6.Sınıf Sosyal Bilgiler – Demokrasinin Serüveni – Temel Haklarımız

TEMEL HAKLARIMIZ

İnsan hakları, insanların doğuştan sahip olduğu evrensel nitelikte olan haklardır.

İnsan haklarının temelini, 10 Ocak 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ile 4 Kasım 1950 tarihli İnsan Haklan Sözleşmesi oluşturmuştur. Bu beyanname ve sözleşmede yaşama hakkı, kişi özgürlüğü ve güvenliği, düşünce, din ve vicdan özgürlüğü, ifade özgürlüğüne verilmiştir. Bunlar bizim anayasamızda da yer almaktadır.

Anayasamızın 12. maddesince kişiliğine bağlı, dokunulamaz, devredilemez, vazgeçilemez temel hak ve hürriyetlere sahiptir.” ifadesi yer almaktadır.

 Temel haklar bizim anayasamızda da temel hak ve özgürlükler başlığı altında “Kişi Hakları’’, “Sosyal ve Ekonomik Haklar’’,Siyasi Haklar” olarak üç grupta ele alınmış:’

Kişi Hakları

1. Yaşama hakkı,
2. Kişi dokunulmazlığı,

3Kişi hürriyeti ve güvenliği

4.Özel hayatın gizliliği ve korunması

5.Yerleşme ve seyahat hürriyeti

6. Din ve vicdan hürriyeti.
7. Düşünce ve kanaat hürriyeti
8. Bilim ve sanat hürriyeti,

9.Basın ve yayınla ilgili hürriyetler

1. Toplantı hak ve hürriyeti
2. Mülkiyet hakkı,
3. Hak arama hürriyeti.
4. Temel hak ve hürriyetlerin korunması

Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler

1. Ailenin korunması,

2.Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi,

3. Çalışma ile ilgili haklar,

4.Toplu iş sözleşmesi, grev hakkı ve lokavt

5. Ücrette adalet sağlanması,

6.Sağlık, çevre ve konut hakkı,

7.Gençliğin korunması ve spor hakkı,

8.Sosyal güvenlik hakları,

9. Tüketici hakları,

10.Tarih, kültür ve tabiat varlıklarının korun-

Siyasi Haklar ve Ödevler

1. Türk vatandaşlığı,
2. Seçme, seçilme, siyasi faaliyetlerde bulunma hakları,
3. Kamu hizmetine girme hakkı,
4. Dilekçe hakkı

Yaşama Hakkı

• İnsanın en temel hakkı yaşamaktı Temel hak ve özgürlüklerin uygulanması öncelikle yaşama hakkına bağlıdır. Herkes bir diğerinin yaşama hakkına saygı göstermelidir.
• Yaşama hakkı bütün hakların temelinde olduğu için hiçbir şekilde engellenemez.

Kişi Dokunulmazlığı Hakkı

• Kişinin hem beden hem ruh bütünlüğüne, dokunulmamasını ve kimseye işkence yapılama­yacağını ifade eder. Bu hak, kişinin yaşamasını ve vücut bütünlüğünü güvence altına almaktadı

Özel Hayatın Gizliliği

• Kişilerin özel yaşamı da devlet tarafından güvence altına alınmıştı Anayasamızın 20. maddesinde “Herkes özel yaşamına ve aile ha­yatına saygı gösterilmesini isteme hakkına sahiptir.” ifadesi yer almaktadır.

Konut Dokunulmazlığı

• Herkes evinde ailesi ile birlikte rahatsız edilmeden bir yaşam sürme hakkına sahiptir. Anayasamızın 21. maddesinde, “Kimsenin ko­nutuna dokunulamaz. Kanuna bağlı hâkim ka­rarı olmadıkça; gecikmesinde sakınca bulu­nan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça, kimsenin konutuna girile­mez, arama yapılamaz ve buradaki eşyaya el konulamaz.” ifadesi yer almaktadı

Eğitim Hakkı

• İnsanların en önemli özelliklerinden birisi de eğitilebilen bir varlık olmasıdı İnsanın bu özelliğinin geliştirilmesi eğitim hakkının olmasına bağlıdır. Hiç kimse eğitim hakkından yoksun bıra­kılamaz.
• Anayasamızın 42. maddesinde, “Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakı’’ifadesi yer almaktadır. Eğitim ve öğretim ülkemizde Atatürk İlke ve İnkılaplarına göre düzenlenir. Bu esaslara ay­kırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz.

