını oluşturmuştur. Mondros'un 24. Maddesine göre; Doğu Anadolu'daki altı ilde karışıklık çıktığı takdirde, bu iller İtilaf Devletleri tarafından işgal edilebilecekti. Ermeniler, 30 Kasım 1918'de İtilaf Devletlerine başvurarak bağımsız bir Ermenistan kurulmasını istemişlerdir. 18 Ocak 1919'da toplanan Paris Barış Konferansı'nda da bu isteklerini dile getiren Ermeniler, Paris Barış Konferansı'na iki delegasyonla katılmışlardır. Burada verdikleri muhtırada Kafkas Ermeni Cumhuriyeti arazisi ile beraber Ki-likya ve yedi ilden oluşan bir bağımsız Ermenistan kurulmasını, bunun devletlerden birinin manda yönetimine verilmesini, ayrıca katliama (!) katılmış olanların cezalandırılmalarını istemişlerdir. Millet Mücadele boyunca aynı hedeflere yönelik olarak faaliyetlerine hız vermişlerdir. Öncelikle Fransız işgalinde bulunan Çukurova bölgesiyle Urfa, Antep ve Maraş'ta Türkler üzerinde baskı kurmak istemişler ve Fransızların desteğinde 5000 kişilik bir jandarma birliği oluşturularak Türkler üzerine saldırılar düzenlemişlerdir.
Ermenilerin Doğu Anadolu'da bir devlet kurma girişimlerine karşı Millet Mücadele'nin ilk günlerinden itibaren tedbirler alınmaya başlanmıştır. Mondros'tan hemen sonra Kars'ta 5 Kasım 1918'de toplanan İslam Şürası'nda Ermenilere karşı mücadele etme karan alınmıştır. Mondros Ateşkes Anlaşması'ndan sonra halkın işgallere karşı teşkilatlanmaya başlamasının ilk örneğinin Kars'ta, Ermenilere karşı ortaya çıkması son derece anlamlıdır. Ardından Mustafa Kemal Paşa'nın etkisiyle milli bir niteliğe kavuşmuş olan Erzurum Kongresi ve sonrasında toplanan Sivas Kongresi'nde, Ermeni hedeflerinin önüne set çekilmesi yolunda kararlar alınmıştır.
Sevr Antlaşması'nda yer alan 145. Madde ise azınlıkların haklarıyla ilgilidir. Bu hükümde azınlıklara soy, dil ve din farkı gözetmeksizin eşitlik tanınmış ve vatandaşlık, kamu hizmetlerinden yararlanma ve meslek edinme gibi konularda düzenlemeler yapılmıştır.
Bu antlaşma ile bir Ermeni devletinin varlığı, ilk kez bir siyasal belgede somut olarak yer almıştır. Ancak Anadolu topraklarının bölüşülmesi ve üzerinde yeni devletler kurulmasını öngören Sevr Antlaşması'nın, TBMM tarafından kabul edilmemesi, doğal olarak Ermeni devletinin kurulması projesinin de uygulamaya sokulmasını imkansız hale getirmiştir. Sevr Antlaşmasının tartışması, imzalanması ve uygulanmaya çalışılması sırasında TBMM'nin dikkate alınmaması, antlaşmanın hayata geçmesini imkansız kılmıştır. Türk milletinin gerçek temsilcisi olan ve Anadolu toprakları üzerinde egemenlik kuran TBMM'nin direnmesiyle Sevr, ölü doğmuş ve gerçekleşmesi mümkün olmayan bir antlaşma olarak tarihe geçmiştir. Bu dönemde antlaşmayı imzalayan Osmanlı Hükûmeti'nin Türk milletini temsil etmediği ve bu nedenle de Sevr'in geçersizliği tarihĞ® bir gerçektir.
Ayrıca Türk tarafının elinde bulunan ve Sevr Antlaşmasıyla taban tabana zıt bir nitelik taşıyan Misakımilli'nin de ülke bütünlüğü ve tam bağımsızlık konularındaki tavizsiz niteliği, daha en başından itibaren Ermenilerin Doğu Anadolu'da bir devlet kurma projelerinin ham bir hayalden öteye geçemeyeceğini göstermiştir.

Temuçin ERTAN "Ermeni Sorunu", Yeni Türkiye Dergisi Özel Sayısı I, Ankara, 1994, s. 251-2

[PeRi]

Sağolun