Ölçme ve değerlendirme kısa ve öz k

[Sosyal Bilgiler1]

ÖLÇME ve DEÐERLENDIRME |   Ölçme Kavramı ve Özellikleri


ÖLÇME
Ölçme, belli bir nesnenin ya da nesnelerin belli özelliğe sahip olup olmadığının, sahipse oluş derecesinin gözlenip, gözlem sonuçlarının sembollerle ve özellikle sayı sembolleriyle ifade edilmesidir. (H. Tekin, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme, s. 15} Bir başka tanımda, daha genel anlamıyla ölçme bir varlığın belli bir özelliğe sahip olup olmadığını sahip olma derecesini sayı veya sembollerle göstermek işlemine ölçme denir. Ölçme işleminin temelinde fark vardır.
Yukarıdaki tanımlardan da anlaşıldığı gibi ölçme bir betimleme işlemidir, varlığın (eşya, insan, hayvan) sahip olduğu özelliği tespit etmektir. Aslında özet olarak ölçme, varlıkların sahip oldukları nitelikleri niceleştirme bilimidir. Bu da niteliklere daha netlik ve kesinlik kazandırır. Ne kadar, ne düzeyde sorusuna yanıt aramaktır.
Ölçme; bir niteliğin gözlenip, bu gözlem sonuçlarının sembollerle özellikle sayı sembolleriyle ifade edilmesidir.
Örneğin:
Eiif'in boyu 1,30cm'dir
Ömer'in ateşi 389C'yi buldu.
Ayşe kimyadan 80 aldı.
Tokat Büyük Oteli dört yıldızlıdır.
Züleyha felsefeden artı (+) aldı.
Ölçmeİşleminin Yapılabilmesiİçin;
1.   Çevrede ölçülecek bir değişkenin olması,
2.   Değişkenin gözlenmesi,
3.   Gözlenen  özelliğin   sayı   ve   sembollerle   ifade
edilmesi gerekir.

Soru: Ölçme insanoğlunun yaşamında ne zaman ve niçin başlamıştır?
Cevap: Ölçmenin başlangıcı aslında insanlık tarihi kadar eskidir. Çünkü ilk insanlar da yaptıkları av aletlerinde ve mağara evlerinde temel ölçme mantığını kullanmışlardır.İnsanoğlunun yaşamında ölçme tüm diğer bilimler gibi bir ihtiyaçtan doğmuştur. Şöyle bir düşünelim; ölçme en çok hangi ihtiyacımızı karşılar? Belirsizlik insanların canını sıkar, belirsizliklere tahammülümüz yoktur. Mesela siz bir anne-baba olarak çocuğumuzun durumunu öğrenmek için okula gidiyorsunuz. Size verilen cevap şu; çocuğunuzun durumu şöyle böyle, idare eder fena değil gibi. Çocuğunuzun derslerinin durumunu öğrenmiş olur musunuz? Hayır. Kafanızda oluşan belirsizlikler canınızı sıkar mı? Evet. Fakat öğretmen not defterini açıp çocuğunuzun 60 aldığını söylerse kafamız net olur ve rahatlarız. Bir başka durumda diyelim ki; bir dershanede öğrencisiniz, öğretmenler konuları anlatıyor, geçip gidiyor, hiçbir sınav, test ve not yok. Neyi, ne kadar, ne derecede öğrendiğinizi bilemiyorsunuz. Bu belirsizlik canımızı sıkar, bunalırız. Dolayısıyla sonuç olarak ölçme insanların yaşamındaki belirsizliği gidermek amacıyla çıkmıştır. Tanımında da belirttiğimiz gibi ölçme varlıkların özelliklerini, sıfatlarını sayı veya sembollerle ifade ederek netlik ve kesinlik kazandırma işlemidir.
ÖLÇMENÝN TEMEL KAVRAMLARI
Ölçme: Varlıkların özelliklerini (sıfatlarını) sayı ve sembollerle ifade etme bilimi.
Ölçüm: Ölçme işlemi, eylemidir.
Ölçek: Ölçme işleminde kullanılan araçtır.
Ölçüt: Ölçme sonucunu karşılaştırmaya yarayan kritere denir. Bağıl ve mutlak olmak üzere iki tür ölçüt kullanılmaktadır.

