2010 Anayasa Değişikliği Maddeleri

2010 YILI ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ
●● Anayasanın Kanun Önünde Eşitlik başlıklı 10.
maddesine “Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve
vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler
için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.”
hükmü eklenmiştir.
●● Yine anayasanın 10. maddesinde “Kadınlar ve erkekler
eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama
geçmesini sağlamakla yükümlüdür.” hükmünün
sonuna “Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine
aykırı olarak yorumlanamaz.” cümlesi getirilmiştir.
●● Anayasanın Özel Hayatın Gizliliği başlıklı 20. maddesine
“Herkes, kendisiyle ilgili kişisel verilerin korunmasını
isteme hakkına sahiptir. Bu hak; kişinin
kendisiyle ilgili kişisel veriler hakkında bilgilendirilme,
bu verilere erişme, bunların düzeltilmesini veya
silinmesini talep etme ve amaçları doğrultusunda
kullanılıp kullanılmadığını öğrenmeyi de kapsar.
Kişisel veriler, ancak kanunda öngörülen hallerde
veya kişinin açık rızasıyla işlenebilir. Kişisel verilerin
korunmasına ilişkin esas ve usuller kanunla düzenlenir.”
hükmü getirilerek kişisel veriler ile ilgili koruma
sağlanmıştır.
●● Anayasanın Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti başlıklı
23. maddesinde “Vatandaşın yurt dışına çıkma
hürriyeti, vatandaşlık ödevi ya da ceza soruşturması
veya kovuşturması sebebiyle sınırlanabilir.” hükmü
“Vatandaşın yurt dışına çıkma hürriyeti, ancak suç
soruşturması veya kovuşturması sebebiyle hâkim
kararına bağlı olarak sınırlanabilir.” şeklinde değiştirilerek
yurt dışına çıkma hürriyetinin kısıtlanması
hâkim kararına bağlanmış ve vatandaşlık ödevi sebebiyle
sınırlandırma kaldırılmıştır.
●● Ailenin Korunması başlıklı 41. maddenin başlığı
“Ailenin Korunması ve Çocuk Hakları” şeklinde
değiştirilmiş, maddenin sonuna 2 fıkra olarak “Her
çocuk, korunma ve bakımdan yararlanma, yüksek
yararına açıkça aykırı olmadıkça, ana ve babasıyla
kişisel ve doğrudan ilişki kurma ve sürdürme hakkına
sahiptir.”
“Devlet, her türlü istismara ve şiddete karşı çocukları
koruyucu tedbirleri alır.” hükümleri eklenmiştir.
●● Anayasanın Sendika Kurma Hakkı başlıklı 51.
maddesinin “Aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden
fazla sendikaya üye olmayı yasaklayan 4. fıkrası
kaldırılmıştır.
●● Toplu İş Sözleşmesi Hakkı başlıklı 53. maddenin
başlığı “Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu Sözleşme
Hakkı” şeklinde değiştirilmiş, maddenin 3. ve “Aynı
işyerinde, aynı dönem için, birden fazla toplu iş sözleşmesi
yapmayı ve uygulamayı” yasaklayan 4. fıkraları
kaldırılmıştır. Kaldırılan fıkraların yerine;
“Memurlar ve diğer kamu görevlileri, toplu sözleşme
yapma hakkına sahiptirler.”
“Toplu sözleşme yapılması sırasında uyuşmazlık
çıkması halinde taraflar Kamu Görevlileri Hakem Kuruluna
başvurabilir. Kamu Görevlileri Hakem Kurulu
kararları kesindir ve toplu sözleşme hükmündedir.”
“Toplu sözleşme hakkının kapsamı, istisnaları, toplu
sözleşmeden yararlanacaklar, toplu sözleşmenin yapılma
şekli, usulü ve yürürlüğü, toplu sözleşme hükümlerinin
emeklilere yansıtılması, Kamu Görevlileri
Hakem Kurulunun teşkili, çalışma usul ve esasları
ile diğer hususlar kanunla düzenlenir.” fıkraları getirilmiştir.
Bu fıkralarla memurlar ve kamu görevlilerine
toplu sözleşme hakkı getirilmiş, uyuşmazlık durumları
için Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kurulmuştur.
