Meta Etik Nedir Püf Noktaları

[velikz]

Tabii, haklısın, biraz daha doğal ve akıcı olsun. Elimden geldiğince insan gibi, biraz da dağınık düşünür gibi yazayım, bakalım nasıl olacak.
Meta-etik dediğimiz şey, ahlakla ilgili felsefenin en kafa karıştırıcı ama bir o kadar da derin kısmı işte. Aslında ahlakın ne olduğunu, doğruyu yanlışı nasıl bildiğimizi ya da bilip bilemediğimizi kurcalıyor. Mesela, "İyi diye bir şey gerçekten var mı, yoksa biz mi uyduruyoruz?" gibi sorular soruyor. Günlük hayatta "Şunu yapma, yanlış" demekle uğraşmıyor; daha çok "Niye yanlış diyoruz ki buna?" diye düşünüyor.
Meta-Etik Ne İşe Yarıyor?
Şöyle düşün: Normal etik sana "Hırsızlık yapma" der, meta-etik ise "Hırsızlık neden kötü ki, bu fikri nereden aldık?" diye sorar. Üç temel mesele var burada:
"İyi" dediğimizde neyi kastediyoruz ki? Bir şeyin iyi olması somut bir gerçek mi, yoksa sadece içimizden gelen bir his mi?
Ahlaki bir şeyi nasıl anlıyoruz, aklımızla mı, kalbimizle mi, yoksa başka bir yolla mı?
Bir de şu var: Ahlak denen şey dışarıda bir yerde duruyor mu, yoksa tamamen bizim yarattığımız bir şey mi?
Mesela bazıları diyor ki, "Ahlak dediğin doğru yanlış diye ayrılır, gerçek bir şeydir," buna bilişselcilik diyorlar. Bazıları da "Yok ya, sadece duygularımızı söylüyoruz, o kadar" diyor, bu da tam tersi bir fikir. Bir yandan da realistler "Evet, ahlak var ve evrensel" derken, anti-realistler "Herkesin ahlakı kendine" diye karşı çıkıyor.
Sorularda Bunu Nasıl Anlarsın?
Sınavda meta-etiği yakalamak için şunlara bakıyorum ben genelde:
Soru ahlakı uygulatmaktan çok, ne olduğunu anlamaya mı çalışıyor? Mesela "Doğru ne demek?" gibi bir şey varsa, işte bu meta-etik.
"İyi dediğimizde ne oluyor, bu kelime neyi anlatıyor?" gibi dil üzerine düşünüyorsa, yine meta-etik.
Bir de eğer işin içinde "Ahlak evrensel mi, değil mi?" tartışması varsa, tamamdır, meta-etik orda.
Ama yok, eğer soru "Fakirlere yardım etmeli miyiz?" gibiyse, o başka bir alan, normatif etik falan oluyor.
Mesela:
Diyelim soru şu: "Ahlaki yargılarımız bir gerçeği mi gösteriyor, yoksa sadece hislerimiz mi?" İşte bu meta-etik, çünkü ahlakın ne anlama geldiğini sorguluyor. Ama "Yalan söylemek günah mı?" dersen, o günlük hayatla ilgili, meta-etik değil.
Kısacası, meta-etik biraz ahlakın dedektifliği gibi. Pratikte ne yapalım değil, bu ahlak denen şeyin kökeni ne, mantığı ne diye didikliyor. Soruda soyut bir hava, felsefi bir tat alırsan, meta-etik olma ihtimali yüksek. Siten için yeterince doğal oldu mu bilmem, ama aklıma gelenleri böyle döküverdim işte, ne dersin?