İSLAM TARİHİ
İSLAMİYETTEN ÖNCE ARAP YARIMADASI
Arap Yarımadası. Doğuda Basra Körfezi, batıda Kızıldeniz, güneyde Umman Denizi, Kuzeyde Filistin ve Suriye çölleriyle çevrili olan bölgedir. Çöller geniş yer tutuğu için halkın önemli geçim kaynağı ticarettir.
Şehirlerde yaşayan ticaretle uğraşan Araplara medeni, çöllerde hayvancılık yapan ve göçebe yaşan Araplara bedevi denirdi. Kabileler kan bağına dayanan ailelerden oluşuyordu. Kadına değer verilmezdi. Kan davası yaygındı. Halk köleler ve hürler olarak ikiye ayrılmıştı.
Kabileler haram aylarda savaşmazlar Mekke’ye gelerek ticaret yaparlardı. Putlara taparlardı. Putlar Kabe’de bulunurdu. Putları ziyaret ederek hacı olurlardı. Mekke, Medine, Taif önemli şehirlerdi.
HZ. MUHAMMED DÖNEMİ (571-632)
- Muhammed 571’de Mekke’de doğdu annesi ve babasını kaybettiği için amcası ve dedesi tarafından büyütüldü. Amcasının kervanlarıyla ticaret yapardı. Güvenilirliği nedeniyle ona El Emin denirdi.
25 yaşında HZ Hatice ile evlendi. 610 yılında Hira dağında ilk vahiy geldi ve peygamber oldu. İlk inananlar HZ Hatice, HZ. Ebubekir, HZ. Ali, HZ. Zeyd ve HZ. Osman’dır. Müslümanlığın yayılması ile putperestler (Müşrikler) zulüm yapmaya başladı. Müslümanlık hızla yayıldı. Bir kısım Müslümanlar Habeşistan Krallığına göç etti.
HİCRET (622)
Mekke’de baskıların artması ve Medine’de özellikle Akabe görüşmelerinden sonra Müslümanların sayısının artması ve Medineli Müslümanların davetiyle HZ. Muhammed Mekke’den Medine’ye göç etti. Mekke’den gelen Müslümanlara Muhacir, Medineli Müslümanlara Ensar denildi.
Hicretin sonuçları:
- İslamiyet baskı ve şiddetten kurtuldu ve daha hızlı yayılmaya başladı. Medine’de İslam devletinin temelleri atıldı. HZ. Muhammed peygamberliğinin yanında devlet başkanı olmuştur.
- Müslümanlar, Yahudiler ve henüz Müslüman olmayanlar arasında Medine Sözleşmesi imzalandı. Şehrin yönetimi ile ilgili ilkeler belirlendi.
- İlk İslam eğitim kurumları oluşturuldu.
- Hicret olayı Hicri Takviminin başlangıç yılı oldu.
Bedir Savaşı (624):
Sebebi: Müslümanların Mekke’den gelen ticaret kervanına saldırması, Mekkelilerin Müslümanları ortadan kaldırmak istemesi. Müslümanlar kazanır.
Sonuçları: Müslümanların kendine olan güveni artar. İslamiyet’in yayılması hız kazanır. Savaş ganimetlerinin paylaşılması ile savaş hukuku doğar. Esirler içinde zengin olanlar fidye ile fakir olanlar ise 10 Müslüman’a okuma yazma öğretmek koşulu ile serbest bırakıldı. Vatandaşlık antlaşmasına uymayan Beni Kaynuka Yahudileri şehirden çıkarılmıştır.
Uhut Savaşı (625):
Sebepleri: Mekkelilerin Bedir Savaşının öcünü almak istemeleri.
Sonucu: HZ. Muhammed savaşın nasıl yapılması gerektiğini halka sormuştur. Onların isteği doğrultusunda Uhut’ta savaş yapılır. Önce Müslümanlar kazanır. Uhut Dağındaki okçuların ganimet için yerlerini terk etmeleri sonucu müşrikler Müslümanları arkadan kuşatır. Müslümanlar yenilir. Mekkeliler kesin bir başarı sağlayamadı.
Hendek Savaşı (627):
Sebepleri: Müslümanların varlığına son vermek isteyen Mekkeliler, Yahudilerin de kışkırtmasıyla Medine’ye doğru harekete geçer.
Sonuçları: Müslümanlar İranlı Selman-ı Farisi’nin önerisiyle Medine’nin etrafına hendek kazarak savunma savaşı yaptılar. Kazandılar. Müslümanların HZ. Muhammed dönemindeki son savunma savaşıdır. Medine’yi savunabilecekleri güçleri olduğunu göstermişlerdir.
