1.Dünya Savaşında Osmanlı Devleti Özet

Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti

• Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri safında yer almak istiyordu. Fakat İtilaf Devletleri, Osmanlı Devleti’nin topraklarını paylaşma niyetinde oldukları için bu teklifleri reddettiler.
• Osmanlı Devleti bu durum karşısında siyasi yalnızlıktan kurtulmak için Almanya’ya yakınlaşmıştır.

Başladığı sırada Osmanlı Devleti ne yaptı?

• Tarafsızlığını ilan etti.
• Boğazları bütün gemilere kapattı.
• Kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdığını ilan etti.
• Genel seferberlik ilan etti.

Almanya, Osmanlı Devleti’ni neden yanına çekmek istedi?

• Osmanlı Devleti’nin jeopolitik konumundan, asker potansiyelinden ve Müslümanlar üzerindeki (Halifelik) birleştirici gücünden yararlanmak istiyordu.
• Yeni cephelerin açılmasını sağlayarak üzerindeki baskıyı hafifletmek istiyordu.
• Osmanlı Devleti’nin yer altı ve yer üstü kaynaklarından faydalanmak.Osmanlı Devleti, neden Almanya’nın yanında savaşa girdi?

• Siyasi yalnızlıktan kurtulmak.
• Ülke yönetiminde etkili olan İttihat ve Terakki Fırkası (Parti) yöneticilerinin savaşı Almanya’nın kazanacağına inanması.
• Son dönemlerde kaybedilen toprakların geri alınmak istenmesi.
• Kapitülasyonları kaldırmak.
• Almanya’nın yardımıyla orduyu ve ekonomiyi güçlendirmek.
• Kafkaslar ve Orta Asya’daki Rus hâkimiyetinin kırılmak istenmesi.
• İngiltere ve Fransa’nın Rusya ile işbirliği içinde olduğu için, Osmanlı Devleti’nin ittifak teklifini daha önce geri çevirmesi.

Osmanlı Devleti Savaşa Nasıl Girdi

• İtilaf devletlerinden kaçan Goben ve Breslaw adlı iki Alman gemisinin Osmanlı Devleti’ne sığınıp Osmanlı Devleti’nin bayraklarını çektikten sonra Karadeniz’e açılarak Rusya’nın Sivastopal ve Odesa limanlarını bombalaması sonucunda Osmanlı Devleti savaşa girdi.

Uyarı: İngiltere 1. Dünya Savaşı başladığı sırada ücreti ödenmesine rağmen iki savaş gemisinin Osmanlı Devleti’ne satışını durdurdu.

Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheler

• Osmanlı Devleti’nin Savaştığı Cepheler

Uyarı: Osmanlı Devleti bu cephelerden sadece Çanakkale Cephesi’nde başarılı olmuştur.

Uyarı: Saldırı cepheleri K harfi ile başlar Yardım cephelerinin son heceleri YA ile biter. Geriye kalan tüm cepheler ise Osmanlı Devleti’nin savunma yaptığı cephelerdir.

• Kafkas Cephesi
• Açılma Nedenleri

Sarıkamış Harekâtı’na katılan bir grup Osmanlı askeri (1914)

Osmanlı Devleti’nin;

• Rusya’yı Doğu Anadolu’dan atmak
• Bakü petrollerinin kontrolünü sağlamak
• Orta Asya’daki Türklerle birleşerek Turancılığı (Pantürkizm) gerçekleştirmek.

Savaşın Gelişimi

• Osmanlı Devleti’nin 1. Dünya Savaşı’nda savaştığı ilk cephedir.
• Enver Paşa’nın girişimi ile Sarıkamış Harekâtı düzenlendi.
• Ancak kış mevsiminde yapılan harekât; hava koşulları, teçhizat eksikliği gibi nedenlerden dolayı başarısız olmuştur.
• Sarıkamış Harekatı’nın başarısız olmasının bir nedeni de bölgedeki Ermenilerin bir kısmının Ruslarla iş birliği yapmasıdır.
• Karşı saldırıya geçen Rus orduları Erzurum, Muş, Erzincan, Bitlis ve Trabzon’u işgal etmiştir.
• 1916 yılında 16. Kolordu Komutanı olarak bu cephede görevlendirilen Mustafa Kemal, Muş ve Bitlis’i Ruslardan geri almayı başarmıştır.

Savaşın Sonuçları

• Rusya’da Bolşevik İhtilali çıkınca Ruslar, Brest Litowsk Antlaşması’nı imzalayarak işgal ettikleri topraklardan geri çekildiler.

Uyarı: Birinci Dünya Savaşı’nda Rusya’nın kışkırtmalarıyla Ermeniler, Osmanlı yönetimine karşı ayaklanmışlardır. Bunun üzerine Osmanlı ordusunun ve bölge halkının güvenliğini sağlamak amacıyla 27 Mayıs 1915 tarihinde “Tehcir Kanunu” çıkarıldı.

