7.ÜNİTE: BİR ÜLKE, BİR BAYRAK
Toplumsal hayatta değişik kurallar vardır. Bu kurallara uymazsak toplumsa çeşitli sorunlar ortaya çıkar. Bu kurallara uyacağımızı biliriz, uymazsak ceza alacağımızı biliriz, uymayan arkadaşlarımızı uyarırız.
Kurallar ikiye ayrılır:
- A) YAZILI KURALLAR: Hukuk kurallarıdır. Yaptırım gücü daha fazladır. Yazılı kurallara uymak yasal bir zorunluluktur. Bu kurallar yasa yapma gücü elinde olan yöneticiler tarafından yapılır ve uygulanır.
Örnekler:
Trafik kuralları (Kırmızı ışıkta geçmemek, emniyet kemerini takmak, hız sınırına uymak vb.)
Okula gitmek ( Anayasamızın 42. Maddesine göre ilköğretim tüm kız erkek çocuklar için zorunludur.)
Kapalı alanlarda sigara içmemek (4207 ve 5727 sayılı yasalara göre kapalı mekânlarda sigara içenlere para cezaları verilmektedir.)
- B) YAZISIZ KURALLAR: Yazılı olmayan, herkesin bildiği toplumsal kurallardır. Gelenek, görenek, ahlak kuralları vb. Yazısız kurallara uymayanlar ceza almaz ama toplum tarafından hoşgürülmez, bazen dışlanır.
Örnekler:
Otobüste, bankada sıraya girmek
Sokakta yüksek sesle konuşmamak
Büyüklere saygı göstermek
Örf ve Âdet:Toplumun bireylerden beklediği davranışlardır. Örf ve âdetler toplumun saygı duyulmasını istediği değerlerden oluşur.
Gelenek:Bir toplumda, bir toplulukta saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen, yaptırım gücü olan alışkanlıklar,bilgi, töre ve davranışlara gelenek denir.
Görenek:En sade tanımıyla bir şeyi görüle geldiği gibi yapma alışkanlığı olan görenek, öteki sosyal alışkanlık gibi gerekli ve uygun görülenleri kapsar. Ama bunların mutlaka yerine getirilmesini istemez. Göreneğin örfe, âdet, geleneğe bakarak yaptırım gücü daha zayıftır.
Ahlâk: Toplumun iyi ve doğru kabul edilen davranışları yapmak kötü ve yanlış kabul edilen davranışları yapmamaktır.
ANAYASA:
Yazılı kuralların en önemlisi anayasadır. Anayasa, bir devletin yönetim biçimini belirten, vatandaşların temel haklarını tespit eden yazılı belgedir. Anayasa devletin temel kanunudur. Bu bakımdan yasa, tüzük ve yönetmeliklerden önce gelir. Hiçbir kanun anayasaya aykırı olamaz. Anayasa devletin temel niteliklerini tanımlar ve vatandaşların hak ve özgürlüklerini belirtir.
Yasa ise, devletin yasama organı tarafından anayasaya uygun olarak hazırlanmış, herkesin uymak zorunda olduğu yaptırıma bağlı kurallardır.
Anayasanın Özellikleri:
* Kısa ve öz olarak hazırlanmıştır.
* Bütün konuların özüdür. Kanunlar anayasaya uygun olarak hazırlanır.
* Millet ya da milletin seçtiği temsilciler tarafından hazırlanıp kabul edilir.
* Vatandaşların temel hak ve görevlerini belirtir.
* Devletin nasıl yönetileceğini gösterir.
* Egemenliğin kim tarafından ve nasıl kullanılacağını açıklar.
* Toplumun ihtiyaçları ve şartlar zamanla değiştiğinden dolayı anayasalarda da değişiklikler yapılabilir.
1921’den Günümüze Anayasalarımız
1921 ANAYASASI
( TEŞKİLAT-I ESASİYE )
* Cumhuriyetin ilanından önce Kurtuluş Savaşı devam ederken kabul edilen bir anayasadır.
* Ayrıntılı olmayan kısa bir anayasa olup hak ve özgürlüklere yer vermemiştir.
* Yasama, yürütme ve yargı güçleri TBMM’de toplanmıştır. (Güçler birliği)
* Milli egemenlik ilkesinin kabul edildiği ilk anayasadır.
* Türk tarihinin en kısa süreli anayasasıdır.
* TBMM Başkanı aynı zamanda Devlet Başkanı’dır.
* İlk ve tek yumuşak (kolay değiştirilebilir) anayasadır.
* Hükümet, seçtiği vekiller tarafından yönetilir.
* Seçimler iki yılda bir yapılır.
1924 ANAYASASI
* Cumhuriyet döneminin ilk anayasasıdır.
* En uzun süreli anayasamızdır.
* 1937 yılında Atatürk ilkeleri bu anayasaya girmiştir.
* En çok değişiklik yapılan anayasadır.
* Kişi hak ve özgürlükleri vardır.
* Devletin yönetim şekli cumhuriyettir.
* Devletin dini İslam, başkenti Ankara ve dili Türkçe’dir.
* Devletin başkenti, rejimi ve bayrağı değiştirilemez.
* Yasama ve Yürütme yetkileri meclise aittir.
* Yargı, bağımsız mahkemelerce yürütülür.
* Seçimler dört yılda bir yapılır.
Not: Devletin dini İslam’dır maddesi 1928 yılında anayasadan çıkarıldı.
1961 ANAYASASI
* Temel insan hak ve özgürlüklerine en fazla yer veren anayasamızdır. Bu nedenle en özgürlükçü anayasamızdır.
* Yasama, yürütme ve yargı organları (güçleri) birbirinden tamamen ayrılmıştır. Böylece “Güçler Ayrılığı” kesinleşmiştir.
* Devletin “sosyal devlet” özelliği öne çıkartılmıştır.
1982 ANAYASASI:
* Bugün kullandığımız anayasamızdır.
* 1961 Anayasası’nın getirmiş olduğu özgürlüklerde kısıtlamaya gitmiştir.
* İnsanların demokrasi bilinci geliştikçe, toplumsal ihtiyaçlara göre günümüze kadar birçok değişiklikler yapılmıştır. 1982’de kısıtlanan hak ve özgürlüklerin kapsamı giderek genişletilmiştir.
ANAYASAMIZIN DEĞİŞTİRİLEMEYECEK MADDELERİ
MADDE 1. Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir.
MADDE 2. Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanışma ve adalet anlayışı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, başlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, laik ve sosyal bir Hukuk Devleti’dir.
MADDE 3. Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Milli marşı “İstiklal Marşı”dır. Başkenti Ankara’dır.
MADDE 4. Anayasamızın 1. maddesindeki devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu, 2. maddesindeki
Cumhuriyetin nitelikleri ve 3. maddesi hükümleri değiştirilemez ve değiştirilmesi teklifi verilemez.