zürlülerin emeklilik hususu 5434 sayılı Kanunun değişik 39/j bendinde düzenlenmiştir. Buradaki düzenleme sadece, özürlülüğü göreve girdikten sonra ortaya çıkanları mağdur etmektedir. Yeni sosyal güvenlik yasası olan ve 1 Ekim 2008’de yürürlüğe girecek olan 5510 sayılı Kanunda, bu durumdakilere yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin hükümler yer almaktadır.
434 SAYILI T.C. EMEKLİ SANDIĞI KANUNU VE 5510 SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU HÜKÜMLERİNİN UYGULANMASINDA ÖZÜRLÜLERE AYLIK BAĞLANMASI HALLERİ
MEVCUT DÜZENLEMEDE ÖZÜRLÜLÜK
Özürlülerin emeklilik hakkı 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanununun 21/04/2005 tarih ve 5335 sayılı Kanun ile değişik 39 uncu maddesinin (j) fıkrasının; “Göreve girişlerinde özürlülere verilecek sağlık kurulu raporları hakkında yönetmeliğe uygun olarak alınmış ve raporda sakatlık oranı en az %40 olanlardan fiili hizmeti 15 yıl olanların istekleri üzerine…” şeklindeki hükmü ile düzenlenmiştir.
Şartları;
– Kamu görevlisi olarak göreve başladıkları tarihte özürlülere verilecek sağlık kurulu raporları hakkında yönetmelik hükümlerine göre alınan sağlık kurulu raporlarında özürlülük oranının en az % 40 olduğunun belirlenmesi,
– En az 15 fiili hizmet yıllarının bulunması,
– Özürlülük aylığı bağlanması talebinin halen kamu görevlisi olarak görev yaptığı süre içerisinde yapması,
Halleridir. ( [1] )
GÖREVE BAŞLAMADAN ÖNCE ÖZÜRLÜ OLAN ANCAK NORMAL ATAMA İLE GÖREVE BAŞLAYANLARIN MEVCUT DURUMDA HAKLARINDA YAPILACAK İŞLEMLER
Kamu görevlisi olarak özürlülere ilişkin mevzuata tabi olmadan normal atama suretiyle göreve giren, ancak göreve girmeden önce herhangi bir sebepten dolayı alınmış olan sağlık kurulu raporları bulunanların, görevde iken 15 hizmet yıllarının bulunması ve bu raporlarındaki özürlülük oranının en az % 40 olduğu Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca karar verilmesi halinde 5434 sayılı Kanunun yukarıya alınan 39 uncu maddesinin (j) bendi hükümlerinden yararlanmaları mümkün bulunmaktadır.
Ancak, kamu görevlisi olarak göreve başlamadan önce özürlü olmalarına rağmen göreve girmeden önce bu durumlarını belgeleyen raporları bulunmayanların, göreve girdikten sonra alacakları sağlık kurulu raporlarına istinaden işlem yapılmasına yukarıda yer alan madde hükmü cevaz vermemektedir.
YENİ DÜZENLEMEDE ÖZÜRLÜLÜK
Yeni düzenleme olan 5510 sayılı Kanunda özürlülere yönelik ayrıca bir hükme yer verilmemiştir. Bu durumdakiler Kanunun 28 inci maddesi kapsamında yaşlılık aylığı bağlanması kapsamında değerlendirilmiş bulunmaktadır. ( [2] )
Şartları;
– 5510 sayılı Kanuna tabi kamu görevlisi olarak çalışmaya başladığı tarihten önce çalışma gücünün en az % 60’ını veya görevlerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybeden ancak daha önce malullük aylığından yararlanamayan ve bu durumları Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca tespit edilen kamu görevlilerine;
– En az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve aynı zamanda en az 3960 gün (11 yıl) malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla,
yaşlılık aylığı bağlanacaktır.
Ayrıca, Sosyal Güvenlik Kurumunca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca düzenlenecek rapor ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
% 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün (12 yıl),
% 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün (13 yıl),
malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla ve herhangi bir yaşın dolumu aranmaksızın Sosyal Güvenlik Kurumun Sağlık Kurulunca kontrol muayenesine tabi tutulmak suretiyle yaşlılık aylığına hak kazanacakları hususu da yer almaktadır. Ancak bu uygulamanın usûl ve esasları, Sosyal Güvenlik Kurumunca çıkarılacak olan yönetmeliğe bırakılmıştır.