Bu kanunla bazı Ermenilerin Osmanlı Devleti’nin güvenli bölgeleri olan Suriye ve Irak’ın kuzey vilayetlerine göç ettirilmesine karar verildi.

Ancak alınan önlemlere rağmen göç yolunda salgın hastalıklar ve yapılan saldırılar nedeniyle birçok Ermeni hayatını kaybetmiştir. Bu saldırıları düzenleyenlerden tespit edilebilenler Osmanlı mahkemelerinde ağır cezalara çarptırılmıştır.

• Çanakkale Cephesi
• Açılma Nedenleri

İtilaf Devletleri’nin;

• Rusya’ya yardım götürmek
• Boğazları ve İstanbul’u ele geçirmek
• Osmanlı’yı savaş dışına iterek savaşı kısa sürede bitirmek istemeleri.
• Henüz savaşa girmeyen Balkan devletlerini İtilaf grubuna çekme düşüncesi.

Çanakkale Cephesi’nde Osmanlı askeri birliği hücuma kalkerken

• Savaşın Gelişimi
• Savaş kara ve deniz muharebeleri olarak iki safhada gerçekleşmiştir. İtilaf Devletleri 18 Mart 1915 tarihinde yapılan deniz savaşında Türk topçusunun ve Nusret mayın gemisi personelinin özverili çalışması ile yenilgiye uğradılar. Daha sonra ise Gelibolu’ya çıkarma yaparak kara harekâtı başlattılar. Ancak Arıburnu, Conkbayırı ve Anafartalar’da 19. Tümen Komutanı Mustafa Kemal karşısında başarısız oldular.

Savaşın Sonuçları

• Müttefiklerinden yardım alamayan Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı ve Rusya savaştan çekildi.
• Bulgaristan, İttifak Devletlerinin yanında savaşa girdi. Böylece Osmanlı Devleti ile Almanya arasında kara bağlantısı sağlanmış oldu.
• Dünya Savaşı’nın süresi uzadı
• Bu cephede yaklaşık 250.000 askerimiz şehit olmuştur.
• 15 yaşına gelmiş çocuklar bile bu dönemde askere alınmış ve birçok lise bu dönem öğrenciler askerde şehit olduğu için mezun verememiştir.

Çanakkale Cephesi ve Mustafa Kemal

• Mustafa Kemal’in bu cephede başarılı olmasında Balkan Savaşları sırasında Gelibolu’da görev alması etkili oldu.
• Bu cephede kazandığı başarılarından dolayı “Albaylık” rütbesine yükselmiştir.
• Düşmanın çıkarma yapacağı yerleri tahmin etmeyi onun ileri görüşlülüğünü kanıtlar.
• Çanakkale Savaşlarında Anafartalar Kahramanı olarak tanınması Milli Mücadele’nin liderliğini üstlenmesinde önemli rol oynamıştır.

Uyarı: Çanakkale Deniz Savaşlarında, Seyit Onbaşı ve Nusret Mayın Gemisi’nin katkıları da savaşın kazanılmasında etkili olmuştur.

Kanal (Süveyş) Cephesi

• Açılma Nedeni

Osmanlı Devleti’nin;

• Almanların isteği üzerine İngiltere’nin Hindistan’a giden sömürge yolunu kesmek.
• Mısır’ı İngilizlerden geri alarak Doğu Akdeniz’de artırmak istemesidir.

Savaşın Gelişimi

• Cemal Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Süveyş Kanalı’na iki defa saldırı düzenledi. Fakat bu iki harekâttan da lojistik destek eksikliğinden dolayı olumlu bir sonuç alınamadı. Türk kuvvetleri geri çekilmek zorunda kaldı.
• Savaşın sonucu
• Taarruzun başarısız olmasının ardından karşı saldırıya geçen İngilizler Filistin’i ele geçirerek Suriye sınırına kadar ilerlemişlerdir.

 Hicaz- Yemen Cephesi

• Osmanlı Devleti, bu cephede kutsal yerleri ( Mekke ve Medine) korumak için İngilizlerle ve onlarla işbirliği Araplarla savaşmak zorunda kaldı.
• Fahrettin Paşa’nın büyük mücadelesine rağmen Mekke valisi Şerif Hüseyin’in isyan etmesi Osmanlı ordusunun yenilmesine neden oldu.
• Savaşın sonunda Osmanlı Devleti, Hicaz (Mekke ve Medine) ve Yemen topraklarını kaybetti.

Uyarı: Birinci Dünya Savaşı’nda Arapların İngilizlerle iş birliği yapması halifelik kurumunun ve ümmetçilik akımının etkisini yitirdiğini kanıtlamaktadır.

