Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Evrelerini Ayırt Etmek ve Örnek Sorular

Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Yolculuğunu Anlamak ve Örneklerle Keşfetmek

Kohlberg’in ahlaki gelişim teorisi, insanların doğruyu yanlıştan ayırma biçimlerinin zamanla nasıl şekillendiğini anlatan etkileyici bir rehber gibi. Bu teori, ahlaki düşüncelerimizi üç ana başlık altında, toplamda altı farklı durakta inceliyor. Her durak, insanın ahlak anlayışının biraz daha derinleşip dallanıp budaklandığı bir basamak. Sorularda bu durakları fark etmek için, her birinin kendine has ipuçlarını ve hangi ahlaki bakış açısına oturduğunu iyi kavramak gerekiyor.

Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Durakları:

1. Kendi Dünyasına Odaklanan İlk Adımlar (Prekonvansiyonel Düzey)

Bu, genelde çocukların ve henüz yolun başında olan gençlerin dünyası. Burada kararlar, “Başıma ne gelir?” ya da “Bundan ne kazanırım?” gibi somut şeylerle şekilleniyor. Ahlak denen şey, daha çok kendi çıkarını koruma meselesi.

Durak 1: “Ceza Olmasın, İtaat Olsun”
Bu noktada kişi, doğruyu yanlışı birinin ona bağırıp çağırmasından ya da ödüllerle kandırmasından anlıyor. “Eğer uslu durursam dayak yemem” mantığı hakim.
İpucu: Soruda biri “Cezadan korktuğum için yaptım” ya da “Biri bana öyle dedi diye yaptım” diyorsa, işte bu durak!
Durak 2: “Ben Kazanayım da Kim Ne Derse Desin”
Burada kişi, “Karşılığında ne alırım?” diye düşünüyor. Başkalarının ne istediği değil, kendi cebine ne gireceği önemli. İyilik bile bir alışveriş gibi.
İpucu: Soruda “Ona yardım ettim çünkü o da bana bir şey verir” gibi bir hava varsa, bu duraktan bahsediyor demektir.

2. Toplumun Kurallarına Göre Şekillenen Orta Yol (Konvansiyonel Düzey)

Bu, ergenlikten genç yetişkinliğe geçişte sıkça görülen bir alan. İnsan burada, “Toplum ne der?” ya da “Kurallar neyi gerektirir?” diye bakıyor. Önemli olan, çevrenin onayını almak ve kimseyi üzmemek.

Durak 3: “Herkes Benden Memnun Olsun”
Bu kişiler, “İyi biri olarak görüleyim, sevileyim” derdinde. Başkalarını mutlu etmek, ahlakın temel taşı oluyor.
İpucu: Soruda “Arkadaşlarım beğensin diye yaptım” ya da “Sevilen biri olayım diye uğraştım” gibi şeyler geçiyorsa, bu durak öne çıkıyor.
Durak 4: “Kurallar Varsa Uymak Gerek”
Burada kişi, “Toplumun düzeni bozulmasın, yasalar korunsun” diye düşünüyor. Doğruyu yapmak, kurallara sadık kalmakla eşdeğer.
İpucu: “Yasalar öyle diyorsa doğrudur” ya da “Toplumun iyiliği için kurallara uyarım” gibi ifadeler varsa, bu durak devrede.

3. Evrensel Değerlere Yönelen İleri Adımlar (Postkonvansiyonel Düzey)

Bu alan, ahlakın daha derin ve geniş bir boyuta ulaştığı yer. Kişi artık sadece toplumun söylediklerine değil, evrensel doğrulara ve insanlık değerlerine bakıyor.

Durak 5: “Herkesin Hakkı Korunsun”
Burada kişi, yasaların ötesine geçip “Bu kural adil mi? Bireylerin hakları ne olacak?” diye sorguluyor. Toplumun iyiliği kadar bireyin özgürlüğü de önemli.
İpucu: Soruda “Herkesin hakkı için böyle yaptım” ya da “Toplumun kuralları yetmez, adalet lazım” gibi bir yaklaşım varsa, bu durak öne çıkıyor.
Durak 6: “Adalet ve İnsanlık Her Şeyden Önce”
Bu, en üst basamak. Kişi, evrensel doğrulara, adalete ve insan onuruna göre hareket ediyor. “Herkes eşit, herkes değerli” diyor.
İpucu: “Adalet için gerekirse her şeyi göze alırım” ya da “İnsan hakları her şeyin üstünde” gibi ifadeler varsa, işte bu durak!