-EÐÝTÝM BÝLÝMLERl

35



Mutlak Ölçüt: Mutlak kelime anlamı itibariyle kesinlik ifade eder. Kişiye, gruba göre değişmeyen, kesin ve net olan ölçüttür. Baraj puandır. Örnek: Kimya dersinden geçmek için 60 alrnak gerekir. Bu dersi geçebilmek için konuların % 70'ini bilmek yeterlidir.
Bağıl Ölçüt: Sınıfın başarısına, gruba ya da sınıf ortalamasına bağlı olan ölçüttür. Örnek: Sınıf ortalamasının üstünde puan alan matematik dersinden başarılı sayılacak. Örnek: Bu seneİngilizce bölümünde en başarılı üç kişi asistan olarak alınacaktır. Örnek: Gaziosmanpaşa Üniversitesi bu yıl en yüksek puan olan 20 öğrenciye burs verecektir.
Ölçme Sonucu: Ölçme işlemi sonucunda elde edilen sayı, puan veya sembole denir. Örnek: Yusuf öğrenme psikolojisinden 72 aldı. Buradaki 72 bir ölçme sonucudur.
Değerlendirme: Ölçme sonucunun bir ölçüt ile karşılaştırılarak anlam çıkarılması, yorumlanması, karar verilmesi işlemlerine değerlendirme denir. Değerlendirme ölçmeden sonra gelen bir süreçtir. Örnek: Biyoloji dersinden geçebilmesi için 50 alması gereken Salih 49 alarak kaldı.
50 —> ölçüt (mutlak ölçüt)
49 -> ölçme sonucu
kaldı: değerlendirme ifadesidir.
Ölçmeİşlemi Yapılış Biçimine Göreİkiye Ayrılır:
1.DOÐRUDANÖLÇME
Ölçülen özellik ile ölçmede kullanılan aracın niteliği aynı ise bu tür ölçmeler doğrudan ölçmedir. Örneğin, uzunluk aynı türden iki nesne yan yana konularak ölçülür. Ölçülecek değişkenin değerleri doğrudan doğruya gözlenebiliyorsa (yani somut ise) buna doğrudan ölçme denir. Örnekler: Elifin boyu 1,57 cm. dir. Hatice'nin 19 tane kalemi var. Ömer 48 kg ağırlığı kaldırır.
2. DOLAYLI ÖLÇME
Doğrudan ölçülemeyen bazı nitelikler o nitelikie ilgili olduğu bilinen ya da düşünülen başka bir özellik gözlenerek ölçülür. Öğrencinin kişilik testinde verdiği cevapların   onun   kişilik   özelliklerini   yansıttığını

