7.SINIF SOSYAL BİLGİLER OSMANLI DEVLETİ ISLAHAT HAREKETLERİ

7.SINIF SOSYAL BİLGİLER OSMANLI DEVLETİ ISLAHAT HAREKETLERİ

XVII.(17.)yy Osmanlı Devleti için ıslahat(yenilik) hareket-lerinin başlamasının gerekli olduğu anlaşılan dönemdir. 1683’deki II. Viyana Kuşatması’ndan sonra Osmanlı Devleti askeri anlam- larda Avrupa’ya karşı sürekli savaş kaybetmeye başlaması, bunun yanında devlet idaresindeki aksaklıklarda köklü değişikliklerin olmasını gerektirdi.

17. yüzyıl Islahatları:

• Genç Osman, yeniçeri askerlerinin savaş esnasındaki olumsuz tutumları yüzünden bu ocağı kapata-cağını söylemiştir. Fakat askerler kendileri için bu olumsuz düşüncelere sahip olan padişahı tahttan indirmişlerdir.
• Genç Osman’dan sonra tahta çıkan IV. Murat yeniçeri ocağını düzene sokmak için çalışmalar yapmıştır. İçki ve tütün mamullerine yasak getirmiş-tir. Baskıcı ve sert tutuma devleti yöneten IV. Murat genç yaşta hayatını kaybedince ıslahatları gerçekleştirememiştir.

LALE DEVRİ(1718-1730)

1718 yılında imzalanan Pasarofça Antlaşması’ndan başlayıp, 1730 Patrona Halil İsyanı’na kadar geçen süre içerisinde savaşlardan uzak durulmuş, halkın savaş psikolojisinden uzaklaşması için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu dönemde ilk kez AVRUPA’NIN Osmanlı-dan ileride olduğu kabul edilerek ıslahatlar  çalışma-ları yapılmıştır.

LALE DEVRİ ISLAHATLARI:

• Avrupa’ya geçici elçilikler gönderilmiştir. (İlk elçi Paris’e gönderilen Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi’dir)
• Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi Efendi’nin oğlu Sait Efendi ve İbrahim Müteferrika tarafından İLK MATBAA Matbaada basılan ilk eser VANKULU LÜGAT’IDIR.
• Avrupa’dan ÇİÇEK AŞISI
• TULUMBACILAR denilen ilk itfaiye teşkilatı kuruldu.
• Yalova’da kâğıt, İstanbul’da kumaş ve çini fabrikaları açıldı.
• Birçok klasik Türkçeye çevrildi.
• Sivil mimari gelişti. Avrupa mimarisi Osmanlı mimarisini etkiledi (Barok mimarisi). Bu dönemde pek çok saray, kütüphane, köşk, çeşme ve kasırlar yapıldı. Bunlar içinde en ünlüleri Sadabat Kasrı ve Ahmet Çeşmesidir.

Patrona Halil İsyanı ve Lâle Devri’nin Sonu

• Lâle devri, ıslahatlarla birlikte özellikle saray çevresi ve üst düzey idareciler için zevk ve eğlence devri olmuştur.
• Lâle devri boyunca devam eden Osmanlı – İran savaşlarının getirdiği ekonomik bunalım karşısında saray çevrelerinin lüks ve eğlence içinde yaşaması halk arasın-da hoşnutsuzluk yaratmıştır.
• Patrona Halil adlı bir Yeniçeri Ağasının başlattığı isyan kısa zamanda büyüdü. Bu isyan sırasında Damat İbrahim Paşa öldürüldü. III. Ahmet tahtan indirildi. Kâğıthane ve Boğaziçi’ndeki yalılar ve köşkler yakıldı. Lâle bahçeleri tahrip edildi. Böylece Lâle Devri sona erdi (1730)MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1730-1754)

Humbaracı Ahmet Paşa, ordunun topçu ve humbaracı ocaklarını Avrupai tarzda düzenledi.

Orduda; takım, tabur, bölük ve alay teşkilatı kuruldu.  Orduya subay yetiştirmek için Kara Mühendishanesi (Mühendishane-i Berri Hümayun) açıldı.

Maliyeyi düzeltmek için çalışmalar yapıldı.