●● Grev Hakkı ve Lokavt başlıklı 54. maddenin “Grev
esnasında greve katılan işçilerin ve sendikanın kasıtlı
veya kusurlu hareketleri sonucu, grev uygulanan
işyerinde sebep oldukları maddî zarardan sendika
sorumludur.” fıkrası ve“Siyasî amaçlı grev ve
lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve
lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme
ve diğer direnişler yapılamaz.” fıkrası kaldırılmıştır.
●● Dilekçe Hakkı başlıklı 41. maddenin başlığı “Dilekçe,
Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine Başvurma
Hakkı” şeklinde değiştirilmiş, bilgi edinme ve
kamu denetçisine başvurma hakkı anayasaya girmiştir.
Maddeye kamu denetçiliği ile ilgili hükümler
eklenmiştir.
w w w . i h t i y a c . c o m . t r
9
2010 YILI ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ
●● Milletvekilliğinin Düşürülmesi başlıklı 84. maddenin
son fıkrası kaldırılmıştır. Bu fıkranın kaldırılması
ile partisinin temelli kapatılmasına beyan ve eylemleriyle
sebep olmak nedeniyle milletvekilliğinin düşürülmesi
kaldırılmıştır.
●● Başkanlık Divanı başlıklı 94. maddede yapılan değişiklikle,
eski hali 3 yıl olan başkanlık divanına ikinci
devre için seçilenlerin görev süresi “o yasama döneminin
sonuna kadar devam eder” hükmü ile yeniden
düzenlenmiştir.
●● Yargı Yolu başlıklı 125. maddede yapılan değişiklikle
Yüksek Askerî Şûranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk
nedeniyle emekliye ayırma hariç her türlü
ilişik kesme kararlarına karşı yargı yolu açılmıştır.
Ayrıca yine yapılan değişiklikle yargı yetkisinin, idari
eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi
ile sınırlı olduğu hükmüne, “hiç bir surette yerindelik
denetimi şeklinde kullanılamayacağı” ifadesi eklenmiştir.
●● Kamu Hizmeti Görevlileriyle İlgili Hükümler başlıklı
128. maddenin 2. fıkrasının sonuna “Ancak,
malî ve sosyal haklara ilişkin toplu sözleşme hükümleri
saklıdır.” ifadesi eklenmiştir.
●● Görev ve Sorumluluklar, Disiplin Kovuşturulmasında
Güvence başlıklı 129. maddede yapılan değişiklikle
eski halde yargı denetimi dışında tutulan
uyarma ve kınama cezalarına yargı yolu açılmıştır.
●● Hâkim ve Savcıların Denetimi başlıklı 144. maddenin
başlığı “Adalet Hizmetlerinin Denetimi”
olarak değişmiş, maddede sadece idari denetim
düzenlenmiştir. Maddenin son hali; “Adalet hizmetleri
ile savcıların idarî görevleri yönünden Adalet
Bakanlığınca denetimi, adalet müfettişleri ile hâkim
ve savcı mesleğinden olan iç denetçiler; araştırma,
inceleme ve soruşturma işlemleri ise adalet müfettişleri
eliyle yapılır. Buna ilişkin usul ve esaslar kanunla
düzenlenir.” şeklindedir.
●● Askeri Yargı başlıklı 145. maddede yapılan değişiklikle
“savaş hali haricinde askeri yargıda asker
olmayan kişiler” yargılanmayacaktır. Yine aynı maddede
yapılan değişiklikle “Devletin güvenliğine, anayasal
düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlara
ait davalar her halde adliye mahkemelerinde görülür.”
hükmü getirilmiştir.
●● Anayasa Mahkemesinin Kuruluşunu düzenleyen
146. maddede köklü değişiklikler yapılmıştır. Anayasa
mahkemesinin üye sayısı 17’ye çıkartılmıştır.
14 üyeyi çeşitli adaylar arasından Cumhurbaşkanı,
3 üyeyi ise yine çeşitli adaylar arasından TBMM seçecektir.
Maddenin son şekli şu şekildedir:
“Anayasa Mahkemesi on yedi üyeden kurulur.
Türkiye Büyük Millet Meclisi; iki üyeyi Sayıştay Genel
Kurulunun kendi başkan ve üyeleri arasından,
her boş yer için gösterecekleri üçer aday içinden, bir
üyeyi ise baro başkanlarının serbest avukatlar arasından
gösterecekleri üç aday içinden yapacağı gizli
oylamayla seçer. Türkiye Büyük Millet Meclisinde
yapılacak bu seçimde, her boş üyelik için ilk oylamada
üye tam sayısının üçte iki ve ikinci oylamada üye
tam sayısının salt çoğunluğu aranır. İkinci oylamada
salt çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamada en çok
oy alan iki aday için üçüncü oylama yapılır; üçüncü
oylamada en fazla oy alan aday üye seçilmiş olur.