Sağlık Hakkı

• Sağlık hakkı, insanların temel hakların­dan biridir. İnsanların sağlıklı yaşayabilmeleri için, öncelikle koruyucu önlemlerin alınması

Dilekçe Hakkı

• Demokratik bir devletin vatandaşlarına tanıdığı haklardan birisi de dilekçe hakkıdı Di­lekçe hakkı diğer temel haklar gibi anayasa ile güvence altına alınmıştır. Vatandaşlar herhangi bir şekilde hakları ihlal edildiğinde devletin ilgili kurumlarına dilekçe ile başvurabilir.

Seçme ve Seçilme Hakkı

• Seçme, seçilme ve siyasi parti faaliyetle­rinde bulunmak demokrasinin en önemli hak ve hü Bu hak ve hürriyetler kanunla düzenlenmiştir.

Düşünce, Kanaat ve İfade Özgürlüğü

• Düşünce ve bir konuda karar verebilme insana özgü özelliklerin başında gelir. İnsanın ge­liştirilebilmesi ve kişilik kazanabilmesi için özgür­ce düşünebilmesi gerekir.
• Demokrasi ile düşünce ve kanaat özgür­lüğü arasında sıkı bir ilişki vardı Anayasamızın 25. maddesinde, ‘Herkes düşünce ve kanaat özgürlüğüne sahiptir.” ifadesi yer almaktadır.

Basın ve Yayın Özgürlüğü

• Basın özgürlüğü, insanların görüşlerini gazete, kitap, dergi ve televizyon gibi araçlarla topluma duyurabilmesini ifade eder. Basın özgür­lüğü insanların okul dışında da eğitilmesine im­kân sağ

Din ve Vicdan Özgürlüğü

• Din ve vicdan özgürlüğü kişinin istediği bir dine inanmasını ve ibadetlerini serbestçe yapabil­mesini kapsar. Demokratik devletlerde serbestçe kullanılırken baskıcı yönetimlerde ise bu özgürlü­ğün kullanılması zor olur.

Haberleşme Özgürlüğü

• Haberleşme özgürlüğü kişilerin yakınları, özel veya devlet kuruluşları ile çeşitli yollarla ha­berleşmesini ifade eder. Kişilerin haberleşmesin­de gizlilik esastı Hiç kimsenin telefonları dinlenemez. Ancak devlet, suçun önlenmesi veya or­taya çıkarılması amacıyla yetkili kurumlarıyla te­lefonları dinleyebilir.

Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü

• Yerleşme ve seyahat özgürlüğü kişinin is­tediği yerde oturmasını veya seyahat edebilmesi­ni kapsar. Anayasamızın 23. maddesinde, “Her­kes, yerleşme ve seyahat özgürlüğüne sahip­tir.” ifadesi yer almaktadı

Toplantı Hak ve Özgürlüğü

• Bu özgürlük kişilerin toplu halde düşünce­lerini açıklamasını ifade eder. Düşünce özgürlü­ğünün devamı olan bu özgürlük dernek kurma öz­gürlüğünü de kapsar.
• Bu demokratik hakkın kullanılmasında di­ğer kişilerin hak ve özgürlüklerine zarar verilme­mesi gerekir.

Bilim ve Sanat Özgürlüğü

• Herkes, bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme hakkına sahiptir. Demokratik devlet, bilim alanında çalışanları teşvik eder. Sanatçıyı Bilimsel çalışmaları teşvik eder.
• Atatürk bu konuyla ilgili olarak,’’Efendiler, hepiniz milletvekili olabilirsiniz, hatta cumhurbaşkanı olabilirsiniz, fakat bir sanatçı olamazsınız.’’demiştir.

Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlandırılması

• Temel hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ancak kanunla yapı
• Devlet temel hak ve hürriyetleri ancak belli bir ölçüde sını

Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılamaması

Temel hak ve hürriyetlerin kullanılamayacağı durumlar şunlardır:

• Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü bozmak için kullanı
• Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığı tehlikeye düşürecek şekilde kullanı
• Temel hak ve hürriyetleri yok etmek için kullanı
• Devletin kişi veya zümre tarafından yönetilmesi, sosyal bir sınıfın diğer sosyal sınıflar üzerinde hâkimiyet kurması veya din, dil. ırk mezhep ayrımı yapmak için kullanı

Temel hak ve hürriyetlerin baz­ı durumlarda durdurulduğu görülür. Anayasamızın 15.maddesinde bu durum bazı şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar;

• Savaş hâli,
• Seferberlik hâli,
• Sıkıyönetim hâli
• Olağanüstü hâ

Ancak temel hak ve hürriyetlerin bazı durumlarda kısmen veya tamamen durdurulması durumunda bile kimsenin yaşama hakkına, din, vicdan ve düşünce özgürlüğüne dokunulamaz.

                                                         EŞİTLİĞE DOĞRU

• Orta Asya Türk devletlerinde kadının saygın bir yeri vardı. Kadın ve erkek eşit haklara sa­hipti. Aile tek eşli evlilik esasına dayanır, çocuklar üzerinde baba kadar anne de etkili olurdu.
• Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra, 1924 yılında Tevhid-i Tedrisat Kanunu( Öğretim Birliği Yasası) kabul edilerek eğitimde birlik sağlandı. Bu yasayla eğitimi sadece dinsel anlayışla sürdüren medreseler kapatıldı. Kız ve erkek öğrenciler aynı sınıflarda eğitim görmeye başladı. Daha sonra 1926 yılında Medeni Kanun yürürlüğe konularak Türk kadınına yeni haklar sağlandı.
• Ülkemizde seçme ve seçilme hakkı yalnız erkeklere özgü iken kadınlar Atatürk’ün sayesin­de ilk kez 1930 yılında belediye seçimlerinde oy kullanma, 1933 yılında muhtarlık seçimlerine ka­tılma, 1934 yılında da seçme ve seçilme hakkına kavuş Bunun sonucu olarak da 1935 yılında yapılan seçimlerde 17 kadın milletvekili olarak meclise girdi.

NOT: Türk kadınları, birçok Avrupa ülkesindeki kadınlardan daha önce siyasi haklar kazanmıştır.

• 1985 yılında Birleşmiş Milletler Kadın­lara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi Türkiye’de yürürlüğe girdi.
• Ülkemizde kadın haklarının korunmasına yönelik resmî ve sivil toplum kuruluşları faaliyet gö
• Medeni Kanun‘da 2002 yılında yapılan değişikliklerle, Türk kadınının sahip olduğu haklar geniş

Buna göre,

• Ailenin reisi kocadı” hükmü kaldırıla­cak,
• Kadınlar, kızlık soyadını
• Onur kırıcı davranış boşanma nedeni sayı

Atatürk, “Türkiye Cumhuriyeti’nde kadın, Türk tarihinde olduğu gibi bugün de en saygın yerde, her şeyin üstünde, yüksek ve şerefli bir varlıktır.’’ diyerek kadına verdiği değeri ifade etmiştir.

Türk kadını da Atatürk’ü haklı çıkarttı ve her alanda Türk erkeğiyle birlikte yerini aldı. Bu kadınlarımızdan bazıları şunlardır:

• Fatma Aliye Osmanlı Devleti’nde ilk kadın dergilerinden birinin yazarıdı
• Muazzez İlmiye Çığ Cumhuriyetin ilk arkeologlarındandı
• Refet Angın ilk kadın tarih öğ
• Esma Nayman ilk kadın milletvekillidir.
• Lale Aytaman ilk kadın validir.
• Sabiha Gökçen ilk kadın savaş
• Türkan Akyol İlk kadın bakandı
• Tansu Çiller ilk kadın başbakandır.