Sosyal bilgiler 6.sınıf İpek Yolunda Türkler Orta Asya Türk Devletleri

İLK TÜRK DEVLETLERİ
İSKİTLER (Saka – Sykitia)

• Tarihte bilinen ilk atlı – göçebe Türk toplumudur ve Karadeniz’in kuzeyinde kurulmuşlardır.
• En önemli hükümdarları Alp-Er Tunga dır.
• Alp- Er Tunga ve Şu destanları bulunmaktadır.
• Ordularında Amazon denilen kadın askerler bulundurmuşlardır.
• İranlılarla yaptıkları savaşlar Şehnameye konu olmuştur
• Hayvan Üslubu adı verilen sanat tarzını ortaya koymuşlardır.

BÜYÜK HUN DEVLETİ (Asya Hun) M.Ö. 204 – M.S. 216

• Orta Asya da kurulan ilk Türk devletidir.
• Orta Asya da bulunan bütün Türk boylarını ilk defa bir bayrak (siyasi teşkilatlanma) altında toplamışlardır.
• Bilinen en önemli hükümdarları Teoman (Tu-man) ve Mete (Ma-tun)’dir.
• Mete MÖ 209’da ilk düzenli ordu teşkilatını kurmuştur. Onluk sisteme göre oluşturulan bu ordu bugünkü birçok milletinde ordularının temelini teşkil eder.
• İpek yolu ticareti için Çinlilerle savaşmışlardır. Çinliler kendilerini korumak için Çin Seddi’ni inşa etmişlerdir.
• İç çatışmalar nedeniyle MS 48 yılında Kuzey ve Güney Hun Devleti olarak ikiye ayrılmışlardır.

Not: Kuzey Hun Devleti Çin baskısı sonucunda Avrupa’ya göç etmek zorunda kalmıştır. Bu olay sonucunda Avrupa da Kavimler Göçü meydana gelmiştir.
KAVİMLER GÖÇÜ VE SONUÇLARI

• Roma İmparatorluğu Doğu ve Batı olarak ikiye ayrılmıştır. 476’da B. Roma İmparatorluğu yıkılmıştır.
• İlkçağ kapanıp Ortaçağ başlamıştır.
• Avrupa da birçok Germen devleti kurulmuştur. En önemlisi Frank Krallığı’dır.
• ·Avrupa’nın siyasi, kültürel, etnik ve demografik yapısı yeniden şekillendi ve bugünkü halini almıştır.
• Avrupa da Feodal beylikler ortaya çıkmış ve merkezi yapı ortadan kalkmıştır.
• Skolâstik düşünce Avrupa da yaygınlaşmıştır.

AVRUPA HUN DEVLETİ 375 – 454

• Bilinen en önemli hükümdarları Uldız Han, Balamir ve Atilla’dır.
• Atilla döneminde Bizans üzerine yapılan seferler sonrasında Bizans ile Margos ve Anatolios barışını yapmışlardır. Roma üzerine ise Galya ve İtalya seferlerini düzenlemişlerdir.
• Bu dönemde Bozkır Kültürü Avrupa da etkili olmuş. Orta Asya Türk kültürü ile Latin-Germen kültürü etkileşim içerisine girmiştir.

GÖKTÜRKLER ( Köktürkler ) 552 – 743

I. Göktürk Devleti:   552 – 630

• Ergenekon Destanına göre Göktürk Devletini kuran kabile Aşına (Asena)’dır. Devlet Bumin Kağan tarafından kurulmuştur.
• Türk adını ilk kez bir devlet adı olarak kullanmışlardır.
• Devlet yönetiminde ilk kez ikili yönetim teşkilatı anlayışını uygulamışlardır. Doğuyu Bumin, batıyı İstemi Yabgu yönetmiştir. İkili yönetim anlayışında, doğuda bulunan yabgu içişlerinde serbest dış işlerinde ise merkeze bağlıdır. Bu durum İslamiyet öncesi Türk devletlerinde federal devlet örgütlenmesinin var olduğunu göstermektedir.
• İpek Yolu ticareti için Bizans ile ittifak kurarak Sasani Devletini yıkmışlardır. Bu olay İslamiyet’in İran da yayılmasında etkili olmuştur.
• Çin baskısı sonrasında yıkılmışlardır. Ancak Kutluk İlteriş Kağan önderliğindeki Batı Göktürkler bağımsızlıklarını kazanarak II. Göktürk (Kutluk) Devletini kurmuşlardır.

