MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI VE YORUMLANMASI

MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI

(30 EKİM 1918)

I.Dünya Savaşının sonucunun kestirilemediği devletler arasındaki dengelerin tam olarak netleşmediği 1917 yılında ABD’nin savaşa girmesi dengelerin itilaf devletleri lehine dönmesine neden olmuştur.ABD Başkanı Wilson’un yayınladığı ilkeler de savaşın bitişini hızlandırmıştır.

İttifak Grubu içinde yenilgiyi kabul eden ilk devlet Bulgaristan olmuştur.Bulgaristan 29 Eylül 1918’de Selanik Antlaşmasını imzalayarak savaştan çekilmiştir.Bunun sonucu olarak Osmanlı Devletinin Almanya ve Avusturya ile bağlantısı kesilmiş ayrıca Trakya’nın sınır güvenliği tehlikeye düşmüştür.Bu sırada Suriye ve Filistin bölgesindeki Osmanlı orduları da her an esir alınma tehlikesiyle karşı karşıyaydı.Eğer ateşkes yapılmazsa Anadolu’nun da işgal edilmesi tehlikesi giderek artmaktaydı.Osmanlı Devletinin yenilgisi kesinleşince İttihat ve Terakki Partisinin ileri gelenleri yenilginin sorumluluğundan kurtulabilmek için yurdu tek edince yeni kurulan hükümet için ateşkes yapmaktan başka çare kalmamıştı.

Wilson ilkelerinin uygulanacağına inanan İzzet Paşa kabinesi ateşkes imzalanması teklifinde bulundu.

Ateşkes görüşmeleri Yunanistan’ın denetimindeki Limni adasının Mondros limanında yapıldı.Osmanlı Devletini Bahriye Nazırı Rauf Bey Dışişleri danışmanı Reşat Hikmet bey ve askeri danışmanı sadullah Bey temsil etti.İtilaf devletlerinin temsilcisi ise Amiral Calthorpe idi.

Önemli Maddeleri:

Toplam 25 maddeden oluşan Ateşkes antlaşması önemli maddeleri şunlardır:

• Çanakkale ve İstanbul Boğazları itilaf Devletlerine bırakılacak ayrıca Osmanlı sularında bütün mayınlı bölgelerin temizlenmesinde yardımcı olunacaktır.
• Gözaltında bulundurulan ya da tutsak olarak bekletilen bütün İtlaf Devletleri askerleri ve Ermeniler koşulsuz olarak serbest bırakılacaktır.
• Türk ordusunun asker sayısı azaltılacak sınırların denetlenmesi ve iç güvenliğin sağlanabilmesi için gerekli sayıdan fazla askerler terhis edilecektir.
• Türk karasularında bulunan tüm savaş gemileri teslim edilecek gerektiğinde Türk ticaret gemileri de çeşitli ihtiyaçlar için kullanılabilecektir.
• Kuzeybatı İran’daki Türk birlikleri savaş öncesindeki sınırlarına geri çekilecektir.
• Türk makamlarının haberleşmeleri dışında tüm telsiz telgraf ve haberleşme istasyonları itilaf devletlerinin denetimi altına alınacaktır.
• İtilaf devletleri kendi güvenliklerini tehdit edecek herhangi bir durum ortaya çıkarsa istedikleri stratejik bir bölgeyi işgal edebilecektir.(Bu madde antlaşmanın 7.maddesidir.)
• Toros tünelleri ve ülkedeki tüm demir yolu ağları İtilaf devletleri tarafından işgal edilecektir.
• Ülkenin ihtiyaçları karşılandıktan sonra kömür akaryakıt ve deniz ürünleri ve mamulleri dışarıya satılmayacak ve bunlar İtilaf Devletlerince satın alınacaktır.
• Türk tutsaklar İtilaf devletlerinin elinde tutulacaktır.
• Anadolu sınırları dışında kalmış olan Osmanlı orduları ve subayları İtilaf devletlerine teslim olacaktır
• Doğudaki altı ilde(Vilayeti Sitede) bir karışıklık çıkarsa İtilaf devletleri bu illeri(Erzurum Van Bitlis Sivas Elazığ Diyarbakır) işgal edebilecektir.(Antlaşmanın 24 maddesidir.)

