II. DÜNYA SAVAŞI’NDA TÜRKİYE(İNÖNÜ DÖNEMİ-Millî Şef Dönemi)
29 Mayıs 1939’da toplanan CHP’nin V. Kurultayı’nda, parti içinde siyasî denetim kurabilmek amacıyla “Müstakil (Bağımsız) Grup” oluşturulmuştur.
İkinci Dünya Savaşı sürecinde Refik Saydam ve Şükrü Saraçoğlu başbakanlık yapmış, İsmet İnönü ise cumhurbaşkanı olarak görev yapmıştır.
Bütün illerde hava saldırılarına karşı ‘karartma’ uygulaması başlatılmıştır. Gece 23:30’dan sonra sokağa çıkma yasağı getirilmiştir.
Çatalca’da olası bir Alman işgaline karşı Çakmak Hattı’nın yapımına başlanmıştır.
1940’ta hükûmete ekonomiye müdahale etme hakkı tanıyan Millî Korunma Kanunu ilan edilmiştir. Millî Korunma Kanunu çerçevesinde getirilen dış ticaret kısıtlamaları, ithalatın önemli ölçüde daralmasına neden olmuştur. İthalatın ve yerli üretimin azalması kıtlık ortamının oluşmasına yol açmıştır.
Tahıl stoklarına el konmuştur. Sıkı fiyat kontrolleri karaborsayı artırmıştır. 13 Ocak 1942’de “Ekmek Karnesi” uygulaması başlatılmıştır.
II. Beş Yıllık Sanayi Planı yürürlüğe konmuş fakat savaş şartları nedeniyle başarı sağlanamamıştır.
Savaş boyunca yarı seferberlik ilan edilmiş ve yetişkin nüfus askere alınmıştır. Bu durum yerli üretimin azalmasına neden olmuştur.
Petrol Ofisi ile Et ve Balık Kurumu kurulmuştur. 1942’de Ticaret Ofisi ve İâşe Müsteşarlığı kurulmuştur.
9 Kasım 1942’de olağanüstü savaş koşullarının yarattığı yüksek kazancı vergilendirmek amacıyla Varlık Vergisi Kanunu çıkarılmıştır.
1944’te Toprak Mahsulleri Vergisi Kanunu çıkarılmıştır.
15 Haziran 1945’te Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu çıkarılmış, ancak bu kanundan beklenen başarı sağlanamamıştır.
1947’de “7 Eylül 1947 Kararları” ile TL’nin değeri % 53,6 oranında düşürülmüş, böylece ithalat kolaylaştırılmıştır. Bu kararlar Türkiye’de devletçilikten liberal ekonomiye geçişin ilk adımı olarak kabul edilmektedir.
1947’de Türkiye İktisadî Kalkınma Planı hazırlanarak Marshall Planı çerçevesinde alınacak yardımlar için gerekli hazırlıklar yapılmıştır.
1948’de Türkiye, Marshall Planı kapsamında OEEC’ye (Avrupa İktisadî İşbirliği Örgütü) üye olmuştur.
Köy Enstitüleri: J. Dewey Raporu ile MEB Hasan Ali Yücel ve İsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde İlkokul öğretmeni yetiştirmek amacıyla 1940 tarihli yasa ile tarım işlerine elverişli geniş arazisi bulunan köylerde açılmıştır. Köylülerin kendi yörelerinde pratik bilgilerle eğitilmesi için açılan okullardır. Önceleri “iş içinde eğitim” ilkesi ile hareket eden bu okullar, giderek geleneksel, ezberci eğitimin yerleştiği öğretmen okullarına dönüştüler ve 1954’te kapatıldılar.
Ankara Devlet Konservatuarı Kanunu çıkartılmıştır. İstanbul Konservatuarı kurulmuştur. 1946’da Milli Kütüphane kurulmuştur.
Erzincan depremi yaşanmıştır.
Almanya’da Nazi baskısından kaçan bilim adamları İstanbul ve Ankara Üniversitelerinde çalışmaya başlamıştır.
I. Kahire (Eden-Menemencioğlu) Görüşmeleri (5-6 Kasım 1943): İngiltere Dışişleri Bakanı Anthony Eden Moskova Konferansı dönüşünde, 5-6 Kasım 1943 tarihleri arasında, Kahire’de Türk Dışişleri Bakanı Numan Menemencioğlu ile bir araya gelmiştir. Eden, Türkiye’den hava üslerini açmasını ve yılsonuna kadar savaşa katılmasını istemiştir. Ancak bu istekler Menemencioğlu tarafından reddedilmiştir.
Adana Görüşmeleri (30 Ocak-1 Şubat 1943): 1943 tarihinde Churchill (İngiltere) ile İsmet İnönü arasında Adana’da yapılan görüşmelerdir. İsmet İnönü tüm baskılara rağmen Türkiye’yi savaşın uzağında tutmuştur.
1945’te Türkiye, II. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Almanya ve Japonya’ya simgesel (göstermelik) olarak savaş ilân etmiş, bunun sonucunda Birleşmiş Milletler’e kurucu üye olarak katılmıştır. (Türkiye II. Dünya Savaşı’na fiilen katılmamıştır.)
Türkiye’nin 12 Mayıs 1939’da İngiltere’yle, 23 Haziran’da da Fransa’yla “Barış Cephesi” içinde yer aldığını açıklayan ortak bildiriler
Kaynak: İbrahim BEYTER