1982 Anayasasının genel özellikleri ve önemli maddeleri

1982 ANAYASASININ GENEL ÖZELLİKLERİ VE ÖNEMLİ MADDELERİ

1982 Anayasasının genel özellikleri ve önemli maddeleri . İnsanların toplu yaşamasının zorunluluğu günümüz şartlarının özelliği olmayıp insanın sahip olduğu çeşitli özelliklerden dolayı toplu olarak yaşamasını zorunlu kılmıştır. Sosyal hayatta bireylerin birbirleriyle ve toplum ile ilişkileri hukukun doğmasına neden olmuştur (Kaya, 2005). Toplum hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplum ile olan ilişkilerini düzenleyen ve uyması kamu gücü ile desteklenmiş bulunan kuralların tanımına hukuk denir ( (iİllhan ,1993).

XVIII. yy.ın sonlarına doğru önce ABD’de (1787), daha sonra da Fransa da yazılı anayasalar görülmeye başladı. Amaç devletin temel kuruluşu ile ilgili yazılı ve yazısız bütün kuralları dağınıklıktan kurtararak tek metin halinde kaynaştırmak, ahenkli ve tutarlı bir bütün meydana getirmektir(Doğan, 2005).Bu yüzdendir ki iki devlet için anayasaların görevi ve önemi büyüktür. Anayasa, diğer yasaların üstünde, daha temelli, daha geniş kapsamlı ve onlara temel dayanak olan bir yasadır. Hukuk alanında ise bunun doğal sonucu olarak, öbür yasaların anayasaya uygunluğunu zorunlu saymak ve uygunluğu denetleyici mekanizmaları kurmak gerekliliği doğmuştur. Bu yüzden anayasa mahkemesi gibi kuruluşların ortaya çıkması bu düşünceden dolayıdır(Kaya, 2005).

Anayasalar da genel olarak yazılı anayasalar ve teamüllü anayasalar olmak üzere ikiye ayrılır. İngiltere geleneğe bağlı olan anayasaya sahiptir. Geleneksel anayasalar örf ve adetlere, fermanlara, günlük uygulamalara dayanır. Bunlar yazılı olmayıp sürekli uygulanan ve herkesin uyma zorunluluğu olan kurallar kapsamındadır. Yazılı anayasa temel belge olup yazılı anayasalar diğer anayasalara göre daha zor geliştirilir. İktidarın keyfi davranışlarını engeller kanunlara yol göstericidir(Doğan, 2005).Anayasa devletin temel yapısını, biçimini, örgütünü ve bu örgütün işleyiş kurallarını, kişilerin hak ve özgürlüklerini belirleyen en temel kanundur(Gözler, 2000).

Anayasanın diğer kanunlardan farkına gelecek olursak temel kanun olması nedeniyle diğer kanunlardan üstündedir. Anayasa gücünü ve desteğini milletten alır. Halkoyu ile kabul edilir ve diğer kanunlar ne suretle olursa olsun anayasaya aykırı olamaz. Anayasa gelenekten gelen, bugün ve yarını da içeren bir alana sahiptir. Bu bakımdan günlük olaylar üzerinde ortaya konan diğer kanunlardan ayrılır(Doğan, 2005). Toplumların değişen yapısı zamanla yeni şartların ve ihtiyaçların ortaya çıkmasına neden olur, kanunlarda bu değişime cevap

verdiği sürece yürürlükte kalır. Toplum ihtiyaçlarına veremediği zaman mevcut kanunlarla toplumun yaşama biçimleri arasında uyuşmazlık olur. Bu nedenle anayasalarında değişmesi gerekebilir bazen bu değişimi siyasi şartlar zorlar. Türk demokrasi hayatında anayasa değişiklikleri olmuştur. En son olarak 1982 Anayasası ülkede meydana gelen siyasi ve toplumsal kargaşanın önüne geçmesi üzerine T.S.K’nin müdahalesi sonunda hazırlanmıştır.

12 Eylül 1980’deki askeri darbeden sonra Milli Güvenlik Konseyi ile Danışma Meclisi yeni bir anayasa hazırladı. Bu anayasa 7 Kasım 1982’de yapılan halk oylamasıyla kabul edilerek yürürlüğe girdi(internet).

1982 Anayasasının Bazı Özellikleri

Kazuistik yöntem: 1982 Anayasası, devletin temel kuruluşunu ve temel hakları ana hatlarıyla belirleyen bir “çerçeve anayasa”, değil her şeyi her ayrıntısına kadar düzenlemek isteyen bir “düzenleyici anayasa”dır(Gözler, 2005). Diğer bir ifadeyle “kazuistik yöntem” ile hazırlanmış bir anayasadır. Genel ilkelerle yetinmeyip, ayrıntılara kadar inen bir anayasa, değişen ihtiyaçlarla uyum sağlayamaz. Bu durumda anayasa değişikliği yapmak gerekir. Ancak anayasa değişikliği nitelikli çoğunluk gerektirdiğinden yapılması zordur. Bu durumda ise, gündemi anayasa tartışmaları işgal eder. Bu da siyasal sistemin istikrarını bozabilir(Özbudun, 1982).