Hudeybiye Antlaşması (628):
- Muhammed ve yanındaki 1500 kişinin haram aylarda haç için Mekke’ye gitmesini müşrikler savaş olarak anlamış ve barış istemişlerdir. Onların isteğiyle Hudeybiye Barışı imzalanır. Buna göre;
- Müslümanlar o yıl Kabe’yi ziyaret etmeden dönecekler, ertesi yıl üç gün süreyle silahsız olarak hac yapabileceklerdi.
- Çocuk Müslüman Mekkeliler, Medine’ye alınmayacaklar ancak Müslümanlıktan çıkanlar alınacak
- Taraflar arasında 10 yıl boyunca savaş yapılmayacak
- Arap kabileleri arasındaki mücadeleye karışılmayacak
Önemi: müşrikler, İslam Devletini resmen ve hukuken tanımıştır. Oluşan barış ortamı sayesinde pek çok kişi Müslüman olmuş, İslamiyet yayılmıştır.
Hayber Kalesi’nin Fethi (629):
Sebebi: Medine’den çıkarılan Yahudilerin Hayber kalesine yerleşerek buradan Müslüman kervanlara saldırmaları ve müşrikleri, Müslümanlara karşı kışkırtmalarıdır.
Sonuçları: Müslümanların ilk taarruz savaşıdır. İlk kez toprak kazanılmıştır. Şam ticaret yolu Müslümanların kontrolüne geçer. Ekonomik yönden güçlenirler. HZ. Muhammed isteyen Yahudilere Haraç Vergisi ödemek suretiyle Medine’de kalabileceklerini belirtir.
Mute Savaşı (629):
Bizans’la yapılan ilk savaştır. Başarı elde edilememiştir.
Mekke’nin Fethi (630):
Mekkelilerin Arap kabilelerini Müslümanlara karşı kışkırtmaları sonucu Mekke’nin fethine karar verilir. Mekke savaşsız alınır. Kabe’deki putlar temizlenir. Putperestlik ortadan kalkar.
Huneyn Savaşı ve Taif Seferi (630):
Sebep: Putperest Arap kabileleri ile Mekkeli müşrikler Mekke’yi tekrar alabilmek için Huneyn vadisinde toplanır. HZ. Muhammed üzerlerine sefer düzenler.
Aynı yıl Taif şehri de kuşatılır. Ancak alınamaz daha sonra Taifliler Müslüman olur ve Taif İslam devletine katılır.
DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661)
- Muhammed’in ölümünden sonra devlet başkanlarına halife denildi. Dört halifenin hepsi seçimle iş başına geldikleri için bu döneme Cumhuriyet Dönemi denir.
1) HZ. Ebubekir Dönemi (632-634)
- İç karışıklıklar ve yalancı peygamberler sorununu çözdü. Zekat vermek istemeyen Müslümanları itaat altına aldı. Siyasi ve dini birliği sağladı.
- Bizans’la Yermük savaşını yaptı. Suriye’nin fethine başladı.
- Arap yarımadasının fethi tamamlandı.
- Kuran-ı Kerim kitap haline getirilerek bozulması engellendi.
2) HZ. Ömer Dönemi (634-644)
- 636’da Bizans ile Ecnadeyn Savaşı yapıldı. Suriye ve Filistin fethedildi.
- Kudüs, Mısır, Trablusgarb ele geçirildi. Mısır’ın alınmasıyla Baharat Yolu ele geçirilmiş oldu. Ekonomik olarak rahatlandı.
- Sasanilerle yapılan savaşlar sonucu İran ele geçirildi. İranlılar Müslüman oldu. Böylece Müslüman Araplar Türklerle komşu oldular.
- HZ. Ömer döneminde devlet teşkilatında yapılan yenilikler; ülke yönetim birimlerine ayrılır. Valiler atanır. Düzenli ordu kuruldu askeri divan oluşturuldu. Ordunun giderlerini karşılamak için İkta Sistemi geliştirildi. Adliye teşkilatı kuruldu, illere kadılar atandı. Hicri takvim oluşturuldu.
3) HZ. Osman Dönemi (644-656)
- Fetihlere devam edildi. (Libya, Tunus, Doğu Anadolu)
- Hazar Türkleriyle savaşlar yapıldı.
- Suriye Valisi Muaviye tarafından ilk İslam donanması hazırladı. Kıbrıs Adası alındı.
- Kuran-ı Kerim çoğaltıldı.