HALEN GÖREVDE BULUNAN KAMU GÖREVLİLERİNDEN ÖZÜRLÜ DURUMDA BULUNANLAR, DOĞUŞTAN ÖZÜRLÜ OLMALARINA RAĞMEN, GÖREVE GİRMEDEN ÖNCE BU DURUMLARINI BELGELEYEN SAĞLIK KURULU RAPORU BULUNMAYANLARA AİT DÜZENLEMELER
Halen kamu görevlisi olarak görev yapmakta olanlardan özürlü durumda bulunanlar hakkında yapılacak işlemlere ait düzenleme 5510 sayılı Kanunun “5434 sayılı Kanuna ilişkin geçiş hükümleri başlıklı” Geçici 4 üncü maddesinin 6 ncı fıkrası ile düzenlenmiştir. ( [3] )
Bu hükmün yürürlüğe girmesi öngörülen (01/10/2008) tarihten önce;
– 5434 sayılı Kanun hükümlerine tabi olarak çalışmaya başlamış olma,
– Çalışmaya başlamadan önce ilgili mevzuatına göre alınmış ve en az % 40 oranında özürlü olduklarını gösterir sağlık kurulu raporunun bulunması,
– Sonradan en az % 40 oranında doğuştan özürlü olduklarını belgeleyenler,
– Aylık talep tarihinde kamu görevlisi olarak görev yapma,
şartları ile; en az 5400 gün (15 yıl) emekli keseneği ödenmiş olması kaydıyla yaşlılık aylığı bağlanacağı öngörülmektedir.
Ayrıca, 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce özürlü olmalarına rağmen özürlülük aylığına hak kazanamayanlara ilişki yeni bir düzenleme olarak görülen ve çalışmaya başladıktan sonra, Sosyal Güvenlik Kurumunca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
% 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 5760 (16 yıl),
% 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 6480 (18 yıl),
emekli keseneği ödenmiş olması kaydıyla, yaşlılık aylığına hak kazanacakları hükmü de yer almaktadır. Bu düzenlemeler özürlü durumda bulunan kamu görevlileri yönünden mağduriyetlerinin giderilmesine yönelik bir düzenleme olarak görülmektedir.
KAMU GÖREVLİSİ OLARAK GÖREV YAPAN ÖZÜRLÜLERİN YUKARIDA YER ALAN HİZMET SÜRELERİNE SOSYAL SİGORTALAR VEYA BAĞ-KUR KANUNUNA TABİ OLARAK GEÇEN SİGORTALILIK SÜRELERİNİN DAHİL EDİLMESİ
Halen kamu görevlisi olarak görev yapmakta olan özürlülerin, kamu görevlisi olarak görev yapmadan önce geçmiş olması şartıyla 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunun ile 1479 sayılı Bağ-Kur Kanununa tabi geçen sürelerin mevcut olması halinde, aylık bağlanması için, durumlarına göre öngörülen 15, 16 ve 18 yılın doldurulmasında dikkate alınmaktadır.
5510 SAYILI KANUN MADDELERİNİN HANGİ TARİHTE YÜRÜLÜĞE GİRECEĞİNE İLİŞKİN DÜZENLEME KANUNUN 108 İNCİ MADDESİNDE YER ALMIŞTIR ( [4] )
( [1] ) 5434 S.K. Madde 39 – Emekli aylığı aşağıdaki hallerde bağlanır:
a) Cumhurbaşkanlığında bulunanların bu yerlerden ayrılışlarında istekleri üzerine;
b) (Değişik birinci paragraf: 25/8/1999 – 4447/23 md.) 25 fiili hizmet yılını dolduran iştirakçilerden kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını dolduranların istekleri üzerine,
Seçilmiş belediye reisleri ve vilayetlerin daimi komisyon azaları hariç olmak üzere, 30 hizmet yılını tamamlamış olanlar kurumlarınca lüzum görüldüğünde yaş kaydı aranmaksızın re’sen,
(Üçüncü paragraf mülga: 21/4/2005 – 5335/29 md.)
Subay ve askeri memurlarla gedikli subay ve gedikli erbaşların harbe hazırlık devresinde istekleriyle emekliye ayrılma muameleleri,durumun aydınlanmasına ve tehlikenin geçmesine kadar geri bırakılabilir.Bu devrenin başladığı ve bittiği tarihler İcra Vekilleri Heyetince tesbit edilir. (2)
(Dördüncü fıkra mülga: 7/2/1969- 1101/2 md.)
