5.Sınıf Sosyal Bilgiler Kültürel Zenginliklerimiz

Çevremizdeki Güzellikler

Doğal Varlık: Doğada insan eli değmeden oluşan, gezilip görülebilecek eşsiz güzellikteki yerler ve unsurlar doğal varlık olarak nitelendirilir.

Örnek:

Peri Bacaları– Nevşehir

Hasan Dağı- Aksaray

Abant Gölü- Bolu

Uludağ- Bursa

Ayder Yaylası- Rize

Ihlara Vadisi- Aksaray

Damlataş Mağarası- Antalya

Manyas Kuş Cenneti- Balıkesir

Manavgat Şelalesi- Antalya

Çanakkale Boğazı- Çanakkale

Uzun Göl- Trabzon

Ölüdeniz- Muğla Fethiye

İstanbul Boğazı- İstanbul

Pamukkale Travertenleri- Denizli

Ağrı Dağı- Ağrı

Balıklı Göl- Şanlıurfa

Erciyes Dağı- Kayseri

Tarihi Eser: Geçmiş uygarlıklardan kalan kalıntı ve eserlere tarihi eser denir. Bizlere miras kalan tarihi eserler geçmişe ışık tutar.

Örnek:

 Malabadi Köprüsü- Diyarbakır

Galata Kulesi- İstanbul

Kız Kulesi- İstanbul

Gök Medrese- Sivas

Rumeli- Anadolu Hisarı- İstanbul

Sultan Ahmet Çeşmesi- İstanbul

Mevlana Türbesi- Konya

Selimiye Cami- Edirne

Topkapı Sarayı- İstanbul

Nemrut Dağı (Milli Park)- Adıyaman

Harran Evleri- Şanlıurfa

Ulu Cami- Diyarbakır

İshak Paşa Sarayı- Ağrı

Sümela Manastırı- Trabzon

Truva Antik kenti- Çanakkale

Bergama Antik Kenti- İzmir

• Ülkemizdeki tarihi eserler bunlarla sınırlı değildir. Ülkemiz tarihi eserlerin korunmasında ve tanıtılmasında en yetkili birim Kültür ve Turizm Bakanlığı’dır.
• Ülkemiz gerek ulusal gerekse uluslar arası kurum ve kuruluşlar aracılığıyla tarihi eserlere sahip çıkmaktadır.
• Ülkemizde UNESCO tarafından koruma altına alınan birçok tarihi eser bulunmaktadır.

Dünya Ortak Mirası Listesinde Yer Alan Eserlerimiz

• İstanbul Tarihi Alanlar- İstanbul
• Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası- Sivas
• Safranbolu Evleri– Karabük
• Nemrut Dağı- Adıyman
• Truva Antik Kenti- Çanakkale
• Hattuşaş (Boğazköy)- Çorum
• Çatalhöyük- Konya
• Ksanthos Letoon- Antalya- Muğla
• Göreme Milli Parkı- Nevşehir
• Selimiye Camii ve Külliyesi- Edirne
• Bergama’nın Çok Katmanlı Kültürel Peyzajı
• Bursa ve Cumalıkızık- Bursa
• Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri- Diyarbakır
• Efes- İzmir
• Ani Ören Yeri- Kars
• Afrodisyas- Aydın
• Göbeklitepe- Şanlıurfa
• Tarihi eserler ülkemizin kültür hazineleridir. Bu hazinelere zarar verenleri uyarmalı, tarihi mirasımıza sahip çıkmalıyız.

Tarihi Mekân: Geçmişte yaşamış insan topluluklarına ait kalıntıların bulunduğu yapı alanlara tarihi mekân adı verilir.

Örnek:

Safranbolu Evleri- Karabük

Çatalhöyük Antik Kenti- Konya

Tarihi Nesne: Geçmişten kalan ve tarihi değer taşıyan eşyalar tarihi nesne olarak adlandırılır.

Örnek:

Fatih Sultan Mehmet’in tuğrası.

Hz. Muhammed’in (s.a.v.) savaşlar sırasında kullandığı kılıcı.