varsayarız. Bir değişkenin bir başka değişken yardımıyla ölçülmesidir. Örneğin; başarı düzeyi/sıcaklık, zeka düzeyi/insanların bir duruma karşı tutumları dolaylı ölçme ömekleridir. Çünkü insanın tutumu ya da zekasının doğrudan gözlenmesi, mümkün değildir. Ancak bir araçla dolaylı olarak ölçülebilir soyuttur.
DOGRUDAN VE DOLAYLIÖLÇME ARASINDAKÝ FARKLAR
Dolaylı ölçme
Doğrudan Ölçme
Ölçme işlemi direkt yapılırj Ölçme      işlemi      direkt
göziemlenir.   j yapılmaz, dolaylı yapılır.
Kendine ait ölçme aracı ilej Başka bir araç kullanılır.
ölçüm yapılır.   Ã
Ölçme işlemini yorumlamaki Yorumlamakzordur.
kolaydır.   Ã
Hata miktarı azdır.
: Daha çok hata karışır.
DEÐERLENDÝRME KAVRAMI VE ÖZELLÝKLERÝ
Ölçme sonuçlarını bir ölçüte vurarak ölçülen nitelik hakkında bir değer yargısına varma sürecidir. Ölçme sonuçları tek başına bir anlam ifade etmez. Ölçme sonuçlarının anlam kazanması için bu ölçme sonuçlarını kullanmamız, bir yargıya varmamız gerekir. Değerlendirme bir yargılamadır. Yargılama iki değerin karşılaştırılmasıdır. Ölçme sonuçları ve bir kıstasın (ölçütün) karşılaştırılmasıdır. Değerlendirme ölçme işleminden sonra gelen bir süreçtir ve ölçme sonucunun bir ölçüt ile karşılaştırılıp yorumlanması, aniam çıkarılması, karara ve sonuca varılması işlemidir.
Karar Hüküm  Ya
Öiçüt. Kri
Ölçme sonucu slde eeılen verileı
DEÐERLENOÝRME
Ölçme ve Değerlendirme Arasındaki Farklar
1.   Değerlendirme ölçme sürecini içine alır, yani
ölçmeyi kapsar.
2.   Değerlendirme  için  mutlaka ölçmenin  olması
gerekir. Yani; ölçme olmadan değerlendirme olmaz.
3.   Ölçme işlemiyle bir özelliğin miktarını belirleriz.
4.   Ölçme     işleminde     gözlem     yapılırken,

36-

-ÖLÇME ve DEÐERLENDÝRME-



değerlendirme işleminde işin içine yorum, kanaat ve yargı katılır.
5.   Ölçme işleminin objektif, değerlendirme işleminin
subjektif olma durumu vardır.
6.   Değerlendirme yapabilmek için;

a)   Ölçüt
b)   Ölçme sonucu gerekir.

ÖLCME VE DEÐERLENDÝRME ARASINDAKÝ FARKLAR
Ölçme   Ã          Değerlendirme
Değerlendirmeden basamaktadır.   altj Ölçmeden üst basamaktadır.
Değerlendirmeye yoktur.   gerek) Ölçmeye gerek vardır.
Miktar belirlenir.   1 Miktarın yeterli olup olmadığı I amaca uygun olup olmadığı ' belirlenir.
Önce yapılır.   Sonra yapılır.
Gözlem yapılır.   Yorum, kanaat, yargı vardır.
Basittir.   Karmaşıktır.
Sembol,      sayı işaretler vardır.   ve Yargı ve yorum vardır.
Objektif olmalıdır.   | Subjektif olabilir.
ÖLÇME SONUÇLARIYLA DEÐERLENDÝRME SONUÇLARIARASINDAKÝ FARKLAR
Yargı (karar, sonuç)
Olçüt (kriter)
Ölçme (Ölçme Sonucu)
polis
Elif'in boyu 168|Bayanların  polis  kolejinejElif
cm'dir.   jgirmesi için boylarının enjkolejine
[az 160 cm olması gerekir. jgirebilir.
su
Suyun  sıcaklığılSuyun    kaynaması    içiniBu
90°C'dir.   Isıcaklığının 100°C olması|kaynamamıştır
Igerekir.   |
Arabanın hızı 80|Ceza   almamak km/saattir.        Ifazla    hız    90 lolmalıdır.
için   en|Bu araba ceza km/saatlalmaz.
Ayşe      TürkçejTürkçe sınavından geçmekjAyşe    Türkçe
sınavından    95|için   en   az   70   almakjdersinden
almıştır.   [gerekir.   jgeçti.