Antlaşmanın Önemi:

• Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti kağıt üzerinde siyasi varlığını hukuken sürdürebilmesine rağmen fiilen sona ermiştir.
• İtilaf Devletleri orduların terhisi ve silahların teslim edilmesi maddeleriyle yapılacak işgaller sırasında herhangi bir silahlı direniş olmasını önlemeyi amaçlamışlardır.Fakat bu durum işgalleri kolaylaştırmasına rağmen Türk halkının silahlanarak “Kuvay-ı Milliye” birlikleri ile direnişe geçmesine neden olmuştur.
• Demiryolları tüneller ve geçitler işgal altında tutularak işgallerin kolaylaşması ve direnişçilerin yardımlaşmalarının önlenmesi amaçlanmıştır.
• Haberleşme vasıtalarına el konarak yapılacak işgaller karşısındaki tepkilerin yurt çapında yada dünya genelinde duyurulmasını önlemek istemişlerdir.
• 7.madde antlaşmanın en önemli maddesidir.Buna göre İtilaf devletleri istedikleri her yeri işgal edebileceklerdi.Bu madde ile yapacakları işgallere hukuki bir dayanak sağlamışlardır.
• Gerçek metinde 24.madde olarak yer alan madde ile Doğuanadolu’da kurulması düşünülen Ermeni devleti için zemin hazırlanmıştır.Bu iller asıl metinde “Ermeni Vilayeti olarak” isimlendirilmiştir.
• İtilaf devletleri Türklerin elindeki esirlerin serbest bırakılmasını sağlamışlar,fakat kendi ellerindeki Türk esirlerini serbest bırakmayarak barış antlaşması sırasında bu durumu pazarlık aracı olarak kullanmayı amaçlamışlardır.Böylece eşitlik ilkesine uymamışlardır.
• Osmanlı temsilcileri Wilson ilkelerinin uygulanacağına inandıkları için çok ağır şartlar taşıyan bu antlaşmayı imzalamışlardır.
• Ateşkesten kısa bir süre sonra İtilaf Devletleri Paris Barış Konferansında bir araya gelerek yenilen devletlerle imzalayacakları barış antlaşmalarının taslaklarını hazırladılar.ancak Osmanlı topraklarını paylaşma konusunda uzlaşamadıkları için Osmanlıdevleti ile imzalanacak olan barış antlaşmasını taslağını bu konferansta hazırlamışlardır.

MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASINA TEPKİLER

İstanbul Hükümeti yetkilileri içinde bulundukları şartlara göre en iyisini yaptıklarını söylüyorlardı. Antlaşma Mebusan Meclisi tarafından onaylanarak İtilaf ordularının daha fazla yer işgal etmeden durdurulması için yürürlüğe girmiştir.

Mondros Ateşkes antlaşmasının imzalanmasından bir gün sonra Yıldırım Orduları grup komutanlığına atanan Mustafa Kemal Paşa İstanbul’a çektiği telgraflarla,ateşkes maddelerinin yanlış anlaşılmaya müsait olduğunu böyle giderse İtilaf devletlerinin isteklerinin sona ermeyeceğini ve bütün vatanın tehlike altında olduğunu bildirmiştir.İstanbul Hükümeti Mustafa Kemal Paşa’nın antlaşma hükümlerinin uygulanmasına karşı gelebileceği düşüncesiyle Yıldırım Orduları Grup Komutanlığını ortadan kaldırarak Mustafa Kemal Paşayı İstanbul’a çağırmıştır.Bunun üzerine yola çıkan Mustafa kemal Paşa 13 kasım 1918’de İstanbul’a ulaşmıştır.

“Osmanlı Hükümeti bu mütareke(ateşkes) ile kendini kayıtsız şartsız düşmana teslim etmeye muvafakat etmiştir.(kabul etmiştir.)Yalnız muvafakat etmiş değil,düşmanların memleketi istilası için onlara muaveneti(yardımı) de vaad etmiştir.Bu mütareke olduğu gibi tatbik edildiği takdirde memleketin baştan nihayete(sona) kadar işgal ve istilaya maruz olacağı şüphesizdir.”

Mustafa Kemal ATATÜRK