Anadolu binlerce yıl önce insanların yerleşip yaşadığı bir coğrafyadır. Burada kurulan devletler dünya medeniyetine birçok açıdan katkıda bulunmuşlardır. Medeniyetlerin beşiği olan Anadolu’nun her yanı geçmişten kalan tarihi eserlerle doludur.

Anadolu’da birçok medeniyetin kurulmasında;

• Toprakların verimli olması.
• Su kaynaklarının bol olması.
• İklimin elverişli olması.
• Üç tarafının denizlerle çevrili olması.
• Üç kıtanın (Asya, Avrupa, Afrika) birleştiği noktada olması gibi durumlar etkili olmuştur.

Kültürel Zenginliğimiz

Kültür

Bir toplumun yaşayış tarzı, yaşayış biçimidir. Toplumun kendini çeşitli yollarla kendini ifade etmesidir.

Yemekler, halk oyunları, mimari yapılar, geleneksel el sanatları, kıyafetler, halk ozanları ve türküler ülkemizin kültürel özelliklerini oluşturan unsurlara birer örnektir.

• Kültürü Oluşturan Unsurlar
• Yemekler
• Halk oyunları
• El sanatları
• Bayramlar
• Törenler
• Giyim tarzı
• Dil
• Düğünler
• Türküler

Yemeklerimiz

• Türk mutfağı, yemek çeşitliliği bakımından dünyanın en zengin mutfaklarından biri olarak kabul edilir.
• Ülkemizde zeytin Ege ve Akdeniz kıyılarında bolca yetiştirilir. Bu yerlerde sebze yemekleri genellikle zeytinyağı kullanılarak yapılır. Zeytinyağlı börülce, zeytinyağlı enginar, zeytinyağlı biber dolması, kabak çiçeği dolması, deniz börülcesi bu yörelerde sıkça yapılan yemeklere örnektir.
• Ülkemizde balıkçılık denilince Karadeniz’in kıyı kesimleri akla gelir. Karadeniz’de en çok avlanan balık türlerinden biri hamsidir. Hamsili pilav, hamsi buğulama, hamsi tava bu yemeklerden bazılarıdır.
• Dağlık araziye sahip olması ve iklim koşullarının uygun olmaması nedeniyle Erzurum ve Kars çevresinde tarım fazla gelişmemiştir. Bu yerlerde hayvancılık temel geçim kaynağıdır. Yemeklerde et önemli yer tutar. Erzurum’a özgü olan cağ kebabı oldukça meşhurdur.
• Şanlıurfa, Hatay, Gaziantep et yemekleri ile ünlüdür. Lahmacun Şanlıurfa’dan, tepsi kebabı Hatay’dan, Ali Nazik kebabı ve yuvalama çorbası Gaziantep’ten ülkemize yayılan meşhur lezzetlerdir. Ayrıca baklava da Gaziantep’in ünlü tatlısıdır.

Halk Oyunlarımız

Kendine özgü hareketleri olan ve genellikle müzik eşliğinde oynanan oyunlara halk oyunu denir.

• Horon: Karadeniz yöresine ait olan ve genellikle kemençe müziği eşliğinde oynanan bir halk oyunudur.
• Halay: Ülkemizin birçok yöresinde oynanan bir halk oyunu olmasına rağmen daha çok Sivas, Malatya, Erzurum (Erzurum’da halaya “Bar” denilir.), Diyarbakır ve Mardin’de yörelerinde davul ve zurna eşliğinde oynanır. Düğün, kına gecesi, asker uğurlama töreni gibi etkinliklerde oynanır.
• Zeybek: Ege yöresine ait olan bir halk oyunudur. Yiğitliği, mertliği ve cesareti simgeler. Tek kişi tarafından oynandığı gibi birkaç kişinin bir araya gelmesiyle toplu olarak da oynanabilir.
• Karşılama: Kadın ve erkeklerin çiftler oluşturarak oynadıkları Trakya yöresine ait bir halk oyunudur.
• Çayda Çıra: Elazığ yöresinde.
• Kafkas Oyunu: Kuzeydoğu Anadolu’da.
• Kaşık Oyunu: İç Anadolu ve Akdeniz’de.
• Hora: Marmara Bölgesi’nde.