- HZ. Osman önemli görevlere genellikle akrabalarını seçmesi, İslam dünyasında ilk görüş ayrılıklarına sebep oldu. Muhalifleri HZ. Osman’ı evinde şehit etti.
4) HZ. Ali Dönemi (656-661)
- Döneminde iç karışıklıklar olduğu için fetihler durmuştur.
- Cemel Savaşı : HZ. Ayşe ve taraftarları HZ. Osman’ın öldürülmesinden HZ. Ali’yi sorumlu tuttukları için HZ. Ali’nin halifeliğini tanımadılar. Çıkan savaşı HZ. Ali taraftarları kazandı. Bu Müslümanların kendi aralarında yaptıkları ilk savaştır.
- Sıffin Savaşı (657): Muaviye’nin HZ. Ali’nin halifeliğini tanımayarak kendi başına buyruk hareket etmesiyle başlar. Üç ay sürer. Muaviye yenileceğini anlayınca hakeme başvurulmasını ister. HZ. Ali’nin ve Muaviye’nin hakemleri ikisini de görevden alacak ve ortak kabul edilen bir kişiyi halife seçecektir. Ancak Muaviyenin hakemi sözünde durmaz ve Muaviyeyi hakem ilan eder buna sinirlenen HZ. Ali Suriye’den Kufe’ye döner. İslam dünyası hakem olayından sonra üç siyasi gruba ayrılır. 1) Şiiler (HZ. Ali taraftarları), 2) Emeviler (Muaviye taraftarları), 3) Hariciler ( her iki tarafı da tanımayanlar) Hariciler HZ. Ali’yi öldürür. Muaviyeyi de öldürmek isterler ama Muaviye suikast ten kurtulur. HZ. Ali’nin öldürülmesiyle 4 halife dönemi sona erer.
EMEVİLER (661-750)
- Kurucusu Muaviye’dir. İlk iş olarak başkenti Şam ‘a taşır.
- Muaviye kendinden sonra oğlu Yezid’i halife atamış böylece halifeliği saltanat haline dönüştürmüştür.
- Halife Yezid. HZ. Ali’nin oğlu HZ. Hüseyin’in halife olmasını engellemek için onu Kerbela’da öldürttü. Kerbela Olayından sonra Müslümanlar Sünni ve Şii diye iki mezhebe ayrıldı.
- Halife Velid döneminde İspanya’yı ele geçirdiler. Emevi devleti yıkılınca İspanya’da Endülüs Emevileri devleti olarak varlıklarını devam ettirirler.
- Yıkılış Sebepleri: 1) Emevi ailesine aşırı bağlılıkları, 2) Sınırların genişlemesiyle birlikte yönetimin zayıflaması, 3) İslam Devletini bir Arap devleti haline getirmeleri, Müslüman olduğu halde Arap olmayanlara Mevali=Köle muamelesi yapmaları 4) Peygamber soyuna kötü davranmaları.
- Emeviler döneminde diğer gelişmeler: 1) Halife Abdülmelik döneminde Arapça resmi dil ilan edildi. İlk Arap parası bastırıldı. 2) iller birleştirilerek ülke beş büyük eyalete ayrıldı. 3) İslam mimarisi batı mimarisi seviyesine ulaştı.
ABBASİLER (750-1258):
- Ebul Abbas Abdullah tarafından Emevi Devleti yıkılınca kurulur. Başkenti Bağdat’tır.
- Çinlilerle Orta Asya Hakimiyeti için Talas Savaşı (751) yapıldı. Bu savaştan sonra birçok Türk Abbasi devletinde asker ve devlet adamı olarak görev almaya başladı.
- Abbasilerin en parlak dönemi Harun Reşit ve oğulları dönemidir. Bu dönemde; 1) Franklarla Endülüs Emevileri ve Bizans’a karşı ittifak yapıldı. 2) Eski Yanan ve Helen eserleri Arapça’ya tercüme edilerek Felsefe, Matematik ve Astronomide büyük ilerlemeler kaydedildi. 3) Irak’ta sadece Türklerin yerleşebileceği Semarra ordugah şehri kuruldu. 4) Diyarbakır-Tarsus arasında Avasım bölgesi oluşturularak, buralara Türkler yerleştirildi. Böylece Bizans sınırına karşı tampon bölge oluşturuldu.
- 1258’de İlhanlı Moğollarının Bağdat’a girmesiyle yıkıldı. 1517 yılına kadar Memlüklerin korumasında halifeliği sürdürdüler. Yavuz Sultan Selim’in Mısır’ı almasıyla Halifelik Osmanlı padişahlarına geçti.