II. Göktürk ( Kutluk ) Devleti: 681–743

• İlteriş Kutluk Kağan tarafından kurulan devletin en önemli hükümdarları Bilge Kağan ve Kül-Tegin’dir.
• Türk tarihini aydınlatan ilk yazılı belgeler olan Orhun Kitabelerini yazmışlardır.
• Karluk, Yağma ve Uygurlar tarafından yıkılmışlardır.
• 38 Harften oluşan Orhun Alfabesini kullanmışlardır.

UYGUR DEVLETİ 744 – 1335

• Devletin kururcusu Kutluk Bilge Kül Kağandır. Başkentleri Balsagun’dur.
• Uygur Devleti siyasi başarılarından çok kültürel faaliyetleri ile ön plana çıkmıştır.
• Bağa Kağan döneminde Gök-tanrı inancını ilk kez terk ederek Maniheizm (Işık) ve Budizm gibi dinlere inanmışlardır. Maniheizm dininde etkisiyle yerleşik hayata geçmişler, bunun sonucunda tarım, ticaret, sanat ve en önemlisi mimaride gelişmişlerdir. Farklı dinleri benimsemelerine rağmen bu dinlere ait terimleri Türkçeleştirerek ve Türk kültürüne uyarlayarak kullanmışlardır. Bu durum ulusal benliklerini korumalarında ve ulusçu bir yapıya sahip olmalarında etkilidir.
• 18 harften oluşan Uygur Alfabesini kullanmışlar. Hareketli harf sisteminin ilk örneği olan bu alfabe sayesinde kitap basma tekniğinde ilerlemişlerdir. En önemli yazılı kaynakları Karabalasagun Yazıtları’dır. Bunun dışında kira belgeleri ve vasiyetnameler gibi hukuksal belgeler bırakmışlardır.
• Anadolu’da da örnekleri görülen orta oyunu Uygurlara ait bir özelliktir. Dokuma, çini ve minyatür alanlarında önemli eserler vermişlerdir.
• Kırgızlar tarafından yıkılmıştır. Daha sonra farklı dönemlerde Kansu (Sarı) Uygurları ve Turfan Uygurları olarak yaşamışlardır.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ VE TOPLULUKLARI

Avrupa’ya Göç Ederek Devlet Kuranlar

§ Bulgarlar

§ Avarlar

§ Macarlar

§ Peçenekler

§ Kumanlar

Anayurtta Devlet Kuranlar

§ Kırgızlar

§ Oğuzlar (Uz – Özbek)

§ Hazarlar

§ Türgişler

Bulgarlar: Avrupa da devlet kurarak Hıristiyanlığı benimsemiş ve bunun sonucunda Türklük özelliklerini kaybetmişlerdir.

Avarlar: 565 – 803 Avrupa da devlet kurmuşlardır. Bugünkü Slav topluluklarının devlet ve askeri teşkilatlanmasında etkili olmuşlardır ve İstanbul’u kuşatan ilk Türk toplumudur.

Peçenekler: Bulundukları bölgelerde bir devlet teşkilatlanması oluşturamayan Peçenekler Bizans Devletinde, orduda paralı asker olarak görev almışlardır.

Hazarlar: 651 – 983 Kafkaslar ve Hazar Denizinin Kuzeyinde siyasi bir teşkilatlanma oluşturmuşlardır. Yahudiliği benimseyen ilk Türk devletidir. Müslüman Araplarla savaşarak İslamiyet’in kuzeye doğru Rusya da yayılmasını engellemişlerdir.

Türgişler: Göktürk Devletinin hâkimiyetinde bir dönem yaşadıktan sonra bu devletin yıkılması sonrasında siyasi bir teşkilatlanma oluşturmuşlardır.

Soğd Alfabesini kullanmışlar ve parayı kullanan ilk Türk toplumudur.

Karluklar: Talas Savaşında, Araplarla Çinlilere karşı savaşmışlardır. Sonucunda İslamiyet’i benimseyen ilk Türk boyu olmuşlardır. Uygur ve Karahanlı devletlerini kurmuşlardır.