Etkili Okul Yönetimi Ve Liderlik

Etkili Okul Yönetimi Ve Liderlik

•   Eğitimde hedeflenen amaçların gerçekleştirilmesi, okulun iyi örgütlenmesine ve iyi yönetilmesine bağlıdır
• Okul yöneticilerinin, okulun insan ve madde kaynağının eş güdümlenmesinden sorumlu olmaları nedeniyle, özellikle kendi kontrolleri altında olan değişkenleri etkin bir şekilde kullanılmasını sağlayarak eğitimin niteliği üzerinde önemli rollerinin olduğu düşünülebilir.
• Okulların kalitesi, okul müdürlerinin kalitesi ile eş değer kabul gördüğü günümüzde, okul müdürlerinin çağdaş ve demokratik yönetim yaklaşımı sergileyebilmeleri nispetinde okullarının kalitesi ve başarısı da artacaktır
•  Okul müdürünün bütün alanlarda uzman olması gerekmez. Okul müdürlerinin asıl görevi, okulun temel işleriyle ilgili olmak durumundadır. Okulun temel işlevi öğrenmeyi gerçekleştirmek olarak tanımlanırsa, okul müdürlerinin temel görevinin de okulun bu işlevine bağlı olarak öğrenmeyi kolaylaştırmak, öğretim ve öğrenme konusunda liderlik yapmak olduğu söylenebilir.
• Etkili okullar, öğrencilerinin başarısı için uygun fiziksel ortamları, öğretim araç-gereçlerini ve okulun tüm kaynaklarını etkili şekilde kullanırlar. Öğrencilerin, bilişsel olduğu kadar duyuşsal açıdan da gelişmelerini sağlarlar. Bu nedenle günümüz eğitim anlayışına göre birer eğitim lideri olması gereken okul müdürlerine önemli görevler düşmektedir.

  

• Öğretimsel liderliği, diğer liderlik türlerden ayıran en önemli özelliklerden biri de; öğretme ve öğrenme süreçleri üzerine yoğunlaşmış olmasıdır.
• Okul müdürü, okulunun misyon ve vizyonunu belirleyerek, bunlara okulca ulaşabilmek için nasıl davranılması gerektiğinin hesabını yaparak, okul iklimini buna göre oluşturmakla yükümlüdür. Bütün bunların anlamı, çağımızın okul müdürü, mevcut durumu sürekli geliştirmek için okulunu öğrenen örgütler olarak düzenleyip yaşatmakla görevlidir.
• Okul yönetimindeki kişi iyi bir yönetici değilse, eğitim-öğretim lideri olamaz. Okulda hizmet alan ve hizmet verenlerin beklenti ve ihtiyaçlarını karşılayabilen okul yöneticileri lider olabilirler.
• Eğitim liderliği kavramı, 1980’li yıllardan itibaren giderek önem kazanan bir konu olmuştur. Okul liderliğiyle ilgili olarak geliştirilen çoğu görüşler, okul yöneticilerinin okuldaki öğretimle ilgili konulara verdikleri ya da vermeleri gereken önem üzerinde yoğunlaşmaktadır.
• Eğitim liderliği, öğrenciyi merkeze alan, okulun misyonunu tanımlama, eğitim programı ve öğretimi yönetme, olumlu bir okul iklimi geliştirme gibi işlevler ve bunlarla ilgili görevlerden meydana gelen bir liderlik türüdür.
• Eğitim liderliği, öğrenciyi merkeze alan, okulun misyonunu tanımlama, eğitim programı ve öğretimi yönetme, olumlu bir okul iklimi geliştirme gibi işlevler ve bunlarla ilgili görevlerden meydana gelen bir liderlik türüdür.
• Eğitim liderliğini diğer liderlik kavramlarından ayıran en önemli yönü, okuldaki öğrenme-öğretme süreçleri üzerinde yoğunlaşmış olmasıdır. Buna göre eğitim liderliği; okulda öğretmen, öğrenci ve öğretim program, öğrenme ve öğretme süreçleri ile ilgilenmeyi gerekli kılmaktadır.
• Eğitim liderliği; okul müdürlerinin, öğretmenlerin öğretme, öğrencilerin de öğrenme durumlarını doğrudan ya da dolaylı olarak önemli ölçüde etkileyen davranışlarıdır.
• Eğitim lideri; okulun iç ve dış öğelerinin öğretim programlarının gerçekleşmesi üzerine odaklanmasını sağlayan, okulun misyonunu tanımlayan, öğretim kaynağı ve öğretim ortamlarının düzenlenmesinden sorumlu, okulda iletişim ve iklim oluşturan kişidir.
• Okul müdürü, bir yönetici olmaktan çok bir eğitim lideri olarak okulun amaçlarını gerçekleştirmeye çalışmalıdır. Eğitim lideri olan okul müdürü, esas görevlerinin farkında olmalı; okulun amaçlarını yorumlamalı, öğretmenleri sınıflarında ziyaret etmeli, onlara rehberlik yapmalı, destek olmalı, öğretimin kesintiye uğramaması için önlemler almalı ve onları denetleyip geliştirmelidir.
• Okul müdürünün eğitim lideri olmasının yönetici, öğretmen ve okul açısından önemi çok büyüktür. Eğitim liderliğinin okul müdürü, öğretmen ve okul için önemi şu şekilde sıralanabilir:

