Akarsuyun Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri Nelerdir?

AKARSULARIN OLUŞTURDUĞU ŞEKİLLER

Belli bir yatak içerisinde en az bir mevsim akan sulara akarsu denir. Büyüklüklerine göre ırmak, su, çay, öz ve dere olarak adlandırılır. Akarsuyun en uzun kolunun doğduğu yere kaynak denize döküldüğü yere ağız denir. Akarsuların kollarıyla beraber su topladığı alana havza denir. Eğer bir akarsu denize veya okyanusa ulaşıyorsa açık havza ulaşamıyorsa kapalı havzadır. İki akarsu havzasını bir birinden ayıran dağ sınırına su bölümü denir.

Akasuyun belli bir noktasında 1 saniyede geçen su miktarına debi denir. Akarsuyun su miktarında bir yıl boyunca meydana gelen değişikliğe akarsuyun rejimi denir. Akarsuyun bir yıl boyunca taşıdığı su miktarında fazla bir değişme meydana gelmiyorsa düzenli rejimli, eğer su miktarında önemli değişmeler meydana geliyorsa düzensiz rejimlidir denir.

Akarsuyun debisini etkileyen faktörler

a)      havzaya düşen yağış miktarı

b)      buharlaşma miktarı

c)      yer altı suları ve kaynaklar

d)     yer şekillerinin eğimi

e)      araziyi oluşturan kayaçların özellikleri

f)       bitki örtüsü

Akarsuların Aşındırma şekilleri

Akarsuların en önemli işlevi aşındırmadır. Akarsu geçtiği sahalardaki malzemeleri hem fiziksel hem de kimyasal olarak aşındırır.

Akarsuyun aşındırma faaliyetini etkileyen unsurlar şunlardır.

a)      Yatağın eğimi

b)      Akarsuyun taşıdığı su miktarı

c)      Akarsuyun hızı

d)     Taşınan yük miktarı

e)      Arazideki kayaçların özelliği

Akarsuyun ağzından kaynağına doğru yaptığı aşındırmaya geriye aşındırma denir. Akarsuyun aşındırmadaki en önemli amacı deniz seviyesine inmektir. Buna taban seviyesi denir.akarsu yun aşındırmasının son aşaması taban seviyesidir. Bu profile denge profili denir.

a) Vadi: İçinde akarsu yatağının bulunduğu sürekli iniş gösteren uzun çukurluklardır. Akarsuyun ağız kısmına kadar devam eden bu şekil aşındırma farklılıklarına göre çeşitlilik gösterir.

1-      Çentik vadi

2-      Taban vadi

3-      Boğaz vadi

4-      Kanyon vadi

b) Dev kazanı: Akarsu yatağındaki farklı dirençlere sahip tabakalar, farklı seviyelerde aşındırıldıklarından yatak üzerinde basamaklar oluşur. Bu basamaklara çavlan (şelale) adı verilir. Şelaleden düşen suların düştükleri yerde oluşturdukları çukurluklara dev kazanı denir.

c)      Peri bacası: Yağışlarla oluşan selinti sularının bitki örtüsü zayıf olan, eğimli ve volkanik arazilerde yumuşak tüfleri aşındırma sonucu oluşan şekillerdir.

c)      Kırgıbayır: Yarı kurak bölgelerde sel sularının bitki örtüsü zayıf olan eğimli yamaçları aşındırması sonucu oluşan yarıntılı arazilerdir.

c)      Peneplen: Deniz seviyesine yakın hafif dalgalı düzlüklere denir.

c)      Plato: Akarsu vadileri tarafından derince yarılmış yüksek düzlüklerdir.