1929 DÜNYA EKONOMİK KRİZİ: “KARA PERŞEMBE” Nedenleri .ABD’nin I. Dünya Savaşı’ndan önce verdiği kredileri alamaması. Almanya, ABD’nin istediği savaş tazminatını ödemek için para basınca, Almanya’da hiperenflasyon ortaya çıkmıştır. Bu durum karşısında ABD, 1924 yılında Almanya’ya Dawes Planı’nı önermiştir. Buna göre; ABD Almanya’ya yeniden yapılanması için kredi verecek; yapılanmasını tamamlayan Almanya da daha sonra tazminatını ödeyecekti. ABD’nin tatil beölgesi olan Florida Eyaletinde konut piyasasının suni olarak değer artışı sonrası yaşanan doğal afet ile buradaki konutların aşırı değer kaybetmesi ABD ekonomisinin 200 holding tarafından idare edilmesi ve bir tanesinin dahi batmasının ülke ekonomisini etkilemesi ABD Başkanı Hoower yönetiminin zafiyeti ve ekonomi alanındaki tecrübesizliği. Amerika’da durum: 4,2 milyar dolar ABD borsasında yok oldu. Amerikalılar bu çöküşün faturasını Başkan Hoower’e kestiler. 1933’te Başkan Roosevelt ekonomik sistemde köklü değişiklikler vadeden “New Deal” projesi ile iş başına geldi. Bu planla ilk kez devlet ekonomiye müdahale ediyordu. Bu doğrultuda ilk kez Merkez Bankası kuruldu. Almanya’da durum: Yaşanan kriz Hitler’in Almanya’da iktidarı ele geçirmesine yol açtı. Hitler, Versay Antlaşması’nın Almanya’yı sınırlayan ekonomik hükümlerini tanımadığını açıklayarak yayılmacı bir politika izlemeye başladı. TÜRKİYE’DE DURUM Bu kriz karşısında Türkiye kalkınmasını sağlayabilmek için ihracat ve ithalatını arttırmak zorunda kaldı. Devlet korumacı-iktisatçı politikalara yönelmiştir. 1930 yılında Devletçilik(Keynesyen politika) modeli uygulanmaya başlanmıştır. 1933 yılında Planlı Ekonomik Kalkınma modeline geçilerek I. Beş Yıllık Sanayi Planı uygulandı. İhraç mallarına kalite kontrol sistemi getirildi ve 1934’te bu iş için “Türk Ofis” kuruldu. Yerli Malı Haftası ilan edildi. İthalata kısıtlamalar getirilirken, gümrük vergileri yükseltilir. Ülkede yerli malı kullanılması için devlet tarafından propagandalar yapılır. TBMM Başkanı Kâzım Özalp’ın başkanlığını yürüttüğü Milli iktisat ve Tasarruf Cemiyeti kuruldu. Malımı sattığım devletten mal alırım prensibi hayata geçirilir. (Kliring Sistemi). Bu sistemle Türkiye ile ticaret ve ödeme anlaşması yapan ülkelerden ithalata öncelik verildi
Kaynak: İbrahim BEYTER