Değerler Eğitimi Üzerine

DEĞERLER EĞİTİMİ ÜZERİNE

                                                                                                                            Feridun ESER

Geyve İmam Hatip Lisesi

Felsefe Öğretmeni

feridun.eser@gmail.com

1. Değer, Erdem, Norm, Ahlak, Etik, Karakter Kavramları:

“Ahlakın olmadığı bir yerde kanunlar hiçbir şey yapamaz.” (Napoleon)

 “Uzun yaşamak için değil doğru yaşamak için çabalamalıyız.” (Seneca)

Değer, erdem, ahlak ve etik birbiriyle ilişkili, birbirlerine yakın kavramlardır.  

Değerin sözlük karşılığı, “kıymet, önem”dir. Toplumun geneli tarafından kabul gören, iyi – kötü, doğru – yanlış gibi duygu, düşünce ve yargılara, değer denir. Değer, bireylerin olumlu tepkiler verdikleri, onayladıkları düşünceler, kurallar, uygulamalar ve maddi nesnelerdir.

Değerler neyin iyi ve istenen, neyin kötü ve istenmeyen olduğunu gösteren ölçütlerdir; doğru ve yanlışı ayırmamıza yardımcı olur; davranışlarımıza yön verir. Değerler,  kültürü oluşturan ögelerden biridir.

Erdem, iyiye (ahlaki olana) yönelmek ve iyi (değerlere uygun) davranmaktır. Değerlere uygun davranan kişiye, erdemli kişi denir.

Norm, bir toplumda yaptırım gücüne sahip, emredici, zorlayıcı kurallardır.

Değerler, normlara kaynaklık eder. Örneğin, değerler,  hırsızlığın yanlış ve yapılmaması gereken bir iş olduğunu belirtirken; normlar, hırsızlığı yasaklar ve hırsızlık yapanı cezalandırır.

Değer, ahlaka göre daha geneldir; ahlakı kapsar. Değerlerin çeşitleri vardır: Milli (toplumsal) değerler, manevi (dini) değerler, ahlaki değerler… gibi. Değerlerin temeli (kaynağı), büyük ölçüde, din ve inançlardır; özellikle ahlaki değerler, büyük ölçüde, dinlerle, inançlarla bağlantılıdır.

Ahlak, neyin doğru ve neyin yanlış olduğunu belirten davranışsal ilkelerdir. Etik, bir meslek alanında, sorumluluk bilinci ile nelerin yapılabileceğini ve nelerin yapılamayacağını gösteren ilkelerdir. Etik, daha çok, mesleklerle, mesleki alanla ilgilidir; ahlaka göre dar bir alana ve anlama sahiptir; ahlak, daha geneldir.

                Karakter, insanın davranış (tepki) biçimidir; kişilik özelliğidir; kişiliğin parçasıdır. Karakter toplumsal çevrenin etkisiyle, öğrenilme yoluyla kazanılır. Bireyin nerede, nasıl tepki verdiği, nasıl davrandığı onun karakteridir… Kimlere” karaktersiz” diyoruz?… Davranışları düzgün (uygun) olmayan, tutarsız davranışlar gösteren, inandığı, söylediği ve yaptığı birbirine uymayan kişilere karaktersiz diyoruz; değil mi? Karakter eğitimi, belirli değerlerin kazandırılmasıyla gerçekleşir. Bu bakımdan değerler eğitimi, aynı zamanda, karakter eğitimidir. Karakterli insan davranışı, değerlere ve ahlaka uygundur.

***

SIFIRIN DEĞERİ

(Kişiliğin Önemi Üzerine)

                Öğrenciler, sınıfta, öğretmenin gelmesini bekliyorlardı.

                Az sonra, öğretmen, tüm ciddiyetiyle kapıda belirdi; sınıfa şöyle bir göz atıp, tahtanın önüne geçti; bir tebeşir alarak, tahtaya, kocaman bir 1 yazdı.

                – Bakın, dedi. Bu 1 kişiliktir; erdemli bir kişilik… Hayatta sahip olabileceğiniz en değerli şey…

                Sonra 1’in yanına 0 koydu.

                – Bu, başarıdır. Başarılı bir kişilik, 1’i 10 yapar…

                Bir 0 daha…

• Bu da tecrübedir. Ona sahip olduğunuzda 10’ken, 100 olursunuz..

                Sıfırlar, böyle uzayıp gidiyor; yetenek, disiplin, sevgi, tevazu… Eklenen her yeni 0’ın kişiliği, 10 kat zenginleştirdiğini anlatıyor öğretmen…

                Sonra, eline silgiyi alıp en baştaki 1’i siliyor; geriye bir sürü 0 kalıyor ve diyor ki:

• Erdemli bir kişiliğiniz yoksa gerisi hiçtir.

***

                -Psikoloji, Felsefe ve Dinler Açısından Ahlak:

İnsan davranışları, karakteri ve kişiliği, değerler ve normlarla ilişkilidir. Bu sebeple değerler, normlar, ahlak ve erdemlilik, psikoloji ve felsefe tarafından da konu edinilir/ edinilmiştir.