Okul müdürü için önemi

• Daha başarılı ve üretken bir okula sahip olur.
• Personele görev verirken yerine getireceği konusunda emin olur.
• Kendi yönetim becerilerini geliştirebilir.
• Başkalarının eksiklerini tamamlamaktan kurtulup kendini geliştirmeye vakit ayırabilir.

Öğretmen için önemi

• Öğretmenler okul için önemli olduklarını hissederler.
• Becerilerini geliştirir ve artırırlar.
• Görevlerine daha fazla ilgi gösterirler.
• İşlerinde daha çok bağımsızlık ve sorumluluk kazanırlar.
• Başka işleri başarmanın daha büyük değer taşıdığı görevleri üstlenmeye hazır olurlar.

Okul için önemi

• İstekli ve gelişmeye açık personele,
• Amaçları gerçekleştirmeye istekli ve gelişime açık yöneticilere sahip olurlar. Bunun sonucunda da daha kaliteli çıktı ve sürece ulaşılabilir.
• Eğitim lideri olarak bir okul müdürünün, örgütünü amaçlarına ulaştırabilmesi ve örgütün varlığını sürdürebilmesi için şu niteliklere sahip olması gerekir:

• Bir vizyonu olma; hedeflerin herkes tarafından anlaşılması, program, öğretim ve değerlendirmeyi koordine ederek başarıyı arttırmaya çalışır.
• Vizyonu eyleme dönüştürme; bir takım çalışır, okulun bütün amaçlarını ve beklentilerini vurgular.
• Destekleyici bir çevre oluşturma; akademik olarak yönlendirilmiş, düzenli ve amaçlı okul iklimini teşvik eder.
• Okulda neler olup bittiğin bilme; öğretmen ve öğrenciler ne yapıyorlar ve nasıl daha iyi yapabileceklerini bilir ve uygular.
• Bilgili hareket etme; farklı öğretmen kişiliği, tarzı ve öğretim stratejilerinde gerektiğinde yardımcı olarak devreye girer.

Bir yöneticiden beklenen lider özellikleri şöyle sıralanabilir:

• Okuldaki informal grupları anlamalı, onları yönetmeli
• Toplum kültürüne uygun bir değer sistemi kazanmış olmalı
• Etkileme gücü olmalı, insanları etkileme yollarını iyi bilmeli
• Liderlik eğitimi almış olmalı
• Karizmatik olmalı
• Başkalarının düşüncelerine saygılı olmalı
• Farklı görüşlere tarafsız bir gözle bakmalı ve anlamaya çalışmalı
• Başkalarının görüşlerini özgürce açıklamalarını engelleyecek davranışlardan kaçınmalı
• İş birliğine açık olmalı
• Birlikte çalıştığı insanlara karşı sevgi dolu ve dostça bir yaklaşım içinde olmalı
• Yeni fikirlere açık olmalı, onları denemeye istekli davranmalı
• Vizyon (öngörü) sahibi olmalı
• İnsanlarla ilişki kurma yeteneğini geliştirmeli, kendini kontrol etmeli, kendini açma ve problem çözme becerisi kazanmalı
• Olaylara çok yönlü bakmalı

Andrews (1989), okul müdürlerinin eğitimsel liderlik davranışlarının dört temel boyuttan oluştuğunu belirtir.