Katılık: 1982 Anayasası değiştirilmesi zor olan katı ve sert bir anayasadır. 1982 Anayasası 1961 Anayasasına oranla daha katı bir anayasadır. 1982 Anayasasında değiştirilmesi yasak olan maddelerin sayısı arttırılmıştır. 1982 Anayasasının maddelerin değiştirilmesinde 1961 Anayasasına oranla daha fazla çoğunluk aranmıştır.

Geçiş Dönemi: 1982 bir geçiş dönemi ön görmüştür bu ‘ geçiş dönemi ’ Anayasanın 6. kısmında yer alan, hükümler özetle şöyledir;

İlk cumhurbaşkanının anayasanın halk oylaması sonucu kabul edilmesi ile birlikte seçilmesi

-Milli Güvenlik Konseyinin altı yıllık bir süre için cumhurbaşkanlığı konseyi haline dönüşmesi

-12 Eylül öncesi siyasal partilerin bazı yöneticileri ve parlamenterleri hakkında beş ve on yıllık olmak üzere siyasal faaliyetini durdurma yasağı getirmesi (Gözler, 2000).

Güçlü yürütme: 1982 Anayasası dünyadaki genel eğilime uygun olarak ve 1961 Anayasasından tecrübe edinerek yürütme yetkisini güçlendirmiştir.

-Cumhurbaşkanının yetkileri arttırılmıştır. Bunlar TBMM seçimlerini belli kurallar dahilinde yenilemek, karşı imza kuralı koymak, yüksek mahkemelerin bazı üyelerini seçmektir Bakanlar kuruluna 1961 anayasasına oranla daha fazla yetki verilmiştir. Başbakanın sahip olduğu görev ve yetkileri arttırılmıştır.

5. Tıkanıkları giderici çözüm: 1982 Anayasası 1961 Anayasasının eksikliği olan siyasal sistemdeki bazı tıkanıklığı giderici çözümler almıştır.

-Cumhurbaşkanına TBMM seçimini yenileme yetkisi.

—1961 Anayasasında 6 ay cumhurbaşkanı seçilemediği zaman olmuştur. 1982 Anayasasında bu durumun yaşanmaması için bazı önlemler alınmıştır. Bunlar cumhurbaşkanı seçiminin kolaylaştırılması ve TBMM’nin cumhurbaşkanını seçememesi halinde TBMM seçimin yenilenmesi hükmü getirilmiştir.

– 1961 Anayasası döneminde tıkanıklığa yol açan meclis başkanlığı seçimi sorunu da çözmeye çalışılmıştır. Seçilme şartları yumuşatılmıştır. Seçimin belirli bir süre içinde yerine getirilmesi hükmü getirilmiştir.

-1982 Anayasasında Cumhuriyet Senatosu kaldırılmıştır. Böylece yasama işi daha kolay hale getirilmiştir.

– 1982 Anayasası toplantı ve karar yeter sayısını, 1961 Anayasasında belirtilen oranların çok altına çekmiştir. Böylece TBMM de karar almak daha kolay hale getirilmiştir.

-1961 Anayasasında TBMM de grup kurmak için 10 milletvekili gerekirken, bu sayı 1982 anayasasında 20 ye çıkarılmıştır. Böylece grupların meclis çalışmalarını engelleyici şekilde faaliyette bulunması ihtimali azalmıştır.

6.Daha az katılımcı demokrasi modeli: 1982 Anayasası 1961 Anayasasına oranla daha az “katılımcı“ bir demokrasi modelini benimsemiştir. Siyasi partilere kısıtlamalar getirilmiştir.

Buna göre

Madde 1: Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.

Madde 2: Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma be adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir.

Madde 3: Türkiye Devleti, ülkesi ve milliyetiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı şeklinde belirtilen beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı “ istiklal marşı“dır. Başkenti Ankara’dır.

Madde 4: Anayasanın 1.maddesindeki Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu hakkındaki hükümle, 2. maddesindeki Cumhuriyetin nitelikleri ve 3. maddesindeki hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklif edilemez (Doğan, 2006).

Anayasamızdaki bu maddelerin değiştirilemez olarak görülen bu maddelerin ortak özelliği devletin temel nitelikleri olmasıdır.