Cumhurbaşkanı; üç üyeyi Yargıtay, iki üyeyi Danıştay,
bir üyeyi Askerî Yargıtay, bir üyeyi Askerî Yüksek
İdare Mahkemesi genel kurullarınca kendi başkan
ve üyeleri arasından her boş yer için gösterecekleri
üçer aday içinden; en az ikisi hukukçu olmak üzere
üç üyeyi Yükseköğretim Kurulunun kendi üyesi
olmayan yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat
ve siyasal bilimler dallarında görev yapan öğretim
üyeleri arasından göstereceği üçer aday içinden;
dört üyeyi üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar,
birinci sınıf hâkim ve savcılar ile en az beş yıl
raportörlük yapmış Anayasa Mahkemesi raportörleri
arasından seçer.
Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askerî Yüksek
İdare Mahkemesi ve Sayıştay genel kurulları ile Yükseköğretim
Kurulundan Anayasa Mahkemesi üyeliğine
aday göstermek için yapılacak seçimlerde en
fazla oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır. Baro
başkanlarının serbest avukatlar arasından gösterecekleri
üç aday için yapılacak seçimde de en fazla
oy alan üç kişi aday gösterilmiş sayılır.
w w w . i h t i y a c . c o m . t r
10
2010 YILI ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmek için, kırk
beş yaşın doldurulmuş olması kaydıyla; yükseköğretim
kurumları öğretim üyelerinin profesör veya
doçent unvanını kazanmış, avukatların en az yirmi
yıl fiilen avukatlık yapmış, üst kademe yöneticilerinin
yükseköğrenim görmüş ve en az yirmi yıl kamu
hizmetinde fiilen çalışmış, birinci sınıf hâkim ve savcıların
adaylık dahil en az yirmi yıl çalışmış olması
şarttır.
Anayasa Mahkemesi üyeleri arasından gizli oyla ve
üye tam sayısının salt çoğunluğu ile dört yıl için bir
Başkan ve iki başkanvekili seçilir. Süresi bitenler yeniden
seçilebilirler.
Anayasa Mahkemesi üyeleri aslî görevleri dışında
resmi veya özel hiçbir görev alamazlar.”
●● Anayasa Mahkemesi ile ilgili Üyeliğin Sona Ermesi
başlıklı 147. maddenin başlığı ”Üyelerin Görev
Süresi ve Üyeliğin Sona Ermesi” olarak değişmiştir.
Maddeye eklenen hüküm ile Anayasa Mahkemesi
üyeliği 12 yıl ile sınırlandırılmıştır. Zorunlu emeklilik
yaşı aynı kalırken, maddeye “Emeklilik yaşından
önce görev süresi dolan üyelerin başka bir görevde
çalışmaları ve özlük işleri kanunla düzenlenir.” hükmü
eklenmiştir.
●● 148. maddede yapılan değişiklikle Anayasa
Mahkemesi’nin Görevleri arasına “bireysel başvuruları
karara bağlayacağı” eklenmiştir. Bireysel başvuru
hakkı ile ilgili eklenen düzenlemeler şunlardır:
“Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel
hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü
tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine
başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için
olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır.
Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken
hususlarda inceleme yapılamaz.
Bireysel başvuruya ilişkin usul ve esaslar kanunla
düzenlenir.”
Yine aynı maddede yapılan değişiklikle Anayasa
Mahkemesi’nin görevleriyle ilgili suçlardan dolayı
Yüce Divan sıfatıyla yargılayacağı kişiler arasına
TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz
ve Hava Kuvvetleri Komutanları ile Jandarma Genel
Komutanı eklenmiştir.
Yüce Divan kararları için yeniden inceleme başvurusu
hakkı tanınmıştır. Eklenen hükümlere göre: Yüce
Divan kararlarına karşı yeniden inceleme başvurusu
yapılabilir. Genel Kurulun yeniden inceleme sonucunda
verdiği kararlar kesindir.
●● Anayasa Mahkemesinin Çalışma ve Yargılama
Usulü ile ilgili 149. Maddede değişiklikler yapılmıştır.