Gelenek ve Göreneklerimiz

Toplumları bir arada tutan milli ve manevi değerleri bulunmaktadır. Bir toplumun nesilden nesile aktarılan alışkanlıklarına, davranışlarına ve yaşam tarzlarına gelenek ve görenek denir.

Yeni doğan bebeği görmeye gitme, asker uğurlama, kız isteme, hasta ziyaret etme, büyüklerin elini öpme, nişan ve düğün merasimleri yapma gelenek ve göreneklerimiz arasında sayılabilir.

• Geleneksel El Sanatlarımız

Ülkemiz el sanatları bakımından oldukça zengin bir kültürel birikime sahiptir. El sanatları insanlarımızın duygularını yansıttığı, kendi ihtiyaçlarını karşılamak için uğraştığı ve becerilerini sergilediği kültürel özelliğimizdir.

• Halıcılık

Halıcılık el sanatlarımız içinde en önemli yere sahiptir. Orta Asya Türklerinden beri Türkler halıcılık ile ilgilenmişler.

Türk halılarında genellikle geometrik motifler, doğa tasvirleri, çiçek motifleri işlenir. Tarihte bilinen ilk Türk halısı M.Ö. 3. yy’dan kaldığı tahmin edilen Pazırık halısıdır. Günümüzde Lâdik, Gördes, Hereke, Bünyan ve Isparta; halılarıyla ünlü yörelerimizdir.

• Bakırcılık

Tel ve levha haline getirilebilen bir madendir. Bakırcılık özellikle Gaziantep, Mardin ve Diyarbakır’da yaygın olarak yapılır.

• Ebru Sanatı

Özel olarak hazırlanmış suyun üzerine fırça ve çeşitli aletler yardımıyla istenilen desenlerin yapılması ve bunların kâğıt üzerine aktarılmasıyla yapılır. Osmanlı Devleti döneminde önemli bir iş kolu olan bu el sanatı günümüzde eski önemini yitirmiştir. Günümüzde insanlar bu sanatla hobi amaçlı uğraşmaktadır.

Çinicilik

Tarihi cami ve türbelerin duvarlarında ve sarayların iç ve dış cephelerinde çinicilik sanatının inceliklerini görebiliriz.

Çinicilik günümüzde önemini korumaya çalışmıştır. Çinicilik denilince aklımıza ilk gelen şehrimiz Kütahya’dır.

Mimari

Safranbolu evleri, Mardin taş evleri geleneksel mimarinin yaşayan örnekleridir.

Diğer el sanatlarımız ise; yemenicilik, çarıkçılık, bastonculuk, semercilik, kaşıkçılık, mermercilik, taş işçiliği, çömlekçilik, demircilik, kuyumculuk, bıçakçılık gibi.

Kültürümüzü Tanıyalım

Toplum, insanların bir araya gelmesiyle oluşan bir bütündür. Bu bütünlüğü sağlayan temel etkenlerden bir de kültürdür. Kültürü oluşturan unsurlar bizlerin bir arada yaşamasını sağlamaktadır.

İnançlarımız, ortak değerlerimiz, bayrak ve vatan sevgimiz, bayramlarımız; kültürümüzü zenginleştirmekte ve milli birliğimizi güçlendirmektedir.

Bayramlarımız

Ülkemizde bayramlar üç gruba ayrılır.

• Milli Bayramalar
• Dini Bayramlar
• Mevsimlik Bayramlar

Milli Bayramalar

Milli Mücadele yıllarında ülkemizi işgal eden düşmanlara karşı destan yazan milletimizin ulaştığı önemli günlerdir. Bu bayramlar tüm yurtta büyük bir coşkuyla kutlanır.

Milli duygular doruğa çıkar. Bu bayramlar şunlardır:

• 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı
• 19 Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı
• 15 Temmuz Demokrasi ve Milli Birlik Günü
• 30 Ağustos Zafer Bayramı
• 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı

Dini Bayramlar

Dost ve akrabaların bir araya geldiği, komşuların ziyaret edildiği, yaşlıların, kimsesizlerin gözetildiği dargınların barıştığı, dostlukların pekiştiği, dayanışmanın arttığı özel günlerdir. Bunlar;

• Ramazan Bayramı
• Kurban Bayramı

Mevsimlik Bayramlar

• Nevruz: Her yıl 21 Mart tarihinde mevsimlik kutlanan bir bayramımızdır. Nevruz Bayramı “baharın müjdecisi” olarak bilinir. Nevruz “yeni gün” anlamına gelir. 

