ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERÝNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

[Sosyal Bilgiler1]

ORTA ASYA TÜRK DEVLETLERÝNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK

1) DEVLET YÖNETÝMÝ:

   Türkler teşkilatçı bir yapıya sahip olduklarından yıkılan bir devletin yerine hemen yenisini kurabiliyordu. Türkler'in birçok devlet kurmalarında ve ayrı siyasal varlıklar altında yaşamalarında özgür yaşamaya düşkün olmaları etkili olmuştur.

   Türkler hükümdarlık yetkisinin kendilerine GÖK TANRI tarafından verildiğine inanıyorlardı. Bu yetkiye KUT denirdi. Kutun kan yoluyla babadan oğula geçtiği kabul ediliyordu. Kanında kut olan herkes devlet yönetiminde hak sahibiydi. Bu nedenle Türklerde ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılmıştır. Bu inanış hükümdar öldüğünde hanedan üyeleri arasında taht kavgaları yaşanmasına neden olmuştur.

   Devleti yöneten kişilere Han, Hakan ve Kağan ünvanları verilirdi. Hakan'ın eşine Hatun (Katun) denirdi. Hatun da devlet yönetiminde etkilidir ve  gerektiğinde hükümdarın vekili olarak devleti yönetir, elçileri kabul ederdi.

   Ülke doğu-batı veya sağ-sol şeklinde ikiye ayrılarak yönetilirdi. Doğuda hükümdar, batıda ise yabgu ünvanı verilen hanedan üyelerinden biri otururdu. Bu uygulanan yönetim şekline ikili yönetim denir.

2) ORDU:

   Geniş bozkırların ortasında her an saldırıya açık, savunmasız bir coğrafyada yaşayan Türkler, mücadeleci ve savaşçı bir karakter kazanmışlardır. Türklerde askerlik bir meslek olarak görülmemiştir. Karşılaşılan saldırılarda kadın â€" erkek, çoluk-çocuk ayırt etmeden herkes düşmana karşı koymuştur. Bu nedenle Türklerde ordu-millet anlayışı vardır. ( Günümüzde ise; askerlik görevi 20 yaşını doldurmuş erkeklere aittir. Ayrıca vatani bir görev ve meslek haline gelmiştir.)
   Ãlk düzenli ordu teşkilatı Büyük (Asya) Hun hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştur. Bu yüzden günümüzde Türk Silahlı Kuvvetleri'nin kuruluş yılı olarak Mete Han'ın tahta çıktığı M.Ö 209 yılı kabul edilir. Mete ordusunu on, yüz, bin, on bin kişilik bölümlere ayırmıştır. Bu nedenle bu uygulamaya onlu sistem adı verilmiştir.
   Eski Türklerde orduda; kargı, yay, ok, kılıç ve kalkan gibi silahlar kullanılırken günümüzde ise; ateşli silahlar kullanılmaktadır.

3) HUKUK:

   Türkler, yarı göçebe yaşam tarzını benimsedikleri için gelişmiş bir yazılı kültüre sahip değillerdi. Yazılı hukuk kuralları da bulunmazdı. Türklerde sosyal ve siyasal yaşamı düzenleyen yazılı olmayan hukuk kurallarına TÖRE adı verilirdi. Töre; adalet, eşitlik ve iyiliğe dayanırdı. Töreye kağan bile uymak zorundaydı.

4) DÝN VEİNANIŞ:
   Türklerin asıl dini Gök Tanrı inancıydı. Dünya'yı Gök Tanrı'nın yarattığına, kimin ülkeyi yöneteceğine Gök Tanrı'nın karar verdiğine inanıyorlardı. Gök Tanrı en yüksek varlıktı ve tek yaratıcıydı.
   Türkler, ölülerinin ardından yuğ adı verilen cenaze törenleri düzenlerlerdi. Ölümden sonraki yaşama inandıkları için ölünün değerli eşyaları ve silahları da mezara konurdu.
   Mezarların etrafına, kişinin öldürdüğü düşman sayısı kadar küçük heykeller dikilirdi. Buna balbal, mezarlara ise kurgan denirdi.
   Türkler din konusunda hoşgörülüydüler. Farklı dinlere inananların ibadetlerini serbestçe yapmalarına izin vermişlerdir.
   Uygurlar, Maniheizm (Mani) dinine inanmışlardır. Avlanmayı, et yemeyi ve savaşmayı yasaklayan bir din olduğu için uygurlar savaşçılık özelliklerini kaybetmişlerdir.
5) EKONOMÝK VE SOSYAL HAYAT:
   Türk devletlerinde halk sınıflara ayrılmazdı. Toplumda eşitlik vardı. Toplumun en küçük birimi (oguş) aileydi. Ailelerin birleşmesiyle sülale ( Uruğ), sülalelerin birleşmesiyle boy ( aşiret), boyların birleşmesiyle budun( millet), budunların birleşmesiyle devlet( il) meydana geliyordu.
   Aile ( oguş) > Sülale ( uruğ) > Boy ( aşiret) > Budun ( millet) >İl ( devlet)

   Orta Asya'nın iklimi ve yeryüzü şekillerinden dolayı Türklerde ekonomini temelini Hayvancılık oluşturuyordu. Koyun ve at yetiştirilen önemli hayvanlardır. Atı evcilleştiren ilk toplum Türklerdir.

   Orta Asya Türkleri içerisinde Uygurlardan itibaren yerleşik yaşam başlamış ve tarımsal faaliyetler görülmüştür.

   Türklerin dış politikasının esasınıİpek Yolu'na egemen olmak düşüncesi oluşturmuştur. Türkler ticareti geliştirmek için komşularıyla anlaşmalar yapmışlar, yabancı tüccarlara kolaylıklar sağlamışlar ve ticaret yollarının güvenliği için seferler düzenlemişlerdir.

6) YAZI, DÝL VE EDEBÝYAT:

   Türklere ait en eski yazı Köktürkler'e ait 38 harfli köktürk alfabesidir. Köktürk alfabesiyle yazılmış en önemli eser, Türklere ait ilk edebi ve tarihi eser olan Orhun Abideleri'dir. II. Köktürk Devleti'ne ait olan bu eser; Bilge Kağan, kardeşi Kültigin ve vezir Tonyukuk adına dikilmiştir.

   Orhun Abideleri'nin özellikleri:
   Yazılış tarihi M.S. 8. yüzyılın başlarına dayanmaktadır.
   Türk adının geçtiği ilk Türkçe metindir.
   Kitabeleri 1893'te Danimarkalı Wilhelm Thomsen ( Vilhem Tamsın) okumuştur.
   Türk tarihini, toplumun yaşam biçimini ve dünyaya bakış açısını ortaya koyar.
   Kitabelerde yöneticilerin halkı aydınlatması  ve yaptıklarını hesabını halka vermesi söz konusudur.

   Türklere ait ikinci alfabe Uygurlar tarafından kullanılan 18 harften oluşan Uygur Alfabesidir.

   Türklerde daha çok sözlü edebiyat gelişmiştir. Sözlü edebiyatın en önemli ürünleri destanlardır. Halk arasında dilden dile aktarılarak günümüze kadar gelen Türk destanlarıİslamiyet'in kabulünden sonra yazıya geçirilmiştir. En ünlü Türk destanları şunlardır:

   Büyük Hun Devleti         Oğuz Kağan Destanı
   Köktürk Devleti         Ergenekon ve Bozkurt Destanı         
   Uygur Devleti            Türeyiş ve Göç Destanı
   Kırgızlar            Manas Destanı ( en uzun Türk destanıdır.)

[PeRi]

Ellerinize sağlık