III. MUSTAFA DÖNEMİ ISLAHATLARI (1757-1774)

Topçu Ocağı “Sürat Topçuları Ocağı” adı altında savaşa hazırlamış, Tophaneyi düzene koymuş, ağır toplar yerine hafif ve hızlı toplar döktürmüştür.

Haliçte “Hendesehane” adıyla denizcilik ve topçuluk öğretimi yapılan bir okul açıldı.

Donanmaya subay yetiştir-mek amacıyla Deniz Mühendishanesi (Mühendishane-i Bahri Hümayun) açıldı (1773).

Maliye alanında çalışmalar yapıldı.  NOT:  III. Mustafa dönemi 18. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin maliyesinin en iyi durumda olduğu bir dönem olmuştur.

I.ABDÜLHAMİT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1774-1789)

İstihkâm Okulu açıldı.

Ulufe alım ve satımı yasaklandı.

Sürat Topçuları Ocağı geliştirildi.

Ege ve Karadeniz kıyılarına tersaneler kuruldu.

III. SELİM DÖNEMİ ISLAHATLARI(1789-1807)

• Islahatların genel ismi Nizam-ı Cedid’tir.
• Avrupa tarzında Nizam-ı Cedid Ordusu Bunların masrafını karşılamak için İrad-ı Cedid hazinesi kuruldu.
• Kara ve Deniz Mühendis-hanesi yeniden düzenlenerek geliştirildi.
• Yerli malı kullanımı teşvik edil
• Avrupa’yı yakından takip edebilmek için Londra, Paris, Viyana ve Berlin’de SÜREKLİ ELÇİLİKLER
• Okullarda yabancı dil uygulaması başlatılarak Fransızca zorunlu yabancı dil haline getirildi.
• OSMANLI DEVLETİ’NDE ilk kez köklü değişiklikler yapan padişahtır.

Kabakçı Mustafa İsyanı ve Nizam-ı Cedit’in Sonu

Nizam-ı Cedit hareketleri başta Yeniçeriler olmak üzere bir kısım çıkar çevrelerini rahatsız etti.         Nizam-ı Cedit ordusunun (1806 – 1812) Osmanlı – Rus savaşı sırasında İstanbul’da olmadığını fırsat bilen bazı yeniçeriler Kabakçı Mustafa’nın önderliğinde ayaklandılar.         Nizam-ı Cedit Ocağı dağıtıldı. III. Selim tahtan indirilerek yerine IV. Mustafa’yı padişah ilan ettiler.

19. YÜZYIL ISLAHATLARI

20. MAHMUT DÖNEMİ ISLAHATLARI (1808-1839)

III. Selim’den sonra Ayanların(toprak sahibi olarak zenginleşen gruba adı verilir) desteğini alan II. Mahmut tahta geçti. Otoritesini güçlendirebilmek için II. Mahmut ayanlarla Sened-i İttifak adında bir anlaşma imzalamıştır.

SENED-İ İTTİFAK (1808)

Senedi İttifak, Padişah 2. Mahmut zamanında kabul edilmiş olup, ilanında etkili olan devlet adamı Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa’dır.

Sened-i İttifakın İçeriği
Bu belgeyle ayanlar 2. Mahmut’a itaat edip emirlerini yerine getirme sözü vermişlerdir. Buna karşılık padişah ve devlet yöneticileri ayanların bazı haklarını garanti altına almış, haksızlık yapılması durumunda ayanların karşı koyma hakkı tanınmıştır.

Sened-i İttifakın önemi

Bu belgeyle Osmanlı tarihinde padişahın mutlak yetkileri ilk kez sınırlanmıştır. Bu açıdan bazı tarihçilere göre, bu belge Türkiye’de demokrasi yolundaki ilk gelişmelerden biridir.

