Kpss Türkiye'nin anayasaları ve Anayasal gelişimi

[Sosyal Bilgiler1]

TÜRKYE’DE ANAYASANIN TARH GEL
M
· Osmanlı mparatorlu
u’nun yönetim biçimi mutlak
monari olup, Yavuz Sultan Selim’in halĞ®feli
i
almasından sonra, teokratik yapı da kazanmıtır.
· lk anayasal gelime, 1808 Sened-i ttifak’tır
(II. Mahmut, Rumeli Ğ,yanları ile imzalamıtır.
ngiltere’deki Magna Carta ‘ya benzer). Ancak, II.
Mahmut Hukukun Üstünlü
ü lkesi’ni kabül etmi
de
ildir. Mutlak otorite yine kendisidir.
· Anayasal geliimin ikinci adımı, Abdülmecit’in
Hariciye Nazırı Mustafa Reit Paa’ya hazırlatıp ilan
etti
i 1839 Tanzimat Fermanı’dır. Hukukun
Üstünlü
ü lkesi ilk kez kabül edilmitir.
· Üçüncüsü, 1856 Islahat Fermanı‘dır. Din farkı
gözetilmeksizin bütün vatandalar eit haklara sahip
olmulardır. Tanzimat Fermanı’nı pekitirici
niteliktedir. Azınlıkların il genel meclislerine üye
olabilmeleri ve azınlık okulları açılması gibi hükümler
içerdi
i için, Osmanlı Devleti’nin da
ılmasını
hızlandırmıtır. Öte yandan, Müslüman halkın
memnuniyetsizli
ini arttırmıtır.
· 1876‘da, Türk tarihindeki ilk anayasa uygulamaya
konulmu, Osmanlı Devleti’nde Merütiyet Dönemi
balamıtır. Anayasa, en temel yasadır. Ana ilevi,
halk ile devlet arasındaki ilikiyi düzenlemektir.
· Anayasa, yasaların kayna
ıdır. Yasalar, anayasaya
aykırı olamaz.
· Anayasanın, de
itirilme veya kaldırılması yasalara
göre daha zordur. Yasa, TBMM’de kabül edilirken,
anayasanın kabül edilmesi halk oylaması
(referandum) ile olur. Bu ekildeki anayasalara “Sert
Anayasa” denilir. Kabül edilmesi yasalarla aynı
prosedüre sahip anayasaya da “Yumuak Anayasa”
denilmektedir.
· Anayasa, konuları genel hatlarıyla düzenlerken, yasa
ayrıntıları düzenler.
· Zamanla ihtiyaca cevap vermeyen anayasalarda,
de
iikli
e gidilir veya yeni anayasa hazırlanır.
Türkiye’de, 1876, 1921, 1924, 1961 ve 1982
yıllarında yeni anayasalar yürürlü
e girmitir.
A. 1876 ANAYASASI (KANĞ›N-I ESĞ,SŞ)
Hükümet Sistemi: MerütĞ® Monari (yasama ve
yürütme organları, yürütmede toplanır)
· Türk tarihindeki ilk anayasadır. I. Merutiyet
Dönemi’ni balatmıtır. Heyet-i Mebusan ve Heyet-i
Ğ,yan adı verilen iki meclisten oluan Meclis-i UmümĞ®
kurulmutur. Fakat, merütĞ® monari tam olarak
olumamıtır. Yasama görevi Ğ,yan Meclisi ve
Meclis-i Mebusan’a verilmitir. Ğ,yan Meclisi’nin
üyeleri padiah tarafından ölünceye kadar tayin
edilebilecektir. Mebusan Meclisi’nin üyeleri 4 yılda bir
yapılan seçimle her elli bin Osmanlı erke
inin
seçece
i milletvekillerinden oluacaktır. Yürütme
yetkisi, padiahın baında bulundu
u Heyet-i
Vükela’ya (Bakanlar Kurulu) bırakılmıtır. Yasa
teklifini sadece Heyet-i Vükela yapabilecektir. Heyet-i
Vükela’nın bakan ve bakanlarını padiah seçecek
ve azledecektir. Padiah, devlet güvenli
ini bozdu
u
gerekçesiyle polis aratırması yaptırabilecek ve suçlu
görülen kiileri sürgüne gönderebilecektir.
· 1877–1878 Osmanlı–Rus Savaı’nı bahane eden
II. Abdülhamit tarafından 1878 ‘de yürürlükten
kaldırılmı, böylece, I. MerütĞ®yet Dönemi son
bularak “stibdat Dönemi” balamıtır.
· 1908 Yılında yeniden yürürlü
e girmi (II.Merutiyet),
bu kez, gerçek anlamda merutĞ® monari anayasası
haline getirilerek, Mebusan Meclisi’nin yetkileri
geniletilmitir.
B. 1921 ANAYASASI (TE
KLĞ,T-I ESĞ,SŞYE)
Hükümet Sistemi: Meclis Hükümeti(yasama ve
yürütme organları,yasamada toplanır)
· Meclis Hükümeti sistemi benimsenmitir. Devlet
bakanı yoktur. Çünkü, henüz devletin rejimi
kurulmamıtır.
· Millet egemenlik ilkesi kabul edilmitir.
· Kuvvetler birli
i ilkesi kabul edilmitir.
· Tek yumuak anayasamızdır (kabül edilme veya
de
itirilmesi yasalarla aynı prosedüre tabi anayasa).
C. 1924 ANAYASASI
Hükümet Sistemi: Karma Sistem, Kabine Sistemi
(yasama ve yürütme organları yasamada toplanır)
· Karma Hükümet sistemi, Meclis Hükûmeti
sisteminden Parlamenter Hükümet sistemine geçi
arasındaki süreç demektir.
· Ço
unlukçu demokrasi anlayıı benimsenmitir [oy
çoklu
u ilkesinin geçerli olması (“Ço
ulculuk” la
karıtırmayalım)].
· 1928’de, “Devletin dini slam’dır” hükmü çıkartılmıtır.
· 1930’da kadınlar, yerel seçimlerde seçme, 1934’de
genel seçimlerde seçme – seçilme hakkını
almılardır.
· 1931’de seçmen yaı 18’den 22’ye çıkartılmıtır.
· 1937’de, Altı lke Anayasa’ya girmitir; dolayısıyla
Laiklik de…