(Beşinci fıkra iptal: Anayasa Mah.nin 30/1/1963 tarih ve E.1962/262, K. 1963/21 Sayılı Kararı ile.)
c) (Değişik: 25/8/1999 – 4447/23 md.) İştirakçilerden 40 ıncı madde gereğince haklarında yaş haddi hükümleri uygulanacak olanlar kurumlarınca re’sen veya (61) yaşını doldurduklarında istekleri üzerine;
ç) (Değişik: 25/8/1999 – 4447/23 md.) 87 nci maddenin (a, b, c, d, e, g, h, i, j ve m) fıkralarında gösterilenlerden 25 fiili hizmet yılını dolduran iştirakçilerden kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını dolduranların istekleri üzerine,
d) (Değişik: 25/8/1999 – 4447/23 md.) 88 inci madde gereğince emekli kesenekleri geri verilememiş olanların (61) yaşını doldurmalarında istekleri üzerine ve (b) fıkrasındaki durumda iseler re’sen;
e) Subay ve askeri memurlarla, gedikli subay ve gedikli erbaşların ahlak noktasından hüküm ile veya yetersizlik veya disiplin sebeplerinden dolayı sicilleri üzerine veyahut askeri mahkemelerce verilecek kararlar üzerine kurumlarınca resen;
f) (e) fıkrasında yazılı olanlar dışındakiler ahlak ve yetersizlik sebeblerinden dolayı yönetmeliğine göre sicilleri üzerine kurumlarınca resen;
g) (Değişik: 9/7/1953 – 6122/1 md.) Belediye reisleri ile vilayetlerin daimi komisyonu azalarının bu yerlerde iken (b) fıkrasında yazılı duruma girmelerinde istekleri üzerine;
h) (Ek: 3/7/1975 – 1922/1 md.; Mülga: 20/2/1992 – 3774/6 Md.)
i) (Ek: 3/7/1975 – 1922/1 md.; Mülga: 20/2/1992 – 3774/6 Md.)
j) (Ek: 13/11/1981-2559/3 md.; Değişik:21/4/2005 – 5335/3 md.) Göreve girişlerinde, Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğe uygun olarak alınmış ve raporda sakatlık oranı en az % 40 olanlardan fiili hizmeti 15 yıl olanların istekleri üzerine,
k) (Ek: 13/6/1994 – KHK – 546/1 md.; İptal: Ana. Mah.’nin 21/7/1994 tarih ve E. 1994/67, K. 1994/64-2 sayılı Kararı ile.)
Değişik paragraf – (Değişik: 25/8/1999 – 4447/23 md.) Emekli aylığı bağlanabilmesi için yukardaki (c ve d) fıkralarında yazılı hallerde ilgililerin fiili hizmet müddetlerinin 15 yılı, (e ve f) fıkralarında yazılı hallerde de 25 yılı doldurmuş olmaları şarttır. (b) fıkrasının ikinci paragrafı ile (27/7/1967 tarihli ve 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu gereğince kadrosuzluk nedeniyle emekliye sevk edilenler hariç) (d,e ve f) fıkraları kapsamına girenlere 61 yaşını doldurmadan emekli aylığı bağlanmaz.
(Ek: 23/9/1983 – 2898/2 md.; Mülga: 20/2/1992 – 3774/6 Md.)
(Ek: 25/8/1999 – 4447/23 md.) (b) ve (ç) fıkralarında gösterilenlerden 32 nci madde gereğince fiili hizmet sürelerine zam yapılanların yaş hadlerinden; eklenilen bu sürenin üç yıldan çok olmamak üzere yarısı indirilir.
( [2] ) 5510 S.K. MADDE 28- Yaşlılık sigortasından sigortalıya sağlanan haklar şunlardır:
a) Yaşlılık aylığı bağlanması.
b) Toptan ödeme yapılması.
(Değişik ikinci fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) İlk defa bu Kanuna göre sigortalı sayılanlara;
a) Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olmaları ve en az 9000 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için prim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır.
b) (a) bendinde belirtilen yaş şartı;
1) 1/1/2036 ilâ 31/12/2037 tarihleri arasında kadın için 59, erkek için 61,
2) 1/1/2038 ilâ 31/12/2039 tarihleri arasında kadın için 60, erkek için 62,
3) 1/1/2040 ilâ 31/12/2041 tarihleri arasında kadın için 61, erkek için 63,
4) 1/1/2042 ilâ 31/12/2043 tarihleri arasında kadın için 62, erkek için 64,
5) 1/1/2044 ilâ 31/12/2045 tarihleri arasında kadın için 63, erkek için 65,
6) 1/1/2046 ilâ 31/12/2047 tarihleri arasında kadın için 64, erkek için 65,
7) 1/1/2048 tarihinden itibaren ise kadın ve erkek için 65,
olarak uygulanır. Ancak yaş hadlerinin uygulanmasında (a) bendinde belirtilen prim gün sayısı şartının doldurulduğu tarihte geçerli olan yaş hadleri esas alınır.