1)      Kaynak Sağlayıcısı Olarak Okul Müdürü : Kaynak sağlayıcısı olarak okul müdürü, okulun vizyon ve amaçlarına ulaşmak için gerekli toplumsal kaynakları sağlayan, bu kaynakları özenle bir araya getiren ve gerekli ortamı hazırlayan kişidir. Eğitim lideri, kaynakların etkin ve verimli kullanılması için gerekli tedbirleri alır.

2)      Öğretimsel Kaynak Olarak Okul Müdürü : Okul müdürü, doğrudan sınıftaki öğrenme ortamını geliştirmeye çalışır. Okul müdürü, öğretmenlerle etkili iletişim kurarak, onların öğretim materyallerini ve yeni öğretim stratejilerini kullanmalarını teşvik eder. Okul müdürü, okul programı ve öğretimle ilgili her türlü materyalin seçim, sağlanma ve dağıtılmasına aktif olarak katılmalıdır. Okul müdürü, insan kaynaklarını geliştirme programı çerçevesinde düzenli olarak çıkan eğitimsel araştırma dergilerini sağlar, program geliştirme ve çocuk öğrenmesini anlamaya yönelik yeni gelişmeleri öğretmenlerle paylaşır. Okul müdürü, öğretmenlerin eğitimdeki yenilikleri takip edebileceği basılı ve görsel yayınları okula kazandırmalıdır.

3)      İletişimci Olarak Okul Müdürü : Okul müdürlerinin sahip olması gereken yeterlik alanlarından biri, insanlar arası ilişkilerde etkili iletişim becerilerine sahip olmadır. Etkili iletişim üç düzeyde gösterilebilir: BİREBİR İLİŞKİYLE – KÜÇÜK GRUPLARLA – BÜYÜK GRUPLARLA iletişim kurulabilir. Eğitim liderliği açısından etkili iletişim, iyi bir vizyon oluşturmayla başlar. 

4)      Görünür Kişi Olarak Okul Müdürü : Okul müdürü, odasından okulu yönetmeye kalkışan, okulda olup bitene kayıtsız kalan biri olamaz. Müdür, gerek formal, gerekse informal olarak öğretmen ve öğrencilerle sürekli temas halinde olmalı; öğretmenler gibi kendisi de bir öğretim kaynağı ve rol modeli olmalıdır. Görünür okul müdürü, okulun değerlerini devamlı olarak davranışlarıyla hissettirir. Okul müdürü, okulun örgütsel değerlerini çevrenin baskı gruplarına da kabul ettirmeye çalışır. Görünür kişi olarak okul müdürü, öğretmen ve öğrencilerin başarılarını dikkatlice değerlendirir ve ödül dağıtıcı kişi olarak öğretmen ve öğrenciler üzerinde güçlü bir etki bırakır. Yani okul müdürü, okulu odasından değil, okulun her yerinden yönetmelidir. 

v  Roller, beklentiler açısından tanımlanır. Rolün kapsadığı belirli zorunluluk ve sorumluluklara rol beklentisi denir. Bir kurum içindeki roller birbirini tamamlayıcıdır. Lider, grubunu koordine eden, işlerini planlayan ve grubu adına konuşan kişidir. Liderin ana amacı belirli görevlerin başarıyla yapılmasını sağlamaktır. Literatürde eğitim liderinin sahip olması gereken 6 rolden bahsedilmektedir. Bunlar; yöneticilik, eğitimsel lider, disiplin koyucu, insan ilişkilerini kolaylaştırıcı, değerlendirici, çatışma uzlaştırıcıdır. 

Monasse’ye göre eğitim liderlerinin rolleri:

• Eğitim lideri; her zaman, zamanı ve kaynakları etkin olarak kullanır,
• Eğitim lideri, değişmeye uygun bir eğitim için ortam oluşturur,
• Eğitim lideri, eğitici personeli iyi bir şekilde motive eder,
• Eğitim lideri, eğitici personeli iyi tanır ve sorunların giderilmesine yardımcı olur.

