Osmanlı Devletinde İç İsyanlar Nedenleri ve Çeşitleri

İÇ İSYANLAR

1-MERKEZ (İSTANBUL) İSYANLARI:

Kapıkulu Askerleri (özellikle yeniçeriler) tarafından çıkarılmıştır. Asıl nedeni EKONOMİK’TİR. Maaş ve menfaat isyanlarıdır.

NEDENLERİ:

• Ulufe (Maaş) ve Cülus Bahşişlerinin zamanında ödenmemesi

•  Kapıkulu Askerlerine düşük ayarlı para verilmesi

• Yeniçeri Ocağında disiplinin bozulması (“ocak devlet içindir.”anlayışı yerine “devlet ocak içindir” anlayışının benimsenmesi.)

• İktidar ve çıkar mücadelelerinden dolayı devlet adamları ve saray kadınlarının Kapıkulu Askerlerini kışkırtmaları

UYARI: Merkez isyanları Fatih Sultan Mehmet döneminde cülus bahşişi nedeniyle çıkmıştır. Duraklama döneminde ilk merkez isyanı 3.murat döneminde cülus bahşişi nedeniyle çıkmıştır.

SONUÇLARI:

• Merkezi otorite sarsılmıştır.

• Askeri isyanlar sonucunda ilk defa bir Osmanlı padişahı öldürülmüştür.

YORUM: Bu durum yeniçerilerin devlet içindeki gücünü artırmış, Padişahların yönetimindeki etkinliğini azaltmıştır.

İstanbul’da huzur ve güven sarsılmış ve asayiş bozulmuştur. Devlet adamları devlet otoritesinin sağlanması için sert önlemler almışlardır.

2- CELALİ (ANADOLU) İSYANLARI:

Yavuz Sultan Selim zamanında ayaklanan Bozoklu Celal’in adından dolayı sosyal, ekonomik ve siyasi nedenlerden dolayı 17.yüzyılda ANADOLU’DA çıkan isyanlara CELALİ İSYANLARI denilmiştir. Dirlikleri elinden alınan Tımarlı Sipahiler, görevlerinden uzaklaştırılan devlet memurları ve asker kaçaklarının çıkardıkları isyanlardır.

NEDENLERİ:

• Merkezi otoritenin bozulması

• Vergilerin artması ve köylülerin topraklarını terk etmesi

• Tımar sisteminin bozulması ve iltizam sisteminin yaygınlaşması

• Haç ova meydan savaşından kaçan kapıkulu askerlerinin Anadolu’ya geçerek eşkıya olmaları.

• Uzun süren savaşların ( Osmanlı – İran, Osmanlı-Avusturya savaşları) yaratmış olduğu olumsuzluklar

• Kadıların haksız karar vermesi Anadolu’ya atanan devlet memurlarının yetersizliği

• Ekonomik olumsuzluklar, rüşvet, haksızlık ve adaletsizlikler neden olmuştur.

NOT: İsyanların en önemlileri Kavayazıcı, Canbolatoğlu, Kalenderoğlu, Deli Hasan, Abaza Mehmet tarafından çıkarılmıştır.

SONUÇLARI

• Anadolu’da huzur ve güven bozuldu. Halkın devlete güveni azaldı.

• Tımar sistemi bozuldu. Köylünün toprağını terk etmesinden dolayı tarımsal üretim azaldı.

• Tarımın durması ve vergilerin toplanmaması nedeniyle devlet gelirleri azalmıştır. Ekonomik durum bozulmuştur.

• Osmanlı Devleti Avusturya İran savaşlarında zor duruma düşerek bu devletlere tavizler vermek zorunda kalmıştır.

YORUM: Bu durum iç sorunların dış politikayı olumsuz etkilediğine kanıt gösterilebilir.

UYARI: Celali İsyanlarının dini bir yönü olmadığı gibi isyancılar devlet düzenini değiştirmeyi amaçlamamıştır.

3- EYALET İSYANLARI:

17 yy’da merkeze uzak Eyaletlerde ( Erdel, Boğdan, Kırım, Yemen, Bağdat, Mısır ve Trablusgarp) isyanlar çıkmıştır.

NEDENLERİ

•   Merkezi Otoritesinin bozulması

•   Osmanlı Devletinden ayrılarak bağımsız olmak istemeleri

• Yöneticilerin halka zulmetmesi

• Osmanlı Devletiyle mücadele eden büyük devletlerin eyalet yöneticilerini korumaları ve isyana teşvik etmeleri

YORUM 1:Avrupa devletleri eyaletlerin Osmanlı devletinden ayrılmasıyla Osmanlının siyasi gücünün azalacağına inanarak bu isyanlara destek vermiştir.