Hıdırellez: Her yıl 6 Mayıs tarihinde kutlanan mevsimlik bayramımızdır. İnsanlar bu bayramı kutlamak için bir araya gelir, oyunlar oynar, yemekler yer ve sohbet eder.

Ayrıca; kız isteme, nişan ve düğün törenleri bizleri bir araya getiren unsurlardır. Ülkemizin çeşitli yerlerinde bu törenlerde farklı uygulamalar görülse de tüm törenler ortak bir duygu ile gerçekleşir.

Askerlik: Ülkemizde, yirmi yaşına giren erkek Türk vatandaşları askere gitmekle yükümlüdür. Askerlik kutsal bir görev olarak kabul edilir. Bu yüzden askere gidecek gençlere, asker uğurlama törenleri yapılır.

Mesir Macunu Şenlikleri: Yaklaşık 400 yıldır süren bir gelenektir. Halkın geniş katılımıyla yapılır, bu sayede birlik ve beraberlik duyguları pekişmektedir.

Mehter

• Dünyanın en eski alaturka askeri bandosudur.
• Temeli Hunlara dayandığı bilinen bu askeri bandonun amacı çok uzaktan duyulan ve gittikçe yakınlaşan gür sesli müziğiyle düşmanın moralini bozup Türk askerine moral verme amacı taşır.

Türküler ve Fıkralar

• Geçmişten günümüze gelen değerlerimizden biri de türkülerimizdir. Türküler bir olay, bir arzu, bir heyecanla ortaya çıkmıştır. Tüm halka mal olmuş sözlerinin kimin yazdığı belli olmayan türküler anonimdir. Türkülerin ana konuları; aşk, sevgi, kıskançlık, hastalık, kahramanlık vb.
• Mizah sanatının en önemli unsurlarından biri fıkralardır. Şahsa topluluğa ve bölgeye özgü fıkralar vardır. Güldüren, güldürürken düşündüren fıkralarımızın başında; Nasreddin Hoca Fıkraları, Karadeniz fıkraları gibi.

Geleneksel Sporlarımız

• Atlı Cirit
• Kırkpınar Güreşleri
• Kızaklı- Atlı Kızak

Misafirperverlik

Türk milletinin dünya milletlerinin çoğunda yaygın olmayan bir özelliğidir.

• Misafir on kısmetle gelir, birini yer dokuzunu bırakır.
• Misafir için evlerde her daim misafir odası hazır olarak durur.
• Misafir gelecekmiş gibi evini, ölüm gelecekmiş gibi kalbini temiz tut.

Şehirlerimize Göre Bazı Geleneksel Türk Yiyecekleri

Geçmişten Günümüze Kültürümüz

İnsanları, yaşadıkları toplumun kültürel unsurlarını zaman içinde öğrenirler. Öğrenilen değerler gelecek nesillere aktarılarak korunmaya ve sürdürülmeye çalışılır.

Örneğin; bayramlarda aile büyüklerinin elini öpme geleneği geçmiş dönemlerden bize aktarılan kültürel bir değerdir. Kültürün nesilden nesile aktarılması, toplumu oluşturan her yaştan bireyi birbirine yakınlaştırır.

Kültürel unsurlar zaman içinde yerini yepyeni değerlere bırakmaya başlamıştır.

Kültürel Değişim

Kültürel unsurların zamanla değişime uğramasıdır.

Daha önce at üstünde damat evine giden gelinler günümüzde ise araba ile gitmektedir.

Kültürel Süreklilik

Kültürel unsurların zaman içinde değişime uğramadan önemini korumasıdır.

Bayramlarda büyüklerimizin elini öpmemiz.

Kültürel Etkileşim

Farklı milletlerin kültürel olarak birbirinden etkilenmesidir.

Yabancı ülkeler ayran ve yoğurdu Türklerden öğrenmiştir. Pizza ve Hamburgerin ülkemizde tüketilmeye başlanması.

Kaynak: Mehmet ÇELİK