Askeri Alandaki Islahatlar:

• Sekban-ı Cedit Ocağı adında yeni bir ordu kuruldu.
• Sekban-ı Cedit ordusunun yeniçeriler tarafından kaldırılması üzerine Eşkinci Ocağı
• İlk kez askeri amaçlı nüfus sayımı yapıldı (1831).
• Yeniçeri Ocağı kaldırıldı (1826). Tarihte bu olaya “Vaka’yı Hayriye/Hayırlı Olay”
• Yeniçeri Ocağı’nın yerine “Asakir-i Mansure-i Muhammediye” (Muham-med’in Övülmüş Askerleri) ordusu kuruldu.
• Tımar sistemine son verilmiştir
• Tıp Okulu ve Harp Okulu
• NOT: Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması ile yapılacak ıslahatların önündeki engel kaldırılmıştır.

Yönetim Alanındaki Islahatlar

• Divan kaldırılarak yerine “nazırlılar/bakanlıklar” kuruldu.
• Askeri ve idari işleri düzenlemek için danışma meclisleri
• Dirlik sistemi (tımar ve zeamet) kaldırıldı, memur-lara maaş bağlandı.
• Muhtarlıklar oluşturuldu.
• Memurlara ceket, pantolon ve fes giyme zorunluluğu
• Müsadere Usulü kaldırıldı. Ölen veya görevden alınan memurların mal varlığına, devlet tarafından el konul-masına müsadere denir.

Kültür ve Eğitim Alanındaki Islahatlar

• Ortaokul seviyesinde Rüştiye okulları açıldı.
• Medreselerin yanında Avrupa tarzında eğitim kurumları açıldı. Kültür ikiliğine neden oldu.
• Enderun kaldırılarak yerine devlet adamı yetiştiren Mülkiye okulları
• İlköğretim zorunlu oldu.
• İlk defa Avrupa’ya öğrenci gönderildi.
• Harp Okulu, Tıp Fakültesi ve Bando Okulu açıldı.
• “Takvim-i Vakayi” adıyla ilk resmi gazete çıkarıldı.

Sosyal Alanda Yapılan Islahatlar

• İlk Posta ve Polis örgütü kuruldu.
• İlk Karantina Sistemi ve Sağlık Örgütü oluşturuldu.
• Devlet dairelerine padişah portresi asılması uygulaması NOT: Her alanda (ekonomik, sosyal, askeri, eğitim gibi) ıslahat yapan tek padişah II. Mahmut’tur.

ABDÜLMECİD  (1839-1861)

TANZİMAT FERMANI (1839)  Üç kıtada hüküm süren Osmanlı Devleti sınırları içerisinde çok sayıda farklı millet yer alıyordu. 1789 Fransız İhtilalİ ile ortaya çıkan Milliyetçilik akımının etki ile Osmanlı Devleti’nin içerisinde yaşayan farklı uluslar (azınlıklar)  devlete karşı isyan etmeye başladılar. Bu dönemde Avrupalı Devletler de Osmanlı içerisin-deki azınlık haklarını korumak adı altında Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmaya başladılar. Osmanlı Devleti yöneticileri ve aydınları azınlık isyanlarını sonlandırmak ve Avrupalıların içişlerimize müdahalesini engellemek amacıyla 1839’da Tanzimat Fermanı yayınlandı. Tanzimat Fermanı Mustafa Reşit Paşa tarafından hazırlanarak Gülhane Parkı’nda halka okundu. Fermanın diğer adı da “Gülhane Hatt-ı Hümayunu’dur.

• Tanzimat Fermanı ile; Herkesin can, mal ve namus güvenliği sağlanacaktır.
• Mahkemeler açık hale getirilecektir.
• Kanun önünde eşitlik sağlanacaktır.
• Vergiler herkesin gelirine göre alınacaktır.
• Herkese mal edinebilme hakkı sağlanacaktır.
• Askerlik zorunluluk haline getirilecektir.

UYARI: Osmanlı tarihinde İLK KEZ, kanun gücünün padişahın üzerinde olduğu-nun kabul edilmesidir.