YORUM 2: Merkez, Celali ve Eyalet isyanlarının hiçbirinde devletin Rejimine veya Bağımsız Devlet kurma girişimi yoktur. Genellikle kişilere yöneliktir. MİLLİYETÇİLİĞİN etkisi yoktur

UYARI: Bu isyanlar yönetimi değiştirmeye yönelik değil, yöneticileri değiştirmeye yöneliktir

DURAKLAMA DEVRİ ISLAHATÇILARI VE YAPILAN ISLAHATLAR

ISLAHAT (Eş anlamı): Düzeltme iyileştirme ve aslını bozmadan değişiklik yapma Reform demektir.

ISLAHAT (Kelime anlamı): Mevcut düzenin tamamen korunması şartıyla devletin aksayan ve bozulan yönlerini iyileştirme ve düzeltmedir.

UYARI: ıslahat hareketlerinde,

Devletin mevcut düzeni ve kurumları değiştirilmez

Islahatta zor kullanılarak yeni bir düzen getirme amacı yoktur.

Ülkenin mevcut durumu göz önünde bulundurulur.

Reform (ıslahat) = Değişiklik

¨ Yenileşme

¨ İlerleme              + devlet yöneticileri

¨ Çağdaşlaşma

 sosyal bilgiler

YORUM: Osmanlı tarihinde İlk Islahat Hareketleri (Düzenleme) 17.yy da başlamıştır. Osmanlı devlet adamları duraklamadan kurtarmak ve eski gücüne döndürmek için bazı ıslahatlar yapmıştır.

Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal ayaklanması 1420
İsyan 1420 yılında İzmir Karaburun Yarımadasında gerçekleşmiştir.Börklüce Mustafa ve Torlak Kemal, Şeyh Bedreddin’in baş müridleridir. İsyanı bunlar çıkarmıştır.

İzmiroğlu Cüneyt Bey isyanı 1414
1414 yılında İzmir oğlu Cüneyt Bey tarafından gerçeklerştirilmiştir. Adını isyanı başlatandan almıştır.

Şeyh Bedrettin ayaklanması 1420
Şeyh Bedreddin; kendine ait bir devlet kurmak istemiştir. Çelebi Mehmed zamanında çıkarılmış bir iç isyandır.

Menemen olayı – ayaklanması 1930
İzmir Menemen’de çıkarılan bir isyandır. İsyan rejim karşıtıdır. İsyan sonucunda Kubulay şehit edilmiş ve kısa sürede isyan bastırılarak isyanı çıkaranlar yakalanarak cezalandırılmıştır.

Küçük Mustafa ayaklanması 1423
1423 yılında saltanat kavgası sonucu Osmanlı yönetimine başkaldırmıştır.

1. Şahkulu ayaklanması 1511
2. Hain Ahmet ayaklanması 1524
3. İstanbul’da Yeniçeri Ayaklanması 1525
4. Celali ayaklanmaları 1500 – 1600
5. Genç Osman’a karşı Yeniçeri, Sipahi ayaklanması 1622
6. Anadolu’da Abaza paşa ayaklanması 1622
7. Cennetoğlu ayaklanması 1624
8. İlyas Paşa Ayaklanması 1632
9.  Dürzi emiri Manoğlu İsyanı 1635
10. Vardar Ali Paşa Ayaklanması 1648
11. Sultanahmet olayı ve Sipahi ayaklanması 1648
12. Haydaroğlu Mehmet Bey ayaklanması 1649
13. Gürcü Nebi İsyanı 1649
14. Yeniçeri, Sipahi ayaklanması 1656
15. Abaza Hasan Paşa Ayaklanması 1658
16. Edirne olayları ve Ordunun İstanbul üzerine yürümesi 1703
17. Patrona Halil Ayaklanması 1730
18. Arnavut ayaklanması 1731
19. Pazvantoğlu ayaklanması 1797
20. Sırp İsyanları 1806
21. Kabakçı Mustafa Paşa ayaklanması 1807
22. Alemdar Olayı 1808
23. Mora ayaklanması 1821
24. Tepedelenli Ali paşa ayaklanması 1822
25. Sakız adası ayaklanması 1822
26. Mehmet Ali Paşa ayaklanması 1832
27. Epir ve Taselya ayaklanmaları 1854
28. Girit ayaklanması 1866
29. Hersek Ayaklanması 1875
30. Bulgar ayaklanması 1876
31. Sason ayaklanması 1894
32. Makedonya ayaklanması 1903
33. Arnavutluk İsyanı 1910
34. Şeyh Eşref ayaklanmaları 1919
35. Ahmet Anzavur 1920
36. Düzce ayaklanmaları 1920
37. Yozgat ayaklanmaları 1920
38. Zile Ayaklanması 1920
39. Milli Aşireti Olayı 1920
40. Cemil Çeto Olayı 1920
41. Çopur Musa 1920