DEÐERLENDÝRME ÇEŞÃTLERÝ
DEÐERLENDÝRME CESÝTLERÝ
   A   
B
Norm'a (Ölçüte) Göre Değerlendirme
I.MutlakDeğerlendirme
2.   Bağıl Değerlendirme
3.   Portfolyo (Kişisel Gelişim
Dosyası) Değerlendirmesi
Yapılış Amacına Göre (Diagnostik) Değerlendirme
I.Tanıma ve Yerleştirmeye Yönelik Değeriendirme
2.Biçimlendirmeye Yönelik Değerlendirme
3. Düzey Belirlemeye Yönelik Değerlendirme
A.    Yapılış    Amacına    Göre    Değerlendirme
(Diagnostik)
1. Tanıma ve Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme
Kişilerin bir derse, kursa başlamadan önce sahip oldukları bilgi seviyelerini hazır bulunuşluk düzeylerini      belirlemek      amacıyla      yapılan
z değerlendirmedir. o
5 Bu değerlendirmede 3 önemli özellik vardır;
8_ a. Öğrencilerin belli kurs, ders ya da ünitenin ön g koşul niteliğindeki giriş davranışlarına sahip olma > derecesini belirlemek, hazır bulunuşluk düzeylerini ölçmek.
b.   ilgili      kursun      geliştirmeyi      düşündüğü
davranışlardan, öğrencilerce önceden kazanılanlar
olup olmadığını belirlemek.
c.   Bu değerlendirme eğitim ve öğretiminin başında
yapılır. Giriş davranışları (hazırbulunuşluk) ölçülerek
öğrencileri yerleştirme yapılır.
Örneğin: Yabancı dil seviye tespit sınavı
Yabancı dil öğrenmek için bir dil kursuna müracaat ettiğinizde, size hemen başlayın denmez. Bir test uygulanır. Seviy^niz tespit edilerek uygun bir kursa yerleştirilip dil eğitimine başlarsınız.
-   Beden eğitimi - reşim - müzik gibi alanlarda
yapılan seviye tespit sınavları
-   Özel yetenek sınavları
-   ÖSS seviye tesbit sınavı

-EGITIM BILÝMLERÝ-

37



** Yerleştirmeye yönelik değeriendirme, öğrencilerin eğitimsel açıdan gruplanmasıdır.
Örneğin: Giriş davranışlarından tümüne sahip oianların bir grup, bazılarına sahip olanların bir grup, hiçbirine sahip olmayanların ayrı bir grup olmasıdır. Ayrıca öğrencilerin belli üniversitelere, bir üniversitenin değişik fakülte ya da bir fakültenin farklı bölümlerine yerleştirilmeleri onların bu öğretim kurumunda başarılı olmaları için gerekli olduğu düşünülen giriş davranışlarma sahip oluş derecelerine göre yapılır.
2. Biçimlendirmeye - Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme (Formatif)
Bu değerlendirmenin ana işlevi; öğretim sürüp giderken her bir ünitedeki öğrenme eksikliklerini ve güçlüklerini belirlemek, bu eksikliklerin ve yetersizliklerin giderilmesi için ve ünitenin daha iyi öğrenilmesi için her öğrenciye ayrı ayrı önerilerde bulunmaktır. Biçimlendirme ve yetiştirmeye yönelik değerlendirme amacıyla kullanılan testlere formatif testler, ünite testleri ya da izleme testleri denir. Bu testler yalnızca belli bir öğrenme ünitesi için düzenlenir ve ilgili ünitenin bitiminde uygulanır. Her ünite sonunda uygulanan ve öğrencilerde öğrenmede güçlük çekilen yerleri, öğrenme eksikliklerini, yanlış öğrenmeleri belirlemek amacında olan bu testler ilgili ünitenin bütün önemli ögelerini kapsamalıdır. Testle yoklanmak istenen her bir davranış için en az bir soru bulundurulmalıdır. Ünite testi sonunda belirlenen eksiklikler çeşitli yollarla giderilmeye çalışılır.
Biçimlendirmeye Yönelik Değerlendirmenin Özellikleri
a.   Bu değerlendirme eğitim ve öğretim süreci devam
ederken, süre içinde yapılır.
b.   Amaç  öğrencilerin  öğrenme  eksikliklerini  ve
yanlışlıklarını gidermektir. Geri dönüt ve düzeltme
yapmaktır.
c.   Bu değerlendirmede başarı notu vermek birincil
amaç değildir.
Örneğin:   Ek  ders,   küçük  grup  çalışması,   ek materyal verilmesi vb.
Örnek: Ünite testleri, Konu Tarama testleri ÖSS ve KPSS hazırlık kurslarında verilen yaprak testleri