Değerler ve ahlak, sosyal psikolojinin temel konularındandır.  Psikologlara göre ahlak, gelişme ve olgunlaşma sürecinde, öğrenme ile kazanılır. Değerler kişinin, kendisi ve çevresiyle barışık ve uyumlu yaşamasına yardımcı olur, bireyleri mutlu eder; koruyucu ruh sağlığı açısından gereklidir. Değerleri sarsılan bir toplumun fertlerinde, karakter sorunları görülür; buna bağlı olarak, ruhsal bozukluklar artış gösterir.  Hayvanların davranışlarını, içgüdüleri ve bedensel ihtiyaçları (yeme, içme, uyku, cinsellik) yönlendirir. İnsan ise sadece bedensel ihtiyaçlarına, içdürtülerine göre davranmaz; insan, davranışta bulunurken,  değerleri, ahlak ve hukuk kurallarını da dikkate alır.

Felsefe, değerleri ve ahlakı sorgular; kaynağını ve etkilerini tartışır; değerlerin ve ahlakın nasıl olması gerektiğini söyler.

İlkçağ filozoflarından Epikür, “Hayatta, komşunun haber almasından korkacağın/ utanacağın hiçbir şeyi yapma!” demiş; kendince, ahlaklı davranışın ölçütünü belirlemiştir. Kabul edilebilir bir ilke!

Aristo, insanın aşırılıklardan kaçınarak, orta kararda (orta ayarda) davranmasının iyi olduğunu dile getirmiştir. Buna göre, örneğin, “cimrilik ve savurganlık kötü, cömertlik iyidir.” Aristo’ya göre sadece bilgili olmak kişiyi, erdemli  (iyi insan) yapmaya yetmez; erdem, doğru bilgiye dayanarak doğru davranmaktır. Ona göre eğitimin amacı, bilgili ve aynı zamanda iyi insan yetiştirmek olmalıdır.

Farabi’nin, “Erdemli Şehir” adlı bir hayali vardı. Ona göre devlet ve aile, bireyleri eğiterek, “iyi insanlar” yapabilirse bu iyi insanlar iyi mahalleyi, iyi mahalleler iyi şehri, iyi şehirler… iyi dünyayı oluşturacaktır. Farabi’ye göre daha iyi bir dünya mümkündür ve bunun yolu, eğitimdir; değerler ve ahlak eğitimidir.

Filozof Kant, menfaat veya haz elde etmek amacıyla yapılan davranışların, ahlaki olmadığını belirtir; Kant’a göre ahlaki (erdemli) davranış, hiçbir çıkar ve haz gözetmeksizin, bir insanlık görevi olarak, kurala uygun davranıştır. Kant, menfaat ve haz gözeterek yapılan davranışın, ahlaki olmadığını savunur. Doğru kabul edilebilir bir düşünce!

Başka filozofların da bu konuyla ilgili farklı düşünceleri vardır; burada her birine ayrı ayrı değinmeyeceğiz.

Konuya, bir de, dinler açısından bakalım:

İlahi dinlerin ortaya koyduğu ahlak kuralları, büyük ölçüde birbirine benzer. Dinler, insanları ahlaklı olmaya çağırır. Dinlere göre toplumların çöküş sebebi, huzursuzluğun ve fenalıkların kaynağı, ahlaksızlıktır. İslam peygamberi Hz. Muhammed, “İnsanların en iyisi, insanlara en faydalı olanıdır; insanların en kötüsü ise insanlara en çok zarar verenidir.”,  “Sana yapılmasını istemediğin bir şeyi, sen de başkasına yapma” demiştir.

Dinlerin ve hukukun, özgürlükleri kısıtladığı doğru değildir. Hukukun ve dinin, kurallar koyduğu doğrudur; ancak bu kurallar bireylerin düzen, adalet ve huzur içinde yaşamasını hedeflerler. Hukuk ve din, insanlara, sorumluluk bilinci içinde özgürce yaşama alanı/ imkanı tanırlar.

1. Değerlerin Önemi ve Gereği:

 “Toplumun temeli ahlaktır.” (Victor Hugo)

“Milletler, parasızlıktan dolayı değil ahlaksızlıktan dolayı çöker.” (Çiçero)

İnsan sadece öğrenen, öğreten, çalışan ve üreten bir varlık değildir… İnsandan sadece çalışmasını ve üretmesini beklemek,  onu “sermaye”, makine yerine koymaktır;  bu tavır insanı, “insanlık”tan uzaklaştırmaktır; doğru bir tavır değildir. İnsan, sadece ekonomik üretimde bulunan bir varlık, bir makine değildir: “insan” olması nedeniyle ruhsal, ahlaki bir yöne de sahiptir; insanı, “insan” yapan, işte bu,  ruhsal, ahlaki yönüdür. Ancak insanın bu yönü, 18. yy.dan itibaren, ihmal edilir olmuştur. Ortaya çok çalışan, sürekli üreten, “işkolik” bir insan modeli çıkmış; ancak bu insanın ruhsal, ahlaki boyutu önemsenmemiş ve gittikçe aşınmıştır. İnsanlar bireyselleşmiş, bencilleşmiş, yalnızlaşmıştır.