Anayasamızın bir diğer önemli maddeleri:

Madde 15: “Temel hak ve hürriyetin kullanımının durdurulması” (T.C Anayasası, 2005).Bu maddeye göre savaş, seferberlik, sıkıyönetim ve olağan üstü hallerde milletler arası hukuk ihlal edilmeden temel hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen ve tamamen durdurulabilirdi. Fakat 7.5.2004 tarihinde yapılan değişikle savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler dışında kişinin yaşam hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne dokunulamaz diye değiştirilmiştir.

Madde 34: “Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı”(T.C Anayasası, 2005).

Herkes önceden izin almadan silahsız ve saldırısız olmak kaydıyla toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına sahiptir. Bu toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak Milli güvenlik, kamu düzeni, suç işlemesinin önlemesi, genel saygının ve genel ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlana bilir.

Madde 42: “Eğitim ve öğretim hakkı ve ödevi” (T.C Anayasası, 2005).

Eğitim ve öğretim Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre devletin gözetimi altında yapılır. Hiç kimse eğitim e öğretim hakkından yoksun bırakılamaz. Yani hükümetin elinden eğitim ve öğretim hakkı alınamaz. İlköğretim herkes için zorunludur ve devlet okullarında parasız yapılmaktadır. Devlet maddi imkânlardan yoksun başarılı öğrencilerin eğitimini vermiş olduğu burslarla sağlar. Ayrıca durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılar. Eğitim ve öğretimde Türkçeden başka bir dil kullanılamaz.

Madde 54: “Görev hakkı ve lokavt” (T.C Anayasası, 2005).

İşçilerin toplu iş sözleşmesinin yapılması sırasında anlaşmazlık çıkarsa grev yapma hakları vardır. Ancak grev hakkı iyi niyet kurallarına aykırı tarzda, topluma zarar verecek ve milli serveti tahrip edecek şekilde kullanılamaz. Grev esnasında işçilerin iş yerinde vermiş oldukları zarardan sendika sorumludur. Fakat siyasi amaçlı grev ve lokavt, işi yavaşlatma, iş yeri işgali, verimi düşürme gibi direnişler yapılamaz ve greve katılmayanların çalışmaları engellenemez.

Madde 74: “Dilekçe hakkı” (T.C Anayasası, 2005).

Vatandaşlar ve Türkiye’ de ikamet eden yabancılar kendileri ile veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetlerini yetkili makamlara ve TBMM’ne yazı ile başvurma hakkına sahiptir. Ve bu başvurmaları sonucu da gecikmeden dilekçe sahibine yazılı olarak bildirilir.

Madde 77: “Türkiye TBMM seçim dönemi” (T.C Anayasası, 2005).

TBMM seçimleri beş yılda bir yapılır. Meclis bu süre dolmadan seçimlerin yapılmasına karar verebileceği gibi cumhurbaşkanının vereceği kararla da seçimler yenilenebilir. Eski meclisin yetkileri yeni meclis kurulana kadar sürer.

Madde 89: “Kanunların Cumhurbaşkanınca yayınlanması” (T.C Anayasası, 2005).

Cumhurbaşkanı, TBMM’nde kabul edilen kanunları on beş gün içinde yayınlar yayınlanmasına uygun bulmadığı kanunları bir daha görüşülmek üzere aynı süre içinde gerekçesi ile birlikte TBMM’ne geri gönderir. TBMM bu geri gönderilen kanunda değişiklik yapmazsa Cumhurbaşkanı kanunu yayınlar. Eğer TBMM değişiklik yapıp geri gönderirse Cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu tekrar meclise geri gönderebilir.

1982 Anayasası, çok ciddi değişikliklere uğradı temel hak ve hürriyetler, birey hak ve hürriyetlerinin daha geniş bir şekilde kullanımı lehine genişletildi ve devletin, toplumsal hayatta olmazsa olmaz bir unsur olma durumu engellenmeye çalışılmıştır.

KAYNAKÇA

Gözler, Kemal (2000) Türk Anayasa Hukuku, ku, Bursa: Ekin Kitapevi Yayınları.

Kaya, Erol (2005) “Türkiye Cumhuriyeti Devleti“. Elmaziye Töre Temiz (ed.) Vatandaşlık Bilgisi, 1.Baskı, İstanbul: Lisans Yayıncılık.

Özbudun, Ergün (2002) Türk Anayasa Hukuku, Ankara: Yetkin Yayınları.

Akın, İlhan F. (1993) Kamu Hukuku, İstanbul: Beta Basım Yayın AŞ.

Doğan, İsmail (2005) Vatandaşlık Demokrasi ve İnsan Hakları, 6. Baskı, Ankara: Pegama A Yayıncılık.

“TC Anayasası”(2005) İstanbul Kitapevi.

İnternet: http//tr.wikipedia.org/wiki/anayasa.

C