EVRAK:  EŞİTLİK – VERGİ – RÜŞVET – ASKERLİK –                           KANUN ÜSTÜNLÜĞÜ

• ISLAHAT FERMANI (1856) Osmanlı Devleti, Rusya ile yaptığı Kırım Savaşı’nda zor durma düşünce, İngiltere ve Fransa gibi devletlerin desteğini alabilmek amacıyla Avrupalı Devletlerin istekleri üzerine 1856 tarihinde Islahat Fermanı imzalandı. Islahat Fermanı ile;
• Hıristiyan ve Musevileri küçük düşürücü sözlerin kullanılmamasına,
• Azınlıkların kilise ve okul açmasına, devlet memuru olabilmesi ve il genel meclisine üye olmasına,
• Din ve mezhep özgürlüğü-nün tanınmasına,
• Herkesin kanun önünde eşit olmasına ve serbest ticaret yapmasına,
• Askerlik hizmetini yerine getirmek istemeyen gayrimüslimlere paralı askerlik yapmalarına imkân sağlandı.

• Diğer Ekonomik ve Siyasi Gelişmeler
• Yeni yönetim birimleri oluşturuldu. Bunlar; il, liva, kaza, nahiye ve köylere ayrıldı.
• ZİRAAT BANKASI’NIN KURULUŞU
• Çiftçinin düştüğü zor durumdan kurtulması için 1863 yılında Memleket Sandıkları oluşturuldu. Zamanla bu sandıkların yerine Mithat Paşa tarafından Ziraat Bankası kuruldu.
• İLK TELGRAF HATTI KURULDU.
• DARÜLFÜNUN (İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ) AÇILDI.
• İLK DEMİR YOLU AYDIN-İZMİR ARASINDA YAPILDI.
• İlk defa kâğıt para basıldı (“kaime” adı verilir).
• Galatasaray Sultanisi, Mülkiye, Darüşşüfaka ve Sanat Okulları açıldı.

ABDÜLHAMİT  (1876 – 1909)

1. MEŞRUTİYET

1876’da I. Meşrutiyet Genç Osmanlılar  (Jön Türkler/Namık Kemal, Mithat Paşa, Ziya Paşa)’ın çalışmalarıyla II. Abdülhamit tarafından ilan edildi.  1.Meşrutiyet’in ilanı ile;  Padişahın yetkileri kısıtlandı. Halk ilk kez yönetime katılma hakkı elde etti. 23 Aralık 1876’da Kanun-i Esasi kabul edildi. NOT:  Kanun-i Esasi, Osmanlının ilk anayasasıdır.

Anayasaya göre, padişah meclisi kapatma yetkisine sahipti.  II. Abdülhamit, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nı (93 Harbi) bahane ederek meclisi kapattı ve milletvekillerini Malta’ya sürgüne gönderdi.

2.MEŞRUTİYET

Meşrutiyeti yeniden kurmak isteyen aydınlar İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kurdular. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin (Enver Bey ve Niyazi Bey) baskılarına daha fazla dayanamayan II. Abdülhamit 23 Temmuz 1908’de II. Meşrutiyet’i ilan etti. Kanun-i Esasi bazı değişiklikler yapılarak yeniden ilan edildi. Padişahın meclisi açma-kapama yetkisi kısıtlandı, sürgüne gönderme yetkisi elinden alındı.

 31 Mart Olayı: Meşrutiyet yönetimine karşı olanların kışkırtmaları sonucu 13 Nisan 1909 günü (Hicri takvime göre 31 Mart) İstanbul’da ayaklanma çıktı. Ayaklanmayı bastırmak için İttihat Terakki Cemiyeti, Hareket Ordusu adı verilen bir birliği Selanik’ten İstanbul’a gönderdi. Ordunun kurmay başkanı, Mustafa Kemal idi. İsyan bastırıldı.

1. Abdülhamit tahttan indirildi.

• BİLGİ NOTU :
• 1854’te başlayan dış borçlar, Abdülaziz Dönemi’nde ödenemeyecek boyutlara ulaşmıştır. Alacaklı ülkeler, 1881’de bir araya gelerek, Düyun-u Umumiye‘yi (Genel Borçlar İdaresi) kurmuşlardır. 1882’de çalışmalarına başlayan bu kuruluş Osmanlı Devleti’nin gelirlerini bizzat kendisi toplamış ve alacaklarını tahsil etmeye başlamıştır.
•                                                                                                                                                              
• 
       HAZIRLAYAN : SOSYAL BİLGİLER ÖĞRETMENİ – SONER MUSTAFA YORGANCI