Irak Basra Cephesi’nin Açılma Nedenleri

• İngiltere’nin Orta Doğu petrollerini ele geçirmek Rusya’ya Kafkaslardan yardım götürmek ve Osmanlı Devleti’nin İran üzerinden sömürgelerine yapabileceği bir saldırıyı önlemek istemesi.

Savaşın Gelişimi ve Sonuçları

• Basra’ya çıkarma yapan İngiliz ordularının kuzeye doğru hareketiyle Irak Cephesi açılmıştır.
• Halil Paşa komutasındaki Osmanlı Kuvvetleri, Selman-ı Pakt Zaferi’ni müteakiben Kutü’l Amare ‘de kuşattığı İngiliz tümenini General Townshend’ı (Tavzınd) komuta kademesi ile birlikte esir almıştır.
• Ancak takviye kuvvetlerle yeniden saldırıya geçen İngilizler Bağdat ve Kerkük’ü alarak başarılı oldular.

Suriye- Filistin Cephesi

• Kanal Cephesi’ndeki yenilgi üzerine kuzeye ilerlemek isteyen İngilizlerle savaşıldı. Arap kabilelerinin de yardımıyla İngilizler Suriye’yi ele geçirdi.
• Mustafa Kemal 7. Ordu Komutanı olarak atandığı bu cephede emrindeki orduları kuzeye çekerek Anadolu’nun savunulmasına öncelik vermiştir.

Galiçya- Romanya- Makedonya Cepheleri

• Topraklarımız dışında açılan bu cephelere müttefiklerimize yardım etmek amacıyla asker gönderdik.
• Osmanlı Devleti, Galiçya ve Romanya cephelerinde Romanya’ya karşı Almanya ve Avusturya’nın yanında savaştı.
• Makedonya Cephesi’nde ise Bulgarlara yardımda bulundu.

UNUTMA

• Mustafa Kemal, 1. Dünya Savaşı’nda sırasıyla Çanakkale, Kafkas ve Suriye cephelerinde görev almıştır.
• Çanakkale
• Görevi 19. Tümen komutanı.
• Arıburnu, Conkbayırı ve Anafartalar’da düşman güçlerine karşı savaştı.
• Kafkas Cephesi
• Görevi 16. Kolordu Komutanı
• Gerekli hazırlıkları yaptıktan sonra Ruslara karşı bir harekât düzenleyerek Muş ve Bitlis’i geri aldı.
• Suriye Cephesi
• Görevi 7. Ordu Komutanı
• Halep’in kuzeyinde bir savunma hattı kurarak İngilizlerin Anadolu’ya ulaşmasına engel oldu.
• ABD’nin Savaşa Girmesi
• Alman denizaltıları ticari amaçlı mal satan ABD ticaret gemilerini batırınca ABD, İtilaf Devletleri’nin yanında savaşa girdi.
• ABD Başkanı Wilson, savaşa girme koşulu olarak bazı ilkeler sundu ve bu ilkeler İtilaf Devletleri tarafından kabul edildi. Bu ilkelere “Wilson İlkeleri” denir.
• Bu ilkeler yenilen devletlerin savaştan çekilmesini hızlandırdı.

Wilson İlkeleri (8 Ocak 1918)

• Bütün barış antlaşmaları açık olacak, bu anlaşmalardan başka milletlerarası gizli antlaşmalar yapılmayacak. (ABD, İtilaf Devletleri’nin kendisinden gizli işler yapmasını engellemek istiyor.)
• Savaş sonunda yenen devletler, yenilen devletlerden savaş tazminatı ve toprak almayacaktır. (Amaç, İngiltere’nin daha fazla güçlenmesini önlemektir. Ayrıca savaşın süresini kısaltan maddedir.)
• Dünya barışını korumak amacıyla bir cemiyet kurulmalıdır. (Cemiyet-i Akvam, diğer adıyla Milletler Cemiyeti kurulacaktır.)
• Türkler nüfusunun çok olduğu bölgede kendi devletini kuracaktır.
• Azınlıklara kendi geleceklerini belirleme hakkı [Self Determinasyon] (Bu maddeye dayanarak Ermeniler ve Rumlar ayaklanmış ve toprak talebinde bulunmuştur.)
• Boğazlar bütün devletlere açılarak dünya ticareti önündeki engeller kaldırılacaktır.
• Sömürgecilik bütün etkileriyle kaldırılacaktır.