Maddeye eklenen fıkralar şunlardır: Anayasa
Mahkemesi, iki bölüm ve Genel Kurul halinde çalışır.
Bölümler, başkanvekili başkanlığında dört üyenin
katılımıyla toplanır. Genel Kurul, Mahkeme Başkanının
veya Başkanın belirleyeceği başkanvekilinin
başkanlığında en az on iki üye ile toplanır. Bölümler
ve Genel Kurul, kararlarını salt çoğunlukla alır. Bireysel
başvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için
komisyonlar oluşturulabilir.
Siyasî partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve
itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek
yargılamalara Genel Kurulca bakılır, bireysel başvurular
ise bölümlerce karara bağlanır.
Anayasa değişikliğinde iptale, siyasî partilerin kapatılmasına
ya da Devlet yardımından yoksun bırakılmasına
karar verilebilmesi için toplantıya katılan
üyelerin üçte iki oy çokluğu şarttır.
Şekil bozukluğuna dayalı iptal davaları Anayasa
Mahkemesince öncelikle incelenip karara bağlanır.
Anayasa Mahkemesinin kuruluşu, Genel Kurul ve
bölümlerin yargılama usulleri, Başkan, başkanvekilleri
ve üyelerin disiplin işleri kanunla; Mahkemenin
çalışma esasları, bölüm ve komisyonların oluşumu
ve işbölümü kendi yapacağı İçtüzükle düzenlenir.
Bireysel başvuru kurumunun da anayasaya girmesiyle
“bireysel başvurularda duruşma yapılmasına
karar verilebileceği” hükmü maddeye eklenmiştir.
w w w . i h t i y a c . c o m . t r
11
2010 YILI ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ
●● Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare
Mahkemesi’nin düzenlendiği 156. ve 157. maddelerde
yapılan değişiklikle bu mahkemelerin “kuruluşu,
işleyişi, mensuplarının disiplin ve özlük işleri
mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı
esaslarına göre kanunla düzenlenecektir.”
●● Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu 2010 anayasa
değişikliği ile köklü değişikliklere uğramıştır.
Kurulun yapısı, üye sayısı, kurul üyelerinin seçimi
ve kurul kararlarının niteliği değişmiş, hâkimlerin
görevleri ile ilgili denetim hükümleri ilgili maddeye
eklenmiştir. 159. maddenin son hali şu şekildedir:
“Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu, mahkemelerin
bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı esaslarına göre kurulur
ve görev yapar.
Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yirmi iki asıl ve
on iki yedek üyeden oluşur; üç daire halinde çalışır.
Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Adalet Bakanlığı
Müsteşarı Kurulun tabî üyesidir. Kurulun, dört asıl
üyesi, nitelikleri kanunda belirtilen; yükseköğretim
kurumlarının hukuk bilimler dallarında görev yapan
öğretim üyeleri ile avukatlar arasından Cumhurbaşkanınca,
üç asıl ve üç yedek üyesi Yargıtay üyeleri
arasından Yargıtay Genel Kurulunca, iki asıl ve iki
yedek üyesi Danıştay üyeleri arasından Danıştay
Genel Kurulunca, bir asıl ve bir yedek üyesi Türkiye
Adalet Akademisi Genel Kurulunca kendi üyeleri
arasından, yedi asıl ve dört yedek üyesi birinci sınıf
olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren nitelikleri yitirmemiş
adlî yargı hâkim ve savcıları arasından adlî
yargı hâkim ve savcılarınca, üç asıl ve iki yedek üyesi
birinci sınıf olup, birinci sınıfa ayrılmayı gerektiren
nitelikleri yitirmemiş idarî yargı hâkim ve savcıları
arasından idarî yargı hâkim ve savcılarınca, dört yıl
için seçilir. Süresi biten üyeler yeniden seçilebilir.
Kurul üyeliği seçimi, üyelerin görev süresinin dolmasından
önceki altmış gün içinde yapılır. Cumhurbaşkanı
tarafından seçilen üyelerin görev süreleri dolmadan
Kurul üyeliğinin boşalması durumunda, boşalmayı
takip eden altmış gün içinde, yeni üyelerin
seçimi yapılır. Diğer üyeliklerin boşalması halinde,
asıl üyenin yedeği tarafından kalan süre tamamlanır.