Nassp’ın yapmış olduğu çalışmalarda okul müdürlerinin liderlik rolü şu başlıklar altında toplanmıştır:

–          Akademik hedeflere ulaşılabileceğini göstermek

–          Yüksek beklenti için ortam hazırlama

–          Öğretim lideri gibi davranma

–          Kuvvetli ve dinamik olma

–          Öğretmenlerle görüş alışverişinde bulunma

–          Disiplin ve düzeni sağlama

–          Kaynakları en iyi biçimde kullanma

–          Zamanı iyi kullanma

–          Sonuçları değerlendirme

Eğitim liderlerinin temelde şu rolleri oynaması beklenir:

–          Eğitim lideri, okulu için vizyon ve misyon geliştirir.

–          Eğitim lideri, zaman ve kaynakları etkili kullanır.

–          Lider, değişmeye etkili bir iklim oluşturur, değişim yönetimi becerilerinden yararlanır, bireysel ve grupsal düzeyde benimsenen duyguların okul ortamında gelişimini sağlar.

–          Eğitim lideri, okul personelini güdüleme yeteneğine sahiptir.

–          Eğitim lideri, okul personelinin eğitim kaynaklarından yararlanma konusundaki güçlü ve zayıf yönlerini belirler.

–          Eğitim lideri, öğretimsel stratejiler geliştirme yeteneğine sahiptir.

–          Eğitim lideri, öğretmenleri öğretimin geliştirilmesi amacıyla stratejileri ne ölçüde kullandığını denetler.

–          Eğitim lideri, öğrencilerin başarılarına yönelik öğretimsel konulara ilişkin bilgilerden doğrudan yararlanır ve eğitimsel programları değerlendirir.

–          Eğitim lideri, personel değerlendirme programlarını başarılı bir şekilde uygular.

–          Eğitim lideri, çift yönlü iletişim kurar ve öğretmenleri gerçekçi olarak değerlendirir.

–          Eğitim lideri, öğretimsel programların uygulanmasında, öğrencinin öğrenme amaçlarının önemini bilir.

–          Eğitim lideri, özlü ve açık olarak konuşur ve yazar. Örgütsel iletişim sağlamda güzel konuşma ve yazma becerilerine sahiptir.

–          Eğitim lideri, çatışma yönetimi stratejilerini uygulamaya çalışır. Çatışma durumlarına açıklık getirir ve çatışmaları etkili biçimde yönetir.

Etkili bir okul yaratmak için daha ayrıntılı bir açıklama SMITH ve ANDREWS tarafından yapılmış, okullarda güçlü bir öğretim liderliği gösteren yöneticilerin aşağıdaki özelliklere sahip olmaları gerektiği belirtilmiştir. Bunlar;

–          Program ve öğretimdeki öncelikli konuları belirleme

–          Okul amaçlarına kendini adama

–          Okul amaçlarını başarmak için kaynakları toplama ve seferber etme

–          Öğretmen, öğrenci, veli ve toplumun yüksek beklentilerini karşılayacak olumlu bir okul iklimi oluşturma

–          Okulun öğretim politikasını geliştirme

–          Okulun başarısını arttırmak için öğrenci ilerleme durumunu ve öğretmen etkiliğini izleme

–          Okulun akademik amaçlarına bağlı olduğunu gösterme, uzun vadeli açık okul amaçları belirleme ve uygulama

–          Okulun karar verme sürecinde, grupların ve ilgili birimlerin görüşlerini etkin olarak alma

–          Materyal, zaman gibi kaynakları etkili ve verimli bir şekilde kullanma, personel gelişimini sağlayarak akademik amaçlara daha etkin ulaşmayı sağlama

–          Zamanın kıt kaynak olduğunun farkına varma, öğretim sürecini kesintiye uğratacak etmenleri en aza indirmek için disiplin ve düzen oluşturmadır.

Öğretmenlerin öğretmeni olarak nitelendirilebilecek okul müdürlerinin temel görevi okulda paylaşma merkezli bir okul kültürü ve öğrenme kültürü oluşturulmasına öncülük etmektir. Vizyon (ufuk), liderlikle çağcıl tartışmalarda en başat öğe olarak görülmektedir. Okul yöneticilerinin öğretim lideri olarak göstermesi gereken davranışları 3 boyutta toplanmıştır:

–          Okul amaçlarının belirlenmesi ve paylaşılması

–          Eğitim programı ve öğretim sürecinin yönetimi

–          Öğretim süreci ve öğrencilerin değerlendirilmesi