 Dünya Savaşı’nın Sonuçları

• İtilaf devletleri savaşı kazandı.
• Savaştan en karlı çıkan devletler İngiltere, Japonya ve ABD oldu.
• İmparatorluklar parçalandı (Osmanlı Devleti, Avusturya- Macaristan, Rus Çarlığı ve Alman imp) milli devletler kurulmaya baladı.
• Kurulan yeni devletler; Çekoslovakya, Yugoslavya, Macaristan, Finlandiya, Litvanya gibi)
• Yeni rejimler ortaya çıktı. (Rusya’da komünizm, İtalya’da Faşizm, Almanya’da Nazizm)
• Tank, uçak denizaltı gibi silahların kullanılmaya başlanması ile yerleşim yerleri de savaş alanı haline geldi. Bu durum Sivil Savunma Teşkilatlarının kurulmasını zorunlu hale getirmiştir.
• Dünya haritası yeniden çizildi.
• Dünya barışını ve güvenliğini korumak amacıyla Milletler Cemiyeti kuruldu.
• Sömürgeciliğin yerini manda ve himaye denilen yeni bir anlayış aldı.

Mondros Ateşkes Antlaşması 30.10. 1918

Antlaşmayı Osmanlı Devleti adına Bahriye Nazırı Rauf (Orbay) Bey, Lİmni Adası’nın Mondros Limanı’nda İngilizlerle imzalamıştır.

Antlaşmanın Bazı Maddeleri ve Yorumlanması

• Çanakkale ve İstanbul Boğazları açılacak istihkâmlar, İtilaf Devletleri tarafından işgal edilecek.
• Yorum: Karadeniz’e geçişi sağlamak, Anadolu ve Rumeli bağlantısını kesmek, İstanbul’un işgalini kolaylaştırmak.
• Sınırların korunması ve ülke içinde güvenliğin sağlanması için gereken birlikler dışında Osmanlı ordusu derhal terhis edilecek.

Yorum: Osmanlı topraklarını savunmasız bırakarak yapacakları işgalleri kolaylaştırmak.

İtilaf Devletleri güvenliklerini tehlikeye düşürecek bir durumun ortaya çıkması halinde Osmanlı Devleti’nin herhangi bir stratejik noktasını işgal hakkına sahip olacaklardır. (7. Madde)

Yorum: Osmanlı topraklarını parçalamak ve işgal etmek için İtilaf Devletlerince hukuki zemin hazırlanmıştır.

• Osmanlı demiryollarında, İtilaf devletleri serbestçe yararlanabilecek ve Osmanlı ticaret gemileri müttefiklerin hizmetinde bulundurulacaktır. Toros tünelleri, İtilaf Devletleri tarafından işgal olunacaktır.

Yorum: işgallerin rahat bir şekilde yaygınlaştırılması amaçlanmıştır.

• Hükümet haberleşmesi dışındaki telsiz, telgraf ve kabloların kontrolü İtilaf Devletlerine geçecektir.

Yorum: işgallere Karşı direnişin örgütlenmesini engellenmesi amaçlanmıştır.

• Altı vilayette adı verilen yerlerde (Erzurum, Van, Elazığ, Diyarbakır, Sivas, Bitlis) bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri bu vilayetlerin herhangi bir kısmının işgali hakkına sahip bulunacaklardır.

Yorum: Doğu Anadolu’da kurulması hedeflenen Ermeni Devleti’ne ortam oluşturulması amaçlanmıştır.

 Antlaşmanın Önemi ve Uygulanışı

• Mondros Ateşkesi ile Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.
• Mondros ateşkesten ziyade bir barış antlaşması niteliği taşımıştır.
• Mondros ile birlikte Osmanlı topraklarında ilk işgal edilen yer zengin petrol yatağına sahip olan Musul’dur.
• Mondros’la başlayan işgaller Kurtuluş Savaşı’nın başlamasına neden olmuştur.
• İtilaf Devletleri Mondros’un şartlarını hemen uygulamaya başlamışlardır. 7. Maddeye dayanarak ülkenin büyük bölümünü işgal etmişlerdir.
• İngilizler: Musul, Antep, Urfa ve Maraş’ı işgal edip; Samsun, Merzifon, Çanakkale, Kars, Ardahan ve Batum’a da asker çıkardılar. Daha sonra ise Antep, Urfa ve Maraş’ı Fransızlara bıraktılar.
• Fransızlar: Adana ve Mersin’i işgal ettiler
• İtalyanlar: Antalya, Konya, Muğla, Kuşadası, Fethiye, Marmaris ve Alanya’yı işgal ettiler.

Uyarı: İtilaf Devletleri boğazları geçerek 13 Kasım 1918’de İstanbul’a asker çıkardılar.

Bu gelişmeler karşısında Ahmet İzzet Paşa hükümeti istifa etti. Yerine gelen Tevfik Paşa iki ay görev yaptıktan sonra bu kez Damat Ferit Paşa hükümeti kuruldu.

Kaynak:Mehmet ÇELİK