Yargıtay, Danıştay ve Türkiye Adalet Akademisi genel
kurullarından seçilecek Kurul üyeliği için her üyenin,
birinci sınıf adlî ve idarî yargı hâkim ve savcıları
arasından seçilecek Kurul üyeliği için her hâkim ve
savcının; seçimlerde, en fazla oy alan adaylar sırasıyla
asıl ve yedek üye seçilir. Bu seçimler her dönem
için bir defada ve gizli oyla yapılır.
Kurulun, Adalet Bakanı ile Adalet Bakanlığı Müsteşarı
dışındaki asıl üyeleri, görevlerinin devamı süresince;
kanunda belirlenenler dışında başka bir görev
alamazlar veya Kurul tarafından başka bir göreve
atanamaz ve seçilemezler.
Kurulun yönetimi ve temsili Kurul Başkanına aittir.
Kurul Başkanı dairelerin çalışmalarına katılamaz.
Kurul, kendi üyeleri arasından daire başkanlarını ve
daire başkanlarından birini de başkanvekili olarak
seçer. Başkan, yetkilerinden bir kısmını başkanvekiline
devredebilir.
Kurul, adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesleğe
kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki
verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadro dağıtma,
meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında
karar verme, disiplin cezası verme, görevden
uzaklaştırma işlemlerini yapar; Adalet Bakanlığının,
bir mahkemenin kaldırılması veya yargı çevresinin
değiştirilmesi konusundaki tekliflerini karara bağlar;
ayrıca, Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri
yerine getirir.
Hâkim ve savcıların görevlerini; kanun, tüzük, yönetmeliklere
ve genelgelere (hâkimler için idarî nitelikteki
genelgelere) uygun olarak yapıp yapmadıklarını
denetleme; görevlerinden dolayı veya görevleri sırasında
suç işleyip işlemediklerini, hal ve eylemlerinin
sıfat ve görevleri icaplarına uyup uymadığını araştırma
ve gerektiğinde haklarında inceleme ve soruşturma
işlemleri, ilgili dairenin teklifi ve Hâkimler ve
Savcılar Yüksek Kurulu Başkanının oluru ile Kurul
müfettişlerine yaptırılır. Soruşturma ve inceleme işlemleri,
hakkında soruşturma ve inceleme yapılacak
olandan daha kıdemli hâkim veya savcı eliyle de
yaptırılabilir.
w w w . i h t i y a c . c o m . t r
12
2010 YILI ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ Kurulun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar
dışındaki kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulamaz.
Kurula bağlı Genel Sekreterlik kurulur. Genel Sekreter,
birinci sınıf hâkim ve savcılardan Kurulun teklif
ettiği üç aday arasından Kurul Başkanı tarafından
atanır. Kurul müfettişleri ile Kurulda geçici veya sürekli
olarak çalıştırılacak hâkim ve savcıları, muvafakatlerini
alarak atama yetkisi Kurula aittir.
Adalet Bakanlığının merkez, bağlı ve ilgili kuruluşlarında
geçici veya sürekli olarak çalıştırılacak hâkim
ve savcılar ile adalet müfettişlerini ve hâkim ve savcı
mesleğinden olan iç denetçileri, muvafakatlerini alarak
atama yetkisi Adalet Bakanına aittir.
Kurul üyelerinin seçimi, dairelerin oluşumu ve işbölümü,
Kurulun ve dairelerin görevleri, toplantı ve karar
yeter sayıları, çalışma usul ve esasları, dairelerin karar
ve işlemlerine karşı yapılacak itirazlar ve bunların
incelenmesi usulü ile Genel Sekreterliğin kuruluş ve
görevleri kanunla düzenlenir.”
●● Ekonomik Hükümler başlıklı 166. maddenin başlığı
“Ekonomik ve Sosyal Konsey” olarak değişmiştir.
Maddeye son fıkra olarak şu hüküm eklenmiştir:
Ekonomik ve sosyal politikaların oluşturulmasında
hükümete istişarî nitelikte görüş bildirmek amacıyla
Ekonomik ve Sosyal Konsey kurulur. Ekonomik ve
Sosyal Konseyin kuruluş ve işleyişi kanunla düzenlenir.
●● Değişiklikle, Milli Güvenlik Konseyi’nin ve 1982 anayasasının
hazırlanmasında kurucu meclisi oluşturan
Danışma Meclisi’nin cezai mali ve hukuki yönden
sorumlu tutulmasını engelleyen geçici 15. madde
kaldırılmıştır

Kaynak : İhtiyaç Yayıncılık