Sorularda Bu Durakları Nasıl Ayırt Edersin?

İlk Adımlar (Prekonvansiyonel): Eğer biri “Cezadan kaçayım” ya da “Bana ne faydası var?” diye hareket ediyorsa, bu ilk iki duraktan biri.
Orta Yol (Konvansiyonel): “Başkaları ne düşünür?” ya da “Toplumun düzeni önemli” diyorsa, bu üçüncü veya dördüncü durak.
İleri Adımlar (Postkonvansiyonel): “Adalet, hak, özgürlük” gibi büyük kelimeler varsa, beşinci ya da altıncı durakta.

Kısaca Özet:

Durak 1: Ceza korkusu ve “Büyükler ne der?”
Durak 2: “Benim işime yarasın” düşüncesi.
Durak 3: “Sevileyim, beğenileyim” çabası.
Durak 4: “Kurallar her şeydir” anlayışı.
Durak 5: “Herkesin hakkı önemli” bakışı.
Durak 6: “Adalet ve insanlık her yerde” inancı.

Örneklerle Pratik Yapalım

Kohlberg’in bu ahlaki gelişim duraklarını anlamak için sorularla alıştırma yapmak harika bir yol. İşte her duraktan birer örnek:

1. İlk Adımlar – Durak 1
Soru: Ahmet, öğretmeni kızmasın diye ödevini yapıyor. “Kurallara uymazsam ceza alırım” diye düşünüyor. Ahmet hangi durakta?

A) Ceza ve İtaat
B) Bireysel Çıkarlar
C) Herkes Benden Memnun Olsun
D) Kurallar Varsa Uymak Gerek
Cevap: A) Ceza ve İtaat
Neden: Ahmet, ceza korkusuyla hareket ediyor, bu yüzden ilk durakta.

2. Orta Yol – Durak 3
Soru: Zeynep, arkadaşları onu sevsin diye onlara sürekli yardım ediyor. Zeynep hangi durakta?

A) Ceza ve İtaat
B) Herkes Benden Memnun Olsun
C) Herkesin Hakkı Korunsun
D) Adalet ve İnsanlık Her Şeyden Önce
Cevap: B) Herkes Benden Memnun Olsun
Neden: Zeynep’in derdi sevilmek, bu yüzden üçüncü durakta.

3. İleri Adımlar – Durak 6
Soru: Ali, haksızlığa uğrayan birini korumak için kuralları çiğniyor ve “Doğru olan bu” diyor. Ali hangi durakta?

A) Ceza ve İtaat
B) Kurallar Varsa Uymak Gerek
C) Herkesin Hakkı Korunsun
D) Adalet ve İnsanlık Her Şeyden Önce
Cevap: D) Adalet ve İnsanlık Her Şeyden Önce
Neden: Ali, adalet için kuralları bile aşıyor, bu altıncı durak.

4. İlk Adımlar – Durak 2
Soru: Bir çocuk, “Öğretmene hediye verirsem sınavdan geçerim” diye düşünüyor. Bu çocuk hangi durakta?

A) Ceza ve İtaat
B) Bireysel Çıkarlar
C) Kurallar Varsa Uymak Gerek
D) Herkesin Hakkı Korunsun
Cevap: B) Bireysel Çıkarlar
Neden: Çocuk kendi kazanacaklarını düşünüyor, ikinci durak tam bu!

5. Orta Yol – Durak 4
Soru: Birisi, “Yasalara uyarım çünkü toplumun düzeni bozulmasın” diyor. Bu kişi hangi durakta?

A) Bireysel Çıkarlar
B) Herkes Benden Memnun Olsun
C) Kurallar Varsa Uymak Gerek
D) Herkesin Hakkı Korunsun
Cevap: C) Kurallar Varsa Uymak Gerek
Neden: Yasalara ve düzene bağlılık, dördüncü durak.

6. İleri Adımlar – Durak 5
Soru: Birisi, “Herkesin eşit hakları olmalı” diyerek kuralları sorguluyor. Bu kişi hangi durakta?

A) Bireysel Çıkarlar
B) Herkes Benden Memnun Olsun
C) Herkesin Hakkı Korunsun
D) Adalet ve İnsanlık Her Şeyden Önce
Cevap: C) Herkesin Hakkı Korunsun
Neden: Hak ve eşitlik için sorgulama, beşinci durak.

Sosyal Bilgiler