biçimlendirmeye yönelik yapılan değerlendirme amaçlıdır.
3. Düzey (Seviye) Belirlemeye Yönelik Değerlendirme (Summatif)
Genellikle öğretim devresi sonunda, ara sıra öğretim devresi içinde programın öngördüğü hedeflere ulaşılıp ulaşılamadığına bakılarak, öğrenci öğretmen ve programa ilişkin yargılarda bulunulur.
Düzey Belirlemeye Yönelik Değerlendirmenin Özellikleri
a.   Eğitim ve öğretimin sonunda (bitiminde) yapılır.
b.   Bu değerlendirmede amaç öğrenciye başarı notu
vermektir.   Öğrencinin   başarıp   başaramadığına,
geçtiğine veya kaldığına karar vermektir.
c.   Bu değerlendirmede öğrencinin çıkış davranışları
ölçülür. Yani öğrencinin istenilen hedef davranışları
ne derecede kazandığı tespit edilir.
Başka bir ifade i!e; eğitim süreci içerisinde ve özellikle sonunda verilen eğitimin hedefe ulaşma derecesini ölçmeyi amaçlar.
Not: ÖŞS sınavı düzey belirleme sınavı olamaz. Çünkü ÖSS sınavını YÖK yaptığına göre, öğrenciler yeteneklerine (sayısal, sözel, eşit ağırlık) uygun alaniara yerleştirilir. Yani öğrencilerin yeteneklerini tanıma ve yerleştirme işlemi yapılır. Bu nedenle ÖSS sınavı tanıma ve yerleştirmeye yönelik değerlendirmedir.
Örneğin: Final, TUS, KPSS sınavlarında olduğu gibi öğrencilerle ilgili olarak verilecek kararlar, onların bir okuldan mezun olup olamayacağına, bir üst kurs ya da sınıfa geçip geçemeyeceğine karar verilir. Bu sınavlarda amaç öğrenimin çıkış davranışlarını ölçerek düzeyini belirlemektir. Bu yüzden bu sınavlar düzey belirlemeye yönelik bir değerlendirme amacıyla yapılır.
B. Norma (Ölçüte) Göre Değerlendirme
1. Mutlak Değerlendirme: Daha önceden
belirlenmiş mutlak ölçütlerle yapılan
değerlendirmelerdir. Birey sadece kendi
performansıyla   değerlendirilir.   Bireyin
değerlendirilmesinde grubun performansı ya da sınıf başarısı diğer öğrencilerin başarısı etkili değildir yani

38-

-ÖLÇME ve DEÐERLENDÝRME.

ölçüt grup dikkate alınmadan önceden kesin olarak belirlenmiştir. Sınıf geçme notu 50'dir demek mutlak bir ölçüttür, Ahmet 75 aldı ve sınıfı geçti demek mutlak değerlendirmedir.
2.   Bağıl Değerlendirme: Bağıl ölçütlerle yapılan
değerlendirmedir. Grup ortalaması gibi bagıl ölçütler
kullanılarak yapılan değerlendirmedir. Ölçüt grup
ortalaması gibi ölçme sonuçlarından çıkarılır. Bireyin
değerlendirilmesinde grup performansı sınıf başarısı
(ortalamaları)     da     dikkate     alınıyorsa     bağıl
değerlendirme yapılmış olur. Ortalamanın üstünde
not alanlar sınıfı geçer, koşu testinde ilk 10'a giren
okul takımına girer,
Örneğin: Çan eğrisi, grup ortalaması (aritmetik ortalama) denilen analiz, bağıl değerlendirmeye girer.
3.   Portfolyo Değerlendirme
Öğrenime başladığı ilk günden itibaren, öğrencinin yaptığı ödevlerin projelerin, yazdığı şiir, roman ve öykülerin kazandığı ödül ve yarışmaların, derslerdeki başarı ve başarısızlıklarının, gezi inceiemelerinin, aldığı notların, yaptığı oyunların sanatsal etkinliklerin kısaca tüm başarı ve başarısızlıklarının öğrenciye ait özel bir dosyaya kayıt edilmesiyle yapılan değerlendirmedir.