                Eğitim sadece bilgi aktarmak, bilgi kazandırmak değildir; olmamalıdır da! Eğitim, aynı zamanda, davranış kazandırmak, yeni davranışlar edindirmektir. “Sadece okumakla, diploma ile “adam (insan)” olunmuyor”, sitemini çokça işitmiyor muyuz?.. Eğitim, başarılı olduğu kadar iyi, erdemli insan yetiştirmeyi hedeflemelidir.

Kuralsız bir yaşam olur mu veya kuralsız bir yaşam, iyi midir? Asla değil!..  Hayat, sadece para, makam, şöhret, zevk, yakışıklılık, güzellikten ibaret değildir. Aşırı (sınırsız) özgürlük, bireylere ve topluma zarar verir, toplumsal düzeni sarsar; sorumsuzluğa hatta ahlaksızlığa dönüşür. Aşırı özgürlük, huzursuzluğa, çatışmalara yol açar; bu bakımdan, özgürlüğün aşırısı pek istenmez, kabul görmez.

Günümüzde insanlık, adeta, “normal”i kaybetmek üzere! Toplumda şiddet, yaralama, cinayet, yalancılık, hırsızlık, dolandırıcılık, argo ve küfürlü konuşma, intiharlar… yaşanıyorsa, acilen ve ciddiyetle, değerler eğitimine ihtiyaç vardır… Suçu ve kötülüğü önlemenin en iyi yolu, değerler ve ahlak eğitimini gerçekleştirebilmektir. Günümüzde insanlığın, en fazla, “insanlığa” ihtiyacı vardır.

Değerler, bireylere rehberlik eder, bireylerin, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir ve onları sosyalleştirir; insanın, insana saygılı olmasını sağlar. Değerler, hayatın düzenlenmesi ve toplumun huzuru için gereken ölçütlerdir. Değerler ve ahlak kuralları, doğru davranışları göstererek insana, adaletli, barışçıl, huzurlu bir dünyada yaşama imkanı verir. Değerler, insanlar içindir; hayvanların, değerler sistemi yoktur.

Değerlere bağlı olmayan bir insan, başarılı bir insan olabilir; ancak iyi bir insan olamaz. Toplumların, başarılı insanlara ihtiyacı olduğu kadar iyi insanlara da ihtiyacı vardır. İyi insan, değerlere bağlı ve saygılı insandır. Değerlere uygun davranan insan, saygın insandır; güvenilir, sevilen, örnek alınan ve örnek gösterilen insandır. Değerler, insana değer katar.

Toplumsal değerler, yardımlaşma ve dayanışmayı teşvik eder, toplumda birlik ve beraberliği, düzeni sağlar, dağılmayı ve çözülmeyi önler.

Öğrenciye, sadece bilgi öğretmek, hem eksik hem yanlıştır. Bilgi sahibi ve yüksek mevkilere gelecek kişilerin, ahlaklı olması çok önemlidir. Mevlana diyor ki; “Kötü yaratılışlı (ahlaklı) kişiye ilim öğretmek, eşkıyanın eline kılıç vermeye benzer.”

Değerlere karşı çıkmak, onların gereksizliğini savunmak, anarşizmdir; karmaşaya, huzursuzluğa, düzensizliğe yol açar.  Değerlere karşı gelmek, toplumsal düzene karşı gelmektir. Bu, doğru bir tavır değildir ve hoş karşılanmaz. Toplumların çöküş sebeplerinden biri de, ahlakın bozulması, değerlerin yozlaşması ve ortadan kalkmasıdır. Bir toplumun çökmesini istiyorsanız; o toplumun ahlak ve değerler sistemini bozmanız yeterlidir. Peki;  ahlakın ve değerlerin aşınması, toplumun dağılması kimi memnun eder?.. O toplumun düşmanlarını, değil mi!

Dünya, bazılarının söylediği gibi/ kadar kötü değil! Dünya, değerlerle güzeldir, değerlerle güzelleşir. Güzel bir dünya olmasını istiyorsanız, değerleri yaşayın ve yaşatın.

Değerler eğitimi, vazgeçilebilecek, lüks bir şey değildir. Geleceğimizin büyükleri olan, toplumların yarınları olan çocuklarımızın, asgari düzeyde de olsa, bazı değerlere sahip olmaları gerekir ve beklenir. Daha iyi bir insan olmak, mümkündür.

Var mısınız kendinizi yenilemeye!.. Yeni bir insan, iyi bir insan olmaya!.. İyi insan olabilmek için değerleri öğrenmek ve onlara uymak gerekir. Değerlere sahip insan, değerli insandır.

Feridun ESER

Geyve İmam Hatip Lisesi

Felsefe Öğretmeni

feridun.eser@gmail.com

SAKARYA VE YAKININDA BULUNAN İLLERDEKİ OKULLARA, İSTEK ÜZERİNE SEMİNER VERİLİR!