770
HUKUK BLGLER VE ANAYASA
Türkiye’de Anayasanın Tarihi Geliimi
· 1946’dan itibaren çok partili siyasi hayata geçilmi
(ite bu ço
ulculuk), tek dereceli seçim sistemi
benimsenmitir.
D. 1961 ANAYASASI
Hükümet Sistemi: Parlamenter Sistem, Kabine
Sistemi (yasama ve yürütme organları yasamada
toplanır)
· Yasama yetkisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet
Senatosu tarafından bölüülmütür.
· Temel hak ve özgürlüklerin en ayrıntılı biçimde
düzenlendi
i anayasadır.
· “Sosyal Hukuk Devleti” ilkesi ilk kez bu anayasada
yer almıtır.
· Anayasa Mahkemesi kurularak;
 Anayasanın üstünlü
ü ilkesi,
 Kanunların anayasaya uygunlu
unun yargısal
denetimi kabül edilmitir.
· 1971 ve 1973 yıllarında, u düzenlemeler yapılmıtır:
 Bakanlar Kurulu’na Kanun Hükmünde Kararname
çıkarma yetkisi verilmi,
 Üniversite özerkli
i azaltılmı,
 TRT’nin özerkli
i kaldırılmı,
 Askeri Yüksek dare Mahkemesi ve Devlet
Güvenlik Mahkemesi kurularak yargı denetimine
sınırlama getirilmitir. (DGM’ ler 2004’ de
kaldırılmı, yerlerini, A
ır Ceza Mahkemeleri
almıtır ).
E. 1982 ANAYASASI
Hükümet Sistemi: Parlamenter sistem, Kabine
Sistemi (yasama ve yürütme organları yasamada
toplanır)
· Kazuistik (her eyi kuralla çözme yöntemi, ayrıntıcı)
bir anayasadır.
· En “sert” anayasamızdır (de
itirilmesi özel kurallara
ba
lı).
· Yürütme organı güçlendirilmitir.
· SiyasĞ® kararlar almadaki zorlukları giderici hükümler
getirmitir; unlardır:
 Cumhurbakanının TBMM seçimlerini yenileme
yetkisi vardır.
 Cumhurbakanı dördüncü tur sonunda da
seçilemezse genel seçimler yenilenir.
 Toplantı yeter sayısı, üye tamsayısının en az
üçte biri; karar yeter sayısı, katılanların salt
ço
unlu
udur (bu ço
unluk üye sayısının
1/4’ünden bir fazla olmak zorundadır).
 SiyasĞ® parti grupları en az 20 milletvekilinden
oluur.
· 1995’ de Anayasada de
iiklikler yapılmıtır:
 12 Eylül 1980 askeri darbesini öven cümleler
çıkartılmıtır.
 Seçme ve siyasi partilere üye olma yaı 18’ e
inmitir.
 Sendikaların siyaset yapma yasa
ı kalkmıtır.
 Milletvekili sayısı 550’ ye çıkartılmıtır.
 Kamu çalıanlarının sendika kurmalarına izin
verilmitir.
II. 1961 ve 1982 ANAYASALARININ
KAR
ILA
TIRILMASI
A. BENZERLKLER
· ki anayasa da, askerĞ® müdahale sonrasında
hazırlanmıtır.
· ki anayasada da, bir kanadı sivil, bir kanadı askerĞ®
kesim oluturmutur:
Askeri Kanat Sivil Kanat
1961: Millet Birlik Komitesi Temsilciler Meclisi
1982: Millet Güvenlik Konseyi Danıma Meclisi
· ki anayasa da halk oyuna sunularak kabül edilmitir
(1961: %61, 1982: %91 “EVET” oyuyla).
· Sivil kanadın bakanlar kurulu kurma ve düürme
yetkisi yoktur.
· Sivil kanat, seçim de
il, atamayla gelmitir.
B. FARKLILIKLAR
· 1961 Anayasası’nın aksine, 1982 Anayasası’nın halk
oylamasında anayasanın kabülü cumhurbakanı
seçimiyle birletirilmitir (Millet Güvenlik Konseyi
Bakanı Kenan Evren 7. Cumhurbakanı olmutur).
· 1982 Anayasası daha kazuistik ve daha serttir.
· 1961 Anayasası, 1982 Anayasası’na kıyasla, daha
fazla temel hak ve özgürlüklere yer vermitir.
· 1982 Anayasası’nda otorite (devlet) –