Sigortalılar, ikinci fıkranın (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla da yaşlılık aylığından yararlanabilirler. (1)
Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 25 inci maddenin ikinci fıkrasına göre malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özürü bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.
Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,
b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,
malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla ikinci fıkranın (a) bendindeki yaş şartları aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. Bunlar 94 üncü madde hükümlerine göre kontrol muayenesine tâbi tutulabilirler.
Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yeraltı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için ikinci fıkrada belirtilen yaş şartı 55 olarak uygulanır.
55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar, yaş dışındaki diğer şartları taşımaları halinde yaşlılık aylığından yararlanırlar.
(Ek fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl çocuğu bulunanların, bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.
(Değişik sekizinci fıkra: 17/4/2008-5754/16 md.) Yukarıdaki fıkralarda belirtilen yaşlılık aylıklarından yararlanabilmek için, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendinde belirtilen sigortalının çalıştığı işten ayrıldıktan, (b) bendinde belirtilen sigortalının sigortalılığa esas faaliyete son verip vermeyeceğini beyan ettikten sonra yazılı istekte bulunmaları, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendinde belirtilen sigortalıların ise istekleri üzerine yetkili makamdan emekliye sevk onayı alındıktan sonra ilişiklerinin kesilmesi şarttır.
4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendinde belirtilen sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için ayrıca, yazılı talepte bulunduğu tarih itibarıyla genel sağlık sigortası primi dahil kendi sigortalılığı nedeniyle prim ve prime ilişkin her türlü borcunun olmaması zorunludur.
Bu maddenin uygulamasına ilişkin usûl ve esaslar, Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
( [3] ) 5510 S.K. Geçici 4 Madde Fıkra 6 “Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce 5434 sayılı Kanun hükümlerine tabi olarak çalışmaya başlamış olup, çalışmaya başlamadan önce ilgili mevzuatına göre alınmış ve en az % 40 oranında özürlü olduklarını gösterir sağlık kurulu raporu bulunanlar ile en az % 40 oranında doğuştan özürlü olduklarını belgeleyenlerden aylık talep tarihinde bu Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında sigortalı olanlara; en az 5400 gün uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş ya da emekli keseneği ödenmiş olması kaydıyla, istekleri halinde bu madde hükümleri esas alınarak yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak çalışmaya başladıktan sonra, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum Sağlık Kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının;
a) % 50 ilâ % 59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 5760,
b) % 40 ilâ % 49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 6480,
gün uzun vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olması kaydıyla, haklarında bu fıkra hükümleri uygulanır.”
( [4] ) 5510 S.K. MADDE 108- (Değişik: 17/4/2008-5754/108 md.)
Bu Kanunun;
a) Geçici 20 nci maddesinin son fıkrası 1/1/2008 tarihinde,
b) 72 nci ve 73 üncü maddeleri, geçici 6 ncı maddesinin yedinci fıkrasının (b) bendi, geçici 7 nci maddesinin son fıkrası, geçici 9 uncu maddesinin bir ilâ dördüncü fıkraları ile geçici 17 nci maddesi, geçici 20 nci maddesinin onikinci fıkrası 30/4/2008 tarihinde,
c) 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinin (3) ilâ (8) ve (10) numaralı alt bentleri ile (f) bendinde sayılanlar için genel sağlık sigortası hükümlerinin uygulanmasına ilişkin olarak; 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (1), (2), (8), (9), (10), (16), (17), (20), (22), (23), (24), (25), (26) ve (27) numaralı bentleri, 63, 64, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 74, 75, 77, 78, 79 uncu maddeleri, 80 inci maddesinin dördüncü fıkrası, 81 inci maddesinin birinci fıkrasının (f) bendi ve ikinci fıkrası, 82 nci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkraları, 87 ilâ 89 uncu maddeleri, 97 nci maddesinin son fıkrası, geçici 1 inci maddesinin son fıkrası, geçici 3 üncü maddesi, geçici 6 ncı maddesinin dördüncü fıkrası, geçici 11 inci maddesinin ikinci fıkrası, geçici 12 inci maddesi hükümleri 1/7/2008 tarihinde,
d) Diğer hükümleri 2008 yılı Ekim ayı